Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Haziran 2016) () |
Dizge ya da sistem, birbiriyle etkileşen veya ilişkili olan, bir bütün oluşturan cisim veya varlıkların bileşkesidir. Bu varlıklar soyut veya somut olabilirler.
Tanım ve kapsam
Sistem kavramının farklı tanımları yapılmıştır. Genel olarak düzenli bir biçimde birbirini etkileyen ve birbirine bağlı birimlerden, değişik bölümlerden oluşan ve genel bir plana göre kurulan, belirli bir sonuca ulaşmak için amaca yönelmiş bir bütündür. Sistemler, parçalardan oluşan dizinin, bütünün genel amacına doğru birlik halinde çalışması ile ortaya çıkan yapılardır. Ackoff'a göre Sistem aralarında ilişki bulunan, belirli bir amaca ulaşmak için, birbirleriyle etkileşimde olan elemanlar grubudur. Birbirine bağımlı olan (etkileşen veya ilişkili olan) iki veya daha fazla parçadan oluşan, çalışma ve özellikleri itibarıyla belirli bir sınırı olan örgütlenmiş ve bölünmez bir bütündür. Aynı zamanda dış çevre ile ilişkisi olan cisim veya varlıkların bileşkesidir.
Bilimsel bir kavram olarak ilk kez Eski Yunancada ortaya çıkan “Sistem” değişik alanlarda hatta günlük dilde kullanılan bir sözcük olarak değişik ama birbirine benzer ve bağlantılı anlamlar içermektedir ve bu anlamların farklı kullanımlar içerisinde öne çıktığı görülmektedir. Türkçede ilk kez “Sistem” sözcüğüne Mehmet Bahaettin’in “Yeni Türkçe Lugat” (1924) adlı eserinde rastlanır. Kelimenin anlam içerikleri başlıca şu şekildedir:
- Düzen: En genel ve en basit anlamıyla bir düzeni veya düzenli işleyişi, planlı, programlı ilerleyişi ifade eder. Örneğin: Sistemli çalışmak… Sistem kavramı çoğu zaman “düzen” ile ilişkilendirilir. “Dünyaya ve insanlara, çalışanlara, ekonomik faaliyetlere ve üretilen mallara baktığımızda ilk sorulacak soru şu olabilir: Bunun altındaki sistem ve düzen nedir?” (Walter Eucken, 1952). Bu bağlamda Türkçede bazen “Düzen” sözcüğünün Sistem manasında kullanıldığına da rastlanır. Örneğin: “Yeni Dünya Düzeni”.
- Yöntem: Bir sonuç elde etmek için belirli bir plana göre önceden saptanan yol, usul, yordam. Örneğin: Merkez Bankası yanlış bir sistem uygulamaktadır.
- Düzenek (Mekanizma): Bir aracı veya mekanik bir yapıyı oluşturan tertibat, tesisat, düzenek. Belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere kompleks bir biçimde düzenlenmiş öğeler ya da parçalar bileşimi veya yapı. Örneğin: Fren sistemi, Arıtma sistemi.
- Oluşum: Bir bütünü oluşturacak biçimde karşılıklı olarak birbirine bağlı öğelerin tümü, bütünleşik bir yapı veya kompleks yapılanma. Örneğin: Güneş sistemi, Solunum sistemi.
Ayrıca şu anlamları da ihtiva eder.
- Prosedür: Tek tip (tek düzen) bir plan veya standart uygulamalara dayalı sıralı işleyiş veya süreç. Veya ardışık olarak ilerlemesi gereken bir işlemler dizisi ya da döngü. Örneğin: Ücretlendirme sistemi, Muhasebe sistemi, Envanter sistemi, Randevu sistemi
- İşleyiş: Bir sonuç elde etmeye yarayan geliştirilmiş uygulama (aplikasyon), araç ya da bu bunların bileşimi. Örneğin: İşletim sistemi, Bilişim sistemi.
- Model: Bir bütünün niteliğini anlamak için örneklenerek ele alınan veya incelenen parça veya versiyon. Bu anlam bütüne yönelik olarak örneğe yapılan vurguyu içerir. Örneğin: Son sistem bir yarış arabası.
Etimoloji
Sözcük 'birleşme', 'oluşma', 'bir araya gelme' anlamını taşıyan Latince "Systēma" ve Yunanca yerleşme, konumlanma birleşme, bir arada duruş manalarını içeren “Sustēma” (σύστημα) kelimelerinden türemiştir. Bu sözcükler Fr. “Système”, İng. “System”, Alm. “System” (okunuşu “Ziystem”), İsp. “Sistema”, Rus. “Sistema” şekline dönüşerek günümüzdeki biçimine ulaşmıştır. Fransızcada “birçok unsurdan oluşan düzen" manası ön plana çıkar.
Farklı okunuşlarına rağmen tüm Dünya’da kullanılan ortak bir terim haline gelmiş olan bu sözcük nadiren de olsa bazı dillerde farklı sözcüklerle karşılanmaktadır.
- “Dizge”: Öz-Türkçe bir kelime olarak Sistem kavramı karşılığında önerilmiştir. Ancak günlük kullanımda fazla yaygınlaşmamıştır ve genel olarak bilimsel terminoloji içerisinde de çok fazla kabul görmemiştir. Bu sözcüğün kelime kökenine bakıldığında diziler halindeki bir oluşumu, ardışıklığı, düzenli bir yapılanmayı ifade ettiği görülmektedir. Örneğin: Eğitim Dizgesi Sorunları.
