Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kumtaşı, kum tanelerinin doğal bir çimento maddesi yardımıyla yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır. Bir kumun doğal çimentolaşmasından doğan ve kuvars taneleri oranı yüksek olan tortul kayaç; kumtaşı inşaatta, yol ve kaldırımlara taş döşemede, çok ince olanları da bileme taşı olarak kullanılır. Kalkerli kumtaşı ise içinde kireçtaşı taneleri bulunan yeşilimsi bir tür kumtaşı.
Yapı
Çoğu kumtaşı kuvars veya feldispattan (her iki silikat) oluşur. Dünya yüzeyindeki hava koşullarına karşı en dayanıklı minerallerdir. Çimentolu kum gibi, kumtaşı mineraller içindeki yabancı maddeler nedeniyle herhangi bir renk olabilir, ancak en yaygın renkler ; tan, kahverengi, sarı, kırmızı, gri, pembe, beyaz ve siyahtır. Kumtaşı yatakları genellikle oldukça görünür uçurumlar ve diğer topoğrafik özellikler oluşturduğundan, bazı kumtaşı renkleri belirli bölgelerle güçlü bir şekilde tanımlanmıştır.
Öncelikle kumtaşından oluşan kaya oluşumları genellikle suyun ve diğer sıvıların süzülmesine izin verir ve büyük miktarları depolayacak kadar gözeneklidir, bu da onları değerli akiferler ve petrol rezervuarları haline getirir. Kumtaşı gibi ince taneli akiferler kireçtaşı veya sismik aktivite ile kırılan diğer kayalar gibi çatlak ve yarıklara sahip kayalardan daha iyi kirleticileri, yüzeyden fitreleyebilir.Kuvars taşıyan kumtaşı, genellikle orojenik kayışlar içindeki tektonik sıkıştırma ile ilgili olan metamorfizma yoluyla kuvarsite dönüştürülebilir.
Kuvars taşıyan kumtaşı, kireçtaşının (kalsit, aragonit) etkisiyle genellikle denize doğru eğimli banklar biçiminde (3 m'ye kadar) çimentolaşmış, kimi kez mercan kökenli olan kumla kumunun ufalanabilen taşlaşması. Kumla kumtaşlarının genellikle tropikal kıyı kumsallarında görülmesi çevrebilimsel (karbonatlı mercan çökelleri) ve kimyasal (buharlaşma gücü) koşullarla açıklanır.
Kökenleri
Kumtaşları kökenlidir (tebeşir ve kömür gibi organik veya alçı ve jasper gibi kimyasalların aksine). Önceden var olan bir kayanın parçaları olabilen veya mono-minerallik kristaller olabilen çimentolu tanelerden oluşurlar.Bu taneleri birbirine bağlayan çimentolar tipik olarak kalsit, killer ve silikadır.Kumlardaki tane boyutları (jeolojide) 0.0625 mm ila 2 mm (0.0025-0.08 inç) aralığında tanımlanır.Silttaşı ve şeyl de dahil olmak üzere çıplak gözle görülemeyen daha küçük tane boyutlarına sahip killer ve çökeltilere tipik olarak arilli sedimanlar denir; breşler ve konglomeralar da dahil olmak üzere daha büyük tane büyüklüğüne sahip kayaçlara rudatif sediman denir.
Kumtaşı oluşumu iki ana aşamadan oluşur.İlk olarak, bir tabaka ya da kum tabakası, sudan (bir dere, göl ya da denizde olduğu gibi) ya da havadan (bir çölde olduğu gibi) sedimantasyon sonucu birikir.Tipik olarak sedimantasyon, süspansiyondan çıkan kum tarafından meydana gelir; yani, bir su kütlesi veya zemin yüzeyinin (ör., bir çölde) tabanı boyunca yuvarlanmayı veya sıçratılmayı keser.Son olarak, biriktikten sonra, kum, üstteki tortuların basıncı ile sıkıştırıldığında ve kum tanecikleri arasındaki gözenek boşluklarındaki minerallerin çökelmesiyle çimentolaştığında kumtaşı haline gelir.
En yaygın çimentolama malzemeleri, genellikle gömüldükten sonra ya çözünme ya da kumun değiştirilmesinden türetilen silika ve kalsiyum karbonattır.Renkler genellikle ten rengi veya sarı olacaktır (berrak kuvarsın koyu kehribar feldispat içeriği ile kumun bir karışımından).Amerika Birleşik Devletleri'nin güneybatısındaki baskın bir ek renklendirici, pembe ila koyu kırmızı (pişmiş toprak) arasında değişen kırmızımsı renk tonları veren demir oksittir ve ek manganez morumsu bir renk verir.Kırmızı Kumtaşları, hem Eski Kırmızı Kumtaşı hem de Yeni Kırmızı Kumtaşı, Britanya'nın güneybatısında ve batısında, orta Avrupa ve Moğolistan'da da görülür.İkincisinin düzenliliği, birincil yapı malzemesi olarak veya bir taş olarak, diğer inşaat şekillerine göre duvarcılık için bir kaynak olarak kullanılmasını desteklemektedir.
Bileşenler
Çerçeve taneleri
Çerçeve tanecikleri, kumtaşı kütlesini oluşturan kum büyüklüğünde (0.0625 ila 2 milimetre (0.00246 ila 0.07874 inç) çapında) zararlı parçalardır. Bu taneler, mineral bileşimlerine göre birkaç farklı kategoride sınıflandırılabilir:
- Kuvars çerçeve taneleri çoğu kırıntılı tortul kayaçlarda baskın minerallerdir; bunun nedeni, sertlik ve kimyasal kararlılık gibi olağanüstü fiziksel özelliklere sahip olmalarıdır.Bu fiziksel özellikler, kuvars tanelerinin çoklu geri dönüşüm olaylarından hayatta kalmasına izin verirken, tanelerin bir dereceye kadar yuvarlama göstermesine izin verir.Kuvars taneleri, kökenleri felsik olan plütonik kayadan ve ayrıca geri dönüştürülmüş eski kumtaşlarından evrilir.
- Feldspatik çerçeve taneleri genellikle kumtaşlarında en bol bulunan ikinci mineraldir.Feldspat iki küçük alt bölüme ayrılabilir: alkali feldispatlar ve plajiyoklaz feldispatlar.Farklı feldspat türleri bir petrografik mikroskop altında ayırt edilebilir.Aşağıda farklı feldspat türlerinin bir açıklaması bulunmaktadır:
> Alkali feldispat, mineralin kimyasal bileşiminin KAlSi3O8 ila NaAlSi3O8 arasında değişebileceği bir grup mineraldir, bu tam bir katı çözeltiyi temsil eder.
> Plajiyoklaz feldspat bileşiminde NaAlSi3O8 ila CaAl2Si2O8 arasında değişen kompleks bir katı çözelti mineralleri grubudur.
- Litik çerçeve tanecikleri, henüz lithic fragmanları veya clasts adı verilen bireysel mineral taneciklerine karşı hava şartlarına maruz kalmamış antik kaynak kaya parçalarıdır.Litik fragmanlar herhangi bir ince taneli veya kaba taneli magmatik, metamorfik veya sedimanter kaya olabilir, ancak sedimanter kayaçlarda bulunan en yaygın litik fragmanlar volkanik kayaçlardan oluşur.
Aksesuar mineraller bir kumtaşı içindeki diğer mineral tanelerdir; genellikle bu mineraller kumtaşı içindeki tanelerin sadece küçük bir yüzdesini oluşturur.Yaygın yardımcı mineraller arasında mikalar (muskovit ve biyotit), olivin, piroksen ve korindon bulunur. Bu aksesuar tanelerin çoğu, kaya kütlesini oluşturan silikatlardan daha yoğundur.Bu ağır mineraller hava koşullarına karşı genellikle dirençlidir ve ZTR endeksi aracılığıyla kumtaşı olgunluğunun bir göstergesi olarak kullanılabilir. Yaygın ağır mineraller arasında zirkon, turmalin, rutil (dolayısıyla ZTR), granat, manyetit veya kaynak kayadan türetilen diğer yoğun, dirençli mineraller bulunur.
Matris
Matris, çerçeve taneleri arasındaki interstisyel gözenek boşluğunda bulunan çok ince bir malzemedir. Geçiş reklamı gözenek alanı içindeki matrisin doğası iki katlı bir sınıflandırmaya neden olur:
- Arenitler, matriks içermeyen veya çok az olan dokusal olarak temiz kumtaşlarıdır.
- Wackes, önemli miktarda matris içeren dokusal olarak kirli kumtaşlarıdır.
Çimento
Silisiklastik çerçeve tanelerini birbirine bağlayan çimentodur. Çimento, çökelmeden sonra ve kumtaşının gömülmesi sırasında oluşan ikincil bir mineraldir.Bu çimentolama malzemeleri silikat mineralleri veya kalsit gibi silikat dışı mineraller olabilir.
- Silika çimentosu kuvars veya opal minerallerden oluşabilir.Kuvars, çimento gibi davranan en yaygın silikat mineralidir.Silika çimentosu bulunan kumtaşında, kuvars taneleri çimentoya tutturulur, bu da kuvars tanesi etrafında aşırı büyüme adı verilen bir kenar oluşturur.Aşırı büyüme, çimentolanan kuvars çerçeve tanesinin kristalografik sürekliliğini korur.Opal çimento, volkanik maddeler açısından zengin kumtaşlarında bulunur ve nadiren diğer kumtaşlarında bulunur.
- Kalsit çimentosu en yaygın karbonat çimentosudur.Kalsit çimentosu daha küçük kalsit kristallerinin bir çeşididir.Çimento çerçeve tanelerine yapışır, bu yapışma çerçeve tanelerinin birbirine yapışmasına neden olur.
- Çimento görevi gören diğer mineraller arasında hematit, limonit, feldispatlar, anhidrit, alçıtaşı, barit, kil mineralleri ve zeolit mineralleri bulunur.
Boşluk Hacmi
Gözenek alanı, bir kaya veya toprak içindeki açık alanları içerir. Bir kayanın gözenek alanı kayanın gözenekliliği ve geçirgenliği ile doğrudan ilişkilidir.Gözeneklilik ve geçirgenlik, kum tanelerinin bir araya getirilme biçiminden doğrudan etkilenir.
- Gözeneklilik, belirli bir kaya içindeki boşlukların yaşadığı yığın hacminin yüzdesidir.Gözeneklilik, gevşek paketlemeden kumtaşlarına en sıkı paketlenmiş olarak yeniden düzenlenmiş, eşit boyutlu küresel tanelerin paketlenmesinden doğrudan etkilenir.
- Geçirgenlik, kayadan su veya diğer sıvıların akma hızıdır.Yeraltı suyu için, çalışma geçirgenliği birim hidrolik gradyan altında tek ayak kare kesiti ile günde galon olarak ölçülebilir.
