Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Frederick Winslow Taylor (20 Mart 1856 - 21 Mart 1915), Amerikan makine mühendisi ve endüstriyel uzmanı. Endüstriyel verimliliği artırmak için sistematik bir şekilde çalışan ilk kişi olarak bilinmektedir. İşletme Yönetimi'nin babası olarak kabul edilir. Taylor'un çalışmaları ve geliştirdiği Bilimsel Yönetim ilkeleri Endüstri mühendisliği'nin temellerinden olmuştur.
Frederick Winslow Taylor | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 20 Mart 1856 , Pensilvanya |
| Ölüm | 21 Mart 1915 (59 yaşında) Philadelphia |
| Ölüm sebebi | Zatürre |
| Kariyeri | |
| Dalı | Endüstri mühendisliği |
Yaşamı
20 Mart 1856'da, Pensilvanya eyaletinin şehrinde varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Germantown akademisine devam ettikten sonra 1869-1870 yılları Fransa ve Almanya'da okullarda geçti. Bunu takip eden 1.5 yıl ise İtalya, İsviçre, Norveç, İngiltere, Fransa, Almanya ve Avusturya'da seyahat etti. Sınıf birincisi olduğu Exeter'de 2 yıl süresince Harvard'da hukuk okumak için hazırlandı fakat çeşitli sağlık sorunları yüzünden üniversite eğitiminden vazgeçmek zorunda kaldı. 1874 yılında makinist çıraklığına başladı. Bu sıralarda mühendis olabilmek amacıyla akşam eğitimine devam ediyordu.
1878'de işçi olarak girdiği Midvale Çelik Şirketi'nde altı yıl gibi kısa bir sürede yükselerek 1884'te başmühendis oldu. 1880 ve 1883 yılları arasında Stevens Institute'da akşam mühendislik programına devam ederek Makine Mühendisliği diplomasını aldı.
Midvale Şirketi'nde idâreci oldu. Endüstriyel verimliliğin artması için geliştirdiği çeşitli fikirleri burada uyguladı ve şirketin gelişmesine katkıda bulundu. Midvale çelik şirketindeki en önemli mühendislik çalışması, fabrikanın ve makinelerin büyük bir bölümünün tasarımını yapmak oldu. Buna ABD'nin en büyük buhar işleyicisi de dahildi. Buhar işleyici, tamamıyla yeni ve orijinal tasarım olup 1890'da Taylor tarafından patenti alınmıştır.
1890'da Manufacturing Investment Co.'da genel müdür oldu. Burada, ağaç gövdesinden, Mitscherilch yöntemi ile sülfit hamuru üretiliyordu. Aynı süre içerisinde 2 büyük değirmen inşa etti. 1893'te kontratının bitmesi üzerine şirketle ilişiğini keserek 1901'e kadar olan zamanını kendi yönetim sistemini çeşitli üretim ve mühendislik kuruluşlarına tanıtarak geçirdi. Manufacturing Investment Co.'da çalışırken defter tutma sistemini geliştirdi ve birçok şirkete bu konuda önderlik yaptı.
Bethlehem Steel'de çalıştığı sürede, takım çeliği kesme konusunda birçok deney yapıldı. Bunun sonucunda, modern Taylor-White yüksek hız takımlarını işleme yöntemi ortaya çıktı. Taylor'un Metal Kesme Sanatı isimli kitabı bu deneyleri kapsamaktadır. 1900'deki Paris fuarı Taylor'ı bu buluşu için altın madalya ile ödüllendirdi. Ayrıca, Franklin Institute tarafından Elliot Gresson Altın madalyası ile ödüllendirildi.
Taylor, 1901'de, para yapacağı işlerden vazgeçerek hayatının geri kalan kısmını ve gelirinin fazlasını Bilimsel Yönetim amacına adadı. Bilimsel Yönetim İlkelerinin pratik uygulamasını makine atölyesinde öğrenmek isteyen kişilerin masraflarını ödedi, dersler verdi ve kitaplar yazdı. 1907'de Amiral Goodrich, önerilerinden faydalanmak üzere New York tersanesi için Taylor'dan yardım istedi. Taylor'ın karşılık beklemeden yaptığı bu çalışması çok başarılı olunca, aynı metotlar deniz kuvvetlerinin diğer servislerinde de uygulandı.
"Shop Management" isimli kitabıyla ünlendi. O dönemin fabrika yönetimini ve endüstriyel idâri mekanizmalarını fazlasıyla amatör ve primitif buluyordu. İdâri mekanizmalar için çeşitli disiplinlerin gerekliliğini, işçilerin işbirliği içinde olmasının önemini ısrarla savunuyordu. Metot Etüdü ve Zaman Etüdü gibi çalışmaları ile tarihe geçmiştir. Çoğu uzman tarafından Endüstri Mühendisliğinin babası olarak kabul edilmektedir. 21 Mart 1915'te Philadelphia'da öldü. Mezarı Bala Cynwyd, Pennsylvania, West Laurel Hill Mezarlığı'ndadır.
Çalışmaları
Taylor endüstriyel verimliliği arttırmayı hedefleyen bir makine mühendisiydi. Bilimsel Yönetimin kurucusu ve Endüstri Mühendisliğinin öncü kişilerinden biri olarak bilinmektedir. 1911 yılında yayınlanan "The Principles of Scientific Management" isimli makalesi ile iş yönetimi alanında ünlenmiştir. Bu son eserinde belirttiği birçok önemli ilke ile beraber, fikirlerinin tamamına "Taylorculuk" denilmektedir.
Taylor'un Bilimsel (İşletme) Yönetim(inin) İlkeleri (The Principles of Scientific Management) isimli makalesi üç bölüm içerir: Giriş, Bölüm 1: Bilimsel Yönetim Esasları, Bölüm 2: Bilimsel Yönetim İlkeleri.
Giriş: Taylor, bu bölümde, vatandaşın neredeyse tüm günlük yaşamının verimsizliği yüzünden ABD'nin zarara uğradığını belirtmiş, bunun çaresinin ise olağanüstü insanlar aramak değil, sistematik yönetimle olacağına okuyucuyu ikna etmeye çalışmıştır. Taylor, en iyi yönetimin, bilim yoluyla olacağını ve buna da iyi belirlenmiş kanunlar, kurallar ve ilkelerin eşlik etmesi gerektiğini savunmuştur. Bilimsel yönetim ilke esaslarının, bireysel aktiviteden en büyük şirket aktivitelerine kadar tüm insan faaliyetlerine uygulanabileceğini belirtmiş ve en özenli işbirliğinin bilimsel yönetimle olacağını savunmuştur.
Bölüm 1: Taylor, bu bölümde, yönetimin esas hedefinin, maksimum işveren refahını sağlamak ve buna tek tek her bir işçinin maksimum refahının eşlik etmesi olduğunu anlatmıştır. Maksimum refah ise ancak maksimum üretkenlikle olabilir. Yönetimin ve çalışanın esas hedefinin eğitim ve bunun sonucu her bir çalışanın gelişmesi olduğunu anlatmıştır. Böylece herkes doğal yeteneklerine uygun olduğu işlerde en üst seviyede başarı gösterecektir.
Bölüm 2: Taylor, bu bölümde, kendi bilimsel yönetim ilkelerini anlatmıştır. Taylor'un bilimsel yönetimi dört ilkeden oluşur. 1- Bilimsel çalışmayı hedef alan metotların parmak hesabını ilke edinen iş metotlarıyla yer değiştirmesi. 2- Çalışanın bilimsel olarak seçilmesi, eğitilmesi ve gelişmesinin sağlanması. Geçmişte bu, çalışanın kendi işini seçmesi ve kendi kendisini eğitmesi şeklindeydi. 3- Her bir çalışanın farklı iş birimlerine göre detaylı olarak bilgilendirilmesi ve denetimi. 4- İşin, yöneticiler ve çalışanlar arasında eşit olarak bölünmesi. Böylece yöneticiler, bilimsel yönetim ilkelerini iş planlarına uygulayabilirler ve çalışanlar da işi en doğru şekliyle gerçekleştirirler.
