Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Temmuz 2022) () |
Eisenhower Doktrini, 1953 yılından itibaren 8 sene ABD Başkanlığı yapan Dwight Eisenhower'ın 5 Ocak 1957'de Kongre'ye gönderdiği yetki talebi isteği.
Dwight Eisenhower,1954 yılında "Barış için Atom" programını başlattı ve 5 Ocak 1957'de, ünlü Eisenhower Doktrini’ni açıkladı. Bu doktrin ile Orta Doğu ülkelerine askerî ve ekonomik yardımda bulunulması planlanmaktaydı. Yardımın amacı, Orta Doğu'da komünizmin yayılmasını önlemekti.
Temsilciler Meclisi, 30 Ocak'ta, Senato da 5 Mart'ta, büyük oy çoğunluğu ile Eisenhower Doktrini'ni kabul ederek, Başkan'a istediği yetkileri verdi.
Doktrinin Oluşturulma Süreci
Eisenhower Kongre'den şu konularda kendisine yetki verilmesini istiyordu:
- Bağımsızlığını korumak için ekonomik kalkınma çabası içine giren Orta Doğu ülkelerine ekonomik yardım yapmak.
- Bunlardan isteyen ülkelere askeri yardım yapmak.
- Bu ülkelerin istemeleri şartıyla, milletlerarası komünizmin kontrolü altında bulunan bir ülkeden gelecek açık silahlı saldırılar karşısında, Amerikan silahlı kuvvetlerinin kullanılması.
Bu amaçlarla Başkan Eisenhower, Kongreden, üç yıl süre ile, her yıl 200 milyon Dolar harcama yetkisi istemekteydi.
Temsilciler Meclisinde onaylanan tasarı, Senato da 5 Mart’ta, büyük oy çoğunluğu ile kabul edilerek, Başkan’a istediği yetkileri verildi.
Eisenhower doktrini’nin tatbikatını sağlayacak kanun; 9 Mart 1957′de kongre tarafından kabul edildikten sonra, başkanın danışmanı James P. Richards, Ortadoğu ülkelerini ziyaret etti ve doktrine katılmalarını istedi. 22 mart 1957 günü Türkiye Eisenhower doktrini’ne katıldığını, ayrıca doktrini bölgede gerçekleştirebilmek için hazır olduğunu açıkladı. aynı gün ABD, Bağdat paktı askerî komitesine gireceğini ilan etti.
Eisenhower Doktrininin bilhassa Orta Doğu'da Amerikan askerinin kullanılmasına dair kısmı, Amerikan Kongresinde büyük tartışmalara sebep oldu. Buna rağmen, Temsilciler Meclisi, 30 Ocakta, Senato da 5 Martta, büyük oy çoğunluğu ile Eisenhower Doktrinini kabul ederek, Başkana istediği yetkileri verdi.
ABD başkanı Eisenhower ‘in 1957 yılı başında Kongre’ye sunduğu bir raporla açıkladığı ve uluslararası komünizm tehdidine karşı direnmek için Amerikan yardımına ihtiyaç duyacak Ortadoğu ülkelerine askeri ve ekonomik yardımı içeren politika. doktrinin temelinde ABD’nin Sovyetler Birliği’nin sonra Ortadoğu’da kazandığı prestije karşı, bölgede bir karşı grup örgütleme çabası ve bölgedeki olayları uluslararası komünizmin bir parçası olarak kabul etmesidir.
Eisenhower Doktrini iki bakımdan Amerikan dış politikası için mühim bir gelişmeyi ifade etmekteydi. Birincisi, Amerika’nın Orta Doğu ile bağlantı alanını bir hayli genişletmesidir. Her ne kadar Amerika; Orta Doğu ile ilgisini ilk defa Truman Doktrini ile göstermiş ise de, Truman Doktrini sadece Türkiye ve Yunanistan’a ve yine sadece askeri yardım yapılmasını öngörmekteydi. Hâlbuki Eisenhower Doktrini, bütün bir Orta Doğu bölgesini içine alıyor ve Amerikan askerinin kullanılması sureti ile bölgedeki ülkelerin komünizme karşı savunulmasını da üzerine alıyordu.
İkinci olarak, bu doktrin ile Amerika, İngiltere ve Fransa’nın Orta Doğu'da bıraktıkları boşluğu bizzat doldurmak üzere harekete geçiyor ve aynı zamanda da, bölgede Sovyet Rusya’nın karşısına dikiliyordu. Amerika ve Sovyet Rusya ilk defa olarak Orta Doğu'da karşı karşıya gelmeye başlıyordu.
Sovyetler Birliği'nin Tepkisi
Sovyetler Birliği bu plana büyük tepki gösterdi. 7 Ocak’ta yayınladıkları resmi bildiride, Eisenhower Doktrini, “Orta Doğu ülkelerini esaret altına alma amacını güden bir tedbir”, “Amerikan tekelci kapitalizminin militarist çevrelerinin Orta Doğu işlerine kaba bir müdahalesi” olarak nitelemişlerdir. Bunun arkasından 11 Şubatta Amerika, İngiltere ve Fransa’ya verdikleri notalarda, Orta Doğu için bir barış planı ortaya attılar. Buna göre, bölgede ittifak blokları kurulmayacak, yabancı askerler geri çekilecek, yabancı üsler tasfiye edilecek ve bölgenin içişlerine karışılmayacaktı. Bölge ülkelerine silah satılmayacaktı.
Sovyetlere verilen cevapta, bu plan reddedildiği gibi bölgeyi silahlandıran ilk devletin kendisi olduğu ve içişlerine karışmadan söz eden Sovyetlerin önce Macaristan’dan elini çekmesi gerektiği bildirildi.
Türkiye'nin Tepkisi
Eisenhower Doktrini, Menderes hükûmeti için 1947 yılında Truman Doktrini’nin açıklanması ile başlayan askerî ve ekonomik yardımın, Türkiye’nin yanı sıra diğer Ortadoğu ülkelerine de genişlemesi olarak değerlendirilebilir. Başbakan Adnan Menderes, söz verilen bu askerî ve ekonomik yardım sayesinde ülke içinde de prestijini arttırmayı ümit ediyordu. Bu dönemde Türkiye ekonomisinin kötü gidişi hükûmete güçlükler yaratıyordu. 1951-52 yıllarının Demokrat Parti iktidarını güçlendiren verimli yıllık zirai seyri ardından gelen iklim kuraklığı ile ekonomiyi sıkıntıya sokmuştu. Menderes, yaptığı bir basın toplantısında, Eisenhower Doktrini’nin Ortadoğu’da siyâsî istikrârı sağlayacağına inandığını belirtmişti. CHP ise iç siyâsî havanın gerginleşmesine rağmen, Eisenhower Doktrini konusunda hükûmete destek oldu.
Bu doktrinin getirdiği tedbirlerin uygulaması 1958 yılındaki Lübnan ve Ürdün olayları sırasında gerçekleşmiştir. Türkiye, ABD ve İngiltere’nin davranışlarını kayıtsız şartsız destekleyeceğini bildirmiştir.
Ortadoğu ülkelerinin doktrine karşı çıkması sebebiyle ABD, yeni tedbirler alma kararı almıştır. Türkiye, Ortadoğu’da boşalan gücü dolduracak ülke olarak belirlenmiştir. 21 Mart 1957 tarihinde, Ankara’da, Türkiye ve ABD yetkilileri Eisenhower doktrini’ne benzeyen ortak bir bildiri yayınlamışlardır.
Menderes, Eisenhower Doktrini’nin açıklanmasından sonra, ABD’yi Ortadoğu’da koruyucu bir güç olarak kazanma amacına ulaşmıştır. Menderes için bölgedeki Sovyet etkisini önleyebilecek tek güç, Amerika’ydı. Böylece Menderes, ABD’yi Sovyet yayılmacılığını önlemek için bir denge faktörü olarak kullanma yoluna başvuruyordu. Adnan Menderes’in NATO ile Bağdat paktı arasında bağlantı kurarak Türkiye’nin önemini artırmaya yönelik arzusu, bu şekilde gerçekleşti. Ancak Bağdat Paktı, Irak darbesinden sonra işlevini ve önemini kaybedince Menderes’in bu arzusunun da anlamı kalmadı.
Orta Doğu Ülkelerinin Tepkileri
Eisenhower Doktrini karşısında Orta Doğu ikiye ayrılmıştır. Bu doktrini kabul ettiğini ilk ilan eden; 6 Ocak’ta Lübnan olmuştur. Lübnan, bu hareketi ile, şimdiye kadar takip ettiği tarafsızlık politikasını terk etmiş oluyordu. Lübnan’ın arkasından Pakistan, Irak, Türkiye ve Yunanistan, Eisenhower Doktrini’ni kabul ettiklerini açıkladılar. Bunlardan sonra Afganistan, Libya, Tunus ve Fas, en sonunda İsrail bu Doktrini kabul ettiklerini bildirdiler.
Buna karşılık, ilk şiddetli tepki Mısır’dan geldi. Arkasından Suriye, bu tepkiye katıldı. Bu iki devleti ise Ürdün ve Suudi Arabistan takip etti ise de, birkaç hafta sonra Suudi Arabistan, tutumunu değiştirerek, Eisenhower Doktrini’ni “iyi ve müspet” bulduğunu bildirdi. Çünkü Suudi Arabistan, İsrail konusunda bu devletlerle beraber gitmeye hazırdı; fakat Sovyetler konusunda bu devletlerle bir adım bile atmamaya kararlıydı.
Nâsır’ın Ürdün’de monarşiyi devirmek için biraz sonra giriştiği teşebbüsler, Ürdün’ün tutumunu da değiştirecek ve bu ülkeyi Suriye-Mısır cephesinden ayıracaktır. Tabiatıyla Sovyetler de büyük tepki gösterdiler. 7 Ocak’ta yayınladıkları resmi bildiride Eisenhower Doktrinini, “Orta Doğu ülkelerini esaret altına alma amacını güden bir tedbir”, “Amerikan tekelci kapitalizminin militarist çevrelerinin Orta Doğu işlerine kaba bir müdâhalesi” olarak nitelemişlerdir.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Doktrin'in metni 16 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Eisenhower Doktrini haber gazete kitap akademik JSTOR Temmuz 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Eisenhower Doktrini 1953 yilindan itibaren 8 sene ABD Baskanligi yapan Dwight Eisenhower in 5 Ocak 1957 de Kongre ye gonderdigi yetki talebi istegi Dwight Eisenhower 1954 yilinda Baris icin Atom programini baslatti ve 5 Ocak 1957 de unlu Eisenhower Doktrini ni acikladi Bu doktrin ile Orta Dogu ulkelerine askeri ve ekonomik yardimda bulunulmasi planlanmaktaydi Yardimin amaci Orta Dogu da komunizmin yayilmasini onlemekti Eisenhower Temsilciler Meclisi 30 Ocak ta Senato da 5 Mart ta buyuk oy cogunlugu ile Eisenhower Doktrini ni kabul ederek Baskan a istedigi yetkileri verdi Doktrinin Olusturulma SureciEisenhower Kongre den su konularda kendisine yetki verilmesini istiyordu Bagimsizligini korumak icin ekonomik kalkinma cabasi icine giren Orta Dogu ulkelerine ekonomik yardim yapmak Bunlardan isteyen ulkelere askeri yardim yapmak Bu ulkelerin istemeleri sartiyla milletlerarasi komunizmin kontrolu altinda bulunan bir ulkeden gelecek acik silahli saldirilar karsisinda Amerikan silahli kuvvetlerinin kullanilmasi Bu amaclarla Baskan Eisenhower Kongreden uc yil sure ile her yil 200 milyon Dolar harcama yetkisi istemekteydi Temsilciler Meclisinde onaylanan tasari Senato da 5 Mart ta buyuk oy cogunlugu ile kabul edilerek Baskan a istedigi yetkileri verildi Eisenhower doktrini nin tatbikatini saglayacak kanun 9 Mart 1957 de kongre tarafindan kabul edildikten sonra baskanin danismani James P Richards Ortadogu ulkelerini ziyaret etti ve doktrine katilmalarini istedi 22 mart 1957 gunu Turkiye Eisenhower doktrini ne katildigini ayrica doktrini bolgede gerceklestirebilmek icin hazir oldugunu acikladi ayni gun ABD Bagdat pakti askeri komitesine girecegini ilan etti Eisenhower Doktrininin bilhassa Orta Dogu da Amerikan askerinin kullanilmasina dair kismi Amerikan Kongresinde buyuk tartismalara sebep oldu Buna ragmen Temsilciler Meclisi 30 Ocakta Senato da 5 Martta buyuk oy cogunlugu ile Eisenhower Doktrinini kabul ederek Baskana istedigi yetkileri verdi ABD baskani Eisenhower in 1957 yili basinda Kongre ye sundugu bir raporla acikladigi ve uluslararasi komunizm tehdidine karsi direnmek icin Amerikan yardimina ihtiyac duyacak Ortadogu ulkelerine askeri ve ekonomik yardimi iceren politika doktrinin temelinde ABD nin Sovyetler Birligi nin sonra Ortadogu da kazandigi prestije karsi bolgede bir karsi grup orgutleme cabasi ve bolgedeki olaylari uluslararasi komunizmin bir parcasi olarak kabul etmesidir Eisenhower Doktrini iki bakimdan Amerikan dis politikasi icin muhim bir gelismeyi ifade etmekteydi Birincisi Amerika nin Orta Dogu ile baglanti alanini bir hayli genisletmesidir Her ne kadar Amerika Orta Dogu ile ilgisini ilk defa Truman Doktrini ile gostermis ise de Truman Doktrini sadece Turkiye ve Yunanistan a ve yine sadece askeri yardim yapilmasini ongormekteydi Halbuki Eisenhower Doktrini butun bir Orta Dogu bolgesini icine aliyor ve Amerikan askerinin kullanilmasi sureti ile bolgedeki ulkelerin komunizme karsi savunulmasini da uzerine aliyordu Ikinci olarak bu doktrin ile Amerika Ingiltere ve Fransa nin Orta Dogu da biraktiklari boslugu bizzat doldurmak uzere harekete geciyor ve ayni zamanda da bolgede Sovyet Rusya nin karsisina dikiliyordu Amerika ve Sovyet Rusya ilk defa olarak Orta Dogu da karsi karsiya gelmeye basliyordu Sovyetler Birligi nin TepkisiSovyetler Birligi bu plana buyuk tepki gosterdi 7 Ocak ta yayinladiklari resmi bildiride Eisenhower Doktrini Orta Dogu ulkelerini esaret altina alma amacini guden bir tedbir Amerikan tekelci kapitalizminin militarist cevrelerinin Orta Dogu islerine kaba bir mudahalesi olarak nitelemislerdir Bunun arkasindan 11 Subatta Amerika Ingiltere ve Fransa ya verdikleri notalarda Orta Dogu icin bir baris plani ortaya attilar Buna gore bolgede ittifak bloklari kurulmayacak yabanci askerler geri cekilecek yabanci usler tasfiye edilecek ve bolgenin icislerine karisilmayacakti Bolge ulkelerine silah satilmayacakti Sovyetlere verilen cevapta bu plan reddedildigi gibi bolgeyi silahlandiran ilk devletin kendisi oldugu ve icislerine karismadan soz eden Sovyetlerin once Macaristan dan elini cekmesi gerektigi bildirildi Turkiye nin TepkisiEisenhower Doktrini Menderes hukumeti icin 1947 yilinda Truman Doktrini nin aciklanmasi ile baslayan askeri ve ekonomik yardimin Turkiye nin yani sira diger Ortadogu ulkelerine de genislemesi olarak degerlendirilebilir Basbakan Adnan Menderes soz verilen bu askeri ve ekonomik yardim sayesinde ulke icinde de prestijini arttirmayi umit ediyordu Bu donemde Turkiye ekonomisinin kotu gidisi hukumete guclukler yaratiyordu 1951 52 yillarinin Demokrat Parti iktidarini guclendiren verimli yillik zirai seyri ardindan gelen iklim kurakligi ile ekonomiyi sikintiya sokmustu Menderes yaptigi bir basin toplantisinda Eisenhower Doktrini nin Ortadogu da siyasi istikrari saglayacagina inandigini belirtmisti CHP ise ic siyasi havanin gerginlesmesine ragmen Eisenhower Doktrini konusunda hukumete destek oldu Bu doktrinin getirdigi tedbirlerin uygulamasi 1958 yilindaki Lubnan ve Urdun olaylari sirasinda gerceklesmistir Turkiye ABD ve Ingiltere nin davranislarini kayitsiz sartsiz destekleyecegini bildirmistir Ortadogu ulkelerinin doktrine karsi cikmasi sebebiyle ABD yeni tedbirler alma karari almistir Turkiye Ortadogu da bosalan gucu dolduracak ulke olarak belirlenmistir 21 Mart 1957 tarihinde Ankara da Turkiye ve ABD yetkilileri Eisenhower doktrini ne benzeyen ortak bir bildiri yayinlamislardir Menderes Eisenhower Doktrini nin aciklanmasindan sonra ABD yi Ortadogu da koruyucu bir guc olarak kazanma amacina ulasmistir Menderes icin bolgedeki Sovyet etkisini onleyebilecek tek guc Amerika ydi Boylece Menderes ABD yi Sovyet yayilmaciligini onlemek icin bir denge faktoru olarak kullanma yoluna basvuruyordu Adnan Menderes in NATO ile Bagdat pakti arasinda baglanti kurarak Turkiye nin onemini artirmaya yonelik arzusu bu sekilde gerceklesti Ancak Bagdat Pakti Irak darbesinden sonra islevini ve onemini kaybedince Menderes in bu arzusunun da anlami kalmadi Orta Dogu Ulkelerinin TepkileriEisenhower Doktrini karsisinda Orta Dogu ikiye ayrilmistir Bu doktrini kabul ettigini ilk ilan eden 6 Ocak ta Lubnan olmustur Lubnan bu hareketi ile simdiye kadar takip ettigi tarafsizlik politikasini terk etmis oluyordu Lubnan in arkasindan Pakistan Irak Turkiye ve Yunanistan Eisenhower Doktrini ni kabul ettiklerini acikladilar Bunlardan sonra Afganistan Libya Tunus ve Fas en sonunda Israil bu Doktrini kabul ettiklerini bildirdiler Buna karsilik ilk siddetli tepki Misir dan geldi Arkasindan Suriye bu tepkiye katildi Bu iki devleti ise Urdun ve Suudi Arabistan takip etti ise de birkac hafta sonra Suudi Arabistan tutumunu degistirerek Eisenhower Doktrini ni iyi ve muspet buldugunu bildirdi Cunku Suudi Arabistan Israil konusunda bu devletlerle beraber gitmeye hazirdi fakat Sovyetler konusunda bu devletlerle bir adim bile atmamaya kararliydi Nasir in Urdun de monarsiyi devirmek icin biraz sonra giristigi tesebbusler Urdun un tutumunu da degistirecek ve bu ulkeyi Suriye Misir cephesinden ayiracaktir Tabiatiyla Sovyetler de buyuk tepki gosterdiler 7 Ocak ta yayinladiklari resmi bildiride Eisenhower Doktrinini Orta Dogu ulkelerini esaret altina alma amacini guden bir tedbir Amerikan tekelci kapitalizminin militarist cevrelerinin Orta Dogu islerine kaba bir mudahalesi olarak nitelemislerdir Kaynakca 6 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Aralik 2010 Arsivlenmis kopya 1 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Eylul 2019 Dis baglantilarDoktrin in metni 16 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce