Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Han, eski Türk - Moğol topluluklarında hükümdar. "Ulu insan", "lider" anlamları taşımaktadır. Moğolcada ve bazı Altay lehçelerinde Kan (Gan) olarak da söylenir. İngilizcede king denilen kral sözcüğünün Türkçedeki karşılığıdır.
Tanım ve anlam
Han, Bir ülkeyi, bir topluluğu veya bir boyu yöneten kişidir. Mitoloji de tanrıların da sıfatı olarak kullanılır. İlk çağlarda Han aynı zamanda topluluğun dini önderidir. Topluma baş-şamanlık yapan kişidir. Ata Ruhları adına törenler düzenler. Tahta çıktığında ise bir keçe üzerine oturtulup dokuz kez doğudan batıya doğru çevrilir. Bu onun göğe çıkmasını, göğün dokuz katını aşıp Tanrıya ulaşmasını ifade eder. Doğal olayların önderden kaynaklandığı düşünülür. O doğaya etki edebilir. Daha sonraları bu durum biraz daha soyutlaştırılıp, kötü yöneticinin bereketsizliğe, iyi olanın ise bolluğa sebep olacağı inancı haline dönüşmüştür. Devletin gücü hakanın ne kadar kutlu olduğuyla ilgilidir. Kan kelimesi ile yakından ilgilidir. Kan hayat verici bir güç olarak ve nesilden nesile aktarılan bir yaşam ve özellik taşıyıcısı şeklinde düşünülür. Yeminler kan akıtarak yapılır. Kanla ıslanmış mendiller sürüldüğünde kör olan göz görmeye başlar. Kanları birbirine karışan insanların ömür boyu hatta ölümden sonra bile bağlı kalacağına inanılır ve bu nedenle biraz sütün içine bir iki damla kendi kanlarını damlatarak içenler “Kankardaş” olurlar ve soydan gelen kardeşlik kadar geçerli sayılır. Kahramanlar doğarken avuçlarında sertleşmiş bir kan pıhtısı tutarlar. Moğolcada Han kelimesi Gök anlamını da içerir. Buyrultu/Buyruldu (ferman) veya Yarlıg/Yarlık (ferman) adı verilen emirleri toplumu düzenler ve masallarda da sık sık yer alır. Türklerde Ege/Eğe sözcüğü de kral anlamında kullanılır. Tigin/Tekin ise Prens, Şehzade demektir. Bazen Beg/Beğ/Bey sözcüğü de Han anlamında kullanılsa da aslında Beğ daha düşük bir hiyerarşik düzeydedir ve genelde Ağa kavramına denk düşer, bazen de il, ilçe yöneticileri kastedilir.
Han unvanı, ailesinde Moğol dışında başka topluluktan insan olan devlet başkanları tarafından kullanılamazdı. Bunun en büyük örneği Timur'dur. Türk olan Timur Emir unvanı almıştır. Türk toplumundaki karşılığı Hakan veya Kağan'dır.
Günümüzde isim olarak tek başına çok nadir kullanılmakdadır. Genelde önüne sıfat getirerek kullanılır; Gök-Han, Er-Han, Rey-Han, Öge-Han gibi
Hanım
Hanım, Türk toplumsal düzeninde kadın yönetici, kraliçe demektir. Bir ülkeyi, bir topluluğu veya bir boyu yöneten kadındır. Mitoloji de tanrıçaların da sıfatı olarak kullanılır. Kanım şeklinde de söylenir. Ece veya Eçe olarak da kullanılır. Devlet yöneticilerini Türkler; Han ve Hanım, Moğollar ise Han ve Hatan (Kan "hakan" ve Katan "hatun") olarak ikili şekilde ifade ederler. Prenseslere ise Bike/Büke denilir. Hanım (Kraliçe) sözcüğünün türeyişi şu şekilde anlatılır. Mete Han (Moğollar Cengiz Han olduğunu söylerler) gelip saygı sunan herkesin Han’ım şeklinde hitap ettiği bir ortamda, içeri giren eşini görünce “İşte bu da benim Hanım” der. O günden bu yana kadın yöneticilere Hanım denir. Etimolojik olarak doğruluğu tartışılsa da, sosyal hayat algısı olarak kadının bu konumu tartışılmaz bir gerçektir. Han sözcüğünden Hanım’ın türetilişine benzer bir durum da Beg/Beğ (Bey)’den Begüm sözcüğünün oluşumudur. Begüm; Bey’in dişil halidir ve hanımağa, kadın yönetici, prenses gibi anlamlar içerir. Önemli Tarihsel Hanımlar şöyle sıralanabilir: Süyünbike Hanım, Emese Hanım, Türkan Hanım, Çeçek Hanım, Tomrus Hanım, Ipar Hanım, Mama Hanım, Börte Hanım, Kösem Hanım...
Türk dilinde cinsiyet dönüştürme ekleriyle türetilen kadın ve erkek yönetici unvanları şunlardır. Türkçede dişil sözcükler türetmek için kullanılan bir yol (çok sık olmasa da) –ım / –im ekidir.
- Han ve Hanım: Kral ve Kraliçe
- Beğ ve Begüm: Ağa (vali, prens) ve Hanımağa (prenses)
Ayrıca -çe / -ça eki ile de türetme yapılabilir:
- Kıral (Kral) ve Kıralça (Kraliçe): Padişah ve Hanımsultan
- Tigin ve Tiginçe: Prens ve Prenses
- Bey ve Biyçe: Ağa (vali, prens) ve Hanımağa (prenses)
- Ul ve Ulça: Erkek evlat (oğul) ve Kız evlat
Etimoloji
(Han/Kan) kökünden türemiştir. Soy ve soyluluk anlamları içerir. Moğolca, Tunguzca, Mançuca ve Türkçede küçük ses farklarıyla hep aynı anlamı taşır. Ramstedt’e göre "ke-kuan"(Çince: "ke" büyük +"kuan" prens),P. Pelliot ve 'e göre "K'o-han"(Cücence: asil aile) biçimindedir.
Dybo (2007), Benveniste 1966'nın görüşünü takiben, Han/Khagan'ın nihai etimolojik kökünün Orta İran dilindeki *hva-kama- "kendi kendini yöneten, imparator" kelimesinden geldiğini öne sürer. Savelyev ve Jeong 2020, her ikisinin de Han/Khagan için etimolojik kök olduğunu not eder. ve onun kadın eşdeğeri Khatun, Doğu İran dillerinden, özellikle "Erken Saka" *hvatuñ'dan türetilmiş olabilir, bkz. onaylanmış Soğdca xwt'w 'hükümdar' (< *hva-tāvya-) ve xwt'yn 'hükümdarın karısı sözcükleri ' (< *hva-tāvyani)".
Efsanevi Hanlar
Türk mitolojisinde pek çok boyun kendi adını taşıyan bir ilk atası vardır. Örneğin İlemen Han, İlemen boyunun atasıdır. Aynı şekilde Türügeş Han, Türgeşlerin; Tileg Han, Teleğütlerin; Oyrat Han, Oyrat ve Kalmukların; Kuzar Han, Hazarların ve Azerilerin atası olarak kabul edilir. Türk Han ise tüm Türklerin atasıdır. Türk söylencelerinde adı geçen efsanevi hanlar şu şekildedir.
Kil Han
Türk ve Altay mitolojisinde söylencesel hakandır. Gil Han olarak da söylenir. Kildağ’da yaşar. Kendisine dağın etrafını çeviren balçıktan dolayı ulaşılamaz. Balçık sözcüğü ile yaklaşık aynı anlamlar taşır.
Kur Han
Kurdağ’da yaşayan bir hakan olduğu söylenir. Kürhan, Gurhan veya Gürhan olarak da tanınır. Oğuz Kağan’ın amcasıdır. Sümerlerde yer altı tanrısının adı Kür olarak geçer ve onun koruduğu ırmağın adı da Kur’dur. Yer altı dünyasına da bu ad verilir. Kür/Kur/Gur sözcüğü; güç, kuvvet, dayanıklılık, bağımsızlık anlamlarına gelir.
Kuz Han
Türk ve Altay mitolojisinde Kuzdağ'da yaşayan efsanevi hakandır. Küz Han veya Guz Han olarak da bilinir. Yaşadığı dağa varmak isteyenler soğuktan ve rüzgardan dolayı ulaşamazlar. Kuz/Guz kelimesi; soğuk, kuytu, karanlık demektir. Kuzey kelimesiyle aynı kökten gelir.
Buz Han
Musdağ (Buzdağ)’da yaşayan bir hakandır. Bus Han, Mus Han, Büs Han veya Müs Han olarak da söylenir. Moğollar Mös Kan derler. Buzullar nedeniyle kendisine ulaşılamaz.
Or Han
Ordağ’da yaşayan hakandır. Soğuktan ve rüzgardan dolayı ulaşılamaz. Ur Han olarak da söylenir. Oğuz Han’ın amcasıdır. Ordu (Ordo) şeklinde askeri örgütlenmeyi ilk gerçekleştiren kişi olarak kabul edilir. Or sözcüğü güç, kuvvet, ordu, yıkılmazlık anlamlarına gelir. Ordu (askeriye), orda (halk) bu kökten türemiş sözlerdir. Yerleşmek, mevki, makam anlamları vardır. Yücelik ifade eder.
Taş Han
Türk ve Altay mitolojisinde Daş Han olarak da anılan ve Taşdağ’da yaşayan bir hakan. Kayalık bölgeler kendisini korur.
Etimoloji
(Kur/Gur/Kür) kökünden türemiştir. Güç, kuvvet, dayanıklılık, bağımsızlık anlamlarına gelir. Kurtarmak fiili ile de bağlantılıdır. Moğolcada Görü/Gürü, Tunguzcada Güre sözcükleri aynı manaları ifade eder.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ G.J.Ramstedt (1939). Alte türkische und mongolische Titel. Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirja. s. 62.
- ^ Pelliot, Paul (1920). "Note sur les Tou-yu-houen et les Sou-p'i". T'oung Pao. 20 (5): 323-331. ISSN 0082-5433. 23 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. p. 328.
- ^ P. Olbricht (1959). "Uchida's Prolegomena zu einer Geschichte der Jou-jan". Ural Altaische Jahrbücher. Cilt 26. s. 96.
- ^ Savelyev, Alexander; Jeong, Choongwon (2020). "Early nomads of the Eastern Steppe and their tentative connections in the West". Evolutionary Human Sciences (İngilizce). 2: e20. doi:10.1017/ehs.2020.18. ISSN 2513-843X. 15 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Aralık 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Han eski Turk Mogol topluluklarinda hukumdar Ulu insan lider anlamlari tasimaktadir Mogolcada ve bazi Altay lehcelerinde Kan Gan olarak da soylenir Ingilizcede king denilen kral sozcugunun Turkcedeki karsiligidir Tanim ve anlamHan Bir ulkeyi bir toplulugu veya bir boyu yoneten kisidir Mitoloji