Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dönerkanat ya da dönerkanatlı uçaklar, dikey bir şafta bağlı olarak dönen pallerin (kanatların) ürettiği kaldırma kuvvetiyle yerçekimini yenen ve uçuşunu gerçekleştiren hava araçlarıdır. Tek bir şafta bağlı pallerden oluşan sistem de rotor olarak adlandırılır. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü tarafından yapılan dönerkanat tanımı, "uçuş için bir ya da birden fazla rotor tarafından desteklenen hava aracı" şeklindedir. Dönerkanat dendiğinde akla gelen hava araçları genellikle helikopter, , autogyro ve . Bazı melez (hibrit) dönerkanatlı hava araçları ise motorlarıyla tahrik ettikleri ana rotorlarına ek olarak, fazladan itki sağlayan ek motorlar, pervaneler ve sabit taşıma yüzeylerine de sahip olabilirler.
Dönerkanat sınıfları
Helikopter
Helikopterler, motorları tarafından döndürülen ana rotor (ve dolayısıyla da palleri) ya da rotorlar vasıtasıyla dikey iniş ve kalkış yapabilen, havada asılı kalabilen (hover), ileriye, geriye ve yanlara doğru uçabilen dönerkanatlı hava araçlarıdır. Helikopterlerin bir ya da daha fazla ana rotor içeren farklı tipleri bulunmaktadır.
Tek bir ana rotora sahip olan helikopterler, rotorun dönüş yönünün tersi yönünde oluşan antitork kuvvetini dengeleyecek bir kuvvet kaynağına ihtiyaç duyarlar. Uygulamalarına çok nadir rastlansa da antitork sistemine ihtiyaç duymayan helikopterler de vardır ve bu helikopterler rotorlarını ve pallerini, pal uçlarında yer alan jet itki sistemlerinin sağladığı güçle döndürürler. Antitork sistemlerine örnek olarak kuyruk rotoru, Fenestron ve NOTAR (No Tail Rotor / Kuyruk Rotoru Yok) verilebilir.
Cyclogyro/Cyclocopter
Cyclocopter, helikopterlerde olduğu gibi motor ya da motorlar tarafından tahrik edilen ana rotor vasıtasıyla uçuşunu gerçekleştirir, buna ek olarak ise yatay eksen etrafında dönen ve dönme eksenine paralel pallere de sahiptir. Helikopterlere alternatif oluşturması amacıyla birkaç ülke tarafından geliştirme çalışmaları yürütülse de ileri uçuşta verimsizliğin yanı sıra düşük üst hız limiti, yüksek gürültü ve titreşim seviyesi, düşük menzil ve düşük uçuş irtifası gibi dezavantajları vardır. Bazı uçabilen Cyclogyro prototipleri günümüzde ABD, Avusturya, Çin ve Kore'de mevcuttur.
Autogyro
Autogyro (gyrocopter, gyroplane ya da rotaplane de kullanılabilir) gibi dönerkanatlı hava araçları, otorotasyon prensibi kullanılarak döndürülen ve bu sayede kaldırma kuvveti üreten bir rotora sahiptir. Bu araçlarda motor da bulunur ancak bu motor, rotoru döndürmek ve kaldırma kuvveti üretmek için değil, tıpkı uçaklardaki gibi ileri yönde yatay doğrultuda itki üretmek için kullanılır.
Autogyro rotoru görünürde helikopter rotoruna benzese de çalışma prensibi olarak farklıdır. Bu rotorun dönebilmesi için, rotor diskinin içinden akan bir hava akımına ihtiyaç vardır. Diğer bir deyişle Autogyro rotoru dönmek ve kaldırma kuvveti üretmek için, rotasyon prensibine göre etrafından akan hızlı bir hava akımına ihtiyaç duyar. İlk autogyrolar kanatları, burun kısmında yer alan motorları ve yine burun kısmına monte edilmiş pervaneleriyle (çekici) günümüz uçaklarına benziyorlardı. Sonraki yıllarda ortaya çıkan autogyrolarda ise motor ve pervane (itici), aracın arka kısmında yer almaktadır.
Autogyro, 1920 yılında tarafından icat edildi. İlk autogyro test uçuşları ise tarafından ile yapıldı.