Kumtaşı Çeşitleri
Tüm kumtaşları aynı genel minerallerden oluşur.Bu mineraller kumtaşlarının çerçeve bileşenlerini oluşturur.Bu bileşenler kuvars, feldispatlar ve litik fragmanlardırMatris, çerçeve taneleri arasındaki geçiş boşluklarında da bulunabilir.Aşağıda birkaç önemli kumtaşı grubunun bir listesi bulunmaktadır.Bu gruplar mineraloji ve dokuya göre ayrılır.Kumtaşlarının çerçeve tanelerine dayanan çok basit kompozisyonları olmasına rağmen, jeologlar kumtaşlarını sınıflandırmak için belirli, doğru bir yol üzerinde anlaşamamıştır.Kumtaşı sınıflandırmaları tipik olarak Gazzi-Dickinson Yöntemi gibi bir yöntem kullanılarak ince bir kesitin nokta sayılmasıyla yapılır. Bir kumtaşı bileşimi, üçgen bir Kuvars, Feldspat, Litik parça (QFL diyagramları) ile kullanıldığında tortunun oluşumu hakkında önemli bilgilere sahip olabilir.Bununla birlikte, birçok jeolog, üçgen tanelerinin tek bileşenlere nasıl ayrılacağı konusunda hemfikir değildir, böylece çerçeve taneleri çizilebilir.Bu nedenle, hepsi genel formatlarında benzer olan kumtaşlarını sınıflandırmanın birçok yayınlanmış yolu vardır:
- Görsel yardımlar, jeologların bir kum taşı hakkında farklı özellikleri yorumlamalarına izin veren diyagramlardır.Aşağıdaki QFL şeması ve kumtaşı provenans modeli birbirine karşılık gelir, bu nedenle QFL şeması çizildiğinde bu noktalar kumtaşı provenans modelinde çizilebilir.Dokusal olgunluk şeması aşaması, bir kumtaşının geçtiği farklı aşamaları gösterir.
- QFL grafiği, kumtaşı içinde bulunan çerçeve tanelerinin ve matrisin bir temsilidir.Bu grafik magmatik petrolojide kullanılanlara benzer.Doğru bir şekilde çizildiğinde, bu analiz modeli, kumtaşlarının anlamlı bir niceliksel sınıflandırması için yaratır.
- Bir kumtaşı provenans şeması jeologların kumtaşlarının kaynaklanabileceği farklı yer türlerini görsel olarak yorumlamalarını sağlar.Dokusal olgunluk aşaması, kumtaşlarının farklı aşamalarını gösteren bir grafiktir.Bu grafik, olgunlaşmamış, olgunlaşmamış, olgun ve üstün kumtaşı taşları arasındaki farkı gösterir.Kumtaşı daha olgunlaştıkça, tahıllar daha yuvarlak hale gelir ve kayanın matrisinde daha az kil vardır.
Dott'un Sınıflandırma Şeması
Dott'un (1964) kumtaşı sınıflandırma şeması, jeologlar tarafından kumtaşlarını sınıflandırmak için kullanılan şemalardan biridir.Dott'un şeması Gilbert'ın silikat kumtaşı sınıflandırmasının bir modifikasyonudur ve R.L. Folk'un çift dokusal ve kompozisyon olgunluk kavramlarını bir sınıflandırma sistemine dahil eder.Gilbert ve R. L. Halk'ın şemalarını birleştirmenin arkasındaki felsefe, "çamurtaşından arenite ve stabilden kararsız tanecik bileşimine dokusal varyasyonun sürekli doğasını tasvir edebilmesidir".Dott'un sınıflandırma şeması, çerçeve tanelerinin mineralojisine ve çerçeve taneleri arasında mevcut olan matris türüne dayanmaktadır.Bu özel sınıflandırma şemasında Dott, arenit ve wackes arasındaki sınırı %15 matrisinde belirlemiştir.Buna ek olarak Dott, bir kumtaşı içinde bulunabilen farklı çerçeve tanelerini üç ana kategoriye ayırır: kuvars, feldispat ve litik taneler.
- Arenitler, çerçeve taneleri arasında %15'ten az kil matrisine sahip olan kumtaşı tipleridir. Kuvars arenitler, %90'dan fazla silisli tahıl içeren kumtaşlarıdır.
- Tahıllar kuvars veya çört kaya parçalarını içerebilir.Kuvars arenitler dokusal olarak üstün kumtaşlarına olgunlaşır.Bu saf kuvars kumları, nakliye öncesinde ve sırasında meydana gelen aşırı hava şartlarından kaynaklanmaktadır.Bu ayrışma, en kararlı mineral olan kuvars taneleri hariç her şeyi kaldırır.Genellikle aeolian plajları veya raf ortamları gibi istikrarlı bir cratonik ortamda biriken kayalara bağlıdırlar.Kuvars arenitleri, genellikle tortul kaynak kayaları olarak ve daha az düzenli olarak birincil magmatik veya metamorfik kayaçlardan elde edilen birinci döngü tortuları, kuvars tanelerinin çoklu geri dönüşümünden kaynaklanır.Feldspatik arenitler, %90'dan daha az kuvars ve kararsız litik parçalardan daha fazla feldispat ve küçük yardımcı mineraller içeren kumtaşlarıdır.Feldspatik kumtaşları olgunlaşmamış veya olgunlaşmış olabilir.Bu kumtaşları, cratonik veya sabit raf ayarlarıyla birlikte ortaya çıkar.Feldspatik kumtaşları granitik tip, birincil kristal, kayalardan elde edilir.Kumtaşı baskın olarak plajiyoklaz ise, o zaman kökenlidir.
![image]()
- Litik arenitler genellikle yüksek oranda kararsız litik fragman içeriği ile karakterize edilir.Örnekler volkanik ve metamorfik klostları içerir, ancak litik arenitlerde çört gibi stabil klastler yaygındır.Bu kaya türü feldspatlardan% 90'dan az kuvars tanesi ve daha kararsız kaya parçaları içerir. Genellikle dokusal olarak olgunlaşmaya çalışır fakat olgunlaşmazlar.Fluvial konglomeratlar ve diğer fluvial birikintilerle veya daha derin su deniz konglomeralarında ilişkilidir.İnce taneli kayalardan, çoğunlukla şeyllerden, volkanik kayalardan ve metamorfik kayadan türetilmiş büyük hacimlerde kararsız malzeme üreten koşullar altında oluşurlar.
- Wackes, çerçeve taneleri arasında% 15'ten fazla kil matrisi içeren kumtaşlarıdır.Kuvars wackes nadirdir çünkü kuvars arenitleri dokusal olarak çok iyi olgunlaşır. Felspathic wackes,% 15'ten daha büyük bir matris içeren feldspatik kumtaşıdır. Litik wacke, matrisin% 15'ten fazla olduğu bir kumtaşıdır.
- Arkose kumtaşları yüzde 25'ten fazla feldspattır.Taneler, saf kuvars kumtaşlarına göre zayıf yuvarlatılmış ve daha az iyi sıralanmıştır.Feldspat bakımından zengin bu kumtaşları, kimyasal ayrışmanın fiziksel ayrışmaya tabi olduğu hızla aşınan granitik ve metamorfik arazilerden gelir.
- Greywacke kumtaşları, litik parçaların ve açısal kuvars ve feldispat tanelerinin veya ince taneli kil matrisi ile çevrelenmiş tanelerin heterojen bir karışımıdır.Bu matrisin çoğu, kumtaşı oluşumunun derin gömüldükten sonra kimyasal olarak değiştirilen ve fiziksel olarak sıkıştırılan şeyl ve bazı volkanik kayalar gibi nispeten yumuşak fragmanlardan oluşur.
Kullanımları
Kumtaşı, tarih öncesi dönemlerden beri ev inşaatları ve ev eşyaları için kullanılmaktadır ve kullanılmaya devam etmektedir.Kumtaşı eski zamanlardan beri popüler bir yapı malzemesiydi.Nispeten yumuşaktır, oymayı kolaylaştırır.Tapınak, ev ve diğer binaların yapımında dünya çapında yaygın olarak kullanılmaktadır.Süs çeşmeleri ve heykeller yaratmak için sanatsal amaçlar için de kullanılmıştır.Bazı kumtaşları hava koşullarına da dayanıklıdır.Bu, kumtaşını asfalt betonu da dahil olmak üzere bina ve kaldırım malzemesi de yapar.Bununla birlikte, Kuzey Batı İngiltere'de kullanılan Collyhurst kumtaşı gibi geçmişte kullanılan bazı Kumtaşıların daha az dirençli olduğu, daha eski binalarda onarım ve değiştirme gereksinimi duyulmuştur.
Bireysel tanelerin sertliği, tane boyutunun homojenliği ve yapılarının kırılganlığı nedeniyle, bazı kumtaşı türleri, bileme taşları yapmak, bıçakları ve diğer aletleri keskinleştirmek için mükemmel malzemelerdir.Gevrek olmayan kumtaşı, örneğin öğütme taşı gibi tahıl öğütmek için öğütme taşları yapmak için kullanılabilir.
Yüzde 90-95 daha fazla kuvars içeren bir tür saf kuvars kumtaşı, ortokimit, Küresel Miras Taş Kaynağına aday gösterilmesi için bir tür saf kuvars kumtaşı, yüzde 90-95 oranında kuvars içeren ortokuartzit önerilmiştir.Arjantin'in bazı bölgelerinde, ortokimit taşlı cephe, Mar del Plata tarzı bungalovların ana özelliklerinden biridir.
Notlar
- ^ a b A Basic Sedimentary Rock Classification", L.S. Fichter, Department of Geology/Environmental Science, James Madison University (JMU), Harrisonburg, Virginia, October 2000, JMU-sed-classif (accessed: March 2009): separates clastic, chemical & biochemical (organic).
- ^ Bleached sandstone
- ^ Dorrik A. V. Stow (2005). Sedimentary Rocks in the Field: A Colour Guide. Manson Publishing. ISBN 978-1-874545-69-9. Retrieved 11 May 2012.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n John Pettijohn; Paul Edwin Potter; Raymond Siever (1987). Sand and Sandstone. Springer. ISBN 978-0-387-96350-1. Retrieved 11 May 2012.
- ^ a b Boggs, J.R., 2000, Principles of sedimentology and stratigraphy, 3rd ed. Toronto: Merril Publishing Company.
- ^ a b Prothero, D. (2004). Sedimentary Geology. New York, NN: W.H. Freeman and Company
- ^ rothero, D. R. and Schwab, F., 1996, Sedimentary Geology, p. 460,
- ^ a b c Jackson, J. (1997). Glossary of Geology. Alexandria, VA: American Geological Institute
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ Robert H. Dott (1964). "Wacke, greywacke and matrix; what approach to immature sandstone classification?". SEPM Journal of Sedimentary Research. 34 (3): 625–32. doi:10.1306/74D71109-2B21-11D7-8648000102C186
- ^ Edensor, T. & Drew, I. Building stone in the City of Manchester: St Ann's Church. Sci-eng.mmu.ac.uk. Retrieved on 2012-05-11.
- ^ Cravero, Fernanda; et al. (8 July 2014). "'Piedra Mar del Plata': An Argentine orthoquartzite worthy of being considered as a 'Global Heritage Stone Resource'" (PDF). Geological Society, London. Archived from the original (PDF) on 9 April 2015. Retrieved 3 April 2015.
Kaynakça
- Folk, R.L., 1965, Petrology of sedimentary rocks PDF version. Austin: Hemphill's Bookstore. 2nd ed. 1981, ISBN 0-914696-14-9.
- Pettijohn F. J., P.E. Potter and R. Siever, 1987, Sand and sandstone, 2nd ed. Springer-Verlag. ISBN 0-387-96350-2.
- Scholle, P.A., 1978, A Color illustrated guide to constituents, textures, cements, and porosities of sandstones and associated rocks, American Association of Petroleum Geologists Memoir no. 28. ISBN 0-89181-304-7.
- Scholle, P.A., and D. Spearing, 1982, Sandstone depositional environments: clastic terrigenous sediments, American Association of Petroleum Geologists Memoir no. 31. ISBN 0-89181-307-1.
- USGS Minerals Yearbook: Stone, Dimension, Thomas P. Dolley, U.S. Dept. of the Interior, 2005 (format: PDF).
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kumtasi kum tanelerinin dogal bir cimento maddesi yardimiyla yapismasi sonucu olusan fiziksel tortul bir tastir Bir kumun dogal cimentolasmasindan dogan ve kuvars taneleri orani yuksek olan tortul kayac kumtasi insaatta yol ve kaldirimlara tas dosemede cok ince olanlari da bileme tasi olarak kullanilir Kalkerli kumtasi ise icinde kirectasi taneleri bulunan yesilimsi bir tur kumtasi Makhtest Ramon da tortul kaya tabakalariYapiCogu kumtasi kuvars veya feldispattan her iki silikat olusur Dunya yuzeyindeki hava kosullarina karsi en dayanikli minerallerdir Cimentolu kum gibi kumtasi mineraller icindeki yabanci maddeler nedeniyle herhangi bir renk olabilir ancak en yaygin renkler tan kahverengi sari kirmizi gri pembe beyaz ve siyahtir Kumtasi yataklari genellikle oldukca gorunur ucurumlar ve diger topografik ozellikler olusturdugundan bazi kumtasi renkleri belirli bolgelerle guclu bir sekilde tanimlanmistir Kumtasi kaya yapisiOyuk Navajo kumtasi Oncelikle kumtasindan olusan kaya olusumlari genellikle suyun ve diger sivilarin suzulmesine izin verir ve buyuk miktarlari depolayacak kadar gozeneklidir bu da onlari degerli akiferler ve petrol rezervuarlari haline getirir Kumtasi gibi ince taneli akiferler kirectasi veya sismik aktivite ile kirilan diger kayalar gibi catlak ve yariklara sahip kayalardan daha iyi kirleticileri yuzeyden fitreleyebilir Kuvars tasiyan kumtasi genellikle orojenik kayislar icindeki tektonik sikistirma ile ilgili olan metamorfizma yoluyla kuvarsite donusturulebilir Navajo kumtaslariAgartilmis kumtasi Kuvars tasiyan kumtasi kirectasinin kalsit aragonit etkisiyle genellikle denize dogru egimli banklar biciminde 3 m ye kadar cimentolasmis kimi kez mercan kokenli olan kumla kumunun ufalanabilen taslasmasi Kumla kumtaslarinin genellikle tropikal kiyi kumsallarinda gorulmesi cevrebilimsel karbonatli mercan cokelleri ve kimyasal buharlasma gucu kosullarla aciklanir KokenleriKumtaslari kokenlidir tebesir ve komur gibi organik veya alci ve jasper gibi kimyasallarin aksine Onceden var olan bir kayanin parcalari olabilen veya mono minerallik kristaller olabilen cimentolu tanelerden olusurlar Bu taneleri birbirine baglayan cimentolar tipik olarak kalsit killer ve silikadir Kumlardaki tane boyutlari jeolojide 0 0625 mm ila 2 mm 0 0025 0 08 inc araliginda tanimlanir Silttasi ve seyl de dahil olmak uzere ciplak gozle gorulemeyen daha kucuk tane boyutlarina sahip killer ve cokeltilere tipik olarak arilli sedimanlar denir bresler ve konglomeralar da dahil olmak uzere daha buyuk tane buyuklugune sahip kayaclara rudatif sediman denir Kumtasi olusumu iki ana asamadan olusur Ilk olarak bir tabaka ya da kum tabakasi sudan bir dere gol ya da denizde oldugu gibi ya da havadan bir colde oldugu gibi sedimantasyon sonucu birikir Tipik olarak sedimantasyon suspansiyondan cikan kum tarafindan meydana gelir yani bir su kutlesi veya zemin yuzeyinin or bir colde tabani boyunca yuvarlanmayi veya sicratilmayi keser Son olarak biriktikten sonra kum ustteki tortularin basinci ile sikistirildiginda ve kum tanecikleri arasindaki gozenek bosluklarindaki minerallerin cokelmesiyle cimentolastiginda kumtasi haline gelir En yaygin cimentolama malzemeleri genellikle gomuldukten sonra ya cozunme ya da kumun degistirilmesinden turetilen silika ve kalsiyum karbonattir Renkler genellikle ten rengi veya sari olacaktir berrak kuvarsin koyu kehribar feldispat icerigi ile kumun bir karisimindan Amerika Birlesik Devletleri nin guneybatisindaki baskin bir ek renklendirici pembe ila koyu kirmizi pismis toprak arasinda degisen kirmizimsi renk tonlari veren demir oksittir ve ek manganez morumsu bir renk verir Kirmizi Kumtaslari hem Eski Kirmizi Kumtasi hem de Yeni Kirmizi Kumtasi Britanya nin guneybatisinda ve batisinda orta Avrupa ve Mogolistan da da gorulur Ikincisinin duzenliligi birincil yapi malzemesi olarak veya bir tas olarak diger insaat sekillerine gore duvarcilik icin bir kaynak olarak kullanilmasini desteklemektedir BilesenlerCerceve taneleri Daha detayli kumtasi ornegiDosya Badavut kayaliklar panoramio jpg Cerceve tanecikleri kumtasi kutlesini olusturan kum buyuklugunde 0 0625 ila 2 milimetre 0 00246 ila 0 07874 inc capinda zararli parcalardir Bu taneler mineral bilesimlerine gore birkac farkli kategoride siniflandirilabilir Kuvars cerceve taneleri cogu kirintili tortul kayaclarda baskin minerallerdir bunun nedeni sertlik ve kimyasal kararlilik gibi olaganustu fiziksel ozelliklere sahip olmalaridir Bu fiziksel ozellikler kuvars tanelerinin coklu geri donusum olaylarindan hayatta kalmasina izin verirken tanelerin bir dereceye kadar yuvarlama gostermesine izin verir Kuvars taneleri kokenleri felsik olan plutonik kayadan ve ayrica geri donusturulmus eski kumtaslarindan evrilir Feldspatik cerceve taneleri genellikle kumtaslarinda en bol bulunan ikinci mineraldir Feldspat iki kucuk alt bolume ayrilabilir alkali feldispatlar ve plajiyoklaz feldispatlar Farkli feldspat turleri bir petrografik mikroskop altinda ayirt edilebilir Asagida farkli feldspat turlerinin bir aciklamasi bulunmaktadir gt Alkali feldispat mineralin kimyasal bilesiminin KAlSi3O8 ila NaAlSi3O8 arasinda degisebilecegi bir grup mineraldir bu tam bir kati cozeltiyi temsil eder gt Plajiyoklaz feldspat bilesiminde NaAlSi3O8 ila CaAl2Si2O8 arasinda degisen kompleks bir kati cozelti mineralleri grubudur Litik cerceve tanecikleri henuz lithic fragmanlari veya clasts adi verilen bireysel mineral taneciklerine karsi hava sartlarina maruz kalmamis antik kaynak kaya parcalaridir Litik fragmanlar herhangi bir ince taneli veya kaba taneli magmatik metamorfik veya sedimanter kaya olabilir ancak sedimanter kayaclarda bulunan en yaygin litik fragmanlar volkanik kayaclardan olusur Aksesuar mineraller bir kumtasi icindeki diger mineral tanelerdir genellikle bu mineraller kumtasi icindeki tanelerin sadece kucuk bir yuzdesini olusturur Yaygin yardimci mineraller arasinda mikalar muskovit ve biyotit olivin piroksen ve korindon bulunur Bu aksesuar tanelerin cogu kaya kutlesini olusturan silikatlardan daha yogundur Bu agir mineraller hava kosullarina karsi genellikle direnclidir ve ZTR endeksi araciligiyla kumtasi olgunlugunun bir gostergesi olarak kullanilabilir Yaygin agir mineraller arasinda zirkon turmalin rutil dolayisiyla ZTR granat manyetit veya kaynak kayadan turetilen diger yogun direncli mineraller bulunur Matris Matris cerceve taneleri arasindaki interstisyel gozenek boslugunda bulunan cok ince bir malzemedir Gecis reklami gozenek alani icindeki matrisin dogasi iki katli bir siniflandirmaya neden olur Arenitler matriks icermeyen veya cok az olan dokusal olarak temiz kumtaslaridir Wackes onemli miktarda matris iceren dokusal olarak kirli kumtaslaridir Cimento Kumtasi kayasi Silisiklastik cerceve tanelerini birbirine baglayan cimentodur Cimento cokelmeden sonra ve kumtasinin gomulmesi sirasinda olusan ikincil bir mineraldir Bu cimentolama malzemeleri silikat mineralleri veya kalsit gibi silikat disi mineraller olabilir Silika cimentosu kuvars veya opal minerallerden olusabilir Kuvars cimento gibi davranan en yaygin silikat mineralidir Silika cimentosu bulunan kumtasinda kuvars taneleri cimentoya tutturulur bu da kuvars tanesi etrafinda asiri buyume adi verilen bir kenar olusturur Asiri buyume cimentolanan kuvars cerceve tanesinin kristalografik surekliligini korur Opal cimento volkanik maddeler acisindan zengin kumtaslarinda bulunur ve nadiren diger kumtaslarinda bulunur Kalsit cimentosu en yaygin karbonat cimentosudur Kalsit cimentosu daha kucuk kalsit kristallerinin bir cesididir Cimento cerceve tanelerine yapisir bu yapisma cerceve tanelerinin birbirine yapismasina neden olur Cimento gorevi goren diger mineraller arasinda hematit limonit feldispatlar anhidrit alcitasi barit kil mineralleri ve zeolit mineralleri bulunur Bosluk Hacmi Gozenek alani bir kaya veya toprak icindeki acik alanlari icerir Bir kayanin gozenek alani kayanin gozenekliligi ve gecirgenligi ile dogrudan iliskilidir Gozeneklilik ve gecirgenlik kum tanelerinin bir araya getirilme biciminden dogrudan etkilenir Gozeneklilik belirli bir kaya icindeki bosluklarin yasadigi yigin hacminin yuzdesidir Gozeneklilik gevsek paketlemeden kumtaslarina en siki paketlenmis olarak yeniden duzenlenmis esit boyutlu kuresel tanelerin paketlenmesinden dogrudan etkilenir Gecirgenlik kayadan su veya diger sivilarin akma hizidir Yeralti suyu icin calisma gecirgenligi birim hidrolik gradyan altinda tek ayak kare kesiti ile gunde galon olarak olculebilir Kumtasi CesitleriTum kumtaslari ayni genel minerallerden olusur Bu mineraller kumtaslarinin cerceve bilesenlerini olusturur Bu bilesenler kuvars feldispatlar ve litik fragmanlardirMatris cerceve taneleri arasindaki gecis bosluklarinda da bulunabilir Asagida birkac onemli kumtasi grubunun bir listesi bulunmaktadir Bu gruplar mineraloji ve dokuya gore ayrilir Kumtaslarinin cerceve tanelerine dayanan cok basit kompozisyonlari olmasina ragmen jeologlar kumtaslarini siniflandirmak icin belirli dogru bir yol uzerinde anlasamamistir Kumtasi siniflandirmalari tipik olarak Gazzi Dickinson Yontemi gibi bir yontem kullanilarak ince bir kesitin nokta sayilmasiyla yapilir Bir kumtasi bilesimi ucgen bir Kuvars Feldspat Litik parca QFL diyagramlari ile kullanildiginda tortunun olusumu hakkinda onemli bilgilere sahip olabilir Bununla birlikte bircok jeolog ucgen tanelerinin tek bilesenlere nasil ayrilacagi konusunda hemfikir degildir boylece cerceve taneleri cizilebilir Bu nedenle hepsi genel formatlarinda benzer olan kumtaslarini siniflandirmanin bircok yayinlanmis yolu vardir Gorsel yardimlar jeologlarin bir kum tasi hakkinda farkli ozellikleri yorumlamalarina izin veren diyagramlardir Asagidaki QFL semasi ve kumtasi provenans modeli birbirine karsilik gelir bu nedenle QFL semasi cizildiginde bu noktalar kumtasi provenans modelinde cizilebilir Dokusal olgunluk semasi asamasi bir kumtasinin gectigi farkli asamalari gosterir QFL grafigi kumtasi icinde bulunan cerceve tanelerinin ve matrisin bir temsilidir Bu grafik magmatik petrolojide kullanilanlara benzer Dogru bir sekilde cizildiginde bu analiz modeli kumtaslarinin anlamli bir niceliksel siniflandirmasi icin yaratir Bir kumtasi provenans semasi jeologlarin kumtaslarinin kaynaklanabilecegi farkli yer turlerini gorsel olarak yorumlamalarini saglar Dokusal olgunluk asamasi kumtaslarinin farkli asamalarini gosteren bir grafiktir Bu grafik olgunlasmamis olgunlasmamis olgun ve ustun kumtasi taslari arasindaki farki gosterir Kumtasi daha olgunlastikca tahillar daha yuvarlak hale gelir ve kayanin matrisinde daha az kil vardir Dott un Siniflandirma SemasiDott un 1964 kumtasi siniflandirma semasi jeologlar tarafindan kumtaslarini siniflandirmak icin kullanilan semalardan biridir Dott un semasi Gilbert in silikat kumtasi siniflandirmasinin bir modifikasyonudur ve R L Folk un cift dokusal ve kompozisyon olgunluk kavramlarini bir siniflandirma sistemine dahil eder Gilbert ve R L Halk in semalarini birlestirmenin arkasindaki felsefe camurtasindan arenite ve stabilden kararsiz tanecik bilesimine dokusal varyasyonun surekli dogasini tasvir edebilmesidir Dott un siniflandirma semasi cerceve tanelerinin mineralojisine ve cerceve taneleri arasinda mevcut olan matris turune dayanmaktadir Bu ozel siniflandirma semasinda Dott arenit ve wackes arasindaki siniri 15 matrisinde belirlemistir Buna ek olarak Dott bir kumtasi icinde bulunabilen farkli cerceve tanelerini uc ana kategoriye ayirir kuvars feldispat ve litik taneler Arenitler cerceve taneleri arasinda 15 ten az kil matrisine sahip olan kumtasi tipleridir Kuvars arenitler 90 dan fazla silisli tahil iceren kumtaslaridir Tahillar kuvars veya cort kaya parcalarini icerebilir Kuvars arenitler dokusal olarak ustun kumtaslarina olgunlasir Bu saf kuvars kumlari nakliye oncesinde ve sirasinda meydana gelen asiri hava sartlarindan kaynaklanmaktadir Bu ayrisma en kararli mineral olan kuvars taneleri haric her seyi kaldirir Genellikle aeolian plajlari veya raf ortamlari gibi istikrarli bir cratonik ortamda biriken kayalara baglidirlar Kuvars arenitleri genellikle tortul kaynak kayalari olarak ve daha az duzenli olarak birincil magmatik veya metamorfik kayaclardan elde edilen birinci dongu tortulari kuvars tanelerinin coklu geri donusumunden kaynaklanir Feldspatik arenitler 90 dan daha az kuvars ve kararsiz litik parcalardan daha fazla feldispat ve kucuk yardimci mineraller iceren kumtaslaridir Feldspatik kumtaslari olgunlasmamis veya olgunlasmis olabilir Bu kumtaslari cratonik veya sabit raf ayarlariyla birlikte ortaya cikar Feldspatik kumtaslari granitik tip birincil kristal kayalardan elde edilir Kumtasi baskin olarak plajiyoklaz ise o zaman kokenlidir Litik arenitler genellikle yuksek oranda kararsiz litik fragman icerigi ile karakterize edilir Ornekler volkanik ve metamorfik klostlari icerir ancak litik arenitlerde cort gibi stabil klastler yaygindir Bu kaya turu feldspatlardan 90 dan az kuvars tanesi ve daha kararsiz kaya parcalari icerir Genellikle dokusal olarak olgunlasmaya calisir fakat olgunlasmazlar Fluvial konglomeratlar ve diger fluvial birikintilerle veya daha derin su deniz konglomeralarinda iliskilidir Ince taneli kayalardan cogunlukla seyllerden volkanik kayalardan ve metamorfik kayadan turetilmis buyuk hacimlerde kararsiz malzeme ureten kosullar altinda olusurlar Wackes cerceve taneleri arasinda 15 ten fazla kil matrisi iceren kumtaslaridir Kuvars wackes nadirdir cunku kuvars arenitleri dokusal olarak cok iyi olgunlasir Felspathic wackes 15 ten daha buyuk bir matris iceren feldspatik kumtasidir Litik wacke matrisin 15 ten fazla oldugu bir kumtasidir Arkose kumtaslari yuzde 25 ten fazla feldspattir Taneler saf kuvars kumtaslarina gore zayif yuvarlatilmis ve daha az iyi siralanmistir Feldspat bakimindan zengin bu kumtaslari kimyasal ayrismanin fiziksel ayrismaya tabi oldugu hizla asinan granitik ve metamorfik arazilerden gelir Greywacke kumtaslari litik parcalarin ve acisal kuvars ve feldispat tanelerinin veya ince taneli kil matrisi ile cevrelenmis tanelerin heterojen bir karisimidir Bu matrisin cogu kumtasi olusumunun derin gomuldukten sonra kimyasal olarak degistirilen ve fiziksel olarak sikistirilan seyl ve bazi volkanik kayalar gibi nispeten yumusak fragmanlardan olusur KullanimlariKarnak tapinagi Kumtasi tarih oncesi donemlerden beri ev insaatlari ve ev esyalari icin kullanilmaktadir ve kullanilmaya devam etmektedir Kumtasi eski zamanlardan beri populer bir yapi malzemesiydi Nispeten yumusaktir oymayi kolaylastirir Tapinak ev ve diger binalarin yapiminda dunya capinda yaygin olarak kullanilmaktadir Sus cesmeleri ve heykeller yaratmak icin sanatsal amaclar icin de kullanilmistir Bazi kumtaslari hava kosullarina da dayaniklidir Bu kumtasini asfalt betonu da dahil olmak uzere bina ve kaldirim malzemesi de yapar Bununla birlikte Kuzey Bati Ingiltere de kullanilan Collyhurst kumtasi gibi gecmiste kullanilan bazi Kumtasilarin daha az direncli oldugu daha eski binalarda onarim ve degistirme gereksinimi duyulmustur Bireysel tanelerin sertligi tane boyutunun homojenligi ve yapilarinin kirilganligi nedeniyle bazi kumtasi turleri bileme taslari yapmak bicaklari ve diger aletleri keskinlestirmek icin mukemmel malzemelerdir Gevrek olmayan kumtasi ornegin ogutme tasi gibi tahil ogutmek icin ogutme taslari yapmak icin kullanilabilir Yuzde 90 95 daha fazla kuvars iceren bir tur saf kuvars kumtasi ortokimit Kuresel Miras Tas Kaynagina aday gosterilmesi icin bir tur saf kuvars kumtasi yuzde 90 95 oraninda kuvars iceren ortokuartzit onerilmistir Arjantin in bazi bolgelerinde ortokimit tasli cephe Mar del Plata tarzi bungalovlarin ana ozelliklerinden biridir Notlar a b A Basic Sedimentary Rock Classification L S Fichter Department of Geology Environmental Science James Madison University JMU Harrisonburg Virginia October 2000 JMU sed classif accessed March 2009 separates clastic chemical amp biochemical organic Bleached sandstone Dorrik A V Stow 2005 Sedimentary Rocks in the Field A Colour Guide Manson Publishing ISBN 978 1 874545 69 9 Retrieved 11 May 2012 a b c d e f g h i j k l m n John Pettijohn Paul Edwin Potter Raymond Siever 1987 Sand and Sandstone Springer ISBN 978 0 387 96350 1 Retrieved 11 May 2012 a b Boggs J R 2000 Principles of sedimentology and stratigraphy 3rd ed Toronto Merril Publishing Company ISBN 0 13 099696 3 a b Prothero D 2004 Sedimentary Geology New York NN W H Freeman and Company rothero D R and Schwab F 1996 Sedimentary Geology p 460 ISBN 0 7167 2726 9 a b c Jackson J 1997 Glossary of Geology Alexandria VA American Geological Institute ISBN 3 540 27951 2 Arsivlenmis kopya 30 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2020 Robert H Dott 1964 Wacke greywacke and matrix what approach to immature sandstone classification SEPM Journal of Sedimentary Research 34 3 625 32 doi 10 1306 74D71109 2B21 11D7 8648000102C186 Edensor T amp Drew I Building stone in the City of Manchester St Ann s Church Sci eng mmu ac uk Retrieved on 2012 05 11 Cravero Fernanda et al 8 July 2014 Piedra Mar del Plata An Argentine orthoquartzite worthy of being considered as a Global Heritage Stone Resource PDF Geological Society London Archived from the original PDF on 9 April 2015 Retrieved 3 April 2015 KaynakcaFolk R L 1965 Petrology of sedimentary rocks PDF version Austin Hemphill s Bookstore 2nd ed 1981 ISBN 0 914696 14 9 Pettijohn F J P E Potter and R Siever 1987 Sand and sandstone 2nd ed Springer Verlag ISBN 0 387 96350 2 Scholle P A 1978 A Color illustrated guide to constituents textures cements and porosities of sandstones and associated rocks American Association of Petroleum Geologists Memoir no 28 ISBN 0 89181 304 7 Scholle P A and D Spearing 1982 Sandstone depositional environments clastic terrigenous sediments American Association of Petroleum Geologists Memoir no 31 ISBN 0 89181 307 1 USGS Minerals Yearbook Stone Dimension Thomas P Dolley U S Dept of the Interior 2005 format PDF