Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gombe Şempanze Savaşı, Tanzanya'daki Gombe Ulusal Parkı'nda iki şempanze topluluğu arasında yaşanan, 1974'ten 1978'e kadar süren şiddetli çatışmalar serisidir. İki grup ilk zamanlarda Kasakela topluluğu altında birleşik bir şekilde yaşamaktaydı. 1974'te araştırmacı Jane Goodall, topluluğun parçalanmaya başladığını fark etti. Sekiz ay boyunca, büyük bir şempanze grubu, Kasakela'nın güney bölgesine yerleşti ve Kahama topluluğu olarak adlandırıldı. Ayrılıkçılar, altı yetişkin erkek, üç yetişkin dişi ve bir gençten oluşuyordu. Kasakela'da ise sekiz yetişkin erkek, on iki yetişkin dişi ve onların yavruları kaldı.
| Gombe Şempanze Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
| Kahama şempanzeleri | Kasakela şempanzeleri | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Hugh (ölü) Charlie (ölü) | Humphrey | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 6 erkek 3 dişi | 8 erkek 12 dişi | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| 10 ölü 3 kayıp 3 köle (savaşa katılmayanlar dahil) | 1 ölü | ||||||||
   | |||||||||
Dört yıllık çatışmanın ardından, Kahama topluluğunun tüm erkekleri öldürüldü ve topluluk etkin bir şekilde dağıtıldı. Muzaffer Kasakela şempanzeleri daha fazla bölgeye genişledi, ancak daha sonra başka bir şempanze topluluğu tarafından püskürtüldüler.
Savaşın kökeni
Dört yıllık savaştan önce Gombe Ulusal Parkı, Milli Park haline gelmeden önce Gombe Çayı Araştırma Merkezi olarak biliniyordu. Park, Kakombe Vadisi'nin aşağı bölgesinde yer almaktadır ve ilk olarak Gombe Çayı Araştırma Merkezi'nin yöneticisi olarak görev yapan araştırmacı Jane Goodall tarafından yararlanılan primat araştırma olanakları ile tanınır. Alan, nehir ormanları ile yemyeşil dere vadilerinin üzerinde yükselen, açık ormanlık alanın dik yamaçlarından oluşmaktadır.Şempanzeler, bu tepelerde, bir üyeden kırk üyeye kadar değişen bölgesel topluluklar ile dolaşırlar. Kasakela terimi, kuzeyde Kasakela, güneyde Kakombe ve Mkenke ile orta vadideki üç araştırma alanından birini ifade eder. Bölgeciliğin ilk kanıtı, Goodall tarafından, saldırgan bölgesel davranışlarına dikkat çekerek şempanzeleri beslenmeleri sırasında takip ettiğinde belgelendi; ancak, yaklaşan çatışmayı öngöremedi.
Kasakela topluluğundan ayrılmalarının ardından, yeni kurulan Kahama'ya kardeş ikili Hugh ve Charlie liderlik etti, diğer erkekler ise Godi, De, Goliath ve genç Sniff'ti. Kasakela erkekleri ise; alfa erkek Figan, Satan, Sherry, Evered, Rodolf, Jomeo ve Humphrey'den oluşuyordu.
Savaş
İlk kan, 7 Ocak 1974'te Humphrey, Figan, Jomeo, Sherry, Evered ve Rodolf'tan oluşan altı yetişkin Kasakela erkeğinin bir ağaçta beslenmekte olan yalnız Kahama erkeği Godi'yi pusuya düşürüp öldürdüğü zaman Kasakela topluluğu tarafından akıtıldı. Bu, şempanzelerden herhangi birinin bir erkek şempanze arkadaşını kasten öldürdüğü ilk vakaydı. Godi'yi öldürdükten sonra şempanzeler, dalları fırlatıp sürükleyerek, yuhalama ve çığlık atarak kutlama yaptılar.
Godi öldürüldükten sonra, onu sonra De'nin ve ardından Hugh'ın öldürülmesi takip etti. Daha sonra yaşlı Goliath öldürüldü. Savaş boyunca Goliath, karşılaşmalar olduğunda Kasakela komşularına nispeten dostane davranmıştı. Ancak nezaketine karşılık verilmedi ve o da öldürüldü. Sadece üç Kahama erkeği kaldı: Charlie, Sniff ve çocuk felcinden sakat kalan Willy Wally. Sonra, Karşı koyma şansı olmadan, Charlie öldürüldü. Ölümünden sonra Willy Wally ortadan kayboldu ve bir daha bulunamadı. Kalan son Kahama erkeği, genç Sniff, bir yıldan fazla bir süre hayatta kalmayı başardı. Bir süre için yeni bir topluluğa kaçabilir ya da Kasakelalar'a geri dönebilirmiş gibi göründü, ancak böyle bir şansı olmadı. Bir süre sonra Sniff de Kasakela erkekleri tarafından öldürüldü. Kahama'daki dişilerden biri öldürüldü, ikisi kayboldu ve üçü Kasakela erkekleri tarafından dövülerek kaçırıldı. Kasakela daha sonra Kahama'nın eski topraklarını ele geçirmeyi başardı.
Ancak bu bölgesel kazanımlar kalıcı olmadı. Kahama'nın yok edilmesiyle, Kasakela'ların bölgesi artık doğrudan Kalande adı verilen başka bir şempanze topluluğunun toprakları ile komşu oldu. Kalande'nin üstün gücü ve sayısı ile beraber sınırlarında yaşanan birkaç şiddetli çatışmanın ardından korkan Kasakela, yeni bölgelerinin çoğundan hızla vazgeçti. Dahası, Kasakela topluluğu kuzeye geri döndüğünde, kendi topluluklarından sayıca üstün olan Mitumba toplayıcıları tarafından taciz edildi. Sonunda çatışmalar sona erdi ve her şeyin normal düzeni sağlandı.
Goodall üzerindeki etkileri
Savaşın patlak vermesi, daha önce şempanzeleri insanlara benzemelerine rağmen davranışlarını "daha iyi" olarak gören Goodall için şok edici oldu. Topluluktaki yüksek rütbeli bir dişi tarafından 1975'te yamyamca bebek öldürme gözlemiyle birleştiğinde, Gombe savaşının şiddeti ilk defa Goodall'a şempanze davranışının "karanlık tarafını" gösterdi. Bu gerçek, onu derinden rahatsız etti; Bir Pencereden: Gombe Şempanzeleri ile Otuz Yılım (İngilizce orijinal adıyla: Through a Window: My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe) adlı anılarında şunları yazdı:
Birkaç yıl boyunca bu yeni gerçek ile yüzleşmek için mücadele ettim. Çoğu zaman aklıma korkunç görüntüler gelmesi nedeniyle geceleri uyandım. Satan [maymunlardan biri], Sniff'in yüzündeki büyük bir yaradan fışkıran kanı içmek için elini çenesinin altına sıkıştırışı... Çoğu zaman iyi kalpli ve sakin olan yaşlı Rodolf'un, Godi'nin yere yığılmış bedenine dört kiloluk bir taş ile vurması... Jomeo'nun, Dé'nin uyluğundan bir et parçasını koparışı... Figan'ın, çocukluk kahramanlarından biri olan Goliath'ın yaralı, titreyen bedenine tekrar tekrar saldırması ve vurması...
Mirası
Goodall, Gombe'de yaşananları bildirdiğinde, şempanzeler arasında doğal olarak meydana gelen bir savaşın anlatımına genel olarak inanılmadı. O zamanlar inanılan insan ve hayvan davranışının bilimsel modelleri ile neredeyse hiç örtüşmemişti. Bazı bilim adamları onu aşırı antropomorfizmle suçladı; diğerleri ise onun varlığının ve şempanzeleri besleme uygulamasının, doğal olarak barışçıl bir toplumda şiddetli çatışmalar yarattığını öne sürdü. Ancak son araştırmalar, daha az müdahaleci yöntemler kullanarak, şempanze toplumlarının doğal hallerinde savaş davranışı gösterdiklerini doğruladı. American Journal of Physical Anthropology'de (Türkçe: Amerikan Fiziksel Antropoloji Dergisi) 2018 yılında yayınlanan bir araştırmada, Gombe Savaşı'nın büyük olasılıkla üç yüksek rütbeli erkek arasındaki güç mücadelesinin bir sonucu olduğu sonucuna varıldı ve bu savaş, doğurgan dişi sayısındaki ciddi azlık ile daha da şiddetlendi.
Sonuç olarak yapılan analizler, Gombe'de yaşananları doğrulamakla kalmadı, Goodall'ın müdahalelerinin hiçbirinin şempanze komüniteleri arasındaki savaşa etki etmediğini, tarafların tamamen doğal nedenlerle bu savaşı başlattığını gösterdi. Böylece Gombe Şempanze Savaşı, insanlığın resmi olarak tanıklık ettiği ilk şempanze savaşı olarak bilim tarihindeki yerini aldı.
10 Mart 2023 tarihinde Steam platformu üzerinde Gombe Şempanze Savaşı'nı konu alan bir bilgisayar oyunu yayınlandı. isimli oyun geliştirme firması tarafından yayınlanan bu oyunun adı olarak geçmektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b "How infighting turns toxic for chimpanzees". sciencedaily.com. 27 Mart 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mart 2018.
- ^ a b Goodall 2010, s. 120
- ^ a b c d Martin, R. D. (1974). "The Predatory Behaviour of Wild Chimpanzees" (Yabani Şempanzelerin Yırtıcı Davranışı), Geza Teleki. Bucknell University Press, $15". Oryx. 12 (3): 387–388.
- ^ a b "On the occurrence of Colobus Kirkii" (Colobus Kirkii'nin oluşumu hakkında). Annals and Magazine of Natural History. 13 (76): 307. 1884.
- ^ Wilson, Michael L.; Wrangham, Richard W. (2003). "Intergroup Relations in Chimpanzees" (Şempanzelerde Gruplararası İlişkiler). Annual Review of Anthropology. 32 (1): 363–392.
- ^ a b Morris, s. 288
- ^ Goodall 2010, s. 121
- ^ Goodall 2010, s. 105
- ^ Goodall 2010, ss. 105–106
- ^ Goodall 2010, s. 106
- ^ Goodall 2010, s. 107
- ^ Goodall 2010, s.108
- ^ Morris, s.289
- ^ a b Goodall 2010, ss. 129–130
- ^ a b Goodall 2010, s. 128
- ^ Goodall 2010, ss. 128–129
- ^ a b Bradshaw, G. A. (2009). Elephants on the Edge: What Animals Teach Us about Humanity. Yale University Press. s. 40
- ^ a b Morris, p. 290
- ^ "Nature of war: Chimps inherently violent; Study disproves theory that 'chimpanzee wars' are sparked by human influence". sciencedaily.com. 18 Eylül 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Eylül 2014.
- ^ Bakırcı, Çağrı Mert (9 Ekim 2015). . Evrim Ağacı. 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ "Apewar Steam'de". store.steampowered.com. 10 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2023.
- ^ "Gombe Games – Play for Fun". 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2023.
Bibliyografya
- Goodall, Jane (1990). Through a Window: My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN . 31 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- (2014). War! What Is It Good For?: The Role of Conflict and the Progress of Civilisation from Primates to Robots. . ISBN . 12 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
Konuyla ilgili yayınlar
- Goodall, Jane (1986). The chimpanzees of Gombe: patterns of behavior. Belknap Press of Harvard University Press. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gombe Sempanze Savasi Tanzanya daki Gombe Ulusal Parki nda iki sempanze toplulugu arasinda yasanan 1974 ten 1978 e kadar suren siddetli catismalar serisidir Iki grup ilk zamanlarda Kasakela toplulugu altinda birlesik bir sekilde yasamaktaydi 1974 te arastirmaci Jane Goodall toplulugun parcalanmaya basladigini fark etti Sekiz ay boyunca buyuk bir sempanze grubu Kasakela nin guney bolgesine yerlesti ve Kahama toplulugu olarak adlandirildi Ayrilikcilar alti yetiskin erkek uc yetiskin disi ve bir gencten olusuyordu Kasakela da ise sekiz yetiskin erkek on iki yetiskin disi ve onlarin yavrulari kaldi Gombe Sempanze SavasiTarih22 Ocak 1974 5 Haziran 1978 4 yil 4 ay ve 2 hafta BolgeGombe Ulusal Parki Tanzanya 4 40 00 S 29 38 00 E 4 666667 G 29 633333 D 4 666667 29 633333SebepGuc mucadelesiSonucKesin Kasakela zaferiTaraflarKahama sempanzeleriKasakela sempanzeleriKomutanlar ve liderlerHugh olu Charlie olu HumphreyGucler6 erkek 3 disi8 erkek 12 disiKayiplar10 olu 3 kayip 3 kole savasa katilmayanlar dahil 1 oluGombe Ulusal Parki nin Tanzanya icerisindeki konumu Dort yillik catismanin ardindan Kahama toplulugunun tum erkekleri olduruldu ve topluluk etkin bir sekilde dagitildi Muzaffer Kasakela sempanzeleri daha fazla bolgeye genisledi ancak daha sonra baska bir sempanze toplulugu tarafindan puskurtulduler Savasin kokeniGoodall in Gombe sempanzelerini besledigi istasyon Dort yillik savastan once Gombe Ulusal Parki Milli Park haline gelmeden once Gombe Cayi Arastirma Merkezi olarak biliniyordu Park Kakombe Vadisi nin asagi bolgesinde yer almaktadir ve ilk olarak Gombe Cayi Arastirma Merkezi nin yoneticisi olarak gorev yapan arastirmaci Jane Goodall tarafindan yararlanilan primat arastirma olanaklari ile taninir Alan nehir ormanlari ile yemyesil dere vadilerinin uzerinde yukselen acik ormanlik alanin dik yamaclarindan olusmaktadir Sempanzeler bu tepelerde bir uyeden kirk uyeye kadar degisen bolgesel topluluklar ile dolasirlar Kasakela terimi kuzeyde Kasakela guneyde Kakombe ve Mkenke ile orta vadideki uc arastirma alanindan birini ifade eder Bolgeciligin ilk kaniti Goodall tarafindan saldirgan bolgesel davranislarina dikkat cekerek sempanzeleri beslenmeleri sirasinda takip ettiginde belgelendi ancak yaklasan catismayi ongoremedi Kasakela toplulugundan ayrilmalarinin ardindan yeni kurulan Kahama ya kardes ikili Hugh ve Charlie liderlik etti diger erkekler ise Godi De Goliath ve genc Sniff ti Kasakela erkekleri ise alfa erkek Figan Satan Sherry Evered Rodolf Jomeo ve Humphrey den olusuyordu SavasIlk kan 7 Ocak 1974 te Humphrey Figan Jomeo Sherry Evered ve Rodolf tan olusan alti yetiskin Kasakela erkeginin bir agacta beslenmekte olan yalniz Kahama erkegi Godi yi pusuya dusurup oldurdugu zaman Kasakela toplulugu tarafindan akitildi Bu sempanzelerden herhangi birinin bir erkek sempanze arkadasini kasten oldurdugu ilk vakaydi Godi yi oldurdukten sonra sempanzeler dallari firlatip surukleyerek yuhalama ve ciglik atarak kutlama yaptilar Godi olduruldukten sonra onu sonra De nin ve ardindan Hugh in oldurulmesi takip etti Daha sonra yasli Goliath olduruldu Savas boyunca Goliath karsilasmalar oldugunda Kasakela komsularina nispeten dostane davranmisti Ancak nezaketine karsilik verilmedi ve o da olduruldu Sadece uc Kahama erkegi kaldi Charlie Sniff ve cocuk felcinden sakat kalan Willy Wally Sonra Karsi koyma sansi olmadan Charlie olduruldu Olumunden sonra Willy Wally ortadan kayboldu ve bir daha bulunamadi Kalan son Kahama erkegi genc Sniff bir yildan fazla bir sure hayatta kalmayi basardi Bir sure icin yeni bir topluluga kacabilir ya da Kasakelalar a geri donebilirmis gibi gorundu ancak boyle bir sansi olmadi Bir sure sonra Sniff de Kasakela erkekleri tarafindan olduruldu Kahama daki disilerden biri olduruldu ikisi kayboldu ve ucu Kasakela erkekleri tarafindan dovulerek kacirildi Kasakela daha sonra Kahama nin eski topraklarini ele gecirmeyi basardi Ancak bu bolgesel kazanimlar kalici olmadi Kahama nin yok edilmesiyle Kasakela larin bolgesi artik dogrudan Kalande adi verilen baska bir sempanze toplulugunun topraklari ile komsu oldu Kalande nin ustun gucu ve sayisi ile beraber sinirlarinda yasanan birkac siddetli catismanin ardindan korkan Kasakela yeni bolgelerinin cogundan hizla vazgecti Dahasi Kasakela toplulugu kuzeye geri dondugunde kendi topluluklarindan sayica ustun olan Mitumba toplayicilari tarafindan taciz edildi Sonunda catismalar sona erdi ve her seyin normal duzeni saglandi 2007 yilindaki Gombe sempanze populasyonlari Goodall uzerindeki etkileriSavasin patlak vermesi daha once sempanzeleri insanlara benzemelerine ragmen davranislarini daha iyi olarak goren Goodall icin sok edici oldu Topluluktaki yuksek rutbeli bir disi tarafindan 1975 te yamyamca bebek oldurme gozlemiyle birlestiginde Gombe savasinin siddeti ilk defa Goodall a sempanze davranisinin karanlik tarafini gosterdi Bu gercek onu derinden rahatsiz etti Bir Pencereden Gombe Sempanzeleri ile Otuz Yilim Ingilizce orijinal adiyla Through a Window My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe adli anilarinda sunlari yazdi Birkac yil boyunca bu yeni gercek ile yuzlesmek icin mucadele ettim Cogu zaman aklima korkunc goruntuler gelmesi nedeniyle geceleri uyandim Satan maymunlardan biri Sniff in yuzundeki buyuk bir yaradan fiskiran kani icmek icin elini cenesinin altina sikistirisi Cogu zaman iyi kalpli ve sakin olan yasli Rodolf un Godi nin yere yigilmis bedenine dort kiloluk bir tas ile vurmasi Jomeo nun De nin uylugundan bir et parcasini koparisi Figan in cocukluk kahramanlarindan biri olan Goliath in yarali titreyen bedenine tekrar tekrar saldirmasi ve vurmasi MirasiGoodall Gombe de yasananlari bildirdiginde sempanzeler arasinda dogal olarak meydana gelen bir savasin anlatimina genel olarak inanilmadi O zamanlar inanilan insan ve hayvan davranisinin bilimsel modelleri ile neredeyse hic ortusmemisti Bazi bilim adamlari onu asiri antropomorfizmle sucladi digerleri ise onun varliginin ve sempanzeleri besleme uygulamasinin dogal olarak bariscil bir toplumda siddetli catismalar yarattigini one surdu Ancak son arastirmalar daha az mudahaleci yontemler kullanarak sempanze toplumlarinin dogal hallerinde savas davranisi gosterdiklerini dogruladi American Journal of Physical Anthropology de Turkce Amerikan Fiziksel Antropoloji Dergisi 2018 yilinda yayinlanan bir arastirmada Gombe Savasi nin buyuk olasilikla uc yuksek rutbeli erkek arasindaki guc mucadelesinin bir sonucu oldugu sonucuna varildi ve bu savas dogurgan disi sayisindaki ciddi azlik ile daha da siddetlendi Sonuc olarak yapilan analizler Gombe de yasananlari dogrulamakla kalmadi Goodall in mudahalelerinin hicbirinin sempanze komuniteleri arasindaki savasa etki etmedigini taraflarin tamamen dogal nedenlerle bu savasi baslattigini gosterdi Boylece Gombe Sempanze Savasi insanligin resmi olarak taniklik ettigi ilk sempanze savasi olarak bilim tarihindeki yerini aldi 10 Mart 2023 tarihinde Steam platformu uzerinde Gombe Sempanze Savasi ni konu alan bir bilgisayar oyunu yayinlandi isimli oyun gelistirme firmasi tarafindan yayinlanan bu oyunun adi olarak gecmektedir Ayrica bakinizKatil maymun teorisiKaynakca a b How infighting turns toxic for chimpanzees sciencedaily com 27 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mart 2018 a b Goodall 2010 s 120 a b c d Martin R D 1974 The Predatory Behaviour of Wild Chimpanzees Yabani Sempanzelerin Yirtici Davranisi Geza Teleki Bucknell University Press 15 Oryx 12 3 387 388 a b On the occurrence of Colobus Kirkii Colobus Kirkii nin olusumu hakkinda Annals and Magazine of Natural History 13 76 307 1884 Wilson Michael L Wrangham Richard W 2003 Intergroup Relations in Chimpanzees Sempanzelerde Gruplararasi Iliskiler Annual Review of Anthropology 32 1 363 392 a b Morris s 288 Goodall 2010 s 121 Goodall 2010 s 105 Goodall 2010 ss 105 106 Goodall 2010 s 106 Goodall 2010 s 107 Goodall 2010 s 108 Morris s 289 a b Goodall 2010 ss 129 130 a b Goodall 2010 s 128 Goodall 2010 ss 128 129 a b Bradshaw G A 2009 Elephants on the Edge What Animals Teach Us about Humanity Yale University Press s 40 a b Morris p 290 Nature of war Chimps inherently violent Study disproves theory that chimpanzee wars are sparked by human influence sciencedaily com 18 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Eylul 2014 Bakirci Cagri Mert 9 Ekim 2015 Evrim Agaci 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Apewar Steam de store steampowered com 10 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2023 Gombe Games Play for Fun 1 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2023 BibliyografyaGoodall Jane 1990 Through a Window My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe Houghton Mifflin Harcourt ISBN 9780547488387 31 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Haziran 2022 2014 War What Is It Good For The Role of Conflict and the Progress of Civilisation from Primates to Robots ISBN 9781847654540 12 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Haziran 2022 Konuyla ilgili yayinlarGoodall Jane 1986 The chimpanzees of Gombe patterns of behavior Belknap Press of Harvard University Press ISBN 978 0 67411 649 8