Gre Virike Höyüğü, Şanlıurfa il merkezinin 75 km güneybatısında, Birecik ilçesinin 15 km güneyinde, Fırat'ın doğu kıyısında yer alan bir höyüktür. Höyük, 15 metre yükseklikte, 70 x 60 metre boyutlarındadır.
Arkeolojik Höyük | |
Adı: | Gre Virike |
il: | Şanlıurfa |
İlçe: | Birecik |
Köy: | Akarçay |
Türü: | Höyük |
Tahribat: | |
Tescil durumu: | Tescilli |
Tescil No ve derece: | 388 |
Tescil tarihi: | 10.02.1990 |
Araştırma yönetmi | Kazı |
Kazılar
Gre Virike Höyük ilk kez Karkamış Barajı su toplama sahası altında kalacak olan arkeolojik yerleşimler konusunda bölgede yüzey araştırmaları yapan 'nin ekibi tarafından 1989 yılında saptanmıştır. Daha sonra ODTÜ 'ın (Tarihsel Çevre Değerlerini Araştırma Merkezi) "Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi" kapsamında Prof. Dr. başkanlığındaki bir ekip tarafından kapsamlı bir yüzey araştırması yapılmıştır. Kazı çalışmaları ise yine Prof. Dr. Tuba Ökse başkanlığındaki bir ekip tarafından 1999 – 2001 yılları arasında yapılmıştır.
Tabakalanma
Kazılarda ortaya çıkarılan mimari yapılar Erken Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı'na tarihlenmektedir. Birkaç boyalı çanak çömlek parçası da yerleşimin (Halaf) ve 'a (Obeyd) kadar geri gittiği şeklinde yorumlanmaktadır. Güney yamaçta ortaya çıkarılan Bizans Dönemi'ne tarihlenen kerpiç duvarlı yapılar, bu dönem yerleşimin ortaya koymaktadır.
Buluntular
Yerleşim içi mezarlar
Tunç Çağı'na tarihlenen iki mezar, Güneydoğu Anadolu'da farklı bir gömü geleneğini ortaya koymaktadır. Çapı 120 x 95 cm derinliği ise 70 cm olan oval mezar çukurunun çevresi dört sıra iri taşla örülmüştür. Üst kireçtaşı levhalarla kapatılmıştır. Sanduka mezar olarak yapılmaya başlandığı ama levha taş eksikliğinden dolayı bu şekilde bırakıldığı düşünülmektedir. Bununla birlikte içinde iki çocuk iskeleti olan mezarda gömüt armağanları oldukça zengindir. Çok sayıda küçük kap, çocuklar için oyuncak olarak edinilmiş olduğu anlaşılan ve çocuklarla birlikte gömülmek istenen pişmiş topraktan kuş biçimli çıngırak, iki oyuncak kağnı tekerleği, üç tunç iğne ve akik boncuklar, muhtemelen oyuncak olarak iş gören küçük bir banyo teknesi, gömüt armağanları olarak bırakılmıştır. Yerleşimde bulunan buna benzer bir mezar ile bir çömlek mezar, bebek ve çocukların yerleşim içinde gömülme geleneğini göstermektedir. Bu uygulama, bu toplumda ana ile bebeği arasındaki duygusal bağların güçlülüğünü gösteren bir belge olarak görülebilir.
Anıtsal mezar kompleksi
Gre Virike özellikle oda mezarlarla dikkati çeker. İçerideki buluntulara göre bu mezarların ETÇ III boyunca kullanıldığı söylenmektedir. Hayvan kemiği buluntuları ise kuzu ve oğlak kurban edildiğini göstermektedir. Yer altı su kaynaklarına uzanan koridorlar, höyükte ölü kültünün varlığını gösteren diğer bir buluntudur. Oda mezarlarını hemen yakınında taştan yapılan bu yapılar, bir insanın geçebileceği genişlik ve yükseklikteki koridorlarla yeraltına inmektedir. Eski Mezopotamya inancında, ölünün yer altı dünyasına yolculuğunda, yer altı sularının kaynağı olan "Apzu"'yu geçmesi gerekmektedir. Bu törenler de bu sınavı kolaylaştırmak için olmalıdır. Yer altı sularıyla bağlantılı yapılara Gre Virike ile iki yerde daha rastlanmıştır, Gedikli Karahöyük ve . Bu tür mezar komplekslerinin zaman zaman gömülen kişileri anmak için yapılan törenlere sahne olduğu yönünde bulgular vardır. Bu bağlamda bunların anıtsal mezar olduğu kabul edilir. Mezar odaları ve onlarla bağlantılı odalar tarzındaki bu anıtsal mezar kompleklerinin, gerek yapısal gerekse işlevsel benzerlerine Kuzey Suriye'deki aynı dönem yerleşmelerinde de rastlanmaktadır. Bu yerleşmelere örnek olarak Tell Ahmar, Tell Kara Kuzak, Jerablus Tahtani, Umm el-Marra, Tell Chuera, Tell Halawa A ve Tell Banat verilebilir. Bu gibi anıtsal mezar komplekslerine gömülen kişilerin, yerleşmedeki saygı duyulan ailelerin bireyleri olduğu beklenir. Bununla birlikte, bu saygınlığın temelinde yatan etkenin, dini, politik ya da askeri bir gücü temsil ediyor olmalarından kaynaklanıp kaynaklanmadığı hakkında bir veri yoktur.
