Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gediz Deltası, Gediz Nehri'nin İzmir'in Çiğli, Menemen ve Foça ilçeleri sınırlarında, İzmir Körfezi'nin doğusundan Ege Denizi'ne döküldüğü yerde oluşturduğu deltadır. Pek çok kuş türüne ev sahipliği yapan delta, Ramsar alanı, Önemli Kuş Alanı ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak koruma altına alınmıştır. Alanda yoğun tarım ve hayvancılık faaliyeetleri yapılmakta, sanayi tesisleri, kentsel ve kırsal yerleşimler bulunmaktadır. Gediz Deltası ayrıca farklı statülerde doğal ve tarihi sit alanlarına sahiptir. Alandaki en önemli tehditler yapılaşma baskısı, avcılık, kirlilik ve kuraklıktır.
| Gediz Deltası | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
| Alan türü | Sulak alan | ||||||||||||
| Devlet | Türkiye | ||||||||||||
| Şehir | İzmir | ||||||||||||
| İlçe | Çiğli, Menemen, Foça | ||||||||||||
| Kapladığı alan | 400 km2 | ||||||||||||
İnternet sitesi
Gediz Deltası | |||||||||||||
Coğrafya
Gediz Deltası, 401 km uzunluğundaki Gediz Nehri'nin İzmir Körfezi'ne dökülürken oluşturduğu 400 km² alanı ifade eder. Ege Bölgesi'nin ikinci büyük akarsuyu olan Gediz Nehrinin 17.500 km² büyüklüğündeki havzasında toplanan sular bu noktadan denizle buluşur. Delta kareye benzer bir çöküntü alanında oluşmuştur. Delta çevresinde volkanik kütleler bulunur. Foça Tepeleri kuzeybatıdan, Dumanlı Dağ kuzeydoğudan, Yamanlar Dağı doğudan deltayı kuşatır. Delta Üçtepeler-Maltepe doğrultusunda Yeditepeler sırtıyla iki bölüme ayrılmıştır. 2022 yılında yapılan bir çalışmaya göre korunan alanının %25'i derin su yüzeyinden oluşmakta, bu sırasıyla sığ sular ve meralar takip etmektedir. Aynı çalışmaya göre 1987 yılından beri alandaki en büyük değişim sazlıklarda gerçekleşmiştir.
| Arazi Kullanımı ve Arazi Örtüsü | 2021 (%) |
|---|---|
| Derin Su Yüzeyi | 25 |
| Sığ Su Yüzeyi | 20 |
| Mera | 17 |
| Sazlık | 6 |
| Tarım Arazisi | 13 |
| Tuzla Alanı | 12 |
| Çıplak Arazi/İnsan Yapısı | 8 |
Ekosistem
Gediz Deltası sucul ve karasal olmak üzere iki temel ekosistemden oluşmaktadır. Sucul ekosistem tatlı ve tuzlu su bölgelerini içermektedir. Sığ su bölgeleri 3 doğal lagün olan Homa Dalyanı, Çilazmak Dalyanı ve Kırdeniz Dalyanı ile birlikte sazlıklar, su tavaları, bataklıklar ve kumullardan oluşmaktadır. Bu alanlar tuzculdur. Bataklıklarda deniz börülcesi yaygın dağılım gösterir. Ayrıca nehrin eski ve yeni yatakları, drenaj kanalları, sulama hatları, bazı sazlıklar ve Seyrek Mahallesi yakınlarında bulunan Sazlıgöl ve Küçük Sazlıgöl alandaki tatlı su habitatlarını oluşturmaktadır. Bunlardan sazlıkların bir kısmı ve Küçük Sazlıgöl mevsimsel olarak kurumaktadır. Sulak alandaki tuzcul ekosistem Foça tepelerinden Mavişehir'e kadar neredeyse kesintisiz uzanmaktadır. Zaman içinde insan müdahalesiyle alan kullanımı değişkenlik göstermiş ve tuz tavaları, Doğal Yaşam Parkı ve okaliptus plantasyonundan oluşan piknik alanı gibi yeni bölgeler oluşmuştur. Bunlar içinde tuz tavaları su kuşlarının beslendiği önemli bir habitat haline gelmiştir. Ayrıca tuz tavaları içinde yapay olarak oluşturulan adalarda filamingolar ve diğer su kuşları üremektedir.
Karasal ekosistem frigana, maki ve ruderal ekosistemlerden oluşmaktadır. Alanda Akdeniz tipi vejetasyon gözlemlenmektedir. Tuzluluğun az olduğu bölgelerde ılgın türünün baskın olduğu çalı tipi vejetasyon görülür. Sakız, menengiç, kermes meşesi, kuşburnu ve fıstık çamı diğer yaygın bitki türleridir. Okaliptus ise plantasyon olarak Orta Gediz Deltası bölgesini kurutmak amacıyla dikilmiştir.
