Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Haast kartalı (Hieraaetus moorei) dünya üzerinde yaşamış en büyük yırtıcı kuş türüdür. Yeni Zelanda'nın güney adasında bulunmuş bu canlının yaklaşık olarak günümüzden 500 sene önce (Holosen) soyu tükenmiştir.
| Haast kartalı | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Sinonimler | ||||||||||||
|
Keşif
1871 yılında Yeni Zelanda Canterbury Müzesini kuran alman asıllı Yeni Zelandalı paleontolog Julius Haast tarafından eski bir bataklık arazide fosilleri keşfedilen bu dev kartal türünün taksonomik adlandırılması 1872 yılında yine Haast tarafından yapılmıştır.
Fiziksel özellikler
Fosil hayvanların uzunluk ve boy gibi kavramları nispeten ölçülebilir olsa da ağırlık gibi tahmine dayalı ölçüleri de vardır. Ağırlık tahminleri belli vekiller aracılığıyla yapılmaktadır ve H. Brathwaite'e göre bu tahminler hayvanın gövde ve ulna kemiği uzunluğuna dayanılarak yapılabilir, Özellikle güncel türlerin gövde uzunluğu-ağırlık oranına göre Harpogornis'in ağırlığı bulunmuştur. Brathwaite; Aquila audax, Haliaeetus leucogaster ve Harpagornis ölçülerini aşağıdaki gibi bulmuştur: Aquila audax (kama kuyruklu kartal) 270 cm azami gövde uzunluğuna, 120 cm azami gövde genişliğine ve 78 cm azami gövde derinliğine sahiptir. Haliaeetus leucogaster (beyaz karınlı deniz kartalı) 324 cm azami gövde uzunluğu, 144 cm azami gövde genişliği ve 99 cm azami gövde derinliğine sahiptir. Harpagornis moorei (haast kartalı) 340 cm azami gövde uzunluğu, 190 cm azami gövde genişliği ve 135 cm azami gövde derinliğine sahiptir.
Bu uzunlukların oranlanması sonucu Harpagornis'in 11.5 kg ağırlığa sahip olduğu düşünülüyor (Aquila audax'ın ortalama ağırlığı 3.346 kg). deniz kartalının ağırlığı ağırlık tahmin oranlarında kullanılırsa Harpagornis'in 5.26 kg'lık bir ağırlık olduğu sonucuna varılır ki, bu gerçekçi bir sonuç değildir. Farklı fosil numunelerinin arasında ağırlık farkı da kemik ölçümleri üzerinden yapılabilir. Brathwaite, ulna kemiği uzunluklarını karşılaştırarak iki farklı numune için ağırlık tahmininde bulundu. Yapılan çalışmada Canterbury Müzesi numunesinin ulna kemiği, Otaga Müzesi'ndeki numunenin ulna kemiğinden yüzde 17 daha büyüktür. Bu bir formülasyonla ortaya konmuştur, küçük numunenin uzunluk katsayısı 1 olsun. Büyük numune 1.17 uzunluk katsayısına sahiptir, bu katsayının üç bölü ikinci kuvveti (1.17(3/2)) küçük numune ağırlığıyla çarpılırsa büyük numunenin ağırlığı bulunur. 11.5 kg'lik erkek bireye göre dişi bireyin 14.55 kg olduğu tahmin ediliyor. Bu büyük kuşların ağırlıklarını kaldırıp nasıl uçtukları konusunda getirilen açıklamalar genelde kanat açıklığının uzunluğu değil de kanat alanının genişliği üzerinde toplanmaktadır, zira kanat açıklıkları çok fazla değilken; kanatları oldukça geniştir. Kanat açıklıkları yaklaşık 2-2.5 metre kadardır.
Beslenme
Avlanma konusunda bir ada ekosisteminde oldukları için sınırlı alternatiflere sahiptiler. Bu, iki yönlü sonuç doğurmuştur, zira ada ekosistemleri görece kısıtlı oldukları için avcı türlerin rekabet ve tehdit algısı nispeten düşüktü; ancak av spektrumları da dardı. Bu denli büyük avcı kuşların yüksek enerji açıklarını kapatmaları adına ya büyük avlara yönelmeleri ya da çok sayıda küçük avları yakalamaları gerekmekteydi. Bu büyük kuşun küçük avlara yönelmesinin fiziksel olarak zorlayıcı olduğu düşünülürse daha çok adanın megafaunasını av olarak tercih ettiği düşünülmektedir. Cnemiornis, Adzebill ve Moa (Dinornis) gibi büyük türler muhtemelen Haast kartalının diyetini oluşturmaktaydı. Haast kartallarının büyük avları kaldırıp kaldıramayacakları hususundaki düşünce de güncel kartal örneklerine bakılarak cevaplanmaya çalışılmıştır. Afrika taçlı kartalının kendilerinden en az 2-3 kat ağır genç antilopları kaldırabildiği kayıtlara geçmiştir, boyutlar düşünüldüğünde Harpagornisler büyük uçamayan kuşları avlayabiliyorlar ve hatta genç moaları kaldırabiliyorlardı.
Haast kartalının beslenme tipi ve davranışı için farklı görüşler de ortaya atılmıştır. Bunlardan biri kafatası ve gaga yapısı üzerinden çıkarımlar yapılarak bu canlının yaşayan kartallar gibi mi yoksa akbabalar gibi mi beslendiğini inceleyen bir çalışmadır. Bu çalışmada, Haast kartalının gaga yapısı ve biçimi günümüz kartallarına benzerken, kranyumları ve burun kıvrımlarının And kondoruna benzer olduğu bulundu. Tıpkı And kondoru gibi gagaları yanal yükler altında zayıf kalır ve yüksek deformasyon gösterir, ayrıca dorsoventral yüklere karşı da görece dayanımsızdır. Bu nedenle leş üstündeki sert dokuları kesip açabilen ve yanal olarak güçlü bir gagaya sahip kara akbabadansa And kondoruna yakın olduğu düşünüldü. Buna karşın iri avları devirmelerini sağlayan güçlü ve büyük pençeleri yönünden yine kartallara benzer görüldüler. Maorilerden kalan mağara resimleri de bu canlının yaşam biçimini belirlemek için kullanıldı, mağara resminde koyu renkli boyanan bedenine karşın boyanmadan bırakılan kafa ve boyun bölgesi de günümüz akbabalarına benzer bir betimleme sundu. Sonuç olarak bu canlının büyük avlara saldırıp avlamak üzerine kurulu seçici baskıya hem kartal hem akbaba özelliklerini barındıran karmaşık bir evrim örüntüsüyle yanıt vermiş olabileceği düşünüldü.
Yok oluş
Yeni Zelanda geç Kretase döneminden itibaren diğer kıtalardan izole olması nedeniyle özellikle endemik kara memelileri yönünden oldukça fakir bir topraktır. Bu bölgede megafauna memelilerin yokluğundan onların yerine nişleri kuşlar (Dinornis, Cnemiornis) doldurmuşlardır. İnsanların (Maoriler) 13. asırda Yeni Zelanda üzerine yerleşmeleri neticesinde moaların nüfusunda keskin düşüşler yaşanmaya başlamıştır. Aşırı avlanma ve habitat kaybı sonucu en büyük av kaynakları tükenen Haast kartalları da böylece bir yok oluşla karşılaşmış olabilirler. Yaklaşık olarak 1400'lerde son üyelerin öldüğü düşünülmektedir.
Kaynakça
- ^ a b c Rodgers, Paul. "Maori legend of man-eating bird is true". www.independent.com. independent. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
- ^ a b BRATHWAITE, D. H. (Aralık 1992). "NOTES ON THE WEIGHT, FLYING ABILITY, HABITAT, AND PREY OF HAAST'S EAGLE (Harpagornis moorei)". NOTORNIS is the journal of the Ornithological Society of New Zealand (Inc.). 39 (4). ss. 2-8.
- ^ van Heteren, A. H.; ve diğerleri. "New Zealand's extinct giant raptor (Hieraaetus moorei) killed like an eagle, ate like a condor". www.ncbi.nlm.nih.gov/. National Library of Medicine. 9 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Haast kartali Hieraaetus moorei dunya uzerinde yasamis en buyuk yirtici kus turudur Yeni Zelanda nin guney adasinda bulunmus bu canlinin yaklasik olarak gunumuzden 500 sene once Holosen soyu tukenmistir Haast kartali PreYeYeOSDCPTJKPgN Korunma durumuTukenmis IUCN 2 3 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif AvesTakim AccipitriformesCins HieraaetusTur Hieraaetus moorei Haast 1872SinonimlerHarpagornis moorei Haast 1872 Kesif1871 yilinda Yeni Zelanda Canterbury Muzesini kuran alman asilli Yeni Zelandali paleontolog Julius Haast tarafindan eski bir bataklik arazide fosilleri kesfedilen bu dev kartal turunun taksonomik adlandirilmasi 1872 yilinda yine Haast tarafindan yapilmistir Fiziksel ozelliklerFosil hayvanlarin uzunluk ve boy gibi kavramlari nispeten olculebilir olsa da agirlik gibi tahmine dayali olculeri de vardir Agirlik tahminleri belli vekiller araciligiyla yapilmaktadir ve H Brathwaite e gore bu tahminler hayvanin govde ve ulna kemigi uzunluguna dayanilarak yapilabilir Ozellikle guncel turlerin govde uzunlugu agirlik oranina gore Harpogornis in agirligi bulunmustur Brathwaite Aquila audax Haliaeetus leucogaster ve Harpagornis olculerini asagidaki gibi bulmustur Aquila audax kama kuyruklu kartal 270 cm azami govde uzunluguna 120 cm azami govde genisligine ve 78 cm azami govde derinligine sahiptir Haliaeetus leucogaster beyaz karinli deniz kartali 324 cm azami govde uzunlugu 144 cm azami govde genisligi ve 99 cm azami govde derinligine sahiptir Harpagornis moorei haast kartali 340 cm azami govde uzunlugu 190 cm azami govde genisligi ve 135 cm azami govde derinligine sahiptir Haast1 Bu uzunluklarin oranlanmasi sonucu Harpagornis in 11 5 kg agirliga sahip oldugu dusunuluyor Aquila audax in ortalama agirligi 3 346 kg deniz kartalinin agirligi agirlik tahmin oranlarinda kullanilirsa Harpagornis in 5 26 kg lik bir agirlik oldugu sonucuna varilir ki bu gercekci bir sonuc degildir Farkli fosil numunelerinin arasinda agirlik farki da kemik olcumleri uzerinden yapilabilir Brathwaite ulna kemigi uzunluklarini karsilastirarak iki farkli numune icin agirlik tahmininde bulundu Yapilan calismada Canterbury Muzesi numunesinin ulna kemigi Otaga Muzesi ndeki numunenin ulna kemiginden yuzde 17 daha buyuktur Bu bir formulasyonla ortaya konmustur kucuk numunenin uzunluk katsayisi 1 olsun Buyuk numune 1 17 uzunluk katsayisina sahiptir bu katsayinin uc bolu ikinci kuvveti 1 17 3 2 kucuk numune agirligiyla carpilirsa buyuk numunenin agirligi bulunur 11 5 kg lik erkek bireye gore disi bireyin 14 55 kg oldugu tahmin ediliyor Bu buyuk kuslarin agirliklarini kaldirip nasil uctuklari konusunda getirilen aciklamalar genelde kanat acikliginin uzunlugu degil de kanat alaninin genisligi uzerinde toplanmaktadir zira kanat acikliklari cok fazla degilken kanatlari oldukca genistir Kanat acikliklari yaklasik 2 2 5 metre kadardir BeslenmeDev Haast Kartali Avlanma konusunda bir ada ekosisteminde olduklari icin sinirli alternatiflere sahiptiler Bu iki yonlu sonuc dogurmustur zira ada ekosistemleri gorece kisitli olduklari icin avci turlerin rekabet ve tehdit algisi nispeten dusuktu ancak av spektrumlari da dardi Bu denli buyuk avci kuslarin yuksek enerji aciklarini kapatmalari adina ya buyuk avlara yonelmeleri ya da cok sayida kucuk avlari yakalamalari gerekmekteydi Bu buyuk kusun kucuk avlara yonelmesinin fiziksel olarak zorlayici oldugu dusunulurse daha cok adanin megafaunasini av olarak tercih ettigi dusunulmektedir Cnemiornis Adzebill ve Moa Dinornis gibi buyuk turler muhtemelen Haast kartalinin diyetini olusturmaktaydi Haast kartallarinin buyuk avlari kaldirip kaldiramayacaklari hususundaki dusunce de guncel kartal orneklerine bakilarak cevaplanmaya calisilmistir Afrika tacli kartalinin kendilerinden en az 2 3 kat agir genc antiloplari kaldirabildigi kayitlara gecmistir boyutlar dusunuldugunde Harpagornisler buyuk ucamayan kuslari avlayabiliyorlar ve hatta genc moalari kaldirabiliyorlardi Haast kartalinin beslenme tipi ve davranisi icin farkli gorusler de ortaya atilmistir Bunlardan biri kafatasi ve gaga yapisi uzerinden cikarimlar yapilarak bu canlinin yasayan kartallar gibi mi yoksa akbabalar gibi mi beslendigini inceleyen bir calismadir Bu calismada Haast kartalinin gaga yapisi ve bicimi gunumuz kartallarina benzerken kranyumlari ve burun kivrimlarinin And kondoruna benzer oldugu bulundu Tipki And kondoru gibi gagalari yanal yukler altinda zayif kalir ve yuksek deformasyon gosterir ayrica dorsoventral yuklere karsi da gorece dayanimsizdir Bu nedenle les ustundeki sert dokulari kesip acabilen ve yanal olarak guclu bir gagaya sahip kara akbabadansa And kondoruna yakin oldugu dusunuldu Buna karsin iri avlari devirmelerini saglayan guclu ve buyuk penceleri yonunden yine kartallara benzer gorulduler Maorilerden kalan magara resimleri de bu canlinin yasam bicimini belirlemek icin kullanildi magara resminde koyu renkli boyanan bedenine karsin boyanmadan birakilan kafa ve boyun bolgesi de gunumuz akbabalarina benzer bir betimleme sundu Sonuc olarak bu canlinin buyuk avlara saldirip avlamak uzerine kurulu secici baskiya hem kartal hem akbaba ozelliklerini barindiran karmasik bir evrim oruntusuyle yanit vermis olabilecegi dusunuldu Yok olusYeni Zelanda gec Kretase doneminden itibaren diger kitalardan izole olmasi nedeniyle ozellikle endemik kara memelileri yonunden oldukca fakir bir topraktir Bu bolgede megafauna memelilerin yoklugundan onlarin yerine nisleri kuslar Dinornis Cnemiornis doldurmuslardir Insanlarin Maoriler 13 asirda Yeni Zelanda uzerine yerlesmeleri neticesinde moalarin nufusunda keskin dususler yasanmaya baslamistir Asiri avlanma ve habitat kaybi sonucu en buyuk av kaynaklari tukenen Haast kartallari da boylece bir yok olusla karsilasmis olabilirler Yaklasik olarak 1400 lerde son uyelerin oldugu dusunulmektedir Kaynakca a b c Rodgers Paul Maori legend of man eating bird is true www independent com independent 11 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Nisan 2020 a b BRATHWAITE D H Aralik 1992 NOTES ON THE WEIGHT FLYING ABILITY HABITAT AND PREY OF HAAST S EAGLE Harpagornis moorei NOTORNIS is the journal of the Ornithological Society of New Zealand Inc 39 4 ss 2 8 van Heteren A H ve digerleri New Zealand s extinct giant raptor Hieraaetus moorei killed like an eagle ate like a condor www ncbi nlm nih gov National Library of Medicine 9 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ekim 2023 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link