- “Nizam”: Modern Arapçada birebir sistem manasını karşılamaktadır ve Arap ülkelerinin pek çoğunda bu tabir tercih edilmektedir. Örneğin: “Manzume-i Şemsiyye” (Güneş Sistemi) tamlamasındaki “Manzume/Manzumah” biçimi Nizam sözcüğünün çekimli halidir. Veya Arapça "Nazariyet-ül Nizam" (Ar. نظرية الأنظمة) tamlaması "Sistem Teorisi" manası taşır. Dizmek, sıralamak manaları bu sözcüğün kökeninde de bulunur. Osmanlıca üzerinden Türkçeye de geçmiş olan bu sözcük Osmanlıcada düzen manası taşımaktadır Örneğin: Osmanlı Kanunnamelerinde sıklıkla kullanılan “Nizam-ı Alem” tabiri. Günümüzde Türkçede hâlen bu anlamda kullanılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Arapçadaki anlamı Osmanlıcada olduğundan biraz daha geniştir.
Sistemin özellikleri
Sistem birbiriyle madde, enerji veya bilgi alışversinde bulunan elemanlar veya parçaları anlamına gelir. Öğeler, ilişkiler ve faaliyet (eylem) ve amaç sistemlerin ortak noktalardır. Bu noktalardan hareketle, sistem öğelerden oluşmuştur. Bu öğeler arasında çeşitli boyutlarda ilişkiler vardır. Öğeler arasındaki ilişkiler ise belli bir amaca hizmet etmeye (faaliyete - eyleme) yönelmiştir. Bu durumda bu elemanlarını ve onların eylemlerini kapsayan matematiksel veya bir model oluşturulabilir. Sistemde düzenli ve uyumlu bir işleyiş söz konusudur. Epistemolojik (bilgi fesefesi) açısından bakıldığında bu durum evrendeki düzenli işleyişin doğal bir sonucudur. Düzenli ve uyumlu işleyişteki bir aksaklık veya uyumsuzluk bir soruna yol açar. Bu sorunun büyümesi ise krize dönüşür. Örneğin siyasal anlamdaki sistem krizleri veya ekonomik krizler gibi…
Sistemler kendi aralarında bir hiyerarşi (üstlük ve astlık konumlanması) içerir. Bu yaklaşım farklı isimlerle yapılan sınıflandırmalarda ortaya koyulur. Örneğin yukarıda bulunandan aşağıya doğru Süper sistem, Supra sistem, Sistem şeklinde bir adlandırma yapıldığı gibi genişliğine veya kapsadığı alana göre Makro sistem, Mezo sistem, Mikro sistem şeklindeki adlandırmalara da rastlanabilmektedir. Türkçede ise Üst sistem, Sistem, Alt sistem kavramları da tercihen kullanılmaktadır.
Sistemin başlıca özellikleri şunlardır: Alt birimlerden oluşur. Alt birimler arasında tanımlı ilişkiler vardır. Her sistem, kendini meydana getiren daha küçük alt sistemlerden oluşur. Bir sistem, daha büyük bir sistemin parçasıdır (Evren hariç). Belirli bir amacı gerçekleştirmeye yöneliktir. Belirli bir sınırı vardır. Her sistem bir çevrede faaliyet gösterir. İç ve dış çevresi vardır. İç ve dış çevre ile etkileşim içindedir. Sistem bir döngü oluşturur. Girdileri, işleyişi, çıktıları, dengesi, denetimi ve geri bildirimi vardır. Anlamlı bir bütündür. Önemli olan bütündür, parçalar bu bütüne katkıda bulunduğu ölçüde önemlidir. Değişkenler ve parametreler (sabitler) bulunur. Dengeli durum ve dinamik bir denge vardır. Mekanik, biyolojik, organik ve sosyal sistemler bulunabilir. Sistem anlayışına göre aslında tüm evren sistemlerden örülmüştür. Bir sistem kendi başına süreklilik arz eder. Ancak üst sistemle birlikte sona erebilir. Kimi durumlarda dışarıdan enerji ve kaynak almaya bile ihtiyaç duymaz.
Bütün bunlardan hareketle Sistemi oluşturan ana özellikler şu şekilde özetlenebilir: Parçalar mutlaka birbiriyle ilişkilidir. Parçalar mutlaka birbiriyle uyumludur. Çalışırken bir bütün oluştururlar.
Sistem, davranış veya örgütlenmeyi belirleyen kurallara da değinebilir. Örneğin; Kanunlar insan sosyal davranışlarını belirleyen bir sistemdir. Gramer, dil kullanımını belirleyen bir sistemdir.
Gerçek cisimlerin veya varlıkların sistemlere bölünmeleri veya onlardan sistemlerin oluşturulması keyfidir, bu anlamda sistemler soyut bir kavramdır.
Sistem aynı zamanda kurallar bütünüdür. Bir organizasyonun olumlu sonuçlandırılması için zaman içinde elde edilen tecrübelerin birikimiyle oluşmuş bilgi kümelerinin ihtiyaç duyulan alanda kullanılmasıdır. Sistem, aralarındaki ilişkiler bulunan ve belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya getirilmiş elemanlardan oluşan bir bütün şeklinde tanımlanır. Her sistem daha büyük başka bir sistemin parçasıdır.
Sistem örnekleri
- Anatomik olarak organizmada aynı işlevleri gerçekleştirmek için birbirleriyle ilgili veya bağlantılı organların oluşturduğu birlik. Örneğin: Karınca Sindirim sistemi.
- Kimya biliminde üzerinde inceleme yapılan belirli sınırlarla çevrilmiş olan evrenin bir parçası. Örneğin: Moleküler sistem.
- Biyolojide üzerinde ölçme yapılan belirli canlılar topluluğu. (Doğal olmakla birlikte denetimli olarak oluşturulmuştur). Örneğin: Koli-Basili Bakteri Kültürü Sistemi.
- Bilişimde sayılara dönüştürülebilen veri tanımlama yöntemleri. Örneğin: Bilgisayarların işleyişinin temelini oluşturan “0” ve “1” rakamlarının dizilişinin kombinasyonlarına dayalı olarak kullanılan “İkili (Binary) sistem”.
- Hukuk açısından bir işlemle veya zorunluluk sonucu ortaya çıkan insan toplulukları. Örneğin: Hapishaneler yarı-kapalı bir sistemdir.
Bunların dışında daha özgün ve özelleşmiş anlamlar içeren sistem örnekleri de mevcuttur. Örneğin:
- Düşünce Biçimi: Felsefede bir düşün/düşünce (ide/idea) etrafında toplanmış çeşitli bilgiler anlamına gelir. Ayrıca temel bir prensip ya da bir dünya görüşüne göre düzenlenmiş olan öğretiler, bilgi birikimi ve düşünceler bütünü manası taşır. Örneğin: Felsefede Descartes’den önce bir sistem anlayışı bulunmaz ve oluşturduğu analitik düşünce sistemi bu alanda bir ilktir.
- Yönetim Biçimi: Bu anlam daha çok siyasi bir oluşumu veya devletin işleyişini ifade eder. Örneğin: “Türkiye'de sistem sorunu yoktur.” (-Çağatay Yılmaz). Ayrıca Kapitalist sistem, Sosyalist sistem, Liberal sistem, Komünist sistem, Kolonyalist sistem, Feodal sistem gibi ekonomik temelli siyasal yönetim anlayışları da bu anlamın içeriğine dahildir.
Açık ve kapalı sistemler
Sistem ile sistemin içinde faaliyet gösterdiği çevre arasında enerji, malzeme, bilgi-alışverişi varsa ve çevresiyle ilişki kuruyorsa açık sistemdir. (Erdoğan, 1983: 40) İşletme gibi sosyal sistemler açık sistemlerdir. Kapalı sistemler, çevresiyle etkileşim ya da girdi-çıktı alış verişi olamayan sistemlerdir. Çevreleriyle ilişki içine girmeye ihtiyaçları yoktur.
- Açık Sistem: Çevreden girdiler alan, bunları işleyerek çevreye çıktılar sunan ve çıktılarına ilişkin dönüt alan ve en az bir amacı gerçekleştiren sistemlere açık sistemler denmektedir. Açık sistem içinde yer alan öğelerden birinin ya da ikisinin bulunmaması sistemin yapısını ve türünü etkilemektedir. Sistem içindeki tüm öğeler birbirleriyle yakın bir ilişki içindedirler. Biyolojik ve toplumsal sistemler açık sistemlerdir. Açık sistemlerin Büyüme yeteneği ve kendilerini koruma eğilim ve yeteneği vardır.
- Yarı Açık Sistem: Yarı açık sistemde, girdiler, işlemler ve çıktılar yer almakta ancak yeterli ve sürekli dönüt bulunmaktadır. Bu yüzden de sistemin amacına ulaşıp ulaşmadığı, ne düzeyde ulaştığı, aksaklıkların hangi öğe ya da öğelerden kaynaklandığı bilinememekte ve buna yönelik önlemler alınamamaktadır. Bu da sistemin ya sağlıksız büyümesine ya da küçülmesine fakat her iki durumda da bozulmasına ve bir süre sonra da ölmesine yol açabilir.
- Kapalı Sistem: Yeterli girdisi ya da çıktısı bulunmayan bunun sonucu olarak da dönütü olmayan sistemler kapalı sistem olarak tanımlanmaktadır. Örneğin yeterli kayıt alamayan ya da mezun veremeyen bir okul, kapalı sisteme örnek olarak verilebilir. Kapalı sistem, çevresi ile etkileşimde bulunmayan bir sistemdir. Kapalı sistemler, bünyelerinde mevcut olan entropi nedeni ile bir süre sonra faaliyetlerini durdurmak zorunda kalırlar. Mekanik sistemler kapalı ya da açık sistemlerdir.
Sistem türleri
- Doğal Sistemler: Büyüklüğü, amacı, yapı ve işleyişi insan tarafından tasarlanmayan sistemlerdir. Örneğin: Güneş sistemi. Alt Türleri: Biyolojik sistemler, Ekolojik sistemler, Fizyolojik sistemler…
- Yapay Sistemler: Büyüklüğü, amacı, yapı ve işleyişi insan tarafından tasarlanan sistemlerdir. Örneğin: Bilgisayar sistemleri. Alt Türleri: Mekanik sistemler, Yönetim sistemleri, Siyasal sistemler, Ekonomik sistemler, Sosyal sistemler …
Alt sistem
Bir sistemi oluşturan, birbiriyle ilişkili ve çoğu kez de birbirine bağımlı parçalardır. Her sistemin bağlı olduğu daha büyük sistemlere de üst sistem denmektedir. Sistemlerin etkili ve verimli çalışabilmesi başka sistemlerle iyi işleyen bir ilişkiye ve alt sistemlerin iyi çalışmasına bağlıdır. Her alt sistem de ayrı bir sistem olarak incelenebilir. Sistem, alt sistemleriyle kaçınılmaz bir ilişki içindedir. Bir altsistem ise sistemin parçası olan ve kendisi de bir sistem oluşturan bir öğeler kümesidir. Parçalardan (alt sistemlerden) biri üzerinde yapılacak değişiklik sistemin tümünü etkileyecektir. Bir altsistem sistemin parçası olan ve kendisi de bir sistem oluşturan bir öğeler kümesidir.
Sistem yaklaşımı
Sistemlerin özelliklerini çalışan bilim dalı Sistem Kuramı, daha yakın zamanda ise olarak adlandırılmıştır. Bu bilim dalı, madde ve zihnin organizasyonunu inceler, sistemlerin ait oldukları konudan bağımsız olarak genel kavram ve ilkeleri araştırır. İncelenen bir sorunu veya olguyu bir sistem olarak ele alan bilimsel ve düşünsel anlayıştır. Organizmaları, yapıları, örgütleri, mekanizmaları, doğal oluşumları bir bütün oluşturacak biçimde birbirleriyle ve çevreleriyle ilişkili veya bağıntılı unsurlar dizisi olarak inceler. Değişik oluşumları içindeki unsurları ve nitelikleri arasındaki ilişkiler topluluğu olarak algılayan ve açıklayan bir yaklaşımdır. Olayların, durumların ve gelişmelerin incelenmesinde kullanılan bir bakış açısı bir düşünce tarzı, bir metottur. Sistem yaklaşımı, olaylar ve olgular arasındaki ilişkilerin ve karşılıklı etkileşimini inceleyerek analizlerde bulunur. Günümüzde sistem yaklaşımı metodolojik bir alan olmaktan ziyade bir yöntem, bir bakış açısı ve bir değerlendirme yöntemi olarak fen bilimlerinin yanı sıra eğitim, psikoloji, sosyoloji, siyaset, ekonomi gibi sosyal bilimlerde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Sistem Yaklaşımı kimi zaman Sistem Kuramı (İng. Systems Theory) adıyla bilimsel bir teori olarak değerlendirilir.
“Sistem Yaklaşımı” Avusturyalı biyolog Ludwig von Bertalanffy’nin 1920’lerde başlattığı “Genel Sistem Kuramı” (İng. Uluslararası yaygın isim: “General Systems Theory”, Alm. orijinal isim “Allgemeine System Theorie / Lehre”) bilim dünyasında dikkat çekmiştir. Alman felsefe ekollerinin savaş öncesi Almanca konuşulan komşu ülkelerdeki (Avusturya, İsviçre) etkinliği bilimde yöntem arayışlarına katkı sağlamıştır
Kaynakça
- ^ Ataman, Göksel (2002), İşletme Yönetimi, İstanbul, Türkmen Kitabevi, Sayfa: 131
- ^ Efil, İsmail (2010) İşletmelerde Yönetim ve Organizasyon, Bursa, Dora Yayınevi, Sayfa: 86
- ^ Kaya, Yahya Kemal (1979). Eğitim Yönetimi Kuram ve Türkiye’deki Uygulama. Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Sayfa: 81
- ^ Liddell, Henry George; Scott, Robert; A Greek–English Lexicon, Perseus Digital Library, Sayfa: 1819
- ^ Hançerlioğlu, Orhan, 1992, Türk Dili Sözlüğü, İstanbul, Remzi Kitabevi, Sayfa: 175
- ^ Wehr, Hans (2011), Arabic-English Dictionary: Dictionary of Modern Written Arabic, Sayfa: 355
- ^ Şemseddin Sami, 1901, Kamus-u Türki
- ^ Akgündüz, Ahmed (2013) Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 1. Kitap, 2.Kısım, II. Mehmed Devri Kanunnameleri, İstanbul 2013 (eserin muhtelif yerlerinde)
- ^ Litterer, Joseph (1970), Organization, Vol-2, 3-6
- ^ BSTS-TDK, Kimya Terimleri, “Sistem”
- ^ BSTS-TDK, Felsefe Terimleri, “Sistem”
- ^ Haber Alıntısı: Yeni Asır Gazetesi, Mesut Yılmaz, 26.02.1998
- ^ Brauckmann, Sabine (1999), Ludwig von Bertalanffy (1901-1972), ISSS Luminaries of the Systemics Movement, 1-50
Ayrıca bakınız
Literatür
- Ackoff, Russel (2012), Systems, Organizations and Interdisciplinary Research
- Bailey, Kenneth D. (1994). Sociology and the New Systems Theory: Toward a Theoretical Synthesis. New York: State of New York Press.
- Baransel, Atilla (1993), Çağdaş Yönetim Düşüncesinin Evrimi, İstanbul: Avcıol Basım
- Bertalanffy, Ludwig von (1945), Zu einer allgemeinen Systemlehre, Blätter für deutsche Philosophie, 3/4, Biologia Generalis, (1949)
- Brauckmann, Sabine (1999). Ludwig von Bertalanffy (1901-1972), ISSS Luminaries of the Systemics Movement
- Braziller, George (1968), General System theory: Foundations, Development, Applications, New York: revised edition 1976:
- Braziller, George (1975), Perspectives on General Systems Theory. Scientific-Philosophical Studies, E. Taschdjian (eds.), New York,
- Buckley, Walter F. (1967). Sociology and Modern Systems Theory, New Jersey: Englewood Cliffs.
- Büyükduman, F. İlke, (2012) Eğitimde Sistem ve Sistem Yaklaşımı
- Esen, Öner (1984), İşletme Yönetiminde Sistem Yaklaşımı, İstanbul: Alfa Yayınevi
- Genç, Nurulllah (2007), Yönetim ve Organizasyon, Ankara: Seçkin Yayınevi
- Klir, George J. (1969). Approach to General Systems Theory.
- Luhmann, Niklas (1984). Soziale Systeme: Grundriß einer allgemeinen Theorie, Suhrkamp.
- Marşap, Akın (2000), Yönetsel Sistem, Ankara: Gazi Kitabevi
- Weckowicz, Thaddus E. (1989). Ludwig von Bertalanffy (1901-1972): A Pioneer of General Systems Theory, Center for Systems Research Working Paper No. 89-2. Edmonton AB: University of Alberta
- Yozgat, Osman (1984) İşletme Yönetimi, İstanbul: Dilek Matbaası
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Haziran 2016 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Dizge ya da sistem birbiriyle etkilesen veya iliskili olan bir butun olusturan cisim veya varliklarin bileskesidir Bu varliklar soyut veya somut olabilirler Tanim ve kapsamSistem kavraminin farkli tanimlari yapilmistir Genel olarak duzenli bir bicimde birbirini etkileyen ve birbirine bagli birimlerden degisik bolumlerden olusan ve genel bir plana gore kurulan belirli bir sonuca ulasmak icin amaca yonelmis bir butundur Sistemler parcalardan olusan dizinin butunun genel amacina dogru birlik halinde calismasi ile ortaya cikan yapilardir Ackoff a gore Sistem aralarinda iliski bulunan belirli bir amaca ulasmak icin birbirleriyle etkilesimde olan elemanlar grubudur Birbirine bagimli olan etkilesen veya iliskili olan iki veya daha fazla parcadan olusan calisma ve ozellikleri itibariyla belirli bir siniri olan orgutlenmis ve bolunmez bir butundur Ayni zamanda dis cevre ile iliskisi olan cisim veya varliklarin bileskesidir Bilimsel bir kavram olarak ilk kez Eski Yunancada ortaya cikan Sistem degisik alanlarda hatta gunluk dilde kullanilan bir sozcuk olarak degisik ama birbirine benzer ve baglantili anlamlar icermektedir ve bu anlamlarin farkli kullanimlar icerisinde one ciktigi gorulmektedir Turkcede ilk kez Sistem sozcugune Mehmet Bahaettin in Yeni Turkce Lugat 1924 adli eserinde rastlanir Kelimenin anlam icerikleri baslica su sekildedir Duzen En genel ve en basit anlamiyla bir duzeni veya duzenli isleyisi planli programli ilerleyisi ifade eder Ornegin Sistemli calismak Sistem kavrami cogu zaman duzen ile iliskilendirilir Dunyaya ve insanlara calisanlara ekonomik faaliyetlere ve uretilen mallara baktigimizda ilk sorulacak soru su olabilir Bunun altindaki sistem ve duzen nedir Walter Eucken 1952 Bu baglamda Turkcede bazen Duzen sozcugunun Sistem manasinda kullanildigina da rastlanir Ornegin Yeni Dunya Duzeni Yontem Bir sonuc elde etmek icin belirli bir plana gore onceden saptanan yol usul yordam Ornegin Merkez Bankasi yanlis bir sistem uygulamaktadir Duzenek Mekanizma Bir araci veya mekanik bir yapiyi olusturan tertibat tesisat duzenek Belirli bir amaci gerceklestirmek uzere kompleks bir bicimde duzenlenmis ogeler ya da parcalar bilesimi veya yapi Ornegin Fren sistemi Aritma sistemi Olusum Bir butunu olusturacak bicimde karsilikli olarak birbirine bagli ogelerin tumu butunlesik bir yapi veya kompleks yapilanma Ornegin Gunes sistemi Solunum sistemi Ayrica su anlamlari da ihtiva eder Prosedur Tek tip tek duzen bir plan veya standart uygulamalara dayali sirali isleyis veya surec Veya ardisik olarak ilerlemesi gereken bir islemler dizisi ya da dongu Ornegin Ucretlendirme sistemi Muhasebe sistemi Envanter sistemi Randevu sistemi Isleyis Bir sonuc elde etmeye yarayan gelistirilmis uygulama aplikasyon arac ya da bu bunlarin bilesimi Ornegin Isletim sistemi Bilisim sistemi Model Bir butunun niteligini anlamak icin orneklenerek ele alinan veya incelenen parca veya versiyon Bu anlam butune yonelik olarak ornege yapilan vurguyu icerir Ornegin Son sistem bir yaris arabasi EtimolojiSozcuk birlesme olusma bir araya gelme anlamini tasiyan Latince Systema ve Yunanca yerlesme konumlanma birlesme bir arada durus manalarini iceren Sustema systhma kelimelerinden turemistir Bu sozcukler Fr Systeme Ing System Alm System okunusu Ziystem Isp Sistema Rus Sistema sekline donuserek gunumuzdeki bicimine ulasmistir Fransizcada bircok unsurdan olusan duzen manasi on plana cikar Farkli okunuslarina ragmen tum Dunya da kullanilan ortak bir terim haline gelmis olan bu sozcuk nadiren de olsa bazi