Kerpiç Sanduka Mezar
Yapılan arkeolojik bilimsel araştırma kazılarında elde edilen atropolojik bulgular neticesinde kerpiçten yapılmış sanduka mezar yapısındaki bulgular sonucu ölü kişinin kafatası ve uzun kemiklerinin bir kısmı korunmuş durumda olduğu ve bireyin erişkin bir erkek olduğu belirlenmiştir.Cinsiyete ilişkin kriterler henüz oluşamamış olduğundan cinsiyeti belirlenmemiştir.Kemikler oldukça eksik ve deforme olmuş durumdadır. Bireyin uyluk kemiklerine ait gövde ve uç kısımlar kısmen korunmuş durumda olduğu görülmektedir. Bireyin yaşı ile ilgili yaş tayini üst süt ikinci azı dişinden ve bireyin daimi üst 1. ve 2. azı dişlerinden yapılabilmiştir. Bireyin genç olmasından dolayı dişlerde aşınma olmadığı görülmektedir.
Çömlek Mezar
Ayrıca diğer bir taraftan çömlek mezar içinde bulunan ayrı bir mezar yapısında antropoljik bulgular, bireyin kemik yapısının ince ve kırılgan olması, toprağın asitli ve kireçli durumundan kaynaklanan tahribata uğamış olduğu görülmektedir. Uzun kemikler büyük oranda eksik olduğu gözükmektedir. Dişlerin birçoğu süt dişleri olmasına rağmen iyi korunmuşlardır. Bu antropolojik incelemeden yapılan yaş tayininde iskelet 9 aylık bebeğe ait olduğu belirlenmiştir.
Mimari
Anıtsal mezar kompleksinin mimari yapısı şu şekilde anlatılmaktadır: Zemin kademeli olarak tasfiye edildikten sonra 50 x 35 metrelik bir alan, 60 x 40 cm boyutlarındaki kerpiç bloklarla örülmüş, kerpiç bir döşeme elde edilmiştir. Bu döşemenin kuzeybatı ve güney kenarları 2 metre yükseklikte bir teras oluşturmuştur. Döşemenin güneybatı, güneydoğu ve kuzeybatı kenarları iri bazalt bloklarla örülmüş 1,20 m kalınlıkta ve 1,5 m yükseklikte duvarlarla desteklenmiştir. Güney kesimde, döşeme üzerine yapılmış su kanalı ve kurban çukurları bulunmaktadır. Bu bulgular, döşemenin Erken Tunç Çağı başlarında inşa edildiğini gösterir.
Döşemenin kuzeydoğu bölümünde, taban ve yanları, nemin kerpiç yapı malzemesini tahrip etmesini önlemek için 3 cm kalıntılar alçı ile sıvanmış iki havuz yer almaktadır. Havuzlar 1,35 x 2,50 metre ölçülerinde ve 1,80 metre derinliktedir. Kuzeydeki havuzun tabanında ele geçen buluntular MÖ 3. binyılın ilk yarısına tarihlenmektedir. Güneydeki diğer havuz içine Erken Tunç Çağı III'te oda mezar yapılmıştır. Kerpiç döşemenin güneybatısında merdivenli bir tünel bulunmaktadır. Bazalt bloklarla yapılmış olan tünel, 1 x 1 metre boyutlarında olup 45 derecelik bir eğimle ve basamaklı olarak yer altına inmektedir. Tünelin, bir yer altı su kaynağına indiği anlaşılmaktadır.
Mekanlar günlük yaşam için fazlasıyla küçüktür. Tabanlarında, kenarları sıvalı ve içleri kül dolu çukurların varlığı da günlük yaşamla ilintisiz bulunmuştur. Ölü gömme ve anma törenleri sırasında sunu odaları olarak kullanıldıkları düşünülmektedir.
Buluntular
Mezar kompleksinin bir tarafında bulunan 3,60 x 2,20 boyutlarındaki odanın, yerde bulunan mutfak kapları, bazalt öğütme taşlar ve bardaklardan, mutfak olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ölü gömme ve anma ritüelleri sırasında kurban kesildiği, yemek yendiği, mezar içerisine tahıl ve baklagil tohumları serpildiği anlaşılmaktadır. İçi külle dolu çukurlarda ateş ve tütsü yakıldığı düşünülmektedir.
Değerlendirme
Gre Virike Höyüğü'nün esasen bir yerleşimle bağlantısız bir kutsal alan olduğu, burada ölü kültüyle bağlantılı ritüellerin düzenlendiği ileri sürülmektedir. Öte yandan anıtsal mezar kompleksindeki yapılar ve buluntular, buranın ölü ve bereket kültüne dayanan bir inanç sisteminin ihtiyaçlarına cevap verdiği şeklinde görülmektedir. Gre Virike'deki bu inanç sisteminin bereket kültü yanı, Tammuz, ve Osiris tapımlarıyla paralel bulunmaktadır. Halen Anadolu'daki mezar yakınlarında ateş yakılması, ateşe içki dökülmesi, kurban kesilmesi, kurban yağlarının ateşe atılması, bu bereket ve ölü kültünün günümüzdeki yansımaları olarak düşünülmektedir.
Dış bağlantılar
- Yakın plan kroki
- Fotoğraflar 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ "TAY – Yerleşme Ayrıntıları". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2012.
- ^ a b c d "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları". 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2012.
- ^ Derya Yılmaz, Erken Tunç Çağı'nda Güneydoğu Anadolu'da Oda Mezar Geleneği 27 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı 31 (2006) Sh.: 65-67
- ^ Derya Yılmaz, Sh.: 67
- ^ a b ÖKSE, A.Tuğba (2002). Gre Virike, Fırat Kenarında Bir M.Ö. 3. Bin Kutsal Alanı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. ss. 53,74. 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2021.
- ^ A. Tuba Ökse Gre Virike: Fırat Kenarında Bir M.Ö. 3. Bin Kutsal Alanı 4 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (2002) Sayı: 2 – Sh.: 54
- ^ a b T. Ökse, Sh.: 56
- ^ 24. Kazı Sonuçları Toplantısı (2002), Sh.: 362
- ^ T. Ökse, Sh.: 57,58
- ^ T. Ökse, Sh.: 59, 60
- ^ Derya Yılmaz, Sh.: 59-68
- ^ T. Ökse, Sh.: 60, 61
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gre Virike Hoyugu Sanliurfa il merkezinin 75 km guneybatisinda Birecik ilcesinin 15 km guneyinde Firat in dogu kiyisinda yer alan bir hoyuktur Hoyuk 15 metre yukseklikte 70 x 60 metre boyutlarindadir Arkeolojik HoyukAdi Gre Virikeil SanliurfaIlce BirecikKoy AkarcayTuru HoyukTahribat Tescil durumu TescilliTescil No ve derece 388Tescil tarihi 10 02 1990Arastirma yonetmi KaziKazilarGre Virike Hoyuk ilk kez Karkamis Baraji su toplama sahasi altinda kalacak olan arkeolojik yerlesimler konusunda bolgede yuzey arastirmalari yapan nin ekibi tarafindan 1989 yilinda saptanmistir Daha sonra ODTU in Tarihsel Cevre Degerlerini Arastirma Merkezi Ilisu ve Kargamis Baraj Golleri Altinda Kalacak Arkeolojik Kultur Varliklarini Kurtarma Projesi kapsaminda Prof Dr baskanligindaki bir ekip tarafindan kapsamli bir yuzey arastirmasi yapilmistir Kazi calismalari ise yine Prof Dr Tuba Okse baskanligindaki bir ekip tarafindan 1999 2001 yillari arasinda yapilmistir TabakalanmaKazilarda ortaya cikarilan mimari yapilar Erken Tunc Cagi ve Orta Tunc Cagi na tarihlenmektedir Birkac boyali canak comlek parcasi da yerlesimin Halaf ve a Obeyd kadar geri gittigi seklinde yorumlanmaktadir Guney yamacta ortaya cikarilan Bizans Donemi ne tarihlenen kerpic duvarli yapilar bu donem yerlesimin ortaya koymaktadir BuluntularYerlesim ici mezarlar Tunc Cagi na tarihlenen iki mezar Guneydogu Anadolu da farkli bir gomu gelenegini ortaya koymaktadir Capi 120 x 95 cm derinligi ise 70 cm olan oval mezar cukurunun cevresi dort sira iri tasla orulmustur Ust kirectasi levhalarla kapatilmistir Sanduka mezar olarak yapilmaya baslandigi ama levha tas eksikliginden dolayi bu sekilde birakildigi dusunulmektedir Bununla birlikte icinde iki cocuk iskeleti olan mezarda gomut armaganlari oldukca zengindir Cok sayida kucuk kap cocuklar icin oyuncak olarak edinilmis oldugu anlasilan ve cocuklarla birlikte gomulmek istenen pismis topraktan kus bicimli cingirak iki oyuncak kagni tekerlegi uc tunc igne ve akik boncuklar muhtemelen oyuncak olarak is goren kucuk bir banyo teknesi gomut armaganlari olarak birakilmistir Yerlesimde bulunan buna benzer bir mezar ile bir comlek mezar bebek ve cocuklarin yerlesim icinde gomulme gelenegini gostermektedir Bu uygulama bu toplumda ana ile bebegi arasindaki duygusal baglarin guclulugunu gosteren bir belge olarak gorulebilir Anitsal mezar kompleksi Gre Virike ozellikle oda mezarlarla dikkati ceker Icerideki buluntulara gore bu mezarlarin ETC III boyunca kullanildigi soylenmektedir Hayvan kemigi buluntulari ise kuzu ve oglak kurban edildigini gostermektedir Yer alti su kaynaklarina uzanan koridorlar hoyukte olu kultunun varligini gosteren diger bir buluntudur Oda mezarlarini hemen yakininda tastan yapilan bu yapilar bir insanin gecebilecegi genislik ve yukseklikteki koridorlarla yeraltina inmektedir Eski Mezopotamya inancinda olunun yer alti dunyasina yolculugunda yer alti sularinin kaynagi olan Apzu yu gecmesi gerekmektedir Bu torenler de bu sinavi kolaylastirmak icin olmalidir Yer alti sulariyla baglantili yapilara Gre Virike ile iki yerde daha rastlanmistir Gedikli Karahoyuk ve Bu tur mezar komplekslerinin zaman zaman gomulen kisileri anmak icin yapilan torenlere sahne oldugu yonunde bulgular vardir Bu baglamda bunlarin anitsal mezar oldugu kabul edilir Mezar odalari ve onlarla baglantili odalar tarzindaki bu anitsal mezar kompleklerinin gerek yapisal gerekse islevsel benzerlerine Kuzey Suriye deki ayni donem yerlesmelerinde de rastlanmaktadir Bu yerlesmelere ornek olarak Tell Ahmar Tell Kara Kuzak Jerablus Tahtani Umm el Marra Tell Chuera Tell Halawa A ve Tell Banat verilebilir Bu gibi anitsal mezar komplekslerine gomulen kisilerin yerlesmedeki saygi duyulan ailelerin bireyleri oldugu beklenir Bununla birlikte bu sayginligin temelinde yatan etkenin dini politik ya da askeri bir gucu temsil ediyor olmalarindan kaynaklanip kaynaklanmadigi hakkinda bir veri yoktur Kerpic Sanduka Mezar Yapilan arkeolojik bilimsel arastirma kazilarinda elde edilen atropolojik bulgular neticesinde kerpicten yapilmis sanduka mezar yapisindaki bulgular sonucu olu kisinin kafatasi ve uzun kemiklerinin bir kismi korunmus durumda oldugu ve bireyin eriskin bir erkek oldugu belirlenmistir Cinsiyete iliskin kriterler henuz olusamamis oldugundan cinsiyeti belirlenmemistir Kemikler oldukca eksik ve deforme olmus durumdadir Bireyin uyluk kemiklerine ait govde ve uc kisimlar kismen korunmus durumda oldugu gorulmektedir Bireyin yasi ile ilgili yas tayini ust sut ikinci azi disinden ve bireyin daimi ust 1 ve 2 azi dislerinden yapilabilmistir Bireyin genc olmasindan dolayi dislerde asinma olmadigi gorulmektedir Comlek Mezar Ayrica diger bir taraftan comlek mezar icinde bulunan ayri bir mezar yapisinda antropoljik bulgular bireyin kemik yapisinin ince ve kirilgan olmasi topragin asitli ve kirecli durumundan kaynaklanan tahribata ugamis oldugu gorulmektedir Uzun kemikler buyuk oranda eksik oldugu gozukmektedir Dislerin bircogu sut disleri olmasina ragmen iyi korunmuslardir Bu antropolojik incelemeden