Gyrodyne
Gyrodyne tipi dönerkanatlı hava araçlarının rotorları, helikopterlerde olduğu gibi iniş, kalkış ve askı (hover - havada asılı kalma) durumunda aracın kendi motorları tarafından döndürülür. Ancak ileri yöndeki hareket ve antitork kuvveti, aracın kanatlarında, yanlarında ya da arka kısmında yer alan pervane ya da jet motorlarıyla sağlanır. Araç belli bir hıza ulaştıktan sonra rotorlar artık kaldırma kuvveti üretmek için ihtiyaç duydukları gücün tamamını ya da çok büyük bir kısmını, autogyrolardada olduğu gibi aracın ileri yöndeki hareketinden sağlarlar. Gyrodyne ne kadar hızlanırsa, rotorların kendi motorlarına olan ihtiyacı da o ölçüde azalır; ancak yine de seyir esnasında paller üzerinde oluşan sürtünme kuvvetini yenmek amacıyla kendi motorlarından faydalanır. Bu da pallerin hatve açısının (palin yatay düzlemle yaptığı açı) ve flap hareketlerine (kanat çırpma hareketi) duyulan ihtiyacın azalmasını sağlar. Bu şekilde tahrik edilen bir rotor, yüksek seyir hızlarında, geriye doğru hareket eden pallerin stall durumuna düşmesi ve kaldırma kuvveti üretememesi gibi durumların önlenmesi açısından, autogyroların serbest olarak dönebilen ve kendi itki sistemine sahip olmayan rotorlarına göre daha avantajlıdır.
Rotor kite
Rotor kite (rotorlu uçurtma) ya da diğer adıyla gyroglider, herhangi bir itki sistemi tarafından tahrik edilmeyen bir dönerkanatlı hava aracıdır. Helikopter ya da autogyro gibi dönerkanatlarda olduğu gibi rotor ya da rotorları tarafından üretilen kaldırma kuvvetiyle uçarlar. Helikopterlerin aksine autogyro ve rotor kite, doğrudan rotorları tahrik etmek için kullanılan bir itki kaynağına sahip değildirler. Autogyro, kendisine ileri yönde itki sağlayan bir güç kaynağına sahiptir ve rüzgar gülüne benzer şekilde, ileri yönde hareketin yarattığı aerodinamik etki sebebiyle rotor ya da rotorların dönmesi sağlanır. Rotor kite ise hiçbir şekilde bir güç kaynağına sahip değildir. Bunun yerine başka bir hava aracından atılabilirler ve yine rüzgar gülünde olduğu gibi rotorların dönüşü sağlanır. Diğer bir yöntem de planörlerdekine benzer şekilde farklı bir araç tarafından çekilmeleri; bu sayede hız kazanmaları ve havalanmalarının sağlanmasıdır.
Rotor yapısı
Pallerin sayısı
Dönerkanatların pal sayıları, araçtan beklenen gerekliliklere göre farklılık gösterebilir. İstisnai örnekler mevcut olsa da bu sayı genelde 2 ila 7 arasında değişmektedir.
Rotorların sayısı
Dönerkanatlı bir hava aracı, bir ya da birden fazla rotora sahip olabilir. Bu kullanım şekilleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Tek rotor: İlave bir ana rotor bulunmadığından dolayı, antitork kuvveti oluşturacak bir kaynağa ihtiyaç duyarlar. Tipjet gibi istisnalar, bu tanımın dışında tutulabilir. Günümüzde en çok kullanılan tek rotorlu döner kanatlar, helikopterlerdir.
- Çift rotor: Bu tip dönerkanatlı hava araçları, antitork kuvveti oluşturmak için ilave bir kaynağa ihtiyaç duymazlar. Bir ana rotorun tahrik edilmesi sırasında oluşan tork kuvveti, diğer rotorun ters yönde tahrik edilmesiyle oluşan tork tarafından dengelenir. Böylece antitork kuvveti sağlanmış olur. Aynı şekilde rotorlardan kaynaklanan kuvvetler birbirini dengelediği için, aracın yatay eksende dönmesini engelleyecek dikey stabilizeye de (dikey dengeleyici) ihtiyaç yoktur. Çift rotorlu dönerkanat tipleri, aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- : Arka arkaya.
- : Yan yana.
- : İki farklı rotor diski, eş eksenli olarak üst üste konumlanmıştır ve birbirlerinin tersi yönlerde dönerler. Bu sayede ayrıca bir antitork sistemine olan ihtiyaç da ortadan kalkar.