dillerde farkli sozcuklerle karsilanmaktadir Dizge Oz Turkce bir kelime olarak Sistem kavrami karsiliginda onerilmistir Ancak gunluk kullanimda fazla yayginlasmamistir ve genel olarak bilimsel terminoloji icerisinde de cok fazla kabul gormemistir Bu sozcugun kelime kokenine bakildiginda diziler halindeki bir olusumu ardisikligi duzenli bir yapilanmayi ifade ettigi gorulmektedir Ornegin Egitim Dizgesi Sorunlari Nizam Modern Arapcada birebir sistem manasini karsilamaktadir ve Arap ulkelerinin pek cogunda bu tabir tercih edilmektedir Ornegin Manzume i Semsiyye Gunes Sistemi tamlamasindaki Manzume Manzumah bicimi Nizam sozcugunun cekimli halidir Veya Arapca Nazariyet ul Nizam Ar نظرية الأنظمة tamlamasi Sistem Teorisi manasi tasir Dizmek siralamak manalari bu sozcugun kokeninde de bulunur Osmanlica uzerinden Turkceye de gecmis olan bu sozcuk Osmanlicada duzen manasi tasimaktadir Ornegin Osmanli Kanunnamelerinde siklikla kullanilan Nizam i Alem tabiri Gunumuzde Turkcede halen bu anlamda kullanilmaktadir Bu acidan bakildiginda Arapcadaki anlami Osmanlicada oldugundan biraz daha genistir Sistemin ozellikleriSistem birbiriyle madde enerji veya bilgi alisversinde bulunan elemanlar veya parcalari anlamina gelir Ogeler iliskiler ve faaliyet eylem ve amac sistemlerin ortak noktalardir Bu noktalardan hareketle sistem ogelerden olusmustur Bu ogeler arasinda cesitli boyutlarda iliskiler vardir Ogeler arasindaki iliskiler ise belli bir amaca hizmet etmeye faaliyete eyleme yonelmistir Bu durumda bu elemanlarini ve onlarin eylemlerini kapsayan matematiksel veya bir model olusturulabilir Sistemde duzenli ve uyumlu bir isleyis soz konusudur Epistemolojik bilgi fesefesi acisindan bakildiginda bu durum evrendeki duzenli isleyisin dogal bir sonucudur Duzenli ve uyumlu isleyisteki bir aksaklik veya uyumsuzluk bir soruna yol acar Bu sorunun buyumesi ise krize donusur Ornegin siyasal anlamdaki sistem krizleri veya ekonomik krizler gibi Sistemler kendi aralarinda bir hiyerarsi ustluk ve astlik konumlanmasi icerir Bu yaklasim farkli isimlerle yapilan siniflandirmalarda ortaya koyulur Ornegin yukarida bulunandan asagiya dogru Super sistem Supra sistem Sistem seklinde bir adlandirma yapildigi gibi genisligine veya kapsadigi alana gore Makro sistem Mezo sistem Mikro sistem seklindeki adlandirmalara da rastlanabilmektedir Turkcede ise Ust sistem Sistem Alt sistem kavramlari da tercihen kullanilmaktadir Sistemin baslica ozellikleri sunlardir Alt birimlerden olusur Alt birimler arasinda tanimli iliskiler vardir Her sistem kendini meydana getiren daha kucuk alt sistemlerden olusur Bir sistem daha buyuk bir sistemin parcasidir Evren haric Belirli bir amaci gerceklestirmeye yoneliktir Belirli bir siniri vardir Her sistem bir cevrede faaliyet gosterir Ic ve dis cevresi vardir Ic ve dis cevre ile etkilesim icindedir Sistem bir dongu olusturur Girdileri isleyisi ciktilari dengesi denetimi ve geri bildirimi vardir Anlamli bir butundur Onemli olan butundur parcalar bu butune katkida bulundugu olcude onemlidir Degiskenler ve parametreler sabitler bulunur Dengeli durum ve dinamik bir denge vardir Mekanik biyolojik organik ve sosyal sistemler bulunabilir Sistem anlayisina gore aslinda tum evren sistemlerden orulmustur Bir sistem kendi basina sureklilik arz eder Ancak ust sistemle birlikte sona erebilir Kimi durumlarda disaridan enerji ve kaynak almaya bile ihtiyac duymaz Butun bunlardan hareketle Sistemi olusturan ana ozellikler su sekilde ozetlenebilir Parcalar mutlaka birbiriyle iliskilidir Parcalar mutlaka birbiriyle uyumludur Calisirken bir butun olustururlar Sistem davranis veya orgutlenmeyi belirleyen kurallara da deginebilir Ornegin Kanunlar insan sosyal davranislarini belirleyen bir sistemdir Gramer dil kullanimini belirleyen bir sistemdir Gercek cisimlerin veya varliklarin sistemlere bolunmeleri veya onlardan sistemlerin olusturulmasi keyfidir bu anlamda sistemler soyut bir kavramdir Sistem ayni zamanda kurallar butunudur Bir organizasyonun olumlu sonuclandirilmasi icin zaman icinde elde edilen tecrubelerin birikimiyle olusmus bilgi kumelerinin ihtiyac duyulan alanda kullanilmasidir Sistem aralarindaki iliskiler bulunan ve belli bir amaci gerceklestirmek uzere bir araya getirilmis elemanlardan olusan bir butun seklinde tanimlanir Her sistem daha buyuk baska bir sistemin parcasidir Sistem ornekleri Anatomik olarak organizmada ayni islevleri gerceklestirmek icin birbirleriyle ilgili veya baglantili organlarin olusturdugu birlik Ornegin Karinca Sindirim sistemi Kimya biliminde uzerinde inceleme yapilan belirli sinirlarla cevrilmis olan evrenin bir parcasi Ornegin Molekuler sistem Biyolojide uzerinde olcme yapilan belirli canlilar toplulugu Dogal olmakla birlikte denetimli olarak olusturulmustur Ornegin Koli Basili Bakteri Kulturu Sistemi Bilisimde sayilara donusturulebilen veri tanimlama yontemleri Ornegin Bilgisayarlarin isleyisinin temelini olusturan 0 ve 1 rakamlarinin dizilisinin kombinasyonlarina dayali olarak kullanilan Ikili Binary sistem Hukuk acisindan bir islemle veya zorunluluk sonucu ortaya cikan insan topluluklari Ornegin Hapishaneler yari kapali bir sistemdir Bunlarin disinda daha ozgun ve ozellesmis anlamlar iceren sistem ornekleri de mevcuttur Ornegin Dusunce Bicimi Felsefede bir dusun dusunce ide idea etrafinda toplanmis cesitli bilgiler anlamina gelir Ayrica temel bir prensip ya da bir dunya gorusune gore duzenlenmis olan ogretiler bilgi birikimi ve dusunceler butunu manasi tasir Ornegin Felsefede Descartes den once bir sistem anlayisi bulunmaz ve olusturdugu analitik dusunce sistemi bu alanda bir ilktir Yonetim Bicimi Bu anlam daha cok siyasi bir olusumu veya devletin isleyisini ifade eder Ornegin Turkiye de sistem sorunu yoktur Cagatay Yilmaz Ayrica Kapitalist sistem Sosyalist sistem Liberal sistem Komunist sistem Kolonyalist sistem Feodal sistem gibi ekonomik temelli siyasal yonetim anlayislari da bu anlamin icerigine dahildir Acik ve kapali sistemler Sistem ile sistemin icinde faaliyet gosterdigi cevre arasinda enerji malzeme bilgi alisverisi varsa ve cevresiyle iliski kuruyorsa acik sistemdir Erdogan 1983 40 Isletme gibi sosyal sistemler acik sistemlerdir Kapali sistemler cevresiyle etkilesim ya da girdi cikti alis verisi olamayan sistemlerdir Cevreleriyle iliski icine girmeye ihtiyaclari yoktur Acik Sistem Cevreden girdiler alan bunlari isleyerek cevreye ciktilar sunan ve ciktilarina iliskin donut alan ve en az bir amaci gerceklestiren sistemlere acik sistemler denmektedir Acik sistem icinde yer alan ogelerden birinin ya da ikisinin bulunmamasi sistemin yapisini ve turunu etkilemektedir Sistem icindeki tum ogeler birbirleriyle yakin bir iliski icindedirler Biyolojik ve toplumsal sistemler acik sistemlerdir Acik sistemlerin Buyume yetenegi ve kendilerini koruma egilim ve yetenegi vardir Yari Acik Sistem Yari acik sistemde girdiler islemler ve ciktilar yer almakta ancak yeterli ve surekli donut bulunmaktadir Bu yuzden de sistemin amacina ulasip ulasmadigi ne duzeyde ulastigi aksakliklarin hangi oge ya da ogelerden kaynaklandigi bilinememekte ve buna yonelik onlemler alinamamaktadir Bu da sistemin ya sagliksiz buyumesine ya da kuculmesine fakat her iki durumda da bozulmasina ve bir sure sonra da olmesine yol acabilir Kapali Sistem Yeterli girdisi ya da ciktisi bulunmayan bunun sonucu olarak da donutu olmayan sistemler kapali sistem olarak tanimlanmaktadir Ornegin yeterli kayit alamayan ya da mezun veremeyen bir okul kapali sisteme ornek olarak verilebilir Kapali sistem cevresi ile etkilesimde bulunmayan bir sistemdir Kapali sistemler bunyelerinde mevcut olan entropi nedeni ile bir sure sonra faaliyetlerini durdurmak zorunda kalirlar Mekanik sistemler kapali ya da acik sistemlerdir Sistem turleri Dogal Sistemler Buyuklugu amaci yapi ve isleyisi insan tarafindan tasarlanmayan sistemlerdir Ornegin Gunes sistemi Alt Turleri Biyolojik sistemler Ekolojik sistemler Fizyolojik sistemler Yapay Sistemler Buyuklugu amaci yapi ve isleyisi insan tarafindan tasarlanan sistemlerdir Ornegin Bilgisayar sistemleri Alt Turleri Mekanik sistemler Yonetim sistemleri Siyasal sistemler Ekonomik sistemler Sosyal sistemler Alt sistem Bir sistemi olusturan birbiriyle iliskili ve cogu kez de birbirine bagimli parcalardir Her sistemin bagli oldugu daha buyuk sistemlere de ust sistem denmektedir Sistemlerin etkili ve verimli calisabilmesi baska sistemlerle iyi isleyen bir iliskiye ve alt sistemlerin iyi calismasina baglidir Her alt sistem de ayri bir sistem olarak incelenebilir Sistem alt sistemleriyle kacinilmaz bir iliski icindedir Bir altsistem ise sistemin parcasi olan ve kendisi de bir sistem olusturan bir ogeler kumesidir Parcalardan alt sistemlerden biri uzerinde yapilacak degisiklik sistemin tumunu etkileyecektir Bir altsistem sistemin parcasi olan ve kendisi de bir sistem olusturan bir ogeler kumesidir Sistem yaklasimiSistemlerin ozelliklerini calisan bilim dali Sistem Kurami daha yakin zamanda ise olarak adlandirilmistir Bu bilim dali madde ve zihnin organizasyonunu inceler sistemlerin ait olduklari konudan bagimsiz olarak genel kavram ve ilkeleri arastirir Incelenen bir sorunu veya olguyu bir sistem olarak ele alan bilimsel ve dusunsel anlayistir Organizmalari yapilari orgutleri mekanizmalari dogal olusumlari bir butun olusturacak bicimde birbirleriyle ve cevreleriyle iliskili veya bagintili unsurlar dizisi olarak inceler Degisik olusumlari icindeki unsurlari ve nitelikleri arasindaki iliskiler toplulugu olarak algilayan ve aciklayan bir yaklasimdir Olaylarin durumlarin ve gelismelerin incelenmesinde kullanilan bir bakis acisi bir dusunce tarzi bir metottur Sistem yaklasimi olaylar ve olgular arasindaki iliskilerin ve karsilikli etkilesimini inceleyerek analizlerde bulunur Gunumuzde sistem yaklasimi metodolojik bir alan olmaktan ziyade bir yontem bir bakis acisi ve bir degerlendirme yontemi olarak fen bilimlerinin yani sira egitim psikoloji sosyoloji siyaset ekonomi gibi sosyal bilimlerde de yaygin olarak kullanilmaktadir Sistem Yaklasimi kimi zaman Sistem Kurami Ing Systems Theory adiyla bilimsel bir teori olarak degerlendirilir Sistem Yaklasimi Avusturyali biyolog Ludwig von Bertalanffy nin 1920 lerde baslattigi Genel Sistem Kurami Ing Uluslararasi yaygin isim General Systems Theory Alm orijinal isim Allgemeine System Theorie Lehre bilim dunyasinda dikkat cekmistir Alman felsefe ekollerinin savas oncesi Almanca konusulan komsu ulkelerdeki Avusturya Isvicre etkinligi bilimde yontem arayislarina katki saglamistirKaynakca Ataman Goksel 2002 Isletme Yonetimi Istanbul Turkmen Kitabevi Sayfa 131 Efil Ismail 2010 Isletmelerde Yonetim ve Organizasyon Bursa Dora Yayinevi Sayfa 86 Kaya Yahya Kemal 1979 Egitim Yonetimi Kuram ve Turkiye deki Uygulama Ankara Turkiye ve Orta Dogu Amme Idaresi Enstitusu Sayfa 81 Liddell Henry George Scott Robert A Greek English Lexicon Perseus Digital Library Sayfa 1819 Hancerlioglu Orhan 1992 Turk Dili Sozlugu Istanbul Remzi Kitabevi Sayfa 175 Wehr Hans 2011 Arabic English Dictionary Dictionary of Modern Written Arabic Sayfa 355 Semseddin Sami 1901 Kamus u Turki Akgunduz Ahmed 2013 Osmanli Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri 1 Kitap 2 Kisim II Mehmed Devri Kanunnameleri Istanbul 2013 eserin muhtelif yerlerinde Litterer Joseph 1970 Organization Vol 2 3 6 BSTS TDK Kimya Terimleri Sistem BSTS TDK Felsefe Terimleri Sistem Haber Alintisi Yeni Asir Gazetesi Mesut Yilmaz 26 02 1998 Brauckmann Sabine 1999 Ludwig von Bertalanffy 1901 1972 ISSS Luminaries of the Systemics Movement 1 50Ayrica bakinizSistem teorisiLiteraturAckoff Russel 2012 Systems Organizations and Interdisciplinary Research Bailey Kenneth D 1994 Sociology and the New Systems Theory Toward a Theoretical Synthesis New York State of New York Press Baransel Atilla 1993 Cagdas Yonetim Dusuncesinin Evrimi Istanbul Avciol Basim Bertalanffy Ludwig von 1945 Zu einer allgemeinen Systemlehre Blatter fur deutsche Philosophie 3 4 Biologia Generalis 1949 Brauckmann Sabine 1999 Ludwig von Bertalanffy 1901 1972 ISSS Luminaries of the Systemics Movement Braziller George 1968 General System theory Foundations Development Applications New York revised edition 1976 ISBN 0 8076 0453 4 Braziller George 1975 Perspectives on General Systems Theory Scientific Philosophical Studies E Taschdjian eds New York ISBN 0 8076 0797 5 Buckley Walter F 1967 Sociology and Modern Systems Theory New Jersey Englewood Cliffs Buyukduman F Ilke 2012 Egitimde Sistem ve Sistem Yaklasimi Esen Oner 1984 Isletme Yonetiminde Sistem Yaklasimi Istanbul Alfa Yayinevi Genc Nurulllah 2007 Yonetim ve Organizasyon Ankara Seckin Yayinevi Klir George J 1969 Approach to General Systems Theory Luhmann Niklas 1984 Soziale Systeme Grundriss einer allgemeinen Theorie Suhrkamp Marsap Akin 2000 Yonetsel Sistem Ankara Gazi Kitabevi Weckowicz Thaddus E 1989 Ludwig von Bertalanffy 1901 1972 A Pioneer of General Systems Theory Center for Systems Research Working Paper No 89 2 Edmonton AB University of Alberta Yozgat Osman 1984 Isletme Yonetimi Istanbul Dilek Matbaasi