Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gevişgetirenler (Ruminantia), çift toynaklılar (Artiodactyla) takımı içinde bir alt takım.
| Geviş getirenler | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Keseliceylan (Antidorcas marsupialis) | |||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Familyalar | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Bu alt takıma ait otobur hayvanların sahip oldukları çok odalı mideleri mikrobiyolojik bir sindirim yöntemini mümkün kılar. Bu iyi gelişmiş sindirim sistemleri ile, çoğu diğer memelilerin tek bir odadan oluşan mideleri ile sindiremedikleri maddeleri bile (örneğin selüloz) değerlendirebilirler.
Adlarını veren özellikleri, çoktan yutmuş ve az sindirmiş oldukları maddeleri dinlenirken tekrar ağızlarına getirip tekrar çiğnemelerinden kaynaklanmaktadır. Buna geviş getirmek denir. Sonra bu tekrar çiğnenip yutulan maddeler asıl sindirime bırakılır.
Mide yapısı
Geviş getirenlerin mideleri çoğunlukla dört odadan oluşur:
- Şirden (Abomasum) tek mideli memelilerin midesi gibidir.
Bu mideye giden yolda yemek borusunun bölümleri olan:
Ayrıca işkembenin daha küçük bir ön odası vardır ki bu da ayrı bir mide olarak sayılırsa, midelerin sayısı beşe yükselir. Bazen işkembe'nin ve börkeneğin birbirlerine benzeyen görevlerinden dolayı birlikte tek bir bilimsel ad altında Reticulorumen olarak adlandırıldığına da rastlayabiliriz.
Geviş getiren hayvanlar, otlanma anında bitkisel besinlerini ancak kabaca çiğner ve yutarlar. Bu yuttukları maddeler işkembeye gider. İşkembe ve diğer ön midelerinde çok sayıda bakteriler, protozoonlar ve maya mantarları gibi mikroorganizmalar vardır. Yutulan maddeler bu mikroorganizmalar ile iyice karışır.
Bu mikroorganizmalar çoğu karbonhidratları işkembe duvarının alabildiği maddelere çevirebilirler. Fermentasyon denilen bu olayda çoğu diğer memelilerin sindiremedikleri bazı maddeler bile sindirilip enerji kaynağı olarak değerlendirilebilir (örneğin selüloz). Bu fermentasyonda meydana gelen gazlar börkeneğin içinde birikir ve ağız yoluyla dışarıya çıkar (geğirmek, ).
Yutulan maddeler daha çok parçalanmaları ve karışmaları için işkembe ile börkenek arasında ileriye geriye verilir. Bu işlem tamamlandıktan sonra bu hafif sindirilmiş maddeler börkenek ve işkembenin ön odasının kontraksiyonları ve yemek borusunun geriye doğru peristaltik hareketleri ile, küçük porsiyonlar halinde tekrar ağza doğru taşınır. Ağızda maddeler geviş getirilerek daha çok parçalanır ve tekrar yutulur.
Börkeneğin küçük ve büyük parçacıkları ayırabilme işlevi vardır; büyük ve kaba parçaları daima geri tutar ve ince parçaları kırkbayıra aktarır. Kırkbayır bu ince parçaları ezerek içindeki sıvıyı çıkarır. Bu şekilde katılaşan maddeler şirdene ulaşır. Şirdenin içinde asidin büyük bir kısmı nötralize edilir. Maddede bulunan mikroorganizmaların içindeki proteinler ve yağlar ince bağırsakta çıkarılır.
Besinler bu kadar uzun süre midede tutulduğu, sürekli karıştırılıp katılaştırıldığı için geviş getirenlerin midelerinde bezoar taşları oluşur. Bu mide taşları, yutulmuş olan kıl ve bitki ipliklerinin zamanla birikip, yapışıp, sertleşmesi ile meydana gelir.
Sınıflandırma
Geviş getirenler iki gruba ayrılabilir:
- Cüce geyikgiller (Tragulidae) en ilkel grubtur. Midelerinde bölümü eksiktir.
- (Pecora) daima yukarıda tarif ettiğimiz dört bölümlü mide yapısına sahiplerdir. İsimlerini veren ortak özellikleri, alınlarında daima boynuzları bulunduğundan kaynaklanmaktadır. Beş familyaya ayrılırlar:
- Zürafagiller (Giraffidae)
- Misk geyiğigiller (Moschidae)
- Amerikan antilobu (Antilocapridae)
- Geyikgiller (Cervidae)
- Boynuzlugiller (Bovidae)
Bu takımın dışında benzer bir sindirime sahip olan memeliler
Geviş getirenler alt takımından bağımsız bir şekilde, bazı diğer memelilerde de geviş getirenlerdekine benzer çok odalı mideler ve sindirim sistemleri gelişmiştir: devegiller, ve colobinae alt familyasına ait maymunlar.
Kangurular, colobinae maymunları, atgiller ve tavşanlar da geviş getirenler gibi mikroorganizma yardımı ile selülozu sindirebilirler. Ancak bu canlıların selüloz sindirimi sadece kalın bağırsağın içinde gerçekleşir. Bu yüzden mikrobiyotik proteinlerin değerlendirilmesi için ikinci kez sindirim yolunu kat etmesi gerekir ().
Kaynakça
- ^ "Ruminantia". paleobiodb.org. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Eylül 2021.
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gevisgetirenler Ruminantia cift toynaklilar Artiodactyla takimi icinde bir alt takim Gevis getirenler Yasadigi donem araligi 47 8 0 myo Orta Eosen Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNKeseliceylan Antidorcas marsupialis Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim ArtiodactylaKlad Klad Ruminantiamorpha Spaulding vd 2009Alt takim Ruminantia Scopoli 1777FamilyalarCuce geyikgiller Tragulidae Pecora Misk geyigigiller Moschidae Geyikgiller Cervidae Boynuzlugiller Bovidae Giraffoidea Zurafagiller Giraffidae Amerikan antilobu Antilocapridae Bir dana nin midesi m Yemek borusunun cikisi v Iskembe n Borkenek b Kirkbayir l Sirden t Bagirsagin baslangici Bu alt takima ait otobur hayvanlarin sahip olduklari cok odali mideleri mikrobiyolojik bir sindirim yontemini mumkun kilar Bu iyi gelismis sindirim sistemleri ile cogu diger memelilerin tek bir odadan olusan mideleri ile sindiremedikleri maddeleri bile ornegin seluloz degerlendirebilirler Adlarini veren ozellikleri coktan yutmus ve az sindirmis olduklari maddeleri dinlenirken tekrar agizlarina getirip tekrar cignemelerinden kaynaklanmaktadir Buna gevis getirmek denir Sonra bu tekrar cignenip yutulan maddeler asil sindirime birakilir Mide yapisiGevis getirenlerin mideleri cogunlukla dort odadan olusur Sirden Abomasum tek mideli memelilerin midesi gibidir Bu mideye giden yolda yemek borusunun bolumleri olan Iskembe Rumen Borkenek Retikulum ve Omasum bulunur Ayrica iskembenin daha kucuk bir on odasi vardir ki bu da ayri bir mide olarak sayilirsa midelerin sayisi bese yukselir Bazen iskembe nin ve borkenegin birbirlerine benzeyen gorevlerinden dolayi birlikte tek bir bilimsel ad altinda Reticulorumen olarak adlandirildigina da rastlayabiliriz Gevis getiren hayvanlar otlanma aninda bitkisel besinlerini ancak kabaca cigner ve yutarlar Bu yuttuklari maddeler iskembeye gider Iskembe ve diger on midelerinde cok sayida bakteriler protozoonlar ve maya mantarlari gibi mikroorganizmalar vardir Yutulan maddeler bu mikroorganizmalar ile iyice karisir Bu mikroorganizmalar cogu karbonhidratlari iskembe duvarinin alabildigi maddelere cevirebilirler Fermentasyon denilen bu olayda cogu diger memelilerin sindiremedikleri bazi maddeler bile sindirilip enerji kaynagi olarak degerlendirilebilir ornegin seluloz Bu fermentasyonda meydana gelen gazlar borkenegin icinde birikir ve agiz yoluyla disariya cikar gegirmek Yutulan maddeler daha cok parcalanmalari ve karismalari icin iskembe ile borkenek arasinda ileriye geriye verilir Bu islem tamamlandiktan sonra bu hafif sindirilmis maddeler borkenek ve iskembenin on odasinin kontraksiyonlari ve yemek borusunun geriye dogru peristaltik hareketleri ile kucuk porsiyonlar halinde tekrar agza dogru tasinir Agizda maddeler gevis getirilerek daha cok parcalanir ve tekrar yutulur Borkenegin kucuk ve buyuk parcaciklari ayirabilme islevi vardir buyuk ve kaba parcalari daima geri tutar ve ince parcalari kirkbayira aktarir Kirkbayir bu ince parcalari ezerek icindeki siviyi cikarir Bu sekilde katilasan maddeler sirdene ulasir Sirdenin icinde asidin buyuk bir kismi notralize edilir Maddede bulunan mikroorganizmalarin icindeki proteinler ve yaglar ince bagirsakta cikarilir Besinler bu kadar uzun sure midede tutuldugu surekli karistirilip katilastirildigi icin gevis getirenlerin midelerinde bezoar taslari olusur Bu mide taslari yutulmus olan kil ve bitki ipliklerinin zamanla birikip yapisip sertlesmesi ile meydana gelir SiniflandirmaGevis getirenler iki gruba ayrilabilir Cuce geyikgiller Tragulidae en ilkel grubtur Midelerinde bolumu eksiktir Pecora daima yukarida tarif ettigimiz dort bolumlu mide yapisina sahiplerdir Isimlerini veren ortak ozellikleri alinlarinda daima boynuzlari bulundugundan kaynaklanmaktadir Bes familyaya ayrilirlar Zurafagiller Giraffidae Misk geyigigiller Moschidae Amerikan antilobu Antilocapridae Geyikgiller Cervidae Boynuzlugiller Bovidae Bu takimin disinda benzer bir sindirime sahip olan memelilerGevis getirenler alt takimindan bagimsiz bir sekilde bazi diger memelilerde de gevis getirenlerdekine benzer cok odali mideler ve sindirim sistemleri gelismistir devegiller ve colobinae alt familyasina ait maymunlar Kangurular colobinae maymunlari atgiller ve tavsanlar da gevis getirenler gibi mikroorganizma yardimi ile selulozu sindirebilirler Ancak bu canlilarin seluloz sindirimi sadece kalin bagirsagin icinde gerceklesir Bu yuzden mikrobiyotik proteinlerin degerlendirilmesi icin ikinci kez sindirim yolunu kat etmesi gerekir Kaynakca Ruminantia paleobiodb org 25 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Eylul 2021 Dis baglantilar