Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Mayıs 2019) |
Stratovolkan (aynı zamanda kompozit volkan olarak da bilinir), pek çok sertleşmiş lav, tüf ve kül tabakasından oluşmuş, yüksek, konik biçimli bir volkandır. Bu volkanlar dik yamaçlarıyla ve periyodik patlamalarıyla tanınırlar. Bunlardan fışkıran lavın akışkanlığı azdır ve çok uzağa yayılmadan önce soğur ve sertleşir. Magmaları asidik ya da yüksek-orta düzeyde silika (riyolit, andezit, ) içeriklidir. Buna karşın bazik içerikli magmanın akışkanlığı yüksektir ve Hawaii'deki kalkan biçimli Mauna Loa dağı gibi yayvan dağları oluşturur. Pek çok stratovolkanın yüksekliği 2500 metreden fazladır. Türkiye'den Ağrı Dağı ve Nemrut Dağı birer stratovolkan tipindeki volkanlardır.
Oluşum
Stratovolkanlar okyanusal kabuk ile kıta kabuğunun kesiştiği tektonik plaka sınırları boyunca zincir oluştururlar. Yitim zonları boyunca yaygın olarak görülürler. (Ada yayı volkanizması örneği Japonya'da adalarıdır). Su hidratlı mineraller üst okyanus kabuğunun bazaltık kayaların zaman içinde stratovolkanı oluşturan magmanın yükselmesi ve batan okyanus levhasının üzerinde atmosferin manto içine salınmasıdır. Hidratlı minerallerin bulunduğu plaka yerin derinliklerine alçalırken suyun serbest bırakılması su alma olayı denir. Özgül basınç her mineral için farklı basınç ve sıcaklıkta gerçekleşir. Kaya litosferin tabanında geçici olarak kısmi ergimeye uğraması nedeniyle çevredeki manto kayaya göre farklı olan yoğunluğu nedeniyle göreceli bir yükselme gerçekleşir ve manto, kayanın erime noktasını düşürür. Magma,sonra nihai bir ara madde birleşime yol açan silis açısından zengin kıtasal kabuğa yükselir. Volkan içerisinde ve altında bir magma odasındaki magma üst yüzeye yaklaştıkça tıpkı bir karbonatlı su açıldığı zaman ortaya çıkan gibi CO2 serbest bırakılır. Orada nispeten düşük bir basınçta su ve diğer uçucu maddeler magma içerisinde çözülür ve bu maddelerin çözeltiden kaçmasına izin verilir.
Tehlikeleri
Tarihte, dalma-batma zonu bölgelerinde kaydedilen patlamalı püskürmeli volkanlar uygarlıklar için büyük tehlikeler oluşturmaktadır. Strato volkanlar dalma-batma bölgelerinde, St. Helens dağı ve Pinatuba dağı gibi genellikle patlama ve patlayıcı etki ile magma volkanik gazların kaçışına olanak vermek için çok serttir. Bunun bir sonucu olarak muazzam iç basınçlar volkanik gazları hapsederler ve hamurumsu magma kalır. Magma odasını izleyerek takip eden gaz, patlamayla birlikte magmadan ayrılır.
Böyle bir patlama süreci bir şişe karbonatlı suyu şişede sallayarak ve sonra kapağın hızlı bir şekilde kaldırmasına benzetilebilir.Sallama işlemi iç hacmi artırırken sıvıda CO2 çözünür ve çekirdeklenir. Gazlar ve su tazyikle dışarı fışkırırlar. MS. 1600’den beri, yaklaşık 300.000 kişi volkanik patlama sonucu ölmüştür.
Proklastik akıntılar, çığ gibi hızlı hareket ederler zemine karışan parlak volkanik molozlar, küller ve gazlar saatte 100 mil(160 km/h) uzaklığa hareket ederler. Yaklaşık 30.000 kişi Karayipler Martinigue Adasının Pele dağında 1902 püskürme sırasında piroklastik lav akıntıları nedeniyle ölmüştür. Mart-Nisan 1982, El chichon volkanında üç patlama-püskürme saptanmıştır, bu patlama Güney Meksika kentinin tarihteki en kötü volkanik felakettir. Volkana 8 km mesafedeki köylerde piroklastik lav akıntıları tarafından 2000’den fazla kişi ölmüştür.
15 Haziran’da Pinatuba Dağı havaya 40 km’ye kadar (25 mi) kül püskürdü ve üretilen piroklastik akıntılar ve çamur akıntıları volkanın etrafındaki geniş bir alanı tahrip etti. Manila’ya 90 km (56 mi) uzaklıkta bulunan Pinatuba, 20.yüzyıldaki en büyük patlamalardan biri olan 1991’deki patlamadan önce 600 yıldır etkisizdi. Ayrıca 1991’de, Nagasaki’nin 40 km (25 mi) doğusundaki Kyusu Adasında Japonya’nın Unzen Volkanı,200 yıllık uykudan uyandı ve zirvede yeni bir lav domu oluşturdu. Haziran ayında başlayan 200 km/h gibi yüksek bir hızda dağın yamacından aşağı üretilen kül akıntıları bu patlamayla domun çöküşüyle tekrar etti. Unzen, Japonya’da 75’ten fazla aktif olan volkanlardan biridir; 1792’deki patlamada 15.000’den fazla kişi öldü ve bu olay ülke tarihinin en kötü volkanik felaketidir. Napoli’nin yanında baş gösteren bir Strato volkan olan Vezüv Yanardağı 79 CE Plinius benzeri patlaması ile Pompei ve Herkulaneum şehirlerini piroklastik ürünlerle kaplanmıştır. Ölü sayısı 10.000 ve 25.000 arasında değişmektedir. Vezüv Yanardağı güçlü patlama eruptionsları ve onun çevresindeki alanların yüksek nüfus (3 milyon kişiye yakın) yoğunluğundan dolayı tehlikeli volkanlardan biridir.
Külün tehlikeleri
Muhtemelen iklim etkilerinin yanı sıra patlamalı püskürmeli volkanik bulutlar hava güvenliğini de etkiledi. örneğin, 1982’de patlamasırasında Galuggug-Java,British Airway flight 9 Uçan kül bulutları uçaklarda geçici motor arızası oluşturdu. Son iki yıl boyunca, 60'tan fazla uçak, çoğunlukla ticari havayolları, uçuş sırasında volkanik kül nedeniyle hasar gördü. Bugüne kadar volkanik küller jet uçaklarında bir kaza oluşturmadı. Kül düşüşü sırasında teneffüs edildiğinden dolayı bir sağlık tehdidi oluşturmakta ve ayrıca 30 cm’den (12 in) yüksek birikimide tehdit niteliğinde olup yoğun birikimide binaların çökmesine neden olmaktadır.
Lavın tehlikeleri
Stratovolkanlardan çıkan lavlar yüksek viskoziteli olduğundan insanlar için tehdit değildir. Ancak tüm stratovolkanlar aynı viskoziteye sahip değildir. düşük silis içerdiği için magma oldukça akışkan haldedir ve büyük tehlike arz eder. Akışkan lavlar genellikle Hawai gibi geniş kalkan volkanlar oluşumu ile ilgilidir. Ama çok dik yamaçlarından dolayı saatte 100 km hızla akabilir. Lav akıntıları büyük Lahar akışı oluşturacak buz ve yanardağın krateri üzerinde birikmiş buzulların erimesine neden olur. Viskoziteli lav bir kalın blok oluşturarak patlamalara neden olabilir. Çıkış ağzı içerisinde nadiren katılaşma olurken genellikle sıvı halde akar.
Çamur akıntıları
Çamur akıntıları(ayrıca moloz akıntıları ya da laharlar, Endonezya’da volkanik çamur akıntıları için isimlendirilir) volkanik malzeme ve su karışımları içerir. Genellikle su iki kaynaktan geliyor: yağış veya kar ve buz erimeleri ve sıcak volkanik malzemeler tarafından beslenmektedir. Çamur akıntıları kompozit volkanların dik kenarlarını süpürürken, kendi yollarındaki her şeyi düzenleme ve örtme gücüne sahiptirler. Güney Amerikada, Kolombiya’da Nevada ve Ruiz yanardağının 1985'te püskürmesiyle And tepesinin 5.390 m üstünde kar ve buz erimesiyle birbirini takip eden çamur akıntıları Armero şehrini örtmüş ve 23.000 insan ölmüştür.