yapilan yas tayininde iskelet 9 aylik bebege ait oldugu belirlenmistir Mimari Anitsal mezar kompleksinin mimari yapisi su sekilde anlatilmaktadir Zemin kademeli olarak tasfiye edildikten sonra 50 x 35 metrelik bir alan 60 x 40 cm boyutlarindaki kerpic bloklarla orulmus kerpic bir doseme elde edilmistir Bu dosemenin kuzeybati ve guney kenarlari 2 metre yukseklikte bir teras olusturmustur Dosemenin guneybati guneydogu ve kuzeybati kenarlari iri bazalt bloklarla orulmus 1 20 m kalinlikta ve 1 5 m yukseklikte duvarlarla desteklenmistir Guney kesimde doseme uzerine yapilmis su kanali ve kurban cukurlari bulunmaktadir Bu bulgular dosemenin Erken Tunc Cagi baslarinda insa edildigini gosterir Dosemenin kuzeydogu bolumunde taban ve yanlari nemin kerpic yapi malzemesini tahrip etmesini onlemek icin 3 cm kalintilar alci ile sivanmis iki havuz yer almaktadir Havuzlar 1 35 x 2 50 metre olculerinde ve 1 80 metre derinliktedir Kuzeydeki havuzun tabaninda ele gecen buluntular MO 3 binyilin ilk yarisina tarihlenmektedir Guneydeki diger havuz icine Erken Tunc Cagi III te oda mezar yapilmistir Kerpic dosemenin guneybatisinda merdivenli bir tunel bulunmaktadir Bazalt bloklarla yapilmis olan tunel 1 x 1 metre boyutlarinda olup 45 derecelik bir egimle ve basamakli olarak yer altina inmektedir Tunelin bir yer alti su kaynagina indigi anlasilmaktadir Mekanlar gunluk yasam icin fazlasiyla kucuktur Tabanlarinda kenarlari sivali ve icleri kul dolu cukurlarin varligi da gunluk yasamla ilintisiz bulunmustur Olu gomme ve anma torenleri sirasinda sunu odalari olarak kullanildiklari dusunulmektedir Buluntular Mezar kompleksinin bir tarafinda bulunan 3 60 x 2 20 boyutlarindaki odanin yerde bulunan mutfak kaplari bazalt ogutme taslar ve bardaklardan mutfak olarak kullanildigi anlasilmaktadir Olu gomme ve anma rituelleri sirasinda kurban kesildigi yemek yendigi mezar icerisine tahil ve baklagil tohumlari serpildigi anlasilmaktadir Ici kulle dolu cukurlarda ates ve tutsu yakildigi dusunulmektedir DegerlendirmeGre Virike Hoyugu nun esasen bir yerlesimle baglantisiz bir kutsal alan oldugu burada olu kultuyle baglantili rituellerin duzenlendigi ileri surulmektedir Ote yandan anitsal mezar kompleksindeki yapilar ve buluntular buranin olu ve bereket kultune dayanan bir inanc sisteminin ihtiyaclarina cevap verdigi seklinde gorulmektedir Gre Virike deki bu inanc sisteminin bereket kultu yani Tammuz ve Osiris tapimlariyla paralel bulunmaktadir Halen Anadolu daki mezar yakinlarinda ates yakilmasi atese icki dokulmesi kurban kesilmesi kurban yaglarinin atese atilmasi bu bereket ve olu kultunun gunumuzdeki yansimalari olarak dusunulmektedir Dis baglantilarYakin plan kroki Fotograflar 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca TAY Yerlesme Ayrintilari 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2012 a b c d TAY Yerlesme Donem Ayrintilari 24 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2012 Derya Yilmaz Erken Tunc Cagi nda Guneydogu Anadolu da Oda Mezar Gelenegi 27 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Dergisi Sayi 31 2006 Sh 65 67 Derya Yilmaz Sh 67 a b OKSE A Tugba 2002 Gre Virike Firat Kenarinda Bir M O 3 Bin Kutsal Alani Hacettepe Universitesi Edebiyat Fakultesi Dergisi ss 53 74 20 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2021 A Tuba Okse Gre Virike Firat Kenarinda Bir M O 3 Bin Kutsal Alani 4 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hacettepe Universitesi Edebiyat Fakultesi Dergisi 2002 Sayi 2 Sh 54 a b T Okse Sh 56 24 Kazi Sonuclari Toplantisi 2002 Sh 362 T Okse Sh 57 58 T Okse Sh 59 60 Derya Yilmaz Sh 59 68 T Okse Sh 60 61