Taylor'a göre, çalışan, bu ilkeler esas alınarak teşvik edildiğinde ve buna yönetimin belirleyeceği yeni iş kolları eşlik ettiğinde, bilimsel yönetim, eski planlara göre, çok daha fazla verim sağlayacaktır.
Yöneticiler ve çalışanlar
Taylor'un, kendi sistem anlayışının nasıl tanıtılacağı konusunda çok kesin fikirleri vardı: İşyerlerinde daha hızlı tempo ile çalışma, ancak metot standardizasyonunun, uygulama ve çalışma koşulları adaptasyonunun ve de işbirliğinin en iyi şekilde yürütülmesi ile mümkündü. Standartların adaptasyonu ve işbirliğinin yürütülmesi ise yalnızca yönetim ile gerçekleşebilirdi.
Çalışanların neyi başardıklarının farkındalığının olmaması önemliydi. Taylor'a göre bu en küçük işler için bile geçerliydi. En ufak bir şüphe duymadan söyleyebilirim ki diyordu Taylor, pik demir işlemenin bilimi o kadar muhteşemdir ki bunu başaran kişi aslında pik demir işlemeyi mesleği seçmeyecek kadar farkındalıktan uzaktır ve pik demir işleme bilimini algılıyabilmesi az rastlanır bir durumdur.
Taylor'un sistem kavramını ilk tanıtımı çalışanların sıkça itirazına uğradı ve beraberinde birçok grevi getirdi. 1912'de Watertown Arsenal'deki grev, kongre araştırması ile sonuçlandı. Taylor, işçi çalıştırmanın değerini vermişti ve işçi ücretlerinin üretkenlikleri ile orantılı olması gerektiğine inanmıştı. Taylor'un çalışanları, geleneksel yönetimle çalışanlara göre oldukça fazla kazanıyorlardı ve bu da bilimsel yönetim kullanmayan bazı fabrika sahiplerinin kendisine düşman olmasına neden olmuştu.
Önemli yayınları
- 'İşlik (Atölye) Yönetimi' (Shop Management 16 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .): 1903 yılında New York'ta, Amerikan Makina Mühendisleri Derneğine (American Society of Mechanical Engineers) sunduğu ve 1911'de kitap olarak basılan çalışmasıdır. Bu kitapta Taylor, Bethlehem Steel ve Midvale Steel şirketlerinde yaptığı çalışmalardan detaylı örneklerle zaman etüdü, iş etüdü uygulamalarıyla ve performansa bağlı maaş sistemiyle işçi verimliliğinin nasıl artırılabileceğini göstermiştir. Her iki şirkette de verimlilik artışı şirket ve verimliliği artan işçiler arasında paylaşılmış, bu da şirketlerin kar artışı yanında daha iyi iş çıkaran işçilerin ücretlerinde de artış sağlamıştır.
- Bilimsel (İşletme) Yönetimin(in) İlkeleri (The Principles of Scientific Management 11 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)1911 yılında yayınlanmıştır. Taylor Bilimsel Yönetim teorisinin ilkelerini bu makalesinde bir araya toplamıştır.
Etkileri
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Kaynakça
- The One Best Way, Robert Kanigel 1997, Viking Penguin.
- İngilizce Vikipedi Frederick Winslow Taylor sayfası 29 Eylül 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türkçe Vikipedi Henry Ford Sayfası 19 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Shop Management, Frederick Winslow Taylor, 1903, American Society of Mechanical Engineers.
- The Principles of Scientific Management, Frederick Winslow Taylor, 1911, Harper & Brothers.
, Frederick Winslow Taylor, Çeviren: Bahadır Akın.
Dipnotlar ve referanslar
- ^ a b "F. W. Taylor, Expert in Efficiency, Dies". New York Times. 22 Mart 1915. 15 Ekim 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mart 2008.
- ^ . The Wall Street Journal. 13 Haziran 1997. 21 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.
- ^ "Henry R. Towne'a Taylor'un yaşamı hakkında mektup". 30 Kasım 1915. Erişim tarihi: 15 Mart 2011.[]
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Frederick Winslow Taylor 20 Mart 1856 21 Mart 1915 Amerikan makine muhendisi ve endustriyel uzmani Endustriyel verimliligi artirmak icin sistematik bir sekilde calisan ilk kisi olarak bilinmektedir Isletme Yonetimi nin babasi olarak kabul edilir Taylor un calismalari ve gelistirdigi Bilimsel Yonetim ilkeleri Endustri muhendisligi nin temellerinden olmustur Frederick Winslow TaylorDogum20 Mart 1856 1856 03 20 PensilvanyaOlum21 Mart 1915 59 yasinda PhiladelphiaOlum sebebiZaturreKariyeriDaliEndustri muhendisligiYasami20 Mart 1856 da Pensilvanya eyaletinin sehrinde varlikli bir ailenin cocugu olarak dunyaya geldi Germantown akademisine devam ettikten sonra 1869 1870 yillari Fransa ve Almanya da okullarda gecti Bunu takip eden 1 5 yil ise Italya Isvicre Norvec Ingiltere Fransa Almanya ve Avusturya da seyahat etti Sinif birincisi oldugu Exeter de 2 yil suresince Harvard da hukuk okumak icin hazirlandi fakat cesitli saglik sorunlari yuzunden universite egitiminden vazgecmek zorunda kaldi 1874 yilinda makinist cirakligina basladi Bu siralarda muhendis olabilmek amaciyla aksam egitimine devam ediyordu 1878 de isci olarak girdigi Midvale Celik Sirketi nde alti yil gibi kisa bir surede yukselerek 1884 te basmuhendis oldu 1880 ve 1883 yillari arasinda Stevens Institute da aksam muhendislik programina devam ederek Makine Muhendisligi diplomasini aldi Midvale Sirketi nde idareci oldu Endustriyel verimliligin artmasi icin gelistirdigi cesitli fikirleri burada uyguladi ve sirketin gelismesine katkida bulundu Midvale celik sirketindeki en onemli muhendislik calismasi fabrikanin ve makinelerin buyuk bir bolumunun tasarimini yapmak oldu Buna ABD nin en buyuk buhar isleyicisi de dahildi Buhar isleyici tamamiyla yeni ve orijinal tasarim olup 1890 da Taylor tarafindan patenti alinmistir 1890 da Manufacturing Investment Co da genel mudur oldu Burada agac govdesinden Mitscherilch yontemi ile sulfit hamuru uretiliyordu Ayni sure icerisinde 2 buyuk degirmen insa etti 1893 te kontratinin bitmesi uzerine sirketle ilisigini keserek 1901 e kadar olan zamanini kendi yonetim sistemini cesitli uretim ve muhendislik kuruluslarina tanitarak gecirdi Manufacturing Investment Co da calisirken defter tutma sistemini gelistirdi ve bircok sirkete bu konuda onderlik yapti Bethlehem Steel de calistigi surede takim celigi kesme konusunda bircok deney yapildi Bunun sonucunda modern Taylor White yuksek hiz takimlarini isleme yontemi ortaya cikti Taylor un Metal Kesme Sanati isimli kitabi bu deneyleri kapsamaktadir 1900 deki Paris fuari Taylor i bu bulusu icin altin madalya ile odullendirdi Ayrica Franklin Institute tarafindan Elliot Gresson Altin madalyasi ile odullendirildi Taylor 1901 de para yapacagi islerden vazgecerek hayatinin geri kalan kismini ve gelirinin fazlasini Bilimsel Yonetim amacina adadi Bilimsel Yonetim Ilkelerinin pratik uygulamasini makine atolyesinde ogrenmek isteyen kisilerin masraflarini odedi dersler verdi ve kitaplar yazdi 1907 de Amiral Goodrich onerilerinden faydalanmak uzere New York tersanesi icin Taylor dan yardim istedi Taylor in karsilik beklemeden yaptigi bu calismasi cok basarili olunca ayni metotlar deniz kuvvetlerinin diger servislerinde de uygulandi Shop Management isimli kitabiyla unlendi O donemin fabrika yonetimini ve endustriyel idari mekanizmalarini fazlasiyla amator ve primitif buluyordu Idari mekanizmalar icin cesitli disiplinlerin gerekliligini iscilerin isbirligi icinde olmasinin onemini israrla savunuyordu Metot Etudu ve Zaman Etudu gibi calismalari ile tarihe gecmistir Cogu uzman tarafindan Endustri Muhendisliginin babasi olarak kabul edilmektedir 21 Mart 1915 te Philadelphia da oldu Mezari Bala Cynwyd Pennsylvania West Laurel Hill Mezarligi ndadir CalismalariTaylor endustriyel verimliligi arttirmayi hedefleyen bir makine muhendisiydi Bilimsel Yonetimin kurucusu ve Endustri Muhendisliginin oncu kisilerinden biri olarak bilinmektedir 1911 yilinda yayinlanan The Principles of Scientific Management isimli makalesi ile is yonetimi alaninda unlenmistir Bu son eserinde belirttigi bircok onemli ilke ile beraber fikirlerinin tamamina Taylorculuk denilmektedir Taylor un Bilimsel Isletme Yonetim inin Ilkeleri The Principles of Scientific Management isimli makalesi uc bolum icerir Giris Bolum 1 Bilimsel Yonetim Esaslari Bolum 2 Bilimsel Yonetim Ilkeleri Giris Taylor bu bolumde vatandasin neredeyse tum gunluk yasaminin verimsizligi yuzunden ABD nin zarara ugradigini belirtmis bunun caresinin ise olaganustu insanlar aramak degil sistematik yonetimle olacagina okuyucuyu ikna etmeye calismistir Taylor en iyi yonetimin bilim yoluyla olacagini ve buna da iyi belirlenmis kanunlar kurallar ve ilkelerin eslik etmesi gerektigini savunmustur Bilimsel yonetim ilke esaslarinin bireysel aktiviteden en buyuk sirket aktivitelerine kadar tum insan faaliyetlerine uygulanabilecegini belirtmis ve en ozenli isbirliginin bilimsel yonetimle olacagini savunmustur Bolum 1 Taylor bu bolumde yonetimin esas hedefinin maksimum isveren refahini saglamak ve buna tek tek her bir iscinin maksimum refahinin eslik etmesi oldugunu anlatmistir Maksimum refah ise ancak maksimum uretkenlikle olabilir Yonetimin ve calisanin esas hedefinin egitim ve bunun sonucu her bir calisanin gelismesi oldugunu anlatmistir Boylece herkes dogal yeteneklerine uygun oldugu islerde en ust seviyede basari gosterecektir Bolum 2 Taylor bu bolumde kendi bilimsel yonetim ilkelerini anlatmistir Taylor un bilimsel yonetimi dort ilkeden olusur 1 Bilimsel calismayi hedef alan metotlarin parmak hesabini ilke edinen is metotlariyla yer degistirmesi 2 Calisanin bilimsel olarak secilmesi egitilmesi ve gelismesinin saglanmasi Gecmiste bu calisanin kendi isini secmesi ve kendi kendisini egitmesi seklindeydi 3 Her bir calisanin farkli is birimlerine gore detayli olarak bilgilendirilmesi ve denetimi 4 Isin yoneticiler ve calisanlar arasinda esit olarak bolunmesi Boylece yoneticiler bilimsel yonetim ilkelerini is planlarina uygulayabilirler ve calisanlar da isi en dogru sekliyle gerceklestirirler Taylor a gore calisan bu ilkeler esas alinarak tesvik edildiginde ve buna yonetimin belirleyecegi yeni is kollari eslik ettiginde bilimsel yonetim eski planlara gore cok daha fazla verim saglayacaktir Yoneticiler ve calisanlarTaylor un kendi sistem anlayisinin nasil tanitilacagi konusunda cok kesin fikirleri vardi Isyerlerinde daha hizli tempo ile calisma ancak metot standardizasyonunun uygulama ve calisma kosullari adaptasyonunun ve de isbirliginin en iyi sekilde yurutulmesi ile mumkundu Standartlarin adaptasyonu ve isbirliginin yurutulmesi ise yalnizca yonetim ile gerceklesebilirdi Calisanlarin neyi basardiklarinin farkindaliginin olmamasi onemliydi Taylor a gore bu en kucuk isler icin bile gecerliydi En ufak bir suphe duymadan soyleyebilirim ki diyordu Taylor pik demir islemenin bilimi o kadar muhtesemdir ki bunu basaran kisi aslinda pik demir islemeyi meslegi secmeyecek kadar farkindaliktan uzaktir ve pik demir isleme bilimini algiliyabilmesi az rastlanir bir durumdur Taylor un sistem kavramini ilk tanitimi calisanlarin sikca itirazina ugradi ve beraberinde bircok grevi getirdi 1912 de Watertown Arsenal deki grev kongre arastirmasi ile sonuclandi Taylor isci calistirmanin degerini vermisti ve isci ucretlerinin uretkenlikleri ile orantili olmasi gerektigine inanmisti Taylor un calisanlari geleneksel yonetimle calisanlara gore oldukca fazla kazaniyorlardi ve bu da bilimsel yonetim kullanmayan bazi fabrika sahiplerinin kendisine dusman olmasina neden olmustu Onemli yayinlari Islik Atolye Yonetimi Shop Management 16 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1903 yilinda New York ta Amerikan Makina Muhendisleri Dernegine American Society of Mechanical Engineers sundugu ve 1911 de kitap olarak basilan calismasidir Bu kitapta Taylor Bethlehem Steel ve Midvale Steel sirketlerinde yaptigi calismalardan detayli orneklerle zaman etudu is etudu uygulamalariyla ve performansa bagli maas sistemiyle isci verimliliginin nasil artirilabilecegini gostermistir Her iki sirkette de verimlilik artisi sirket ve verimliligi artan isciler arasinda paylasilmis bu da sirketlerin kar artisi yaninda daha iyi is cikaran iscilerin ucretlerinde de artis saglamistir Bilimsel Isletme Yonetimin in Ilkeleri The Principles of Scientific Management 11 Subat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1911 yilinda yayinlanmistir Taylor Bilimsel Yonetim teorisinin ilkelerini bu makalesinde bir araya toplamistir EtkileriBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz KaynakcaThe One Best Way Robert Kanigel 1997 Viking Penguin Ingilizce Vikipedi Frederick Winslow Taylor sayfasi 29 Eylul 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Turkce Vikipedi Henry Ford Sayfasi 19 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Shop Management Frederick Winslow Taylor 1903 American Society of Mechanical Engineers The Principles of Scientific Management Frederick Winslow Taylor 1911 Harper amp Brothers Frederick Winslow Taylor Ceviren Bahadir Akin Dipnotlar ve referanslar a b F W Taylor Expert in Efficiency Dies New York Times 22 Mart 1915 15 Ekim 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mart 2008 The Wall Street Journal 13 Haziran 1997 21 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Mayis 2008 Henry R Towne a Taylor un yasami hakkinda mektup 30 Kasim 1915 Erisim tarihi 15 Mart 2011 olu kirik baglanti Dis baglantilar