Volkan bombası
Volkan bombası bir kitap büyüklüğünden, küçük otomobil boyutuna kadar olabilir. Bu bombalar 25 km seyahat edebilirler. Bunların hızları yüzlerce kilometre olabilir. Binalar ve insanlar için risk teşkil etmektedir.
İklimsel etkiler
Unzen dağındaki patlama tarihi geçmişte önemli yerel hasarlara neden olurken, Pinatubo dağının Haziran 1991'de patlama etkisi küresel olmuştur.
Dünya çapında sıcaklık değerlerinde farklılıklar kaydedilmiştir. Günbatımındaki ve gündoğumundaki parlaklıklar bu patlamalardan stratosfere yükselen parçacıklara atfedilmiştir.Kükürt dioksit ve diğer gazlardan oluşan aerosoller dünya çapına dağılmıştır. Kükürt dioksit içeren bu bulut yaklaşık 22 milyon kombine su ve sülfürik asit damlacıkları oluşmuş, troposferden yere güneş ışığının bir kısmının gelmesine engel olmuştur. Bazı bölgelerde soğumanın 0,5 °C kadar olduğu düşünülür.
Bir yanardağı patlamasının boyutu birkaç yıl havayı etkileme eğilimindedir; stratosfer'e enjekte malzemeler yavaş yavaş yağmur yağışları tarafından yıkanıp troposfer'e düşürürler.
1815 yılında Endonezya'da Sumbawa adasındaki Tambora dağında olağanüstü patlama meydana geldi. Tambora dağı patlaması tarihin en büyük patlaması olarak kabul edilmektedir. Bu patlamada oluşan bulutlar küresel sıcaklıkları 3.5 °C düşürmüştür. Patlamanın olduğu yıl kuzey yarımkürede yaz aylarında soğuk bir hava olmuştur. 1816 yılında Avrupa'nın bazı bölgelerinde ve Kuzey Amerika'da kısa ama acı kıtlığa neden olan "Yazı Olmayan Yıl" olarak biliniyor.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Mayis 2019 Stratovolkan ayni zamanda kompozit volkan olarak da bilinir pek cok sertlesmis lav tuf ve kul tabakasindan olusmus yuksek konik bicimli bir volkandir Bu volkanlar dik yamaclariyla ve periyodik patlamalariyla taninirlar Bunlardan fiskiran lavin akiskanligi azdir ve cok uzaga yayilmadan once sogur ve sertlesir Magmalari asidik ya da yuksek orta duzeyde silika riyolit andezit iceriklidir Buna karsin bazik icerikli magmanin akiskanligi yuksektir ve Hawaii deki kalkan bicimli Mauna Loa dagi gibi yayvan daglari olusturur Pek cok stratovolkanin yuksekligi 2500 metreden fazladir Turkiye den Agri Dagi ve Nemrut Dagi birer stratovolkan tipindeki volkanlardir Vezuv Yanardagi Italya nin Napoli sehrinde uykuda olan bir stratovolkandir En son MS 79 yilinda kuvvetli bir bicimde patlamistir Gunumuze en yakin tarih olarak 1944 te kucuk capli bir patlama gerceklesmistir Japonya da bulunan Fuji Dagi en son 1707 1708 yillari arasinda patlamis bir stratovolkandir OlusumStratovolkanlar okyanusal kabuk ile kita kabugunun kesistigi tektonik plaka sinirlari boyunca zincir olustururlar Yitim zonlari boyunca yaygin olarak gorulurler Ada yayi volkanizmasi ornegi Japonya da adalaridir Su hidratli mineraller ust okyanus kabugunun bazaltik kayalarin zaman icinde stratovolkani olusturan magmanin yukselmesi ve batan okyanus levhasinin uzerinde atmosferin manto icine salinmasidir Hidratli minerallerin bulundugu plaka yerin derinliklerine alcalirken suyun serbest birakilmasi su alma olayi denir Ozgul basinc her mineral icin farkli basinc ve sicaklikta gerceklesir Kaya litosferin tabaninda gecici olarak kismi ergimeye ugramasi nedeniyle cevredeki manto kayaya gore farkli olan yogunlugu nedeniyle goreceli bir yukselme gerceklesir ve manto kayanin erime noktasini dusurur Magma sonra nihai bir ara madde birlesime yol acan silis acisindan zengin kitasal kabuga yukselir Volkan icerisinde ve altinda bir magma odasindaki magma ust yuzeye yaklastikca tipki bir karbonatli su acildigi zaman ortaya cikan gibi CO2 serbest birakilir Orada nispeten dusuk bir basincta su ve diger ucucu maddeler magma icerisinde cozulur ve bu maddelerin cozeltiden kacmasina izin verilir Batma zonu diyagrami ve iliskili StratovolkanTehlikeleriTarihte dalma batma zonu bolgelerinde kaydedilen patlamali puskurmeli volkanlar uygarliklar icin buyuk tehlikeler olusturmaktadir Strato volkanlar dalma batma bolgelerinde St Helens dagi ve Pinatuba dagi gibi genellikle patlama ve patlayici etki ile magma volkanik gazlarin kacisina olanak vermek icin cok serttir Bunun bir sonucu olarak muazzam ic basinclar volkanik gazlari hapsederler ve hamurumsu magma kalir Magma odasini izleyerek takip eden gaz patlamayla birlikte magmadan ayrilir Boyle bir patlama sureci bir sise karbonatli suyu sisede sallayarak ve sonra kapagin hizli bir sekilde kaldirmasina benzetilebilir Sallama islemi ic hacmi artirirken sivida CO2 cozunur ve cekirdeklenir Gazlar ve su tazyikle disari fiskirirlar MS 1600 den beri yaklasik 300 000 kisi volkanik patlama sonucu olmustur Proklastik akintilar cig gibi hizli hareket ederler zemine karisan parlak volkanik molozlar kuller ve gazlar saatte 100 mil 160 km h uzakliga hareket ederler Yaklasik 30 000 kisi Karayipler Martinigue Adasinin Pele daginda 1902 puskurme sirasinda piroklastik lav akintilari nedeniyle olmustur Mart Nisan 1982 El chichon volkaninda uc patlama puskurme saptanmistir bu patlama Guney Meksika kentinin tarihteki en kotu volkanik felakettir Volkana 8 km mesafedeki koylerde piroklastik lav akintilari tarafindan 2000 den fazla kisi olmustur 15 Haziran da Pinatuba Dagi havaya 40 km ye kadar 25 mi kul puskurdu ve uretilen piroklastik akintilar ve camur akintilari volkanin etrafindaki genis bir alani tahrip etti Manila ya 90 km 56 mi uzaklikta bulunan Pinatuba 20 yuzyildaki en buyuk patlamalardan biri olan 1991 deki patlamadan once 600 yildir etkisizdi Ayrica 1991 de Nagasaki nin 40 km 25 mi dogusundaki Kyusu Adasinda Japonya nin Unzen Volkani 200 yillik uykudan uyandi ve zirvede yeni bir lav domu olusturdu Haziran ayinda baslayan 200 km h gibi yuksek bir hizda dagin yamacindan asagi uretilen kul akintilari bu patlamayla domun cokusuyle tekrar etti Unzen Japonya da 75 ten fazla aktif olan volkanlardan biridir 1792 deki patlamada 15 000 den fazla kisi oldu ve bu olay ulke tarihinin en kotu volkanik felaketidir Napoli nin yaninda bas gosteren bir Strato volkan olan Vezuv Yanardagi 79 CE Plinius benzeri patlamasi ile Pompei ve Herkulaneum sehirlerini piroklastik urunlerle kaplanmistir Olu sayisi 10 000 ve 25 000 arasinda degismektedir Vezuv Yanardagi guclu patlama eruptionslari ve onun cevresindeki alanlarin yuksek nufus 3 milyon kisiye yakin yogunlugundan dolayi tehlikeli volkanlardan biridir Kulun tehlikeleri Muhtemelen iklim etkilerinin yani sira patlamali puskurmeli volkanik bulutlar hava guvenligini de etkiledi ornegin 1982 de patlamasirasinda Galuggug Java British Airway flight 9 Ucan kul bulutlari ucaklarda gecici motor arizasi olusturdu Son iki yil boyunca 60 tan fazla ucak cogunlukla ticari havayollari ucus sirasinda volkanik kul nedeniyle hasar gordu Bugune kadar volkanik kuller jet ucaklarinda bir kaza olusturmadi Kul dususu sirasinda teneffus edildiginden dolayi bir saglik tehdidi olusturmakta ve ayrica 30 cm den 12 in yuksek birikimide tehdit niteliginde olup yogun birikimide binalarin cokmesine neden olmaktadir Lavin tehlikeleri Stratovolkanlardan cikan lavlar yuksek viskoziteli oldugundan insanlar icin tehdit degildir Ancak tum stratovolkanlar ayni viskoziteye sahip degildir dusuk silis icerdigi icin magma oldukca akiskan haldedir ve buyuk tehlike arz eder Akiskan lavlar genellikle Hawai gibi genis kalkan volkanlar olusumu ile ilgilidir Ama cok dik yamaclarindan dolayi saatte 100 km hizla akabilir Lav akintilari buyuk Lahar akisi olusturacak buz ve yanardagin krateri uzerinde birikmis buzullarin erimesine neden olur Viskoziteli lav bir kalin blok olusturarak patlamalara neden olabilir Cikis agzi icerisinde nadiren katilasma olurken genellikle sivi halde akar Kul bulutlari gosteren Paluweh patlamasiCamur akintilari Mart 1982 de ABD de St Helens Daginda Camur Akintisi Camur akintilari ayrica moloz akintilari ya da laharlar Endonezya da volkanik camur akintilari icin isimlendirilir volkanik malzeme ve su karisimlari icerir Genellikle su iki kaynaktan geliyor yagis veya kar ve buz erimeleri ve sicak volkanik malzemeler tarafindan beslenmektedir Camur akintilari kompozit volkanlarin dik kenarlarini supururken kendi yollarindaki her seyi duzenleme ve ortme gucune sahiptirler Guney Amerikada Kolombiya da Nevada ve Ruiz yanardaginin 1985 te puskurmesiyle And tepesinin 5 390 m ustunde kar ve buz erimesiyle birbirini takip eden camur akintilari Armero sehrini ortmus ve 23 000 insan olmustur Volkan bombasi Volkan bombasi bir kitap buyuklugunden kucuk otomobil boyutuna kadar olabilir Bu bombalar 25 km seyahat edebilirler Bunlarin hizlari yuzlerce kilometre olabilir Binalar ve insanlar icin risk teskil etmektedir 29 Aralik 2009 tarihinde Mayon VolkaniIklimsel etkilerUnzen dagindaki patlama tarihi gecmiste onemli yerel hasarlara neden olurken Pinatubo daginin Haziran 1991 de patlama etkisi kuresel olmustur Dunya capinda sicaklik degerlerinde farkliliklar kaydedilmistir Gunbatimindaki ve gundogumundaki parlakliklar bu patlamalardan stratosfere yukselen parcaciklara atfedilmistir Kukurt dioksit ve diger gazlardan olusan aerosoller dunya capina dagilmistir Kukurt dioksit iceren bu bulut yaklasik 22 milyon kombine su ve sulfurik asit damlaciklari olusmus troposferden yere gunes isiginin bir kisminin gelmesine engel olmustur Bazi bolgelerde sogumanin 0 5 C kadar oldugu dusunulur Bir yanardagi patlamasinin boyutu birkac yil havayi etkileme egilimindedir stratosfer e enjekte malzemeler yavas yavas yagmur yagislari tarafindan yikanip troposfer e dusururler 1815 yilinda Endonezya da Sumbawa adasindaki Tambora daginda olaganustu patlama meydana geldi Tambora dagi patlamasi tarihin en buyuk patlamasi olarak kabul edilmektedir Bu patlamada olusan bulutlar kuresel sicakliklari 3 5 C dusurmustur Patlamanin oldugu yil kuzey yarimkurede yaz aylarinda soguk bir hava olmustur 1816 yilinda Avrupa nin bazi bolgelerinde ve Kuzey Amerika da kisa ama aci kitliga neden olan Yazi Olmayan Yil olarak biliniyor Ayrica bakinizDag olusumuKaynakca a b c d e f g h Bu madde Amerika Birlesik Devletleri Jeoloji Arastirmalari Kurumu kamu mali materyali icermektedir Kious W Jacquelyne Tilling Robert I Plate tectonics and people 1 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2013