- Birbiri içinden geçen (Intermeshing): İki farklı şafta iki ayrı rotor bağlıdır. Bu tip dönerkanatlarda, şaftlar ve rotorlar birbirlerine göre hassas bir açıyla (neredeyse 90 derece) monte edilmişledir. Aynı şekilde pallerin de konumları, hareket esnasında birbirlerine çarpmayacak şekilde belirlenmiştir. Synchropter olarak da adlandırılırlar.
- Üç rotorlu: Yaygın olmayan bu konfigürasyona örnek olarak sadece, 1948 yılında geliştirilen Cierva Air Horse modeli gösterilebilir. Bu büyüklükteki bir hava aracı için tek rotorun yeterli olmayacağı düşünülerek üç rotorlu olarak tasarlanmıştır. Birden fazla ana rotora sahip dönerkanatların aksine tüm rotorlar aynı yönde dönmektedir. Hem antitork kuvveti oluşturmak hem de aracın yatay eksende dönmesini engellemek için tüm rotorların eksenleri birbirlerine göre açılıdır. Bu sayede oluşan yatay kuvvetler, antitork görevi görürler.
- Dört rotorlu: Quadrotor ya da quancopter olarak da adlandırılan bu dönerkanatlar, istisnai tasarımlar haricinde ikisi saat yönünde diğer ikisi de saat yönünün tersine dönen dört adet rotora sahiptir.
- Beş ve üzeri rotorlu: Bu tip dönerkanatlar genelde multirotor olarak adlandırılırlar ancak yaygın olarak altı rotorlu modellere hexacopter, sekiz rotorlu modellere de octocopter denir. Bu modellerde karşılıklı rotorlardan biri saat yönünde dönerken diğeri de saat yönünün tersine dönmektedir. Genel olarak insansız hava aracı uygulamalarında karşımıza çıksalar da son dönemlerde insanlı multicopter çalışmaları da hız kazanmış ve bazı prototipler başarılı uçuşlar gerçekleştirmiştir.
Kaynakça
- ^ Oxford English Dictionary
- ^ "ICAO Annex 7." Retrieved on 30 September 2009.
- ^ Photo: J Thinesen, SFF 28 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . photo archive
- ^ . 11 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2016.
- ^ "Octocopter will someday kill someone - Hack a Day". 21 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Nisan 2016.
Dış bağlantılar
- American Helicopter Society31 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- American Helicopter Society, Philadelphia Chapter7 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Donerkanat ya da donerkanatli ucaklar dikey bir safta bagli olarak donen pallerin kanatlarin urettigi kaldirma kuvvetiyle yercekimini yenen ve ucusunu gerceklestiren hava araclaridir Tek bir safta bagli pallerden olusan sistem de rotor olarak adlandirilir Uluslararasi Sivil Havacilik Orgutu tarafindan yapilan donerkanat tanimi ucus icin bir ya da birden fazla rotor tarafindan desteklenen hava araci seklindedir Donerkanat dendiginde akla gelen hava araclari genellikle helikopter autogyro ve Bazi melez hibrit donerkanatli hava araclari ise motorlariyla tahrik ettikleri ana rotorlarina ek olarak fazladan itki saglayan ek motorlar pervaneler ve sabit tasima yuzeylerine de sahip olabilirler Hong Kong da gorev yapan bir helikopteri yanginla mucadele amacli kullanilan bir su bombasini gosteri sirasinda birakirken Donerkanat siniflariHelikopter Helikopterler motorlari tarafindan dondurulen ana rotor ve dolayisiyla da palleri ya da rotorlar vasitasiyla dikey inis ve kalkis yapabilen havada asili kalabilen hover ileriye geriye ve yanlara dogru ucabilen donerkanatli hava araclaridir Helikopterlerin bir ya da daha fazla ana rotor iceren farkli tipleri bulunmaktadir Tek bir ana rotora sahip olan helikopterler rotorun donus yonunun tersi yonunde olusan antitork kuvvetini dengeleyecek bir kuvvet kaynagina ihtiyac duyarlar Uygulamalarina cok nadir rastlansa da antitork sistemine ihtiyac duymayan helikopterler de vardir ve bu helikopterler rotorlarini ve pallerini pal uclarinda yer alan jet itki sistemlerinin sagladigi gucle dondururler