Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
El-Hayzürân bint Atâ el-Cüreşiyye veya kısaca Hayzüran (Arapça: الخيزران بنت عطاء). Ölüm: 789. Abbasi Halifesi El-Mehdi'nin karısı ve Halife Hâdî ve Harun Reşid'in annesidir. 775'ten 789'a kadar hem eşinin hem de oğullarının döneminde hüküm sürmüştür ve devlet işlerine olan büyük etkisi ile tanınmaktadır.
Hayzüran, Suudi Arabistan'ın modern Bişa kenti yakınlarındaki Jorash'den gelmiştir. Evinden, daha sonra hac ziyaretinde onu Mekke yakınlarındaki bir köle pazarında El-Mehdi'ye satan bir bedevi tarafından kaçırılmıştır. Kaynaklarda köle olduğuna dair bir kesinlik olmasa da kaçırılan birinin köleleştirilmesi o dönem için söylenebilmektedir.
Mehdi'nin Hükümdarlığı Dönemi
Hayzüran; güzel, zeki ve yetenekli olarak tarif edilmektedir. O zamandaki harem kadınlarının, kölelerinin veya cariyelerinin; müzik, şarkı söyleme, astroloji, matematik ve teoloji alanlarında kendilerini yetiştirdikleri bilinmektedir. Bu sayede sultanlarını veya kölesi olduklarını cezbedebilmektedirler. Hayzüran da düzenli olarak fıkıh dersleri aldı. Daha sonra El-Mehdi'nin ilgisini çekerek gözde cariyesi olmuştur. Hayzüran, El-Mehdi üzerinde tesir etmeye başlamış ve pek çok kararını etkilemeye başlamıştır. Bunların başında eski eşine rağmen kendisine nikâh kıydırması gösterilebilmektedir. El-Mehdi, 775'te Halife olmasından sonra, Hayzüran'ı azad etmiş ve nikâh kıymıştır. Böylece ilk eşi, Halife Al-Saffah'ın kızı prenses Rayta, gözden düşmüştür. Kölelerden doğan erkek çocukların veliaht olabilmesi mümkün değilken, ilk evliliğinden olan diğer veliahtını gözden düşürerek kendi oğullarını tahta namzet ettirmiştir.
Divanda, Barmakidler ile ittifak halinde olmuştur. Eşinin hükümdarlığı sırasında, Hayzüran bir kadın için alışılmadık bir şekilde yükselmiştir. Hareme kapatılmış sıradan bir cariye olmadı. Dahası saraydaki odasında, generallerle, politikacılarla ve diğer yetkililerle görüşmeler yapıp erkeklerinde bulunduğu yerlerde devlet meselelerini tartışmıştır. Annesini, iki kız kardeşini ve iki erkek kardeşini divana çağırmış, kız kardeşi Salsal'la, Prens Ja'far'ı evlendirmiş ve kardeşi Ghatrif'i Yemen'in Bey'i (yöneticisi) ilan etmiştir.
İki oğlu dışında, Hayzüran'ın bir de "Baunqa" adında kızı vardı. Babası Banuqa'yı o kadar çok severmiş ki seyahatleri sırasında yanına götürebilmek için oğlan çocuğu gibi giydiriyormuş. Kızlarının genç yaşta vefatı üzerine babasının toplum tarafından kız çocukları için yapılması hoş görülmeyen taziye düzenlemesi bir skandala dönüşmüştür.
El-Hadi Hükümdarlığı Dönemi
785 yılında El-Mehdi, daha sonra annesine haber vermek için Bağdat'a geri dönen oğlu Harun'la birlikte bir gezisi sırasında öldü. El-Mehdi'nin ölümünden sonra Hayzüran'ın İki oğlu da şehir dışındaydı ve tahta çıkacak oğlu gelene kadar vezirleri çağırıp güvenliği sağlamak adına askere paralarının ödenmesini buyurdu. Daha sonra da oğluna sadakat üzere olduklarına yemin ettirip El-Hadi'yi yeni halife olarak tahta çıkardı.
Hayzüran'ın oğlunun döneminde de siyasetle uğraşmaya devam etmek istyordu ve bunu diretiyordu: “Hayzüran, oğluna daha önce babası El-Mehdi'ye hükmettiği gibi hükmetmek istiyordu” El-Hadi döneminde de saraydaki odasında devlet erkanı ile görüşmeler yapıp kararlar alıyordu: "Oğlu döneminde de devlet yönetiminin kararlarında oğluna (El-Hadi'ye) danışmaksızın rol alıyordu. Tıpkı, El-Mehdi'nin hükümdarlığı sırasında yaptığı gibi hareket ediyor... Dönemin ileri gelenleri gelip onun kapısından içeri giriyordu." Ancak El-Hadi, devlet işlerine annesinin katılmasına karşı çıkarak kendisini bu işlerden ayrı tutmak istedi. El-Hadi: "Egemenlik ve devlet işleri erkek işidir, kadının işi değildir, gidin duanızı edin ve tespih sayarak meşgul olun" demiştir. Dualarınıza ve dua boncuklarınıza bakın. ” El-Hadi annesinin devlet erkanı ile görüşüp, devlet meseleleriyle ilgilenmesini istemedi. Ki erkeklerin olduğu ortamlarda bulunmak, kadınların başka erkeklerin giremediği haremde yaşadığı bir toplum yapısında normal karşılanmıyordu. Bu durumda El-Hadi divanındakilere bu konuyu belirterek aralarında şöyle bir konuşma geçmiştir: "Hangimiz daha iyi?" Divandakiler de “Tabii ki siz, değerli hünkarımız” demişlerdir. 'Peki kimin annesi daha iyi, benim mi sizin mi?' diye devam etmiş El Hadi. "Anneniz daha iyi, haşmetli hünkarımız" cevabına "Aranızdan kim... kim diğerlerinin (erkeklerin) annesiyle ve onunla ilgili konuşulmasını ister ki?" demiştir. “Kimse efendimiz” diye cevaplamışlar. "O halde neden siz (erkekler) anneme gidip onunla istişare ediyorsunuz? demiş El-Hadi.
Her ne kadar muhalefet ettiyse de El-Hadi, annesinin gücünü kıramamıştır. Annesi de siyasetten el çekip hareme dönmeyi red ediyordu. Aralarındaki bu anlaşmazlık bir gün Abdullah ini Malik'in bir ricası sonrasında oğluna ricaya bir yanıt vermesi için giden Hayzüran ile El-Hadi arasında herkesin içinde sözlü kavgaya dönüşmüştür: Öfkesine yenik düşen El-Hadi: "Dur bir dakika ve sözlerimi iyi dinle! ... Eğer bir daha benim mahiyetimdeki biri, bir askerim, hizmetlim sana gelir de bir istekte bulunursa o dakika kafasını vurdurup, malına mülküne el koyarım. Sana... senin kapına gidip arzu edilmesinin anlamı nedir? O kapının ardında seni bu işlerden uzak tutacak, kendini meşgul edebileceğin, Kuran okumak mesela, başka bir işin yok mu? Kendine gel ve eğer ağzını bir daha açarsan seni canını yakarım!" demiştir.
Hayzüran'ın, bu olaydan sonra en büyük oğlu El-Hadi'yi öldürdüğü rivayet edilir. Öldürmesinin sebebi olarak iki olay rivayet edilmektedir. Birincisi El-Hadi'nin kardeşi Harun El-Reşid'i ördürmek istemesi, ikincisi de El-Hadi'nin gönderdiği bir yemeği önce köpeğine yedirip köpek zehirlenince oğlunun onu zehirlemek istediğini öğrenmesidir. Bu rivayetlerden birine göre Hayzüran, El-Hadi'yi cariyelerinden birine minderle boğdurtmak suretiyle öldürtmüştür.
Harun El Reşid'in Saltanatı Dönemi
İkinci oğlu Halife Harun El-Reşid, erkek kardeşinin aksine, devlet işlerine karışan annesine karşı çıkmamış, bunun yerine açıkça onun yönetme yeteneğine saygı duymuş ve devlet işlerine yönelik verdiği tavsiyelerini önemsemiş ve yanında yer almıştır. Harun El-Reşid'e göre devlet işlerinde bir kadınla gücü paylaşmanın bir sakıncası yoktu hele o kadın annesi Hayzüran gibi yetenelik ve zeki bir kadın ise. Harun El-Reşid'i siyaseten tam olarak hangi konularda desteklediği veya baskıladığını söylemek zor olsa da, halifeliğin siyasetinde karar alma süreçlerinde aktif rol oynadığı görülmektedir.
"Tarih Hayzüran'ın politik başarılarını detaylandırmamaktadır. Ancak adına madeni paralar basılmış, saraylara onun adı verilmiş ve sonraki Abbasi Sultanlarının ebedi istirahatgahı olan bir mezarlık onun adını taşımaktadır. Tüm bunlar onun yalnızca mevki/makamının ne kadar yüksek olduğunu değil aynı zamanda halka karşı da ne kadar hayırsever olduğunu göstermektedir."
789'da öldüğünde oğlu bir kuralı daha yıkarak cenazesinde acısını gizlememiş ve annesini halkın katılımıyla toprağa vermiştir. Bu da çok dikkat çeken bir durum olarak görülmektedir.
Ardından
Hayzüran ve onun güçlü kişiliği birçok edebiyat tarihçisinin inandığı üzere Şehrazad'ın Binbir Gece Masallarında ana karakterinde anlatılmaktadır. Masalda anlatılanların çoğu Harun El-Reşid ve onun müthiş divanın etkilenerek yazılmıştır.
Ayrıca bakınız
- Shaghab
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Mernissi, Fatima; Mary Jo Lakeland (2003). İslam'ın unutulmuş kraliçeleri. Oxford Üniversitesi Yayınları.
- ^ Verde, Tom. 2016. "Malik I: Khayzuran ve Zubayda" 15 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . . Suudi Aramco Dünyası. Ocak - Şubat 2016 67, hayır. 1, sayfa 44.
Kaynakça
- İbn -i Katir, El-Bidayah, El-Nihayah
- El-Thahbi, Sirat Alem el-nubala
- El-Zarkali, El-Alam
- Ahmad Khalil Juma, Nesaa el tarikh
- Verde, Tom. 2016. "Malik I: Khayzuran ve Zubayda" 15 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . . Suudi Aramco Dünyası. Ocak-Şubat 2016 Vol. 67, hayır. 1, sayfa 42-45.
- Zaynab Husayan, Majaam Alam ak-nesaa
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
El Hayzuran bint Ata el Curesiyye veya kisaca Hayzuran Arapca الخيزران بنت عطاء Olum 789 Abbasi Halifesi El Mehdi nin karisi ve Halife Hadi ve Harun Resid in annesidir 775 ten 789 a kadar hem esinin hem de ogullarinin doneminde hukum surmustur ve devlet islerine olan buyuk etkisi ile taninmaktadir Hayzuran Suudi Arabistan in modern Bisa kenti yakinlarindaki Jorash den gelmistir Evinden daha sonra hac ziyaretinde onu Mekke yakinlarindaki bir kole pazarinda El Mehdi ye satan bir bedevi tarafindan kacirilmistir Kaynaklarda kole olduguna dair bir kesinlik olmasa da kacirilan birinin kolelestirilmesi o donem icin soylenebilmektedir Mehdi nin Hukumdarligi Donemi Hayzuran guzel zeki ve yetenekli olarak tarif edilmektedir O zamandaki harem kadinlarinin kolelerinin veya cariyelerinin muzik sarki soyleme astroloji matematik ve teoloji alanlarinda kendilerini yetistirdikleri bilinmektedir Bu sayede sultanlarini veya kolesi olduklarini cezbedebilmektedirler Hayzuran da duzenli olarak fikih dersleri aldi Daha sonra El Mehdi nin ilgisini cekerek gozde cariyesi olmustur Hayzuran El Mehdi uzerinde tesir etmeye baslamis ve pek cok kararini etkilemeye baslamistir Bunlarin basinda eski esine ragmen kendisine nikah kiydirmasi gosterilebilmektedir El Mehdi 775 te Halife olmasindan sonra Hayzuran i azad etmis ve nikah kiymistir Boylece ilk esi Halife Al Saffah in kizi prenses Rayta gozden dusmustur Kolelerden dogan erkek cocuklarin veliaht olabilmesi mumkun degilken ilk evliliginden olan diger veliahtini gozden dusurerek kendi ogullarini tahta namzet ettirmistir Divanda Barmakidler ile ittifak halinde olmustur Esinin hukumdarligi sirasinda Hayzuran bir kadin icin alisilmadik bir sekilde yukselmistir Hareme kapatilmis siradan bir cariye olmadi Dahasi saraydaki odasinda generallerle politikacilarla ve diger yetkililerle gorusmeler yapip erkeklerinde bulundugu yerlerde devlet meselelerini tartismistir Annesini iki kiz kardesini ve iki erkek kardesini divana cagirmis kiz kardesi Salsal la Prens Ja far i evlendirmis ve kardesi Ghatrif i Yemen in Bey i yoneticisi ilan etmistir Iki oglu disinda Hayzuran in bir de Baunqa adinda kizi vardi Babasi Banuqa yi o kadar cok severmis ki seyahatleri sirasinda yanina goturebilmek icin oglan cocugu gibi giydiriyormus Kizlarinin genc yasta vefati uzerine babasinin toplum tarafindan kiz cocuklari icin yapilmasi hos gorulmeyen taziye duzenlemesi bir skandala donusmustur El Hadi Hukumdarligi Donemi 785 yilinda El Mehdi daha sonra annesine haber vermek icin Bagdat a geri donen oglu Harun la birlikte bir gezisi sirasinda oldu El Mehdi nin olumunden sonra Hayzuran in Iki oglu da sehir disindaydi ve tahta cikacak oglu gelene kadar vezirleri cagirip guvenligi saglamak adina askere paralarinin odenmesini buyurdu Daha sonra da ogluna sadakat uzere olduklarina yemin ettirip El Hadi yi yeni halife olarak tahta cikardi Hayzuran in oglunun doneminde de siyasetle ugrasmaya devam etmek istyordu ve bunu diretiyordu Hayzuran ogluna daha once babasi El Mehdi ye hukmettigi gibi hukmetmek istiyordu El Hadi doneminde de saraydaki odasinda devlet erkani ile gorusmeler yapip kararlar aliyordu Oglu doneminde de devlet yonetiminin kararlarinda ogluna El Hadi ye danismaksizin rol aliyordu Tipki El Mehdi nin hukumdarligi sirasinda yaptigi gibi hareket ediyor Donemin ileri gelenleri gelip onun kapisindan iceri giriyordu Ancak El Hadi devlet islerine annesinin katilmasina karsi cikarak kendisini bu islerden ayri tutmak istedi El Hadi Egemenlik ve devlet isleri erkek isidir kadinin isi degildir gidin duanizi edin ve tespih sayarak mesgul olun demistir Dualariniza ve dua boncuklariniza bakin El Hadi annesinin devlet erkani ile gorusup devlet meseleleriyle ilgilenmesini istemedi Ki erkeklerin oldugu ortamlarda bulunmak kadinlarin baska erkeklerin giremedigi haremde yasadigi bir toplum yapisinda normal karsilanmiyordu Bu durumda El Hadi divanindakilere bu konuyu belirterek aralarinda soyle bir konusma gecmistir Hangimiz daha iyi Divandakiler de Tabii ki siz degerli hunkarimiz demislerdir Peki kimin annesi daha iyi benim mi sizin mi diye devam etmis El Hadi Anneniz daha iyi hasmetli hunkarimiz cevabina Aranizdan kim kim digerlerinin erkeklerin annesiyle ve onunla ilgili konusulmasini ister ki demistir Kimse efendimiz diye cevaplamislar O halde neden siz erkekler anneme gidip onunla istisare ediyorsunuz demis El Hadi Her ne kadar muhalefet ettiyse de El Hadi annesinin gucunu kiramamistir Annesi de siyasetten el cekip hareme donmeyi red ediyordu Aralarindaki bu anlasmazlik bir gun Abdullah ini Malik in bir ricasi sonrasinda ogluna ricaya bir yanit vermesi icin giden Hayzuran ile El Hadi arasinda herkesin icinde sozlu kavgaya donusmustur Ofkesine yenik dusen El Hadi Dur bir dakika ve sozlerimi iyi dinle Eger bir daha benim mahiyetimdeki biri bir askerim hizmetlim sana gelir de bir istekte bulunursa o dakika kafasini vurdurup malina mulkune el koyarim Sana senin kapina gidip arzu edilmesinin anlami nedir O kapinin ardinda seni bu islerden uzak tutacak kendini mesgul edebilecegin Kuran okumak mesela baska bir isin yok mu Kendine gel ve eger agzini bir daha acarsan seni canini yakarim demistir Hayzuran in bu olaydan sonra en buyuk oglu El Hadi yi oldurdugu rivayet edilir Oldurmesinin sebebi olarak iki olay rivayet edilmektedir Birincisi El Hadi nin kardesi Harun El Resid i ordurmek istemesi ikincisi de El Hadi nin gonderdigi bir yemegi once kopegine yedirip kopek zehirlenince oglunun onu zehirlemek istedigini ogrenmesidir Bu rivayetlerden birine gore Hayzuran El Hadi yi cariyelerinden birine minderle bogdurtmak suretiyle oldurtmustur Harun El Resid in Saltanati Donemi Ikinci oglu Halife Harun El Resid erkek kardesinin aksine devlet islerine karisan annesine karsi cikmamis bunun yerine acikca onun yonetme yetenegine saygi duymus ve devlet islerine yonelik verdigi tavsiyelerini onemsemis ve yaninda yer almistir Harun El Resid e gore devlet islerinde bir kadinla gucu paylasmanin bir sakincasi yoktu hele o kadin annesi Hayzuran gibi yetenelik ve zeki bir kadin ise Harun El Resid i siyaseten tam olarak hangi konularda destekledigi veya baskiladigini soylemek zor olsa da halifeligin siyasetinde karar alma sureclerinde aktif rol oynadigi gorulmektedir Tarih Hayzuran in politik basarilarini detaylandirmamaktadir Ancak adina madeni paralar basilmis saraylara onun adi verilmis ve sonraki Abbasi Sultanlarinin ebedi istirahatgahi olan bir mezarlik onun adini tasimaktadir Tum bunlar onun yalnizca mevki makaminin ne kadar yuksek oldugunu degil ayni zamanda halka karsi da ne kadar hayirsever oldugunu gostermektedir 789 da oldugunde oglu bir kurali daha yikarak cenazesinde acisini gizlememis ve annesini halkin katilimiyla topraga vermistir Bu da cok dikkat ceken bir durum olarak gorulmektedir ArdindanHayzuran ve onun guclu kisiligi bircok edebiyat tarihcisinin inandigi uzere Sehrazad in Binbir Gece Masallarinda ana karakterinde anlatilmaktadir Masalda anlatilanlarin cogu Harun El Resid ve onun muthis divanin etkilenerek yazilmistir Ayrica bakinizShaghabKaynakca a b c d e f g h i j k l m n o p q r Mernissi Fatima Mary Jo Lakeland 2003 Islam in unutulmus kraliceleri Oxford Universitesi Yayinlari Verde Tom 2016 Malik I Khayzuran ve Zubayda 15 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Suudi Aramco Dunyasi Ocak Subat 2016 67 hayir 1 sayfa 44 KaynakcaIbn i Katir El Bidayah El Nihayah El Thahbi Sirat Alem el nubala El Zarkali El Alam Ahmad Khalil Juma Nesaa el tarikh Verde Tom 2016 Malik I Khayzuran ve Zubayda 15 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Suudi Aramco Dunyasi Ocak Subat 2016 Vol 67 hayir 1 sayfa 42 45 Zaynab Husayan Majaam Alam ak nesaa