Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Evrensel ilke (en: cosmological principle), astronomide genellikle kabul gören bir ilke.
Evren’in merkezi konusu
Orta Çağ sonlarına kadar genellikle Dünya’nın evrenin merkezi olduğuna inanılırdı. Buna göre, Dünya’nın evrende ayrıcalıklı bir yeri vardı. Bu inanç kökenini Roma İmparatorluğu döneminde yaşamış İskenderiye’li Batlamyus‘dan (Ptolemy, 90-168) almıştır. Ancak yeniçağ başlarında Polonyalı Nicolaus Copernicus'un (1473-1543), gezegenlerin Dünya çevresinde değil, Güneş çevresinde döndüğünü açıklaması Dünya’nın ayrıcalıklı olmadığını gösterdi. Daha sonraları Güneş’in de sıradan bir yıldız olduğu anlaşıldı.
19.yüzyıl sonlarına kadar, Samanyolu evrende bilinen tek galaksiydi. Daha sonra diğer galaksiler de bulunmaya başlandı. Fakat Samanyolu en büyük galaksi sayılıyordu. Ancak, II. Dünya Savaşı sırasında astronom Walter Baade (1893-1960) Samanyolu’nun en büyük galaksi olmadığını ortaya koydu. Böylelikle evrende merkez sayılabilecek ayrıcalıklı bir gökcismi kalmadı.
Evrensel ilke
Copernicus sadece gezegenlerin Güneş etrafında döndüğünü göstermekle kalmamış, evrende Dünya’dan farklı yasaların geçerli olduğu yolundaki eski çağ anlayışına da darbe vurmuştur. Buna göre, fizik yasaları evrenin her noktasında aynıdır. Genellikle Copernicus adına izafe edilen evrensel ilkeye göre, evren her yönde homojen ve izotropik, yani eş görünümlüdür. Bir başka deyişle evreni gözlemleyen bir gözlemci hangi yöne bakarsa baksın, birbirine çok benzer görüntüler görecektir. Üstelik, evrenin bambaşka bir yerinde gözlem yapan sanal bir gözlemcinin göreceği görüntü de hemen hemen aynı olacaktır. Kısacası, farklı mekan ve yönlerde evren hep aynı yapıdadır. Bu ilkeye evrensel ilke ya da Copernicus’un evrensel ilkesi denilmektedir.
Aslında, farklı yönleri gözlemleyen bir gözlemcinin gözlemlediği görüntüler arasında bazı farklar olabilir. Çünkü evrenin hiyerarşik modelinde, yıldızlar yıldız kümelerini ve galaksileri, galaksiler de galaksi kümelerini meydana getirmektedirler. Hatta galaksi kümelerinin de süper kümeler oluşturduğu düşünülmektedir. Gözlemci kümenin tam ortasını veya kümeler arası bölgeyi gözlemlediği takdirde gözlemledikleri farklı olacaktır. Ne var ki bu hiyerarşik modelin en fazla 100 megaparsek genişliğinde olduğu düşünülmektedir (1 mega parsek =3.260.000 ışık yılı). Şu halde, gözlemci 100 megaparsekten daha geniş bir bölgeyi gözlemlediğinde, ortalama yoğunluk ve gökcismi türleri açısından iki görüntü birbirinin çok benzeri olacaktır.
Buna karşılık ilke görüntünün farklı zamanlarda farklı farklı olabileceğini kabul etmektedir. Evren genişlediğine göre, farklı zamanlarda gözlemlenen ortalama yoğunluk farklı farklı olabilir. Fakat, aynı zamanda gözlemlenen farklı yönlerde görünüm hep aynı olacaktır.
Mükemmel (tam) evrensel ilke
Bu ilke evrensel ilkenin özel halidir. (İngilizce ːPerfect Cosmological Principle) İlke 1948 yılında Fred Hoyle (1915-2001), Thomas Gold (1920-2004) ve (1919-2005) tarafından ortaya atıldı. Bu ilke büyük patlama modeline alternatif olan sürekli oluşum (steady state) kuramının parçasıydı. Buna göre de, evren her yönde homojen ve izotropiktir. Bunun yanı sıra, evren genişlemekte, fakat evrenin ortalama yoğunluğu ortaya çıkan yeni madde sebebiyle değişmemektedir. Yani, mükemmel evrensel ilkeye göre, evrenin genel görüntüsü sadece mekan içinde değil, zaman içerisinde de değişmemektedir. Bu kurama göre, evrenin belli bir başlangıcı da yoktur.
İnsancıl ilke
İnsancıl ilke (anthropic principle), evrensel ilkeye karşı bir ilkedir. İlkeye isim veren kişi Copernicus’un 500. doğum yıl dönümü dolayısıyla 1973 yılında Polonya’nın Kraków kentinde bir sempozyumda konuşan Avustralyalı astrofizik profesörü Brandon Carter’dır (doğ:1942). Bu ilkeye göre, evrende akıllı canlıların ortaya çıkması son derece küçük bir olasılıktır. Dolayısıyla, insanların varlığı bu küçük olasılığın gerçekleştiğini ortaya koymaktadır. Bir bakıma insancıl ilke eski çağın Dünya merkezli evren modeline yakın sayılabilir.
Evrensel ilke ile ilgili tartışmalar
1964 yılında bulunan kozmik mikrodalga arka plan ışıması hemen hemen her yönde eşittir. Bu durum hem eş görünüm öngörüsünü desteklemekte, hem de fizik yasalarının evrenin her yerinde aynı olduğunu göstermektedir. Bu durum evrensel ilkeyi güçlendirmektedir. Buna karşılık aynı ışıma evrenin ömrünün sınırlı olduğunu gösterdiğinden, mükemmel evrensel ilkeyi hemen hemen gündemden düşürmüştür.
Bununla birlikte, 2008 yılında bir grup astronomun 700 dolayında galaksi kümesinin aynı yöne doğru hareket ettiğini bulması evrensel ilkeyi zayıflatmaktadır. Çünkü şayet gözlem sonuçları doğrulanırsa, bu durum evrenin beklendiği kadar eş görünümlü olmadığını gösterecektir.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Apeiron on line journal
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Evrensel ilke en cosmological principle astronomide genellikle kabul goren bir ilke Evren in merkezi konusuOrta Cag sonlarina kadar genellikle Dunya nin evrenin merkezi olduguna inanilirdi Buna gore Dunya nin evrende ayricalikli bir yeri vardi Bu inanc kokenini Roma Imparatorlugu doneminde yasamis Iskenderiye li Batlamyus dan Ptolemy 90 168 almistir Ancak yenicag baslarinda Polonyali Nicolaus Copernicus un 1473 1543 gezegenlerin Dunya cevresinde degil Gunes cevresinde dondugunu aciklamasi Dunya nin ayricalikli olmadigini gosterdi Daha sonralari Gunes in de siradan bir yildiz oldugu anlasildi 19 yuzyil sonlarina kadar Samanyolu evrende bilinen tek galaksiydi Daha sonra diger galaksiler de bulunmaya baslandi Fakat Samanyolu en buyuk galaksi sayiliyordu Ancak II Dunya Savasi sirasinda astronom Walter Baade 1893 1960 Samanyolu nun en buyuk galaksi olmadigini ortaya koydu Boylelikle evrende merkez sayilabilecek ayricalikli bir gokcismi kalmadi Evrensel ilkeCopernicus sadece gezegenlerin Gunes etrafinda dondugunu gostermekle kalmamis evrende Dunya dan farkli yasalarin gecerli oldugu yolundaki eski cag anlayisina da darbe vurmustur Buna gore fizik yasalari evrenin her noktasinda aynidir Genellikle Copernicus adina izafe edilen evrensel ilkeye gore evren her yonde homojen ve izotropik yani es gorunumludur Bir baska deyisle evreni gozlemleyen bir gozlemci hangi yone bakarsa baksin birbirine cok benzer goruntuler gorecektir Ustelik evrenin bambaska bir yerinde gozlem yapan sanal bir gozlemcinin gorecegi goruntu de hemen hemen ayni olacaktir Kisacasi farkli mekan ve yonlerde evren hep ayni yapidadir Bu ilkeye evrensel ilke ya da Copernicus un evrensel ilkesidenilmektedir Aslinda farkli yonleri gozlemleyen bir gozlemcinin gozlemledigi goruntuler arasinda bazi farklar olabilir Cunku evrenin hiyerarsik modelinde yildizlar yildiz kumelerini ve galaksileri galaksiler de galaksi kumelerini meydana getirmektedirler Hatta galaksi kumelerinin de super kumeler olusturdugu dusunulmektedir Gozlemci kumenin tam ortasini veya kumeler arasi bolgeyi gozlemledigi takdirde gozlemledikleri farkli olacaktir Ne var ki bu hiyerarsik modelin en fazla 100 megaparsek genisliginde oldugu dusunulmektedir 1 mega parsek 3 260 000 isik yili Su halde gozlemci 100 megaparsekten daha genis bir bolgeyi gozlemlediginde ortalama yogunluk ve gokcismi turleri acisindan iki goruntu birbirinin cok benzeri olacaktir Buna karsilik ilke goruntunun farkli zamanlarda farkli farkli olabilecegini kabul etmektedir Evren genisledigine gore farkli zamanlarda gozlemlenen ortalama yogunluk farkli farkli olabilir Fakat ayni zamanda gozlemlenen farkli yonlerde gorunum hep ayni olacaktir Mukemmel tam evrensel ilkeBu ilke evrensel ilkenin ozel halidir Ingilizce ːPerfect Cosmological Principle Ilke 1948 yilinda Fred Hoyle 1915 2001 Thomas Gold 1920 2004 ve 1919 2005 tarafindan ortaya atildi Bu ilke buyuk patlama modeline alternatif olan surekli olusum steady state kuraminin parcasiydi Buna gore de evren her yonde homojen ve izotropiktir Bunun yani sira evren genislemekte fakat evrenin ortalama yogunlugu ortaya cikan yeni madde sebebiyle degismemektedir Yani mukemmel evrensel ilkeye gore evrenin genel goruntusu sadece mekan icinde degil zaman icerisinde de degismemektedir Bu kurama gore evrenin belli bir baslangici da yoktur Insancil ilkeInsancil ilke anthropic principle evrensel ilkeye karsi bir ilkedir Ilkeye isim veren kisi Copernicus un 500 dogum yil donumu dolayisiyla 1973 yilinda Polonya nin Krakow kentinde bir sempozyumda konusan Avustralyali astrofizik profesoru Brandon Carter dir dog 1942 Bu ilkeye gore evrende akilli canlilarin ortaya cikmasi son derece kucuk bir olasiliktir Dolayisiyla insanlarin varligi bu kucuk olasiligin gerceklestigini ortaya koymaktadir Bir bakima insancil ilke eski cagin Dunya merkezli evren modeline yakin sayilabilir Evrensel ilke ile ilgili tartismalar1964 yilinda bulunan kozmik mikrodalga arka plan isimasi hemen hemen her yonde esittir Bu durum hem es gorunum ongorusunu desteklemekte hem de fizik yasalarinin evrenin her yerinde ayni oldugunu gostermektedir Bu durum evrensel ilkeyi guclendirmektedir Buna karsilik ayni isima evrenin omrunun sinirli oldugunu gosterdiginden mukemmel evrensel ilkeyi hemen hemen gundemden dusurmustur Bununla birlikte 2008 yilinda bir grup astronomun 700 dolayinda galaksi kumesinin ayni yone dogru hareket ettigini bulmasi evrensel ilkeyi zayiflatmaktadir Cunku sayet gozlem sonuclari dogrulanirsa bu durum evrenin beklendigi kadar es gorunumlu olmadigini gosterecektir Ayrica bakinizEvrenin genislemesiDis baglantilarApeiron on line journal