Gulam

Gulâm, İslam devletlerinde kölelerden oluşan, hükümdarı korumakla görevli olan askerî birliklerdir. Osmanlı İmparatorluğu'nda kapıkulu askerleri olarak devam etmiştir. Gulâm, kelime itibarıyla Arapça kökenli olup, erkek çocuk anlamına gelmektedir. Büyük Selçuklu Devleti ve Anadolu Selçuklu Devleti'nde gulâmların çoğunlukla Türk olduğunu ileri süren araştırmacılar vardır. Buna karşın, İslam hukukundaki doğuştan müslüman olanların köle olarak alınamayacağına ilişkin hüküm gereği, tüm gulâmların aslen gayrimüslim oldukları da ileri sürülmektedir.

Gulâmın alışılageldik kullanımı, esir ya da köle olarak alınan bireylerin yetenekleri ya da aldıkları eğitime göre kazandıkları becerilere göre, çoğu kez orduda olmak üzere çeşitli devlet görevlerinde söz sahibi olmalarıdır. Kölelerin asker olarak kullanılması pek çok devlette görülür, ancak gulâm, İslam devletlerinde uygulanan ve özgün bir hizmete alma yöntemidir. Bu sistemde köle, gulâm olarak sistemli bir eğitimle çoğu kez profesyonel asker ya da yönetici olarak yetiştirilmesi ve devlet hizmetinde daimi ve maaşlı olarak istihdam edilmesidir. Dolayısıyla gulâmın, köleden farklı sosyal ve hukuki statüsü vardır. En eski uygulâmaları Ömer bin Hattab dönemindedir. Daha sonra Emeviler ve daha kurumsal ve geniş çaplı olarak Abbasiler döneminde uygulanmıştır. Zaman içinde tüm İslam devletlerinde yaygınlaşmıştır.

Hükümdarlar, kendi halklarından unsurları ordu ve devlet teşkilatından uzaklaştırıp onların yerine farklı etnik unsurları istihdam etmişlerdir.

Gulâmların değeri, onların köklerinden, tüm sosyal bağlarından koparılmış olmaları ve her an görevleri için elde bulunmalarından kaynaklanmaktadır. Köle temini çeşitli yollarla yapılırdı. Bunun en yaygın şekli satın alma, hediye yoluyla sahip olma ve savaşlarda ganimet olarak ele geçirme ya da Osmanlı'da olduğu gibi devşirmeyle toplanmalarıdır.. Toptancı köle tüccarları, belli başlı köle ticaret merkezlerinden topladıkları köleleri, feodallerin saraylarına satarlardı ve burada istihdam edilen köleler, ordunun önemli bir kısmını oluştururlardı. Gulâm sistemi ilk defa Karahanlılarda görülmüştür. Özellikle Gazne sarayına hediye edilenlerle, Türkistan bölgesinden ganimet olarak alınan Türk gulâmlar hem orduda hem de sarayda önemli hizmetler görürlerdi.

Büyük Selçuklular, Safeviler, Memlükler ve Eyyübiler gibi devletler de gulâm sistemini kullanmışlardır. Gulâm sistemi tabiriyle, esaret, devşirme, rehin veya suretiyle Saray veya beyler hizmetine girip askeri sınıfa katılma usulü kastedilmektedir. Sistemin önemine Lybyer'in kitabında değinilmiştir.

Notlar

1. ^ Esin Atil, “Tarihte Türkler” 2 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . sh.: 370
2. ^ Erkan Göksu, Türkiye Selçuklularında Ordu, sh.: 26, 27 ve dipnot
3. ^ Erken Göksu, sh.: 31
4. ^ Bosworth, s.40
5. ^ Bosworth, s.44
6. ^ Cambridge 1913
7. ^ M.Fuat Köprülü 1931

Kaynakça

• Bosworth, C. E. (1960). Ghaznavids Military Organization Der Islam XXXVI.
• İnalcık, H. (1987). Türk Tarih Kurumu Yayınları XI.DİZİ -Sa.6a