Türkiye'de gözlenen 494 kuş türünden 300'ü Gediz Deltasında gözlemlenmiştir. Pek çok kuş türüne ev sahipliği yapan deltadaki Çamaltı Tuzlası'nda İzmir Kuş Cenneti yer almaktadır. Gediz Deltası flamingoların Türkiye'de ürediği iki alandan biridir. Yine benzer bir şekilde nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan tepeli pelikanların Türkiye'de ürediği beş alandan biridir. Türkiye'deki kuş üreme faaliyetinin üçte biri deltada gerçekleşmektedir. Dünya genelindeki flamingoların yüzde onu deltada bulunmaktadır. Çakal, tilk, yaban domuzu, yaban tavşanı, yaban kedisi, porsuk, su sansarı ve kaya sansarı da alanda bilimsel çalışmalarla tespit edilmiş memelilerdir.
Kullanım
Delta sınırları içinde pek çok faaliyet gerçekleşmektedir. Kıyı şeridinde bulunan Çamaltı Tuzlası'nda tarihsel olarak gerçekleştirilen tuz üretimi günümüzde de devam etmektedir. Ayrıca dalyanlarda ve körfez içinde geleneksel küçük balıkçılık yapılmaktadır. Sulak alanların dışında kalan bölgelerde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yanı sıra alanın güneyinde Atatürk Organize Sanayi Bölgesi, kuzeydoğusunda ise deri sanayi yer almaktadır.
Tarihçe
Her deltada olduğu gibi Gediz Nehri de burada yatak değiştirerek akar. Önceki yatak Menemen'den güneye doğru, körfezin ortasında, Karşıyaka'nın batısında denize ulaşmaktaydı. 1886'da nehir önceden de kullandığı başka bir yatağa çevrilmiştir. Nehir çok fazla taşkın yaptığından halk tarafından "Cadı Gediz" olarak isimlendirilmiştir. 19. yüzyılın sonlarına doğru nehrin taşıdığı alüvyonlar körfezin sığlaşmasına neden olmuş, gemi geçişleri sorun olmaya başlamıştır. Küçük Menderes'in Efes Limanı'nı, Büyük Menderes'in Milet Limanı'nı yok ettiği gibi, Gediz Nehri'nin de İzmir Limanı'nı yok edeceğinden korkulmuştur. Yapılan kanallar ve setlerle ırmağın akış yönü değiştirilmiştir. Osmanlı Devleti'nin en büyük akarsu çalışması olan nehir yatağı değişikliği yirmi yılda bitirilmiştir.
1998'de Ramsar alanı ilan edilen deltanın Dünya Mirası olarak listelenmesi için Kasım 2019'da resmî başvuru yapılmıştır. Delta ayrıca Önemli Kuş Alanı statüsündedir.
Kaynakça
- ^ a b (İngilizce). Ramsar Sites Information Service. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2018.
- ^ a b KAYAN, Prof. İlhan; ÖNER, Prof. Ertuğ. . Ege Coğrafya Dergisi. 8 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
- ^ a b Tağil, Şermin; Aytan, Berkay (18 Aralık 2022). "Gediz Deltası Koruma Alanında Habitat Değişikliğine Bağlı Ekosistem Hizmet Değerindeki Değişiklikler". Ege Coğrafya Dergisi. 31 (2): 371-383. doi:10.51800/ecd.1176014. ISSN 2636-8056. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Şubat 2024.
- ^ a b Doğa Derneği (2023). Dünya Mirası Gediz Deltası (PDF). 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 14 Şubat 2024.
- ^ a b c "GEDİZ DELTASI – T.C. İzmir Kuş Cennetini Koruma ve Geliştirme Birliği – İZKUŞ". 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
- ^ a b Doğa Derneği (2022). 2022 Yılı Gediz Deltası Biyoçeşitlilik Araştırmaları ve Farkındalık Çalışmaları (PDF). 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
- ^ . visitizmir.org. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2018.
- ^ "Soyer: 'İzmir'de doğan her çocuk, flamingolarla birlikte büyüdüğünü bilmeli'". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 10 Aralık 2021. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ "İzmirliler UNESCO adayı Gediz Deltası'nda buluşuyor". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 14 Aralık 2021. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ "Gediz Nehri ve İzmir Körfezi". milliyet.com.tr. 31 Ekim 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
- ^ "İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer açıkladı: Gediz Deltası UNESCO Yolunda". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 26 Kasım 2019. 28 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Kasım 2019.
- ^ "Gediz Delta" (İngilizce). BirdLife International. 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mayıs 2020.
Dış bağlantılar
![image]()
Wikimedia Commons'ta Gediz Deltası ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
 | İzmir ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gediz Deltasi Gediz Nehri nin Izmir in Cigli Menemen ve Foca ilceleri sinirlarinda Izmir Korfezi nin dogusundan Ege Denizi ne dokuldugu yerde olusturdugu deltadir Pek cok kus turune ev sahipligi yapan delta Ramsar alani Onemli Kus Alani ve Yaban Hayati Gelistirme Sahasi olarak koruma altina alinmistir Alanda yogun tarim ve hayvancilik faaliyeetleri yapilmakta sanayi tesisleri kentsel ve kirsal yerlesimler bulunmaktadir Gediz Deltasi ayrica farkli statulerde dogal ve tarihi sit alanlarina sahiptir Alandaki en onemli tehditler yapilasma baskisi avcilik kirlilik ve kurakliktir Gediz DeltasiAlan turu Sulak alanDevlet TurkiyeSehir IzmirIlce Cigli Menemen FocaKapladigi alan 400 km2Internet sitesi BelirlemelerRamsar Sulak AlaniResmi adGediz DeltasiBelirleme15 Nisan 1998Referans no 945Gediz DeltasiCografyaGediz Deltasi 401 km uzunlugundaki Gediz Nehri nin Izmir Korfezi ne dokulurken olusturdugu 400 km alani ifade eder Ege Bolgesi nin ikinci buyuk akarsuyu olan Gediz Nehrinin 17 500 km buyuklugundeki havzasinda toplanan sular bu noktadan denizle bulusur Delta kareye benzer bir cokuntu alaninda olusmustur Delta cevresinde volkanik kutleler bulunur Foca Tepeleri kuzeybatidan Dumanli Dag kuzeydogudan Yamanlar Dagi dogudan deltayi kusatir Delta Uctepeler Maltepe dogrultusunda Yeditepeler sirtiyla iki bolume ayrilmistir 2022 yilinda yapilan bir calismaya gore korunan alaninin 25 i derin su yuzeyinden olusmakta bu sirasiyla sig sular ve meralar takip etmektedir Ayni calismaya gore 1987 yilindan beri alandaki en buyuk degisim sazliklarda gerceklesmistir Arazi Kullanimi ve Arazi Ortusu 2021 Derin Su Yuzeyi 25Sig Su Yuzeyi 20Mera 17Sazlik 6Tarim Arazisi 13Tuzla Alani 12Ciplak Arazi Insan Yapisi 8EkosistemGediz Deltasi nda flamingolar Gediz Deltasi sucul ve karasal olmak uzere iki temel ekosistemden olusmaktadir Sucul ekosistem tatli ve tuzlu su bolgelerini icermektedir Sig su bolgeleri 3 dogal lagun olan Homa Dalyani Cilazmak Dalyani ve Kirdeniz Dalyani ile birlikte sazliklar su tavalari batakliklar ve kumullardan olusmaktadir Bu alanlar tuzculdur Batakliklarda deniz borulcesi yaygin dagilim gosterir Ayrica nehrin eski ve yeni yataklari drenaj kanallari sulama hatlari bazi sazliklar ve Seyrek Mahallesi yakinlarinda bulunan Sazligol ve Kucuk Sazligol alandaki tatli su habitatlarini olusturmaktadir Bunlardan sazliklarin bir kismi ve Kucuk Sazligol mevsimsel olarak kurumaktadir Sulak alandaki tuzcul ekosistem Foca tepelerinden Mavisehir e kadar neredeyse kesintisiz uzanmaktadir Zaman icinde insan mudahalesiyle alan kullanimi degiskenlik gostermis ve tuz tavalari Dogal Yasam Parki ve okaliptus plantasyonundan olusan piknik alani gibi yeni bolgeler olusmustur Bunlar icinde tuz tavalari su kuslarinin beslendigi onemli bir habitat haline gelmistir Ayrica tuz tavalari icinde yapay olarak olusturulan adalarda filamingolar ve diger su kuslari uremektedir Karasal ekosistem frigana maki ve ruderal ekosistemlerden olusmaktadir Alanda Akdeniz tipi vejetasyon gozlemlenmektedir Tuzlulugun az oldugu bolgelerde ilgin turunun baskin oldugu cali tipi vejetasyon gorulur Sakiz menengic kermes mesesi kusburnu ve fistik cami diger yaygin bitki turleridir Okaliptus ise plantasyon olarak Orta Gediz Deltasi bolgesini kurutmak amaciyla dikilmistir Turkiye de gozlenen 494 kus turunden 300 u Gediz Deltasinda gozlemlenmistir Pek cok kus turune ev sahipligi yapan deltadaki Camalti Tuzlasi nda Izmir Kus Cenneti yer almaktadir Gediz Deltasi flamingolarin Turkiye de uredigi iki alandan biridir Yine benzer bir sekilde nesli dunya olceginde tehlike altinda olan tepeli pelikanlarin Turkiye de uredigi bes alandan biridir Turkiye deki kus ureme faaliyetinin ucte biri deltada gerceklesmektedir Dunya genelindeki flamingolarin yuzde onu deltada bulunmaktadir Cakal tilk yaban domuzu yaban tavsani yaban kedisi porsuk su sansari ve kaya sansari da alanda bilimsel calismalarla tespit edilmis memelilerdir KullanimDelta sinirlari icinde pek cok faaliyet gerceklesmektedir Kiyi seridinde bulunan Camalti Tuzlasi nda tarihsel olarak gerceklestirilen tuz uretimi gunumuzde de devam etmektedir Ayrica dalyanlarda ve korfez icinde geleneksel kucuk balikcilik yapilmaktadir Sulak alanlarin disinda kalan bolgelerde tarim ve hayvancilik faaliyetlerinin yani sira alanin guneyinde Ataturk Organize Sanayi Bolgesi kuzeydogusunda ise deri sanayi yer almaktadir TarihceHer deltada oldugu gibi Gediz Nehri de burada yatak degistirerek akar Onceki yatak Menemen den guneye dogru korfezin ortasinda Karsiyaka nin batisinda denize ulasmaktaydi 1886 da nehir onceden de kullandigi baska bir yataga cevrilmistir Nehir cok fazla taskin yaptigindan halk tarafindan Cadi Gediz olarak isimlendirilmistir 19 yuzyilin sonlarina dogru nehrin tasidigi aluvyonlar korfezin siglasmasina neden olmus gemi gecisleri sorun olmaya baslamistir Kucuk Menderes in Efes Limani ni Buyuk Menderes in Milet Limani ni yok ettigi gibi Gediz Nehri nin de Izmir Limani ni yok edeceginden korkulmustur Yapilan kanallar ve setlerle irmagin akis yonu degistirilmistir Osmanli Devleti nin en buyuk akarsu calismasi olan nehir yatagi degisikligi yirmi yilda bitirilmistir 1998 de Ramsar alani ilan edilen deltanin Dunya Mirasi olarak listelenmesi icin Kasim 2019 da resmi basvuru yapilmistir Delta ayrica Onemli Kus Alani statusundedir Kaynakca a b Ingilizce Ramsar Sites Information Service 27 Subat 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Agustos 2018 a b KAYAN Prof Ilhan ONER Prof Ertug Ege Cografya Dergisi 8 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ekim 2018 a b Tagil Sermin Aytan Berkay 18 Aralik 2022 Gediz Deltasi Koruma Alaninda Habitat Degisikligine Bagli Ekosistem Hizmet Degerindeki Degisiklikler Ege Cografya Dergisi 31 2 371 383 doi 10 51800 ecd 1176014 ISSN 2636 8056 17 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Subat 2024 a b Doga Dernegi 2023 Dunya Mirasi Gediz Deltasi PDF 14 Subat 2024 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 14 Subat 2024 a b c GEDIZ DELTASI T C Izmir Kus Cennetini Koruma ve Gelistirme Birligi IZKUS 14 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Subat 2024 a b Doga Dernegi 2022 2022 Yili Gediz Deltasi Biyocesitlilik Arastirmalari ve Farkindalik Calismalari PDF 14 Subat 2024 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Subat 2024 visitizmir org 12 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Agustos 2018 Soyer Izmir de dogan her cocuk flamingolarla birlikte buyudugunu bilmeli Izmir Buyuksehir Belediyesi 10 Aralik 2021 10 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ocak 2022 Izmirliler UNESCO adayi Gediz Deltasi nda bulusuyor Izmir Buyuksehir Belediyesi 14 Aralik 2021 10 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ocak 2022 Gediz Nehri ve Izmir Korfezi milliyet com tr 31 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ekim 2018 Izmir Buyuksehir Belediye Baskani Tunc Soyer acikladi Gediz Deltasi UNESCO Yolunda Izmir Buyuksehir Belediyesi 26 Kasim 2019 28 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Kasim 2019 Gediz Delta Ingilizce BirdLife International 10 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mayis 2020 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Gediz Deltasi ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunurIzmir ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz