Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seffah veya Ebü'l-Abbas Seffah (Arapça: أبو العباس السفّاح), Emevî hanedanının yıkılmasına neden olup Abbâsîler devletinin kurulmasıyla 750-754 döneminde ilk Abbâsî hâlifesi olarak hüküm sürmüştür. "Seffah" kendine verilen bir lakap olup Arapça'da "kan dökücü" anlamına gelmektedir.
| Seffah Ebu'l-Abbas Abdullah | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Ebû’l-'Abbâs "es-Seffah" 'Abd Allâh ibn-i Muhammed "el-İmâm" bin Ali'nin Abbâsî Halifesi olmasının ilânı. (Ebû Ali Muhammed Küçük Bal'ami, Tarihname). | |||||
| Abbâsî Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 750 – 10 Haziran 754 | ||||
| Önce gelen | II. Mervan (Emevî Halifesi olarak) | ||||
| Sonra gelen | Abdullâh Mansûr | ||||
| Doğum | 721 | ||||
| Ölüm | 10 Haziran 754 | ||||
| |||||
| Hanedan | Abbâsî Hanedanı | ||||
| Babası | Muhammed bin Alî bin Abbâs "el-İmâm" | ||||
| Dini | Sünni İslâm | ||||
Hâlifelikten öncesi
Ebu’l-Abbas, Haşimoğulları kabilesinin başkanı idi. Bu kabilenin geçmişini Muhammed’in dedesi Abdülmuttalib bin Haşim’in babası olan Haşim bin Abdümenaf’a ve ondan da peygamberin amcası olan Abbas bin Abdülmuttalib'e dayanmakta idi. Haşimoğulları kabilesi dördüncü hâlife olan Ali bin Ebu Talib’e destek sağlamışlardı. Hem Sünnîler hem de Şiîler tarafından kabul edilen birçok hadise göre, Muhammed’in de bağlı olduğu sülalenin mensupları arasından zaman zaman bir başka büyük yol gösterici dini lider, Mehdi olarak ortaya çıkacak idi. Büyük arazileri ele geçirip idare etmekte olan Emevî hâlifeleri, özellikle son hâlifeler, bu arazi ve ülkelerde yaşayan ve Arap asıllı olmayan ve hatta Arap asıllı ama tanınmış Arap aşiretlerine bağlı olmayan halka karşı uyguladıkları ayrım gösteren siyasetleri biraz yumuşatmayı tercih etmişlerse de Emevîler ülkesinde yaşayan ve Arap olmayan halk arasında büyük bir hoşnutsuzluk bulunmaktaydı. Emevîler ise, bu hoşnutsuzluğu ortadan kaldırıcı politikalar uygulamaya yanaşmaz bir görüntü vermekteydiler.
Bu halk hoşnutsuzluğunun çok iyi bir göstergesi güney Irak'ta bulunan Kûfe'de Emevi halifesi Hişam bin Abdülmelik döneminde çıkan bir büyük ayaklanma idi. 736'da bu şehrin çok büyük çoğunlukla Şii olan halkı Banu Haşim sülalesinden olan ve Muhammed'in torunu ve Ali'nın da oğlu olan Hüseyin Seyyîd’ûs-Şuhedâ'nın torunu Zeyd bin Ali'nin başını çektiği bir ayaklanmaya katılmışlar ve şehri ellerine geçirerek 740'a kadar kendi idareleri altında tutmuşlardı. 740'ta büyük bir Emevi ordusu Kufe üzerine gönderilmiş; bu ordu şehri eline geçirmiş ve Emeviler'e karşı bu büyük halk ayaklanması bastırılmıştı. Bu Kufe ayaklanması İslâm ülkelerinde gittikçe artan hoşnutsuzluğa gösterge olmakla beraber Emevîler'in de hala güçlü olduğunu da göstermişti.
743'te Emevî hâlifesi Hişam bin Abdülmelik'in ölmesi dolayısıyla yerine gelen II. Velid'in sefih hayatı, hatalı vali tayinleri ve uyguladığı politikalar dolayısıyla ülkesinde hoşnutsuzluğu artırdı. Bir iç savaşın ortaya çıkmasına neden oldu ve bu iç savaşta II. Velid hâlifelikten indirilip öldürüldü. Yerine geçen III. Yezid'in döneminde de iç savaş devam etti. II. Mervan'nın Emevî hâlifesi olmasından sonra ülkede hoşnutsuzluk o dereceye gelmişti ki her zaman Emevî hâlifelerine bağlı olan Arap Beni Kelb aşiretinin mensuplarıyla ve Suriye'deki askerî birlikler arasında bile fitne çıkmıştı. II. Mervan isyanları bastırmakla uğraşmaktayken efektif devlet merkezini Harran'a yerleştirdi.
Ebû Mûslim Horasanî'nin hizmetleri
Doğudaki eyaletlerde ve özellikle Horasan'da Peygamber'in ailesinden oldukları için hâlifeliğe haklı olduklarını iddia eden Haşimoğulları sülalesinden gelen Abbâsîler'in propagandası yaygındı. Haşimoğulları'nın başı ve Abbâsîler'in imamı olan Muhammed "İmâm", Filistin'deki Al-Homeima kasabasında kardeşi İbrahim "İmâm" ile oğulları Ebû’l-Abbâs "Seffah" ve Abbâsî Hâlifesi Ebû Câʿfer Mansûr ile oturmaktaydı. Emevîler aleyhinde Abbâsîler adını alan "Banu Hişam" propagandasını ülkenin özellikle doğusuna özel yetiştirilmiş müridler göndermekle başlatmıştı. Abbâsî ve Haşimi propagandaları ve kışkırtmaları, özellikle doğuda, çok yayılmaya ve daha isyankâr bir şekle dönmeye başladı. 749'da Muhammed "İmâm" Abbâsî, bir grup taraftarı ile Hac için Mekke'ye ziyaret gitti ve aynı yıl adını Ebû Mûslim Horasanî'e çevirdikleri 20 yaşlarında genç bir Türk asıllı köleyi satın aldı. Ebû Mûslim Horasanî, Abbâsî müritleri arasına katılıp özellikle Horasan'a Abbâsî propagandası yapanlarla karşılıklı bağlantı sağlamak Horasan'a özellikle Merv'e, gidip gelmeye başladı. O yıl Muhammed "İmâm" öldü ve yerine vasiyetine uyularak kardeşi İbrahim "İmâm", Abbâsî imâmı seçildi. Mayıs 747'de Horasan'da Merv'de bulunan Abbâsî taraftarları Ebû Mûslim Horasanî'nin idaresi altında bir ayaklanma başlattılar ve Merv kalesini ele geçirerek orada "Siyah Abbâsî Bayrağı" dalgalandırmaya başladılar. Tam bu sırada Emevî hâlifesi II. Mervan'ın adamları Abbâsîler'in imâmı İbrahim'den Ebû Mûslim Horasanî'ye gönderilen bir mektubu ellerine geçirdiler. Abbâsîler'in başı olan İbrahim "İmâm" tutuklanıp II. Mervan'ın idare merkezi olan Harran'a gönderildi ve orada idam edildi. Onun yerine imâm olan kardeşi Ebû’l-Abbâs "Seffah" ile diğer küçük kardeşi Ebû Câfer "Mansûr" Irak'a Kûfe'ye kaçarak saklandılar.
Merv'de Siyah Abbâsî Bayrağı açan Ebû Mûslim Horasanî doğuda gayet başarılı oldu. Merv'de Abbâsîler adına bir Onikiler Konseyi kurup eline geçirdiği toprakları, Abbâs'ın adını anarak diğer müslümanları korkutmamak ve özellikle Şiileri yanına almak için, "Bânû Hâşim" adına idareye başladı. Emevîler'in tecrübeli Horasan valisi Nasr, Şam'dan yardım gelmeyince, güneye Sarath'a ve sonuna Nişabur'a kaçtı. 749'da Ebû Mûslim Horasanî'in topladığı Abbâsî ordusu komutanları Tai aşiretli Bin Kahtaba altında vali Nasr'ı kovalamaya başladılar. Nasr ile Bin Kahtaba'nın Nişabur'da yaptığı çatışmada Nasr yenildi ve oğlunu kaybetti. Nasr, Horasan'da bulunan Temim, Beikir ve Keiys aşiretlerinden Araplar'la Gürgan'a çekildi. Burada yapılan bir muharebede Ebû Mûslim Horasanî ordusu komutanı Bin Kahtaba gene galip gelip Nasr ordusuna büyük zayiat verdi. Nasr bu sefer Rey'e çekilmek zorunda kaldı; orada hastalandı ve Hamedan'a taşınırken yolda 85 yaşında iken öldü. Ebû Mûslim Horasanî'nin ordusu Bin Kahtaba komutasında Kûfe yönünde ilerlemeye başladı. Nihavend şehri kuşatmaya alındı. Kerman'dan gelen 100.000 kişilik büyük bir Emevî ordusu bu şehir yakınlarında 20.000 kişilik Bin Kahtaba ordusunun baskına uğradı; şiddetli çarpışmalardan sonra Bin Kahtaba ordusu galip geldi ve Emevî ordusunun tüm ağırlıklarını ve karargahını eline geçirdi. Nihavend 3 ay süren bir kuşatmadan sonra teslim oldu. Kahtaba'nın Kûfe'ye yönelik yolu üzerinde Fırat geçişi olan Jalula'da Bin Hubeyra komutasında bir diğer büyük Emevî ordusu Kûfe yolunun kapatmış beklemekteydi. Bin Kahtaba önce Fırat'ı kuzeye takip etti ve sonra nehri geçip Bin Hubeyra'nın ordusuna karşı geldi. Kûfe'nin 30–40 km uzağında Kerbela yakınlarında iki ordu yeni bir muharebeye giriştiler. Her iki tarafta büyük zayiat verdi; Bin Kahtaba bu muharebe de hayatını kaybetti ve Abbâsî ordusu komutasını oğlu Hasan bin Kahtaba aldı. Ama sonunda Bin Hubeyra yenildi ve karargahı ve ağırlıklarını bırakıp Vasit'e geri çekilmek zorunda kaldı. Eylül 749 başında Abbâsî ordusu Hasan bin Kathaba komutasında bazı Emevî direnişlerini de kırarak Kûfe'yi eline geçirdi.
Halifelik dönemi
Abbâsî Devleti'nin Kûfe'de kurulması
Hasan bin Kathaba'nın ordusu Kûfe'yi ele geçirdiğinde Horasan'a gönderilmiş Banu Abbas müritlerinin başında bulunan ve bunların başında iyi bir idareci olan Ebu Salama Kûfe önüne geldi ve şehrin idaresini eline aldı. Ebu Salama bundan sonra "Muhammed Evinin Veziri" unvanını aldı ve eski Kûfe valisi olan ve Abbâsîler'e geçmiş bulunan Halid'in oğlu Muhammed "Emir" olarak görev aldı. Ebu Saffah ve kardeşleri Kûfe'de gizlenmekteydiler ve Ebu Salama'nın tavsiyelerine uyarak birkaç hafta daha gizlendikleri yerden çıkmadılar. Ebu Salama bunu hala Wasıt'te kuşatma altında bulunan Bin Hubeyra'nın Abbâsîler'e karşı tehlike yarattığı nedeni ile aldığını bildirmişti, ama bazı kişiler bunun Ebu Salama'nin yeni devletin Şii hükümdarları olmasını tercih etmesinden doğduğunu iddia etmişlerdir.
Son Abbâsî imâmı İbrahim'in 2-3 yıl önce annesi bir soylu olan genç Ebû’l-Abbâs Abdullâh'ı, annesi köle olan ağabeyi Ebû Câʿfer "Mansûr"'a tercih ederek Abbâsî imâmı tâyin ettiği anlaşılınca, Ebû’l-Abbâs'ın ortalığa çıkması kararlaştırıldı. Kûfe'nin Abbâsîler eline geçmesinden 3 ay sonra, Ekim 749'da vezir Ebu Salama'nın da kabul etmesinden sonra Ebû’l-Abbâs Abdullâh bir ata bindirilerek Büyük Kufe Camii'ne götürüldü. Orada Ebû’l-Abbâs Abdullâh mimbere çıkarak hâlife olarak ilk vaizini verdi. Bu vaazı içinde kendisini "Saffah (Kan Dökücü)" olarak isimlendirdiği bildirilmektedir.
Ebu'l Abbas Abdullah Saffan bundan sonra Ebu Salama'nin askeri ordugahına katılmış ve birkaç ay bu ordugahta kalmıştır. Fakat bu dönemde yavaş yavaş Ebu Salama ile arası açılmış olduğu bildirilmektedir.
Emevî Hâlifesi II. Mervan'ın ve Emevilerin sonu
Kûfe'de bu olaylar olurken Hasan bin Kahtaba komutasındaki Abbâsî ordusu Vasit'daki Bin Hubeyra ve Emevî ordusunu kuşatmaya almıştı. Kuzey Mezopotamya'yı ele geçirmek için Abbâsî ordusu ikiye bölündü. Bir kısmı Vasit kuşatmasına devam ettiler.
Abbâsî ordusunun diğer kısmi ise Nihavend'de orduya katılmış olan yetenekli Ebu Aun komutasında Kuzey Mezopotamya'yı tümüyle ele geçirmeye görevlendirildi. Ebu Aun ordusu kuzeyde Şehrizor bölgesine geldiğinde Irmağı doğusunda Hâlife II. Mervan'ın oğlu Abdullâh bin Mervan komutasındaki büyük bir Emevî ordusu ile çarpışmaya girişti. Bu muharebede de Abbâsîler yine galip geldi ve Ebu Aun ordusu Musul'un doğusunu ele geçirdi.
Bunun üzerine Harran'da bulunan II. Mervan yeni bir Emevî ordusunun başına geçerek sefere çıkmaya zorlandı. Yemenli Araplar ve hatta Haricîler'den oluşan (bu nedenle pek çatışma niyeti olmayan) 120.000 kişilik bir ordu ile II. Mervan Büyük Zap boyunda ilerlemeye başladı. Vasit'te kuşatmayı yapan Abbâsî birliklerinin büyük kısmı da büyük hızla kuzeyde bulunan Ebu Aun'un ordusunu takviyeye yollandı.
Ebû’l-Abbâs Abdullâh Seffah bu orduya bir Abbâsî şekli vermek için amcası Abdullâh bin Alî'yi da Başkomutan olarak kuzeye gönderdi. II. Mervan 120,000 kişilik ordusu ile Büyük Zap'ın sağ kıyısında ve Ebu Aun da 20.000 kişilik Abbâsî ordusuyla nehrin sol kıyısında bulunmaktaydı. İlk gün büyük bir Abbâsî birliği nehri geçti ise de Mervan'ın oğlu Abdullâh onları geri püskürttü. Ertesi gün 25 Ocak 750'de "Mervan" Dicle üzerinde bir köprü kurup nehri geçmeyi planladı. Önce ordusundan hiçbir Arap asker bu köprüyü geçmeye girişmiyordu. Bunun üzerine askerlerini şevke getirmek için karagâhında büyük miktarda altın bulunduğunu ve karşıya geçenleri altınla mükafatlandıracağını ilan etti. Ordusu köprüden geçmeye ve karşı kıyıda Abbâsî ordusu ile çatışmaya başladı. Fakat Mervan birden kendi askerlerinin geri dönüp kendi karargâhına da hücum edebileceğini düşünüp oğlunu karargâhın savunması ile görevlendirdi. Ama oğlu bayrakları ile kendi birliği ile geri dönme manevrası yapmakta iken köprüyü geçen Emevî ordusu bunu bir ricat hareketi zannederek gerçekten geri çekilmeye başladılar. Bunun üzerine Mervan köprüyü yıktırdı. Böylece, köprü üstünde ve karşı kıyıda bulunan askerleri de tümüyle zayi oldular. Neticede, Emevîler ve II. Mervan Zab Muharebesi'ni büyük zayiat vererek kaybettiler. Bu muharebeden sonra II. Mervan da Musul'a giderek Dicle'yi geçti ve geriye kaçmaya başladı.
Seffah'in amcasi olan ve Abbasi ordusu başkomutanı tayin edilen Abdullâh bin Alî, "Ebû Aun" komutası altındaki Abbâsî ordusu ile Büyük Zap'dan Musul'a geçti. Bu şehir halkı kendilerini Abbâsîler rengi olan siyah giysiler içinde karşıladılar. Oradan Abbâsî ordusu Mervan'ın merkezi olan Harran'a geçti. Harran'da şehrin valisi olan Mervan'ın kuzeni de dahil olarak aynı giysiler ile Abbâsîler'e biat ettiler. Bu orduya başkomutan olan Abdullâh ibn-i Alî burada yeğeni olan İbrahim İmâm'ın tutuklu kaldığı evi yıktırdı. Sonra ordu Suriye'ye Emevîler başkenti olan Şam'a yürüdü. Şehir yakınlarında, hâlifenin kardeşi Sâlih komutasında Kûfe'den yeni bir ordu gelip onlara katıldı ve Abbâsî gücü 80.000'e çıktı. Şam kapılarını Abbâsî ordusuna kapatmıştı, ama kısa bir kuşatma ve bir hücumdan sonra Emevîler'in baş şehri Şam, 26 Nisan 750 tarihinde Abbâsîler'in eline geçti..
"Abdullâh bin Alî" bundan sonra Mervan'ı kovalamak amacı ile Filistin'e geçti; ama Mervan'ın Mısır'a kaçtığını öğrendi. Hâlife Ebû’l-Abbâs Abdullâh Seffah emirleri ile ordunun komutası Sâlih ile Ebû Aun'a verildi. Abdullâh bin 'Alî ise Kûfe'ye geri döndü. Sâlih ve Ebû Aun komutasındaki Abbasi ordusu, Emevîler'in ordunun asker ve atlarının yolda iaşelerini önlemek için yol etrafını tahrip etmelerine rağmen, Mısır'a girdiler. Fustat'ta Mervan'ın süvari güçlerine yetiştiler. Onlardan II. Mervan'ın Buşir'de bir kilisede saklandığını öğrendiler. Buraya gönderilen küçük bir birlik II. Mervan'ı buldu ve 5 Ağustos 750 günü II. Mervan'ı öldürüp Emevîler'in iktidârlarına son verdiler. Mervan'ın kesilmiş kellesi ise Sâlih'e getirildi; Sâlih ise Mervan'ın dilini kestirip bir kediye verdikten sonra kellesinden kalanı Kûfe'deki ağabeyi Hâlife Ebû’l-Abbâs Abdullâh Seffah'a gönderdiği iddia edilir.
Emeviler'in tekrar devleti ellerine geçirmesini önlemek için Hâlife Ebû’l-Abbâs Abdullâh Şeffah yeni bir plan uygulamaya başvurdu. Emeviler sülalesinden geride kalanların hepsini bir gece ziyafetine çağırdı. Daha birinci öğün yemek sofraya gelmeden halifenin adamları misafir olan Emevilere saldırdılar. Ziyafete iştirak eden Emeviler üstüne üşüşerek sopa, kılıç ve kama gibi her türlü el silahı ile hepsini birer birer öldürdüler. Bu katliamdan tek kaçabilen Emevi Mervan'ın kuzeni olan I. Abdurrahman oldu ve o zaman 16 yaşında olan bu kişi etrafta saklandıktan sonra en sonunda İspanya'ya geçebildi ve orada İspanya Emevileri devletinin başlangıcı olan Córdoba Emirliği'ni kurmaya başladı.
Bu gayet gaddar şekilde düşmanı olan Emevileri öldürüp elini kana buladığı için ilk Abbâsî halifesi Ebu'l Abbas Abdullah bundan sonra "Saffah" yani "kan dökücü" olarak anılmaya başlandı.
Ebû’l-'Abbâs Seffah'ın getirdiği yenilikler
Emevîler'i mağlup edip hâlifelik makâmından uzaklaştırdıktan kısa süre sonra, Ebû’l Abbâs Seffah hâlifelik kurumunu yenilemek ve pekiştirmek için uğraşlarla girişti.
Kendisine destek verenler yeni kurulan devlet sistemi içinde önemli mevkilere geçmişlerdi. Emevî sülalesinden gelenlere gösterdiği zalim siyaset dışında, muzaffer olan Seffah'ın devlet idaresinde çok ılımlı politikalar uyguladığına tarihçiler hemfikirlerdir. Ebû’l-Abbâs Abdullâh Seffah'ın yeni devlet idaresinde ve devlet bürokrasisi içinde, sadece Arap asıllılar değil, İranlılar, Yahudiler ve Nasturiler yerlerini almışlardı.
Örneğin Abbasilerin ilk kuruluş döneminde İranlı asıllı Bermekîler ailesi Abbasi devlet idaresinde önemli rol oynamaya başlamışlardır. Ebu Salama ve Abdulcahm'in ölümünden sonra Halife Seffah "Halid Barmaki"'yi vezir tayin etmiştir. Vezir Halid Barmaki Seffah ile öyle yakın ilişkide olmuştur ki Halid'in yeni doğan kızının süt annesinin Seffah'ın bir eşi olduğu belirtilmektedir. Halid Barmaki vezirlik görevine Seffah'ın ölümünden sonra onun yerine halife olan kardeşi Cafer Mansur döneminde de devam etmiştir.
Eğitime ve okuma-yazmaya çok önem verilmeye başlandı. Özellikle İslâm dünyasında ilk defa olarak Talas Muharebesi sonunda alınan Çinli esirler tarafından Semerkand'da bir kâğıt imalathanesi kuruldu. Bu dünya medeniyeti için büyük bir çığır açmış ve İslâm dünyasında ve sonradan batı Avrupa'da kâğıt kullanılması başlangıcı bu olaya bağlı olmuştur.
Ebû’l-Abbâs Seffah'ın kurduğu yeni Abbâsî ordusu da İslâm dünyası için büyük bir yenilik getirmiştir. Daha önce Emevî hanedanı ve Emevîler Arap olmayanların ve İslâm dininde olmayanların ordularına alınmasına katiyetle aleyhtardılar. Buna karşıt olarak Ebû’l-Abbâs Seffah döneminde 755 yılına kadar Abbâsî ordularının komutanlığını Arap asıllı olmayan Ebû Mûslim Horasanî yapmıştı.
Şiîlik taraftarlarında yarattığı hayâl kırıklığı
Diğer taraftan Ebû’l-'Abbâs Seffah'ın Şiîlik camiasının beklediklerini vermedi. Şiîler kendi imâmlarının hâlife olarak hükûmete geleceğini ve bunun bir barış ve refah çağı açacağını büyük bir inanışla beklemekteydiler. Ebû’l Abbâs Seffah'ın hâlifeliğe gelmesi Şiîler'i büyük bir hayal kırıklığına uğrattı ve bunu Abbâsîler'e destek vermiş olan Şiilere büyük bir ihanet olarak görmeye başladılar.
Ölümü
Ebu'l Abbas Seffah 19 Haziran 754'te Emevî Devleti'ni yıktıktan dört yıl sonra çiçek hastalığından vefat etti. Ölmeden önce kendisinden sonra hâlifelik görevi için önce ağabeyi Ebû Câfer Mansûr ve sonra da İsâ bin Mûsâ'nın gelmesini vasiyet etmişti. Bu vasiyetine uyularak ağabeyi Ebû Câfer "Mansûr" kendisinin yerine hâlife oldu.
Ayrıca bakınız
- Abbasi Halifeleri soyağacı ve listeleri
- Abbâsîler
- Ebû Câfer "Mansûr"
- Bermekîler (İngilizce)
Dipnotlar
- ^ a b c d e f g h Muir, William (1923) The Caliphate: Its Rise, Decline and Fall. From Original Sources. Edinburgh: John Grant (Yeni baski (2012)
- ^ a b Muir (1924). s.424
- ^ Muir (1924) s.427
- ^ Muir (1924) s.425
- ^ Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Millî Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
Dış kaynaklar
- Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Millî Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
- Muir, William (1924), The Caliphate; Its Rise, Decline and Fall From Original Sources, Edinburgh,John Grant (Yeni baski (2012) Ulan Press) Bölüm 80-61. Websitesi: The Caliphate: Its Rise, Decline, and Fall - From Original Sources Table of Contents13 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) (Erişim tarihi: 25.4.2010)
- Muhammad ibn Jarir al-Tabari (ed. Ehsan Yar-Shater çev. John Alden Williams)(1989-2007) The History of al-Ţabarī 40 Cilt, Albany: State University of New York Press (Cilt 27) (İngilizce)
- İngilizce Wikipedia as-Saffah maddesi23 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim tarihi: 25.4.2010)
Seffâh Doğumu: 721 Ölümü: 754 | ||
| Sünni İslam unvanları | ||
|---|---|---|
| Önce gelen Kurucu Emeviler halifesi: II. Mervan | İslam Halifesi 749 - 754 | Sonra gelen Mansur |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Seffah veya Ebu l Abbas Seffah Arapca أبو العباس السف اح Emevi hanedaninin yikilmasina neden olup Abbasiler devletinin kurulmasiyla 750 754 doneminde ilk Abbasi halifesi olarak hukum surmustur Seffah kendine verilen bir lakap olup Arapca da kan dokucu anlamina gelmektedir Seffah Ebu l Abbas AbdullahEbu l Abbas es Seffah Abd Allah ibn i Muhammed el Imam bin Ali nin Abbasi Halifesi olmasinin ilani Ebu Ali Muhammed Kucuk Bal ami Tarihname Abbasi HalifesiHukum suresi750 10 Haziran 754Once gelenII Mervan Emevi Halifesi olarak Sonra gelenAbdullah MansurDogum721Olum10 Haziran 754Tam adiEbu l Abbas Abdullah bin Muhammed bin Ali bin Abdullah bin el Abbas bin AbdulmuttalibHanedanAbbasi HanedaniBabasiMuhammed bin Ali bin Abbas el Imam DiniSunni IslamHalifelikten oncesiEbu l Abbas Hasimogullari kabilesinin baskani idi Bu kabilenin gecmisini Muhammed in dedesi Abdulmuttalib bin Hasim in babasi olan Hasim bin Abdumenaf a ve ondan da peygamberin amcasi olan Abbas bin Abdulmuttalib e dayanmakta idi Hasimogullari kabilesi dorduncu halife olan Ali bin Ebu Talib e destek saglamislardi Hem Sunniler hem de Siiler tarafindan kabul edilen bircok hadise gore Muhammed in de bagli oldugu sulalenin mensuplari arasindan zaman zaman bir baska buyuk yol gosterici dini lider Mehdi olarak ortaya cikacak idi Buyuk arazileri ele gecirip idare etmekte olan Emevi halifeleri ozellikle son halifeler bu arazi ve ulkelerde yasayan ve Arap asilli olmayan ve hatta Arap asilli ama taninmis Arap asiretlerine bagli olmayan halka karsi uyguladiklari ayrim gosteren siyasetleri biraz yumusatmayi tercih etmislerse de Emeviler ulkesinde yasayan ve Arap olmayan halk arasinda buyuk bir hosnutsuzluk bulunmaktaydi Emeviler ise bu hosnutsuzlugu ortadan kaldirici politikalar uygulamaya yanasmaz bir goruntu vermekteydiler Bu halk hosnutsuzlugunun cok iyi bir gostergesi guney Irak ta bulunan Kufe de Emevi halifesi Hisam bin Abdulmelik doneminde cikan bir buyuk ayaklanma idi 736 da bu sehrin cok buyuk cogunlukla Sii olan halki Banu Hasim sulalesinden olan ve Muhammed in torunu ve Ali nin da oglu olan Huseyin Seyyid us Suheda nin torunu Zeyd bin Ali nin basini cektigi bir ayaklanmaya katilmislar ve sehri ellerine gecirerek 740 a kadar kendi idareleri altinda tutmuslardi 740 ta buyuk bir Emevi ordusu Kufe uzerine gonderilmis bu ordu sehri eline gecirmis ve Emeviler e karsi bu buyuk halk ayaklanmasi bastirilmisti Bu Kufe ayaklanmasi Islam ulkelerinde gittikce artan hosnutsuzluga gosterge olmakla beraber Emeviler in de hala guclu oldugunu da gostermisti 743 te Emevi halifesi Hisam bin Abdulmelik in olmesi dolayisiyla yerine gelen II Velid in sefih hayati hatali vali tayinleri ve uyguladigi politikalar dolayisiyla ulkesinde hosnutsuzlugu artirdi Bir ic savasin ortaya cikmasina neden oldu ve bu ic savasta II Velid halifelikten indirilip olduruldu Yerine gecen III Yezid in doneminde de ic savas devam etti II Mervan nin Emevi halifesi olmasindan sonra ulkede hosnutsuzluk o dereceye gelmisti ki her zaman Emevi halifelerine bagli olan Arap Beni Kelb asiretinin mensuplariyla ve Suriye deki askeri birlikler arasinda bile fitne cikmisti II Mervan isyanlari bastirmakla ugrasmaktayken efektif devlet merkezini Harran a yerlestirdi Ebu Muslim Horasani nin hizmetleri Dogudaki eyaletlerde ve ozellikle Horasan da Peygamber in ailesinden olduklari icin halifelige hakli olduklarini iddia eden Hasimogullari sulalesinden gelen Abbasiler in propagandasi yaygindi Hasimogullari nin basi ve Abbasiler in imami olan Muhammed Imam Filistin deki Al Homeima kasabasinda kardesi Ibrahim Imam ile ogullari Ebu l Abbas Seffah ve Abbasi Halifesi Ebu Caʿfer Mansur ile oturmaktaydi Emeviler aleyhinde Abbasiler adini alan Banu Hisam propagandasini ulkenin ozellikle dogusuna ozel yetistirilmis muridler gondermekle baslatmisti Abbasi ve Hasimi propagandalari ve kiskirtmalari ozellikle doguda cok yayilmaya ve daha isyankar bir sekle donmeye basladi 749 da Muhammed Imam Abbasi bir grup taraftari ile Hac icin Mekke ye ziyaret gitti ve ayni yil adini Ebu Muslim Horasani e cevirdikleri 20 yaslarinda genc bir Turk asilli koleyi satin aldi Ebu Muslim Horasani Abbasi muritleri arasina katilip ozellikle Horasan a Abbasi propagandasi yapanlarla karsilikli baglanti saglamak Horasan a ozellikle Merv e gidip gelmeye basladi O yil Muhammed Imam oldu ve yerine vasiyetine uyularak kardesi Ibrahim Imam Abbasi imami secildi Mayis 747 de Horasan da Merv de bulunan Abbasi taraftarlari Ebu Muslim Horasani nin idaresi altinda bir ayaklanma baslattilar ve Merv kalesini ele gecirerek orada Siyah Abbasi Bayragi dalgalandirmaya basladilar Tam bu sirada Emevi halifesi II Mervan in adamlari Abbasiler in imami Ibrahim den Ebu Muslim Horasani ye gonderilen bir mektubu ellerine gecirdiler Abbasiler in basi olan Ibrahim Imam tutuklanip II Mervan in idare merkezi olan Harran a gonderildi ve orada idam edildi Onun yerine imam olan kardesi Ebu l Abbas Seffah ile diger kucuk kardesi Ebu Cafer Mansur Irak a Kufe ye kacarak saklandilar Merv de Siyah Abbasi Bayragi acan Ebu Muslim Horasani doguda gayet basarili oldu Merv de Abbasiler adina bir Onikiler Konseyi kurup eline gecirdigi topraklari Abbas in adini anarak diger muslumanlari korkutmamak ve ozellikle Siileri yanina almak icin Banu Hasim adina idareye basladi Emeviler in tecrubeli Horasan valisi Nasr Sam dan yardim gelmeyince guneye Sarath a ve sonuna Nisabur a kacti 749 da Ebu Muslim Horasani in topladigi Abbasi ordusu komutanlari Tai asiretli Bin Kahtaba altinda vali Nasr i kovalamaya basladilar Nasr ile Bin Kahtaba nin Nisabur da yaptigi catismada Nasr yenildi ve oglunu kaybetti Nasr Horasan da bulunan Temim Beikir ve Keiys asiretlerinden Araplar la Gurgan a cekildi Burada yapilan bir muharebede Ebu Muslim Horasani ordusu komutani Bin Kahtaba gene galip gelip Nasr ordusuna buyuk zayiat verdi Nasr bu sefer Rey e cekilmek zorunda kaldi orada hastalandi ve Hamedan a tasinirken yolda 85 yasinda iken oldu Ebu Muslim Horasani nin ordusu Bin Kahtaba komutasinda Kufe yonunde ilerlemeye basladi Nihavend sehri kusatmaya alindi Kerman dan gelen 100 000 kisilik buyuk bir Emevi ordusu bu sehir yakinlarinda 20 000 kisilik Bin Kahtaba ordusunun baskina ugradi siddetli carpismalardan sonra Bin Kahtaba ordusu galip geldi ve Emevi ordusunun tum agirliklarini ve karargahini eline gecirdi Nihavend 3 ay suren bir kusatmadan sonra teslim oldu Kahtaba nin Kufe ye yonelik yolu uzerinde Firat gecisi olan Jalula da Bin Hubeyra komutasinda bir diger buyuk Emevi ordusu Kufe yolunun kapatmis beklemekteydi Bin Kahtaba once Firat i kuzeye takip etti ve sonra nehri gecip Bin Hubeyra nin ordusuna karsi geldi Kufe nin 30 40 km uzaginda Kerbela yakinlarinda iki ordu yeni bir muharebeye giristiler Her iki tarafta buyuk zayiat verdi Bin Kahtaba bu muharebe de hayatini kaybetti ve Abbasi ordusu komutasini oglu Hasan bin Kahtaba aldi Ama sonunda Bin Hubeyra yenildi ve karargahi ve agirliklarini birakip Vasit e geri cekilmek zorunda kaldi Eylul 749 basinda Abbasi ordusu Hasan bin Kathaba komutasinda bazi Emevi direnislerini de kirarak Kufe yi eline gecirdi Halifelik donemiAbbasi Devleti nin Kufe de kurulmasi Hasan bin Kathaba nin ordusu Kufe yi ele gecirdiginde Horasan a gonderilmis Banu Abbas muritlerinin basinda bulunan ve bunlarin basinda iyi bir idareci olan Ebu Salama Kufe onune geldi ve sehrin idaresini eline aldi Ebu Salama bundan sonra Muhammed Evinin Veziri unvanini aldi ve eski Kufe valisi olan ve Abbasiler e gecmis bulunan Halid in oglu Muhammed Emir olarak gorev aldi Ebu Saffah ve kardesleri Kufe de gizlenmekteydiler ve Ebu Salama nin tavsiyelerine uyarak birkac hafta daha gizlendikleri yerden cikmadilar Ebu Salama bunu hala Wasit te kusatma altinda bulunan Bin Hubeyra nin Abbasiler e karsi tehlike yarattigi nedeni ile aldigini bildirmisti ama bazi kisiler bunun Ebu Salama nin yeni devletin Sii hukumdarlari olmasini tercih etmesinden dogdugunu iddia etmislerdir Son Abbasi imami Ibrahim in 2 3 yil once annesi bir soylu olan genc Ebu l Abbas Abdullah i annesi kole olan agabeyi Ebu Caʿfer Mansur a tercih ederek Abbasi imami tayin ettigi anlasilinca Ebu l Abbas in ortaliga cikmasi kararlastirildi Kufe nin Abbasiler eline gecmesinden 3 ay sonra Ekim 749 da vezir Ebu Salama nin da kabul etmesinden sonra Ebu l Abbas Abdullah bir ata bindirilerek Buyuk Kufe Camii ne goturuldu Orada Ebu l Abbas Abdullah mimbere cikarak halife olarak ilk vaizini verdi Bu vaazi icinde kendisini Saffah Kan Dokucu olarak isimlendirdigi bildirilmektedir Ebu l Abbas Abdullah Saffan bundan sonra Ebu Salama nin askeri ordugahina katilmis ve birkac ay bu ordugahta kalmistir Fakat bu donemde yavas yavas Ebu Salama ile arasi acilmis oldugu bildirilmektedir Emevi Halifesi II Mervan in ve Emevilerin sonu Kufe de bu olaylar olurken Hasan bin Kahtaba komutasindaki Abbasi ordusu Vasit daki Bin Hubeyra ve Emevi ordusunu kusatmaya almisti Kuzey Mezopotamya yi ele gecirmek icin Abbasi ordusu ikiye bolundu Bir kismi Vasit kusatmasina devam ettiler Abbasi ordusunun diger kismi ise Nihavend de orduya katilmis olan yetenekli Ebu Aun komutasinda Kuzey Mezopotamya yi tumuyle ele gecirmeye gorevlendirildi Ebu Aun ordusu kuzeyde Sehrizor bolgesine geldiginde Irmagi dogusunda Halife II Mervan in oglu Abdullah bin Mervan komutasindaki buyuk bir Emevi ordusu ile carpismaya giristi Bu muharebede de Abbasiler yine galip geldi ve Ebu Aun ordusu Musul un dogusunu ele gecirdi Bunun uzerine Harran da bulunan II Mervan yeni bir Emevi ordusunun basina gecerek sefere cikmaya zorlandi Yemenli Araplar ve hatta Hariciler den olusan bu nedenle pek catisma niyeti olmayan 120 000 kisilik bir ordu ile II Mervan Buyuk Zap boyunda ilerlemeye basladi Vasit te kusatmayi yapan Abbasi birliklerinin buyuk kismi da buyuk hizla kuzeyde bulunan Ebu Aun un ordusunu takviyeye yollandi Ebu l Abbas Abdullah Seffah bu orduya bir Abbasi sekli vermek icin amcasi Abdullah bin Ali yi da Baskomutan olarak kuzeye gonderdi II Mervan 120 000 kisilik ordusu ile Buyuk Zap in sag kiyisinda ve Ebu Aun da 20 000 kisilik Abbasi ordusuyla nehrin sol kiyisinda bulunmaktaydi Ilk gun buyuk bir Abbasi birligi nehri gecti ise de Mervan in oglu Abdullah onlari geri puskurttu Ertesi gun 25 Ocak 750 de Mervan Dicle uzerinde bir kopru kurup nehri gecmeyi planladi Once ordusundan hicbir Arap asker bu kopruyu gecmeye girismiyordu Bunun uzerine askerlerini sevke getirmek icin karagahinda buyuk miktarda altin bulundugunu ve karsiya gecenleri altinla mukafatlandiracagini ilan etti Ordusu kopruden gecmeye ve karsi kiyida Abbasi ordusu ile catismaya basladi Fakat Mervan birden kendi askerlerinin geri donup kendi karargahina da hucum edebilecegini dusunup oglunu karargahin savunmasi ile gorevlendirdi Ama oglu bayraklari ile kendi birligi ile geri donme manevrasi yapmakta iken kopruyu gecen Emevi ordusu bunu bir ricat hareketi zannederek gercekten geri cekilmeye basladilar Bunun uzerine Mervan kopruyu yiktirdi Boylece kopru ustunde ve karsi kiyida bulunan askerleri de tumuyle zayi oldular Neticede Emeviler ve II Mervan Zab Muharebesi ni buyuk zayiat vererek kaybettiler Bu muharebeden sonra II Mervan da Musul a giderek Dicle yi gecti ve geriye kacmaya basladi Seffah in amcasi olan ve Abbasi ordusu baskomutani tayin edilen Abdullah bin Ali Ebu Aun komutasi altindaki Abbasi ordusu ile Buyuk Zap dan Musul a gecti Bu sehir halki kendilerini Abbasiler rengi olan siyah giysiler icinde karsiladilar Oradan Abbasi ordusu Mervan in merkezi olan Harran a gecti Harran da sehrin valisi olan Mervan in kuzeni de dahil olarak ayni giysiler ile Abbasiler e biat ettiler Bu orduya baskomutan olan Abdullah ibn i Ali burada yegeni olan Ibrahim Imam in tutuklu kaldigi evi yiktirdi Sonra ordu Suriye ye Emeviler baskenti olan Sam a yurudu Sehir yakinlarinda halifenin kardesi Salih komutasinda Kufe den yeni bir ordu gelip onlara katildi ve Abbasi gucu 80 000 e cikti Sam kapilarini Abbasi ordusuna kapatmisti ama kisa bir kusatma ve bir hucumdan sonra Emeviler in bas sehri Sam 26 Nisan 750 tarihinde Abbasiler in eline gecti Abdullah bin Ali bundan sonra Mervan i kovalamak amaci ile Filistin e gecti ama Mervan in Misir a kactigini ogrendi Halife Ebu l Abbas Abdullah Seffah emirleri ile ordunun komutasi Salih ile Ebu Aun a verildi Abdullah bin Ali ise Kufe ye geri dondu Salih ve Ebu Aun komutasindaki Abbasi ordusu Emeviler in ordunun asker ve atlarinin yolda iaselerini onlemek icin yol etrafini tahrip etmelerine ragmen Misir a girdiler Fustat ta Mervan in suvari guclerine yetistiler Onlardan II Mervan in Busir de bir kilisede saklandigini ogrendiler Buraya gonderilen kucuk bir birlik II Mervan i buldu ve 5 Agustos 750 gunu II Mervan i oldurup Emeviler in iktidarlarina son verdiler Mervan in kesilmis kellesi ise Salih e getirildi Salih ise Mervan in dilini kestirip bir kediye verdikten sonra kellesinden kalani Kufe deki agabeyi Halife Ebu l Abbas Abdullah Seffah a gonderdigi iddia edilir Emeviler in tekrar devleti ellerine gecirmesini onlemek icin Halife Ebu l Abbas Abdullah Seffah yeni bir plan uygulamaya basvurdu Emeviler sulalesinden geride kalanlarin hepsini bir gece ziyafetine cagirdi Daha birinci ogun yemek sofraya gelmeden halifenin adamlari misafir olan Emevilere saldirdilar Ziyafete istirak eden Emeviler ustune ususerek sopa kilic ve kama gibi her turlu el silahi ile hepsini birer birer oldurduler Bu katliamdan tek kacabilen Emevi Mervan in kuzeni olan I Abdurrahman oldu ve o zaman 16 yasinda olan bu kisi etrafta saklandiktan sonra en sonunda Ispanya ya gecebildi ve orada Ispanya Emevileri devletinin baslangici olan Cordoba Emirligi ni kurmaya basladi Bu gayet gaddar sekilde dusmani olan Emevileri oldurup elini kana buladigi icin ilk Abbasi halifesi Ebu l Abbas Abdullah bundan sonra Saffah yani kan dokucu olarak anilmaya baslandi Ebu l Abbas Seffah in getirdigi yeniliklerEmeviler i maglup edip halifelik makamindan uzaklastirdiktan kisa sure sonra Ebu l Abbas Seffah halifelik kurumunu yenilemek ve pekistirmek icin ugraslarla giristi Kendisine destek verenler yeni kurulan devlet sistemi icinde onemli mevkilere gecmislerdi Emevi sulalesinden gelenlere gosterdigi zalim siyaset disinda muzaffer olan Seffah in devlet idaresinde cok ilimli politikalar uyguladigina tarihciler hemfikirlerdir Ebu l Abbas Abdullah Seffah in yeni devlet idaresinde ve devlet burokrasisi icinde sadece Arap asillilar degil Iranlilar Yahudiler ve Nasturiler yerlerini almislardi Ornegin Abbasilerin ilk kurulus doneminde Iranli asilli Bermekiler ailesi Abbasi devlet idaresinde onemli rol oynamaya baslamislardir Ebu Salama ve Abdulcahm in olumunden sonra Halife Seffah Halid Barmaki yi vezir tayin etmistir Vezir Halid Barmaki Seffah ile oyle yakin iliskide olmustur ki Halid in yeni dogan kizinin sut annesinin Seffah in bir esi oldugu belirtilmektedir Halid Barmaki vezirlik gorevine Seffah in olumunden sonra onun yerine halife olan kardesi Cafer Mansur doneminde de devam etmistir Egitime ve okuma yazmaya cok onem verilmeye baslandi Ozellikle Islam dunyasinda ilk defa olarak Talas Muharebesi sonunda alinan Cinli esirler tarafindan Semerkand da bir kagit imalathanesi kuruldu Bu dunya medeniyeti icin buyuk bir cigir acmis ve Islam dunyasinda ve sonradan bati Avrupa da kagit kullanilmasi baslangici bu olaya bagli olmustur Ebu l Abbas Seffah in kurdugu yeni Abbasi ordusu da Islam dunyasi icin buyuk bir yenilik getirmistir Daha once Emevi hanedani ve Emeviler Arap olmayanlarin ve Islam dininde olmayanlarin ordularina alinmasina katiyetle aleyhtardilar Buna karsit olarak Ebu l Abbas Seffah doneminde 755 yilina kadar Abbasi ordularinin komutanligini Arap asilli olmayan Ebu Muslim Horasani yapmisti Siilik taraftarlarinda yarattigi hayal kirikligiDiger taraftan Ebu l Abbas Seffah in Siilik camiasinin beklediklerini vermedi Siiler kendi imamlarinin halife olarak hukumete gelecegini ve bunun bir baris ve refah cagi acacagini buyuk bir inanisla beklemekteydiler Ebu l Abbas Seffah in halifelige gelmesi Siiler i buyuk bir hayal kirikligina ugratti ve bunu Abbasiler e destek vermis olan Siilere buyuk bir ihanet olarak gormeye basladilar OlumuEbu l Abbas Seffah 19 Haziran 754 te Emevi Devleti ni yiktiktan dort yil sonra cicek hastaligindan vefat etti Olmeden once kendisinden sonra halifelik gorevi icin once agabeyi Ebu Cafer Mansur ve sonra da Isa bin Musa nin gelmesini vasiyet etmisti Bu vasiyetine uyularak agabeyi Ebu Cafer Mansur kendisinin yerine halife oldu Ayrica bakinizAbbasi Halifeleri soyagaci ve listeleri Abbasiler Ebu Cafer Mansur Bermekiler Ingilizce Dipnotlar a b c d e f g h Muir William 1923 The Caliphate Its Rise Decline and Fall From Original Sources Edinburgh John Grant Yeni baski 2012 a b Muir 1924 s 424 Muir 1924 s 427 Muir 1924 s 425 Ucok Bahriye 1979 Islam Tarihi Emeviler Abbasiler Devlet Kitaplari Ankara Milli Egitim Basimevi 1 Basim 1968 Dis kaynaklarUcok Bahriye 1979 Islam Tarihi Emeviler Abbasiler Devlet Kitaplari Ankara Milli Egitim Basimevi 1 Basim 1968 Muir William 1924 The Caliphate Its Rise Decline and Fall From Original Sources Edinburgh John Grant Yeni baski 2012 Ulan Press Bolum 80 61 Websitesi The Caliphate Its Rise Decline and Fall From Original Sources Table of Contents13 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Erisim tarihi 25 4 2010 Muhammad ibn Jarir al Tabari ed Ehsan Yar Shater cev John Alden Williams 1989 2007 The History of al Ţabari 40 Cilt Albany State University of New York Press ISBN 0 88706 563 5 Cilt 27 Ingilizce Ingilizce Wikipedia as Saffah maddesi23 Kasim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce Erisim tarihi 25 4 2010 SeffahAbbasiDogumu 721 Olumu 754Sunni Islam unvanlariOnce gelen Kurucu Emeviler halifesi II Mervan Islam Halifesi 749 754 Sonra gelen Mansur