Antitork sistemlerine ornek olarak kuyruk rotoru Fenestron ve NOTAR No Tail Rotor Kuyruk Rotoru Yok verilebilir Cyclogyro konsept tasarimi Cyclogyro Cyclocopter Cyclocopter helikopterlerde oldugu gibi motor ya da motorlar tarafindan tahrik edilen ana rotor vasitasiyla ucusunu gerceklestirir buna ek olarak ise yatay eksen etrafinda donen ve donme eksenine paralel pallere de sahiptir Helikopterlere alternatif olusturmasi amaciyla birkac ulke tarafindan gelistirme calismalari yurutulse de ileri ucusta verimsizligin yani sira dusuk ust hiz limiti yuksek gurultu ve titresim seviyesi dusuk menzil ve dusuk ucus irtifasi gibi dezavantajlari vardir Bazi ucabilen Cyclogyro prototipleri gunumuzde ABD Avusturya Cin ve Kore de mevcuttur Autogyro Alman tasarimi bir autogyro Autogyro gyrocopter gyroplane ya da rotaplane de kullanilabilir gibi donerkanatli hava araclari otorotasyon prensibi kullanilarak dondurulen ve bu sayede kaldirma kuvveti ureten bir rotora sahiptir Bu araclarda motor da bulunur ancak bu motor rotoru dondurmek ve kaldirma kuvveti uretmek icin degil tipki ucaklardaki gibi ileri yonde yatay dogrultuda itki uretmek icin kullanilir Autogyro rotoru gorunurde helikopter rotoruna benzese de calisma prensibi olarak farklidir Bu rotorun donebilmesi icin rotor diskinin icinden akan bir hava akimina ihtiyac vardir Diger bir deyisle Autogyro rotoru donmek ve kaldirma kuvveti uretmek icin rotasyon prensibine gore etrafindan akan hizli bir hava akimina ihtiyac duyar Ilk autogyrolar kanatlari burun kisminda yer alan motorlari ve yine burun kismina monte edilmis pervaneleriyle cekici gunumuz ucaklarina benziyorlardi Sonraki yillarda ortaya cikan autogyrolarda ise motor ve pervane itici aracin arka kisminda yer almaktadir Autogyro 1920 yilinda tarafindan icat edildi Ilk autogyro test ucuslari ise tarafindan ile yapildi Gyrodyne Fairey adli firmanin rotodyne prototipi Gyrodyne tipi donerkanatli hava araclarinin rotorlari helikopterlerde oldugu gibi inis kalkis ve aski hover havada asili kalma durumunda aracin kendi motorlari tarafindan dondurulur Ancak ileri yondeki hareket ve antitork kuvveti aracin kanatlarinda yanlarinda ya da arka kisminda yer alan pervane ya da jet motorlariyla saglanir Arac belli bir hiza ulastiktan sonra rotorlar artik kaldirma kuvveti uretmek icin ihtiyac duyduklari gucun tamamini ya da cok buyuk bir kismini autogyrolardada oldugu gibi aracin ileri yondeki hareketinden saglarlar Gyrodyne ne kadar hizlanirsa rotorlarin kendi motorlarina olan ihtiyaci da o olcude azalir ancak yine de seyir esnasinda paller uzerinde olusan surtunme kuvvetini yenmek amaciyla kendi motorlarindan faydalanir Bu da pallerin hatve acisinin palin yatay duzlemle yaptigi aci ve flap hareketlerine kanat cirpma hareketi duyulan ihtiyacin azalmasini saglar Bu sekilde tahrik edilen bir rotor yuksek seyir hizlarinda geriye dogru hareket eden pallerin stall durumuna dusmesi ve kaldirma kuvveti uretememesi gibi durumlarin onlenmesi acisindan autogyrolarin serbest olarak donebilen ve kendi itki sistemine sahip olmayan rotorlarina gore daha avantajlidir Rotor kite Rotor kite rotorlu ucurtma ya da diger adiyla gyroglider herhangi bir itki sistemi tarafindan tahrik edilmeyen bir donerkanatli hava aracidir Helikopter ya da autogyro gibi donerkanatlarda oldugu gibi rotor ya da rotorlari tarafindan uretilen kaldirma kuvvetiyle ucarlar Helikopterlerin aksine autogyro ve rotor kite dogrudan rotorlari tahrik etmek icin kullanilan bir itki kaynagina sahip degildirler Autogyro kendisine ileri yonde itki saglayan bir guc kaynagina sahiptir ve ruzgar gulune benzer sekilde ileri yonde hareketin yarattigi aerodinamik etki sebebiyle rotor ya da rotorlarin donmesi saglanir Rotor kite ise hicbir sekilde bir guc kaynagina sahip degildir Bunun yerine baska bir hava aracindan atilabilirler ve yine ruzgar gulunde oldugu gibi rotorlarin donusu saglanir Diger bir yontem de planorlerdekine benzer sekilde farkli bir arac tarafindan cekilmeleri bu sayede hiz kazanmalari ve havalanmalarinin saglanmasidir Rotor yapisiPallerin sayisi Donerkanatlarin pal sayilari aractan beklenen gerekliliklere gore farklilik gosterebilir Istisnai ornekler mevcut olsa da bu sayi genelde 2 ila 7 arasinda degismektedir Rotorlarin sayisi Donerkanatli bir hava araci bir ya da birden fazla rotora sahip olabilir Bu kullanim sekilleri asagidaki gibi ozetlenebilir Tek rotor Ilave bir ana rotor bulunmadigindan dolayi antitork kuvveti olusturacak bir kaynaga ihtiyac duyarlar Tipjet gibi istisnalar bu tanimin disinda tutulabilir Gunumuzde en cok kullanilan tek rotorlu doner kanatlar helikopterlerdir Cift rotor Bu tip donerkanatli hava araclari antitork kuvveti olusturmak icin ilave bir kaynaga ihtiyac duymazlar Bir ana rotorun tahrik edilmesi sirasinda olusan tork kuvveti diger rotorun ters yonde tahrik edilmesiyle olusan tork tarafindan dengelenir Boylece antitork kuvveti saglanmis olur Ayni sekilde rotorlardan kaynaklanan kuvvetler birbirini dengeledigi icin aracin yatay eksende donmesini engelleyecek dikey stabilizeye de dikey dengeleyici ihtiyac yoktur Cift rotorlu donerkanat tipleri asagidaki gibi siralanabilir Arka arkaya Yan yana Iki farkli rotor diski es eksenli olarak ust uste konumlanmistir ve birbirlerinin tersi yonlerde donerler Bu sayede ayrica bir antitork sistemine olan ihtiyac da ortadan kalkar Birbiri icinden gecen Intermeshing Iki farkli safta iki ayri rotor baglidir Bu tip donerkanatlarda saftlar ve rotorlar birbirlerine gore hassas bir aciyla neredeyse 90 derece monte edilmisledir Ayni sekilde pallerin de konumlari hareket esnasinda birbirlerine carpmayacak sekilde belirlenmistir Synchropter olarak da adlandirilirlar Uc rotorlu Yaygin olmayan bu konfigurasyona ornek olarak sadece 1948 yilinda gelistirilen Cierva Air Horse modeli gosterilebilir Bu buyuklukteki bir hava araci icin tek rotorun yeterli olmayacagi dusunulerek uc rotorlu olarak tasarlanmistir Birden fazla ana rotora sahip donerkanatlarin aksine tum rotorlar ayni yonde donmektedir Hem antitork kuvveti olusturmak hem de aracin yatay eksende donmesini engellemek icin tum rotorlarin eksenleri birbirlerine gore acilidir Bu sayede olusan yatay kuvvetler antitork gorevi gorurler Dort rotorlu Quadrotor ya da quancopter olarak da adlandirilan bu donerkanatlar istisnai tasarimlar haricinde ikisi saat yonunde diger ikisi de saat yonunun tersine donen dort adet rotora sahiptir Bes ve uzeri rotorlu Bu tip donerkanatlar genelde multirotor olarak adlandirilirlar ancak yaygin olarak alti rotorlu modellere hexacopter sekiz rotorlu modellere de octocopter denir Bu modellerde karsilikli rotorlardan biri saat yonunde donerken digeri de saat yonunun tersine donmektedir Genel olarak insansiz hava araci uygulamalarinda karsimiza ciksalar da son donemlerde insanli multicopter calismalari da hiz kazanmis ve bazi prototipler basarili ucuslar gerceklestirmistir Kaynakca Oxford English Dictionary ICAO Annex 7 Retrieved on 30 September 2009 Photo J Thinesen SFF 28 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde photo archive 11 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2016 Octocopter will someday kill someone Hack a Day 21 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Nisan 2016 Dis baglantilarAmerican Helicopter Society31 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde American Helicopter Society Philadelphia Chapter7 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde