Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Nisan 2021) () |
Gözetim kapitalizmi temelinde kar elde etmeyi amaçlayan, kişisel verilerin metalaştırılması üzerine yoğunlaşmış bir ekonomik sistemdir. Kişisel veriler işlenerek alınıp satılacak bir meta haline geldiğinden beri dünyadaki en değerli kaynaklardan biri olmuştur. Gözetim kapitalizminin konsepti, Shoshana Zuboff’un tanımlamasına göre, GoogleAdWords’un liderliğinde yükselen reklam şirketlerinin müşterileri daha net olarak hedef alabilmek için kişisel verilerin kullanımının yaratacağı imkanları görmesi ile ortaya çıkmıştır.
Veri toplamadaki artış uygulamaların kişisel seçimlere göre ayarlanabilmesi gibi şekillerde bireylere, akıllı şehirler gibi şekillerde de topluma çeşitli katkılar sağlayabilir. Ama yine de kapitalizmin ana amacı olan kar elde etmek amacı ile veri toplamak bireylerin hürriyetini, özerkliğini ve refahını tehlikeye atabilir. Kapitalizm odağını veri toplama ve işlemeye açık olan sosyal hayata doğru genişletmiştir. Bu da beraberinde kırılganlık, özel hayatın olduğu kadar toplumun da kontrolü gibi belirgin içerikler getirebilir.
Kapitalizmin ekonomik baskıları, ticari aktörler tarafından sosyal hayatın çevrimiçi alanlarının gözetlenmesi ile kar elde etme ve aksiyonların yönetilmesine yönelik alanları iç içe geçerek kuvvetli bir bağ kurmaya itmiştir. Bu yüzden kişileri özel olarak hedef alan reklamcılığın imkanları ortaya çıktığından beri kişisel verilerin değeri artmıştır. Sonuç olarak verilerin artan fiyatları toplumun en zengin insanlarının verilerini erişimi kısıtlı bir hale getirmiştir.
Tanımın Arka Planı
Shoshana Zuboff “çok büyük veri setlerinin analizi, insanların ve sistemlerin gelecekteki duygu düşünce ve davranış hareketlerinin ihtimalleri keşfederek, belirsizlikleri azaltmaya başladı.” Diye yazmıştır. 2014 yılında Vincent Mosco müşterilerin ve abonelerin bilgilerinin pazarlanmasından gözetim kapitalizmi olarak bahsetmiş ve bunun beraberinde gözetimci devlet kavramını da eklemiştir. Christian Fucs da gözetimci devletin gözetim kapitalizmi ile birleşik olduğu fikrine ulaşmıştır. Benzer şekilde Zuboff da devletin güvenlik aygıtları ile oldukça görünmez iş birlikleri yapıldığı için konunun çok daha karmaşık olduğunu belirtmiştir. Trebor Scholz’a göre şirketler bu kapitalizm için muhbirler işe almaktalar. Zuboff endüstriyel kapitalizmdeki seri üretim kavramı ile gözetim kapitalizminin birbirine zıt olduğunu söyler. İlki müşteriler ve çalışanlardan oluşan çevresinden bağımsız hareket eder iken diğeri hem müşterilerini hem çalışanlarını hem de ondan haberi bile olmayan bağımlı kitleleri avlamayı amaçlar. Bu araştırmalar gösteriyor ki çok büyük veri setlerinin analizine kapitalizmin eklenmesi olayın başlangıç amacında beklenmedik bir dönüşe yol açmıştır. Gözetim bilgi ekonomisindeki güç yapılanmalarını değiştirmiş, güç dengelerinin ulus devletlerden gözetimci kapitalizm ile iş yapan büyük şirketlere doğru kayma potansiyelini yaratmıştır.
Zuboff, gözetim kapitalizminin özel şirketlerin geleneksel yapılanmalarından öteye ulaştığını ve sadece gözetim maddesi ve para toplamakla kalmayıp aynı zamanda rıza mekanizması olmadan işlemler gerçekleştirmekte olduğunu belirtir. Başka bir deyişle büyük veri setlerinin analizi bir noktada sadece devletin aygıtları tarafından değil şirketler tarafından da yapılmaktadır. Zuboff araştırmasında Google ve Facebook’un “yeni bir birikim mantığı” tanımını icat ederek gözetim kapitalizmini bu kavrama dönüştürdüğünü söylemiştir. Bu dönüşüm iki şirketin de kar elde etmek amacı ile kullanıcılarının büyük miktarlardaki verilerini toplamalarını meşrulaştırmıştır. Bu verilerin dışarıdan kullanıcılara (özellikle reklam şirketlerine) satılması da bunu bir ekonomik sistem haline getirmiştir. Büyük veri setlerinin işlenmesi ve bu verilerin pazarlama mekanizması olarak kullanımı gözetim kapitalizmini şekillendirmiştir. Gözetim kapitalizmi neoliberalizmin veliahdı ilan edilmiştir.
Snowden filminin yaratıcısı olan Oliver Stone konuma dayalı bir oyun olan Pokemon Go’yu gözetim kapitalizminin bir fenomen olarak doğması ve uygulanmasının en son işareti olarak göstermiştir. Stone bu oyunu, konumu sadece oyuna yönelik kullanmayıp aynı zamanda kullanıcıları hakkında daha çok bilgi toplama amacı güttüğünü söyleyerek eleştirmiştir. Oyun kullanıcıların konumlarını takip ederek kullanıcıların adı ve bulundukları yerden çok daha fazla bilgi toplamıştır. Kullanıcıların USB belleğinin içeriğine, hesaplarına, internet bağlantılarına, telefon aktivitelerine ulaşım sağlayabilmekle kalmayıp telefon uyku modunda iken kullanıcıların telefonunu aktive etme iznine bile sahiptir. Daha sonra bu veriler Google gibi şirketler tarafından kişiyi hedef alan pazarlamayı geliştirmek için işlenebiliyor ve metalaştırılabiliyor.
Gözetim kapitalizminin bir diğer yönü de politik kampanyalar üzerindeki etkisi ile ilgilidir. Veri madencileri tarafından toplanan veriler Cambridge Analytica gibi şirketler tarafından ulaşılarak gözetim kapitalizminin ticari sonuçlarının da bir adım ötesinde politik kampanyalarda hedef belirlemede kullanılabiliyor. Bu şekilde siyasi partiler seçimlerdeki performanslarını en üst düzeye çıkarmak için çok daha iyi hedeflenmiş seçim kampanyaları oluşturabiliyorlar. Ama Doctorow’un yazdığı gibi bu verilerin yanlış kullanımı bizi totaliterliğe doğru götürecek. Bu bir tür şirketokrasiyi (yani şirketlerin yönettiği politik model) çağrıştırabilir. Turow der ki: “Şirket gücünün merkezileşmesi dijital çağın kalbinin tam ortasındaki gerçekliktir.”
Teori
Shoshana Zuboff
Zuboff’un teorisi gözetim kapitalizminin yeni bir Pazar çeşidi ve kapitalist istifçiliğin belirgin bir yöntemi olduğunu söyler. 2014 yılında yazdığı A Digital Decleration: Big Data as Surveillance Capitalism makalesinde gözetim kapitalizmini “bilgi kapitalizminin radikal bir şekilde içi boşaltılmış bir versiyonu” olarak karakterize eder. Gerçekliğin metalaştırılmasına ve davranışsal verilerin analiz edilmek ve satılmak üzere kullanılmasına dayanır.
Bunu takip eden 2015’deki makalesinde Zuboff kapitalizmin bu evriminin toplumsal çıkarsamalarını analiz eder. Zuboff “gözetim mallarını” “gözetim sermayesini” ve “gözetim kapitalizmini” ve onların küresel bir yapılanma olarak bilgisayarların arabuluculuğuna olan bağımlılığını birbirinden ayırt eder. Yaygın, çoğunlukla kabul gören ve çıkarsamanın, metalaştırmanın ve kontrolün gizli mekanizmalarından oluşan gücün bu yeni ifade şekli özgürlük, demokrasi ve mahremiyeti temelinden tehlikeye atmaktadır.
Zuboff’a göre bir yüzyıl öncesinde Ford ve General Motors’un seri üretime önderlik etmesi gibi Google ve Facebook da gözetim kapitalizmine önderlik etmektedir ve onu artık bilgi kapitalizminin baskın şekli haline getirmektedir.
2016 yılında yayınlanan Oxford Üniversitesi derslerinde Zuboff gözetim kapitalizminin mekanizmalarını ve pratiklerini tanımlamıştır. “Gözetim tarafın mülksüzleştirilme” konseptini ortaya atmış ve bunun gözetim rejimindeki haklara odaklandığı için öz belirlenimciliğin psikolojik ve politik yanları ile çeliştiğini söylemiştir. Bu tepeden inme bir darbe olarak tabir edilmiştir.
Ana Özellikleri
Shoshana Zuboff’un kitabı The Age of Surveillance Capitalism (Gözetim Kapitalizmi Çağı) 2019’da yayınlandı. Bu kitapta gözetim kapitalizminin eşi görülmemiş gücünü ve şirketlerin bizim davranışlarımızı tahmin ve kontrol etme isteklerini detaylı bir şekilde incelemiştir. Zuboff gözetim kapitalizminin mantığının dört ana özelliğini Google baş ekonomisti Hal Varian’ın tanımladığı dört ana özellik üzerinden belirtmiştir.
- Daha da fazla veri toplama ve analizine doğru yol almak
- Bilgisayar yönetimi ve otomasyonun kullanımı konusundaki sözleşmeli gelişmeler
- Dijital platformlarda kullanıcılara sunulan servisleri kişiselleştirme ve özelleştirme isteği
- Kullanıcılar ve müşterilerin devamlı deneyimler edinmeleri için teknolojik alt yapıyı kullanma
Analiz
Zuboff gözetim kapitalizminden mahremiyet talep etmeyi ya da internetteki ticari gözetimi sona erdirmek için lobiler kurmayı Henry Ford’dan her Model T’yi eliyle yapmasını istemeye benzetmiş ve böyle taleplerin bireylerin hayatta kalma mekanizmalarını ihlal etmekle tehdit ettiğini söylemiştir.
Zuboff öz belirlenimciliğin cehalet, öğrenilmiş çaresizlik, ilgisizlik, uygunsuzluk, alışkanlık ya da kendini koyuvermek gibi nedenlerden dolayı bir cezaya da dönüşebileceği konusunda uyarmıştır.
Ayrıca şu soruyu sormuş “Bilginin efendileri mi yoksa köleleri mi olacağız?” ve ardından demiştir ki “Eğer dijital gelecek bizim evimiz olacaksa, onu o hale getirecek olan bizleriz.”
Zuboff kitabında endüstriyel kapitalizm ve gözetim kapitalizmini karşılaştırır ve endüstriyel kapitalizmin doğayı gözetim kapitalizminin de insan doğasını sömürdüğünü söyler.
John Bellamy Foster Ve Robert W. McChesney
Gözetim kavramı başka bir anlamda olsa da siyasal ekonomistler John Bellamy Foster ve Robert w. McChesney tarafından da kullanılmıştır. 2014’te Monthly Review’de yayınlanan bir makalelerinde onlar bu terimi finansallaşmanın bir belirtisi olarak “veriye duyulan tatmin edilemeyen ihtiyaç” anlamında kullanmışlardır.
Gözetim kapitalizmi her ne kadar ticari süreçlere işaret etse de, Zuboff'un "öngörü piyasası" aynı zamanda siyasal amaçlar için de kullanılabilmektedir. FBI'ın 2023 yılında, ABD'de vatandaşların lokasyon verilerini satınaldığını itiraf etmesi veya Çin'in gözetim araçları arasında söz konusu verilerin bulunması bu duruma örnek teşkil etmektedir.
Tepkiler
Çok sayıda organizasyon gözetim kapitalizmi içinde ifade özgürlüğü ve mahremiyet hakları için mücadele vermekte ve ulusal hükûmetler mahremiyet yasaları çıkarmaktadır. Ayrıca geniş gözetimin kullanımı ve yeni olanakları akla kötüye kullanımını önlemek amacı ile yeni sisteme karşı yapısal önlemler almayı getirmekte. 2018’de meydana gelen Facebook- Cambridge Analytica Veri Skandalı sonucu devletlerin gözetim kapitalizminin tehliklerine karşı dikkatleri artmıştır. Geniş gözetimin kötüye kullanımına karşı pek çok devlet çeşitli önlemler almıştır. Örneğin Avrupa Birliği bu olaylara tepki olarak big datanın kötü amaçlarla kullanımı hakkındaki kanunlarını daha katı bir hale getirmiştir. Gözetim kapitalizmi bu kurallar altında daha zor bir hale gelmiştir ama yine de bu verilerin kötüye kullanımının engellenebilmesi sistemde yapısal değişiklikler gerektirdiğinden pek çok ülke için zordur.
Bruce Sterling 2014 yılında Strelka Enstitüsündeki “Nesnelerin internetinin İnanılmaz Mücadelesi” dersinde kişisel ürünlerin nasıl günlük hayatı takip eden gözetim nesneleri haline dönüşebileceğini anlatmıştır. Sterling konuşmasında nesnelerin internetini geliştiren çok uluslu şirketlerin ürettikleri gözetim sistemleri ile gözetim kapitalizmini beslediklerinin altını çizmiştir.
2019 yapımı The Great Hack filmi Cambridge analytica şirketinin Facebooku kullanarak 2106 Amerikan seçimlerini nasıl manipüle ettiğini konu almıştır. Kullanıcıların aşırı tanımlanması ve kara kutu algoritması tarafından oluşturulan ana sayfa akışları problemin kökenini oluşturmaktaydı.
2020’de Covid pandemisi gözetim kapitalizmine elektronik iz sürme ile yeni bir alan açmıştır. Hastalığı kontrol ve önleme merkezleri dijital iz sürme ile ilgili rehberler oluşturmuş ve mobil uygulamalar üretmiştir. Apple ve Google Mahremiyeti Koruyan Dijital İz Sürme hakkında bireysel girişimcilere, halk sağlığı departmanlarına ve diğer topluluklarda ve bölgelerdeki Covid-19 virüsünün izini sürmek isteyenler için bir rehber hazırlamıştır.
Kaynakça
- ^ . web.archive.org. 25 Mart 2023. 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2023.
- ^ Aslan, Mesut; Yıldırım Eliküçük Nilgün (Aralık 2022). "Gözetim Kapitalizmi, Siyasal Gözetim ve Çin'in Otoriter Gözetim Uygulamaları". Dünya Siyasetinde Asya-Pasifik 5. Nobel. s. 334.
- ^ "Surveillance capitalism", Wikipedia (İngilizce), 6 Aralık 2020, erişim tarihi: 22 Aralık 2020
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Gozetim kapitalizmi haber gazete kitap akademik JSTOR Nisan 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Gozetim kapitalizmi temelinde kar elde etmeyi amaclayan kisisel verilerin metalastirilmasi uzerine yogunlasmis bir ekonomik sistemdir Kisisel veriler islenerek alinip satilacak bir meta haline geldiginden beri dunyadaki en degerli kaynaklardan biri olmustur Gozetim kapitalizminin konsepti Shoshana Zuboff un tanimlamasina gore GoogleAdWords un liderliginde yukselen reklam sirketlerinin musterileri daha net olarak hedef alabilmek icin kisisel verilerin kullaniminin yaratacagi imkanlari gormesi ile ortaya cikmistir Veri toplamadaki artis uygulamalarin kisisel secimlere gore ayarlanabilmesi gibi sekillerde bireylere akilli sehirler gibi sekillerde de topluma cesitli katkilar saglayabilir Ama yine de kapitalizmin ana amaci olan kar elde etmek amaci ile veri toplamak bireylerin hurriyetini ozerkligini ve refahini tehlikeye atabilir Kapitalizm odagini veri toplama ve islemeye acik olan sosyal hayata dogru genisletmistir Bu da beraberinde kirilganlik ozel hayatin oldugu kadar toplumun da kontrolu gibi belirgin icerikler getirebilir Kapitalizmin ekonomik baskilari ticari aktorler tarafindan sosyal hayatin cevrimici alanlarinin gozetlenmesi ile kar elde etme ve aksiyonlarin yonetilmesine yonelik alanlari ic ice gecerek kuvvetli bir bag kurmaya itmistir Bu yuzden kisileri ozel olarak hedef alan reklamciligin imkanlari ortaya ciktigindan beri kisisel verilerin degeri artmistir Sonuc olarak verilerin artan fiyatlari toplumun en zengin insanlarinin verilerini erisimi kisitli bir hale getirmistir Tanimin Arka PlaniShoshana Zuboff cok buyuk veri setlerinin analizi insanlarin ve sistemlerin gelecekteki duygu dusunce ve davranis hareketlerinin ihtimalleri kesfederek belirsizlikleri azaltmaya basladi Diye yazmistir 2014 yilinda Vincent Mosco musterilerin ve abonelerin bilgilerinin pazarlanmasindan gozetim kapitalizmi olarak bahsetmis ve bunun beraberinde gozetimci devlet kavramini da eklemistir Christian Fucs da gozetimci devletin gozetim kapitalizmi ile birlesik oldugu fikrine ulasmistir Benzer sekilde Zuboff da devletin guvenlik aygitlari ile oldukca gorunmez is birlikleri yapildigi icin konunun cok daha karmasik oldugunu belirtmistir Trebor Scholz a gore sirketler bu kapitalizm icin muhbirler ise almaktalar Zuboff endustriyel kapitalizmdeki seri uretim kavrami ile gozetim kapitalizminin birbirine zit oldugunu soyler Ilki musteriler ve calisanlardan olusan cevresinden bagimsiz hareket eder iken digeri hem musterilerini hem calisanlarini hem de ondan haberi bile olmayan bagimli kitleleri avlamayi amaclar Bu arastirmalar gosteriyor ki cok buyuk veri setlerinin analizine kapitalizmin eklenmesi olayin baslangic amacinda beklenmedik bir donuse yol acmistir Gozetim bilgi ekonomisindeki guc yapilanmalarini degistirmis guc dengelerinin ulus devletlerden gozetimci kapitalizm ile is yapan buyuk sirketlere dogru kayma potansiyelini yaratmistir Zuboff gozetim kapitalizminin ozel sirketlerin geleneksel yapilanmalarindan oteye ulastigini ve sadece gozetim maddesi ve para toplamakla kalmayip ayni zamanda riza mekanizmasi olmadan islemler gerceklestirmekte oldugunu belirtir Baska bir deyisle buyuk veri setlerinin analizi bir noktada sadece devletin aygitlari tarafindan degil sirketler tarafindan da yapilmaktadir Zuboff arastirmasinda Google ve Facebook un yeni bir birikim mantigi tanimini icat ederek gozetim kapitalizmini bu kavrama donusturdugunu soylemistir Bu donusum iki sirketin de kar elde etmek amaci ile kullanicilarinin buyuk miktarlardaki verilerini toplamalarini mesrulastirmistir Bu verilerin disaridan kullanicilara ozellikle reklam sirketlerine satilmasi da bunu bir ekonomik sistem haline getirmistir Buyuk veri setlerinin islenmesi ve bu verilerin pazarlama mekanizmasi olarak kullanimi gozetim kapitalizmini sekillendirmistir Gozetim kapitalizmi neoliberalizmin veliahdi ilan edilmistir Snowden filminin yaraticisi olan Oliver Stone konuma dayali bir oyun olan Pokemon Go yu gozetim kapitalizminin bir fenomen olarak dogmasi ve uygulanmasinin en son isareti olarak gostermistir Stone bu oyunu konumu sadece oyuna yonelik kullanmayip ayni zamanda kullanicilari hakkinda daha cok bilgi toplama amaci guttugunu soyleyerek elestirmistir Oyun kullanicilarin konumlarini takip ederek kullanicilarin adi ve bulunduklari yerden cok daha fazla bilgi toplamistir Kullanicilarin USB belleginin icerigine hesaplarina internet baglantilarina telefon aktivitelerine ulasim saglayabilmekle kalmayip telefon uyku modunda iken kullanicilarin telefonunu aktive etme iznine bile sahiptir Daha sonra bu veriler Google gibi sirketler tarafindan kisiyi hedef alan pazarlamayi gelistirmek icin islenebiliyor ve metalastirilabiliyor Gozetim kapitalizminin bir diger yonu de politik kampanyalar uzerindeki etkisi ile ilgilidir Veri madencileri tarafindan toplanan veriler Cambridge Analytica gibi sirketler tarafindan ulasilarak gozetim kapitalizminin ticari sonuclarinin da bir adim otesinde politik kampanyalarda hedef belirlemede kullanilabiliyor Bu sekilde siyasi partiler secimlerdeki performanslarini en ust duzeye cikarmak icin cok daha iyi hedeflenmis secim kampanyalari olusturabiliyorlar Ama Doctorow un yazdigi gibi bu verilerin yanlis kullanimi bizi totaliterlige dogru goturecek Bu bir tur sirketokrasiyi yani sirketlerin yonettigi politik model cagristirabilir Turow der ki Sirket gucunun merkezilesmesi dijital cagin kalbinin tam ortasindaki gercekliktir TeoriShoshana Zuboff Zuboff un teorisi gozetim kapitalizminin yeni bir Pazar cesidi ve kapitalist istifciligin belirgin bir yontemi oldugunu soyler 2014 yilinda yazdigi A Digital Decleration Big Data as Surveillance Capitalism makalesinde gozetim kapitalizmini bilgi kapitalizminin radikal bir sekilde ici bosaltilmis bir versiyonu olarak karakterize eder Gercekligin metalastirilmasina ve davranissal verilerin analiz edilmek ve satilmak uzere kullanilmasina dayanir Bunu takip eden 2015 deki makalesinde Zuboff kapitalizmin bu evriminin toplumsal cikarsamalarini analiz eder Zuboff gozetim mallarini gozetim sermayesini ve gozetim kapitalizmini ve onlarin kuresel bir yapilanma olarak bilgisayarlarin arabuluculuguna olan bagimliligini birbirinden ayirt eder Yaygin cogunlukla kabul goren ve cikarsamanin metalastirmanin ve kontrolun gizli mekanizmalarindan olusan gucun bu yeni ifade sekli ozgurluk demokrasi ve mahremiyeti temelinden tehlikeye atmaktadir Zuboff a gore bir yuzyil oncesinde Ford ve General Motors un seri uretime onderlik etmesi gibi Google ve Facebook da gozetim kapitalizmine onderlik etmektedir ve onu artik bilgi kapitalizminin baskin sekli haline getirmektedir 2016 yilinda yayinlanan Oxford Universitesi derslerinde Zuboff gozetim kapitalizminin mekanizmalarini ve pratiklerini tanimlamistir Gozetim tarafin mulksuzlestirilme konseptini ortaya atmis ve bunun gozetim rejimindeki haklara odaklandigi icin oz belirlenimciligin psikolojik ve politik yanlari ile celistigini soylemistir Bu tepeden inme bir darbe olarak tabir edilmistir Ana Ozellikleri Shoshana Zuboff un kitabi The Age of Surveillance Capitalism Gozetim Kapitalizmi Cagi 2019 da yayinlandi Bu kitapta gozetim kapitalizminin esi gorulmemis gucunu ve sirketlerin bizim davranislarimizi tahmin ve kontrol etme isteklerini detayli bir sekilde incelemistir Zuboff gozetim kapitalizminin mantiginin dort ana ozelligini Google bas ekonomisti Hal Varian in tanimladigi dort ana ozellik uzerinden belirtmistir Daha da fazla veri toplama ve analizine dogru yol almak Bilgisayar yonetimi ve otomasyonun kullanimi konusundaki sozlesmeli gelismeler Dijital platformlarda kullanicilara sunulan servisleri kisisellestirme ve ozellestirme istegi Kullanicilar ve musterilerin devamli deneyimler edinmeleri icin teknolojik alt yapiyi kullanmaAnalizZuboff gozetim kapitalizminden mahremiyet talep etmeyi ya da internetteki ticari gozetimi sona erdirmek icin lobiler kurmayi Henry Ford dan her Model T yi eliyle yapmasini istemeye benzetmis ve boyle taleplerin bireylerin hayatta kalma mekanizmalarini ihlal etmekle tehdit ettigini soylemistir Zuboff oz belirlenimciligin cehalet ogrenilmis caresizlik ilgisizlik uygunsuzluk aliskanlik ya da kendini koyuvermek gibi nedenlerden dolayi bir cezaya da donusebilecegi konusunda uyarmistir Ayrica su soruyu sormus Bilginin efendileri mi yoksa koleleri mi olacagiz ve ardindan demistir ki Eger dijital gelecek bizim evimiz olacaksa onu o hale getirecek olan bizleriz Zuboff kitabinda endustriyel kapitalizm ve gozetim kapitalizmini karsilastirir ve endustriyel kapitalizmin dogayi gozetim kapitalizminin de insan dogasini somurdugunu soyler John Bellamy Foster Ve Robert W McChesney Gozetim kavrami baska bir anlamda olsa da siyasal ekonomistler John Bellamy Foster ve Robert w McChesney tarafindan da kullanilmistir 2014 te Monthly Review de yayinlanan bir makalelerinde onlar bu terimi finansallasmanin bir belirtisi olarak veriye duyulan tatmin edilemeyen ihtiyac anlaminda kullanmislardir Gozetim kapitalizmi her ne kadar ticari sureclere isaret etse de Zuboff un ongoru piyasasi ayni zamanda siyasal amaclar icin de kullanilabilmektedir FBI in 2023 yilinda ABD de vatandaslarin lokasyon verilerini satinaldigini itiraf etmesi veya Cin in gozetim araclari arasinda soz konusu verilerin bulunmasi bu duruma ornek teskil etmektedir TepkilerCok sayida organizasyon gozetim kapitalizmi icinde ifade ozgurlugu ve mahremiyet haklari icin mucadele vermekte ve ulusal hukumetler mahremiyet yasalari cikarmaktadir Ayrica genis gozetimin kullanimi ve yeni olanaklari akla kotuye kullanimini onlemek amaci ile yeni sisteme karsi yapisal onlemler almayi getirmekte 2018 de meydana gelen Facebook Cambridge Analytica Veri Skandali sonucu devletlerin gozetim kapitalizminin tehliklerine karsi dikkatleri artmistir Genis gozetimin kotuye kullanimina karsi pek cok devlet cesitli onlemler almistir Ornegin Avrupa Birligi bu olaylara tepki olarak big datanin kotu amaclarla kullanimi hakkindaki kanunlarini daha kati bir hale getirmistir Gozetim kapitalizmi bu kurallar altinda daha zor bir hale gelmistir ama yine de bu verilerin kotuye kullaniminin engellenebilmesi sistemde yapisal degisiklikler gerektirdiginden pek cok ulke icin zordur Bruce Sterling 2014 yilinda Strelka Enstitusundeki Nesnelerin internetinin Inanilmaz Mucadelesi dersinde kisisel urunlerin nasil gunluk hayati takip eden gozetim nesneleri haline donusebilecegini anlatmistir Sterling konusmasinda nesnelerin internetini gelistiren cok uluslu sirketlerin urettikleri gozetim sistemleri ile gozetim kapitalizmini beslediklerinin altini cizmistir 2019 yapimi The Great Hack filmi Cambridge analytica sirketinin Facebooku kullanarak 2106 Amerikan secimlerini nasil manipule ettigini konu almistir Kullanicilarin asiri tanimlanmasi ve kara kutu algoritmasi tarafindan olusturulan ana sayfa akislari problemin kokenini olusturmaktaydi 2020 de Covid pandemisi gozetim kapitalizmine elektronik iz surme ile yeni bir alan acmistir Hastaligi kontrol ve onleme merkezleri dijital iz surme ile ilgili rehberler olusturmus ve mobil uygulamalar uretmistir Apple ve Google Mahremiyeti Koruyan Dijital Iz Surme hakkinda bireysel girisimcilere halk sagligi departmanlarina ve diger topluluklarda ve bolgelerdeki Covid 19 virusunun izini surmek isteyenler icin bir rehber hazirlamistir Kaynakca web archive org 25 Mart 2023 25 Mart 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Mart 2023 Aslan Mesut Yildirim Elikucuk Nilgun Aralik 2022 Gozetim Kapitalizmi Siyasal Gozetim ve Cin in Otoriter Gozetim Uygulamalari Dunya Siyasetinde Asya Pasifik 5 Nobel s 334 Surveillance capitalism Wikipedia Ingilizce 6 Aralik 2020 erisim tarihi 22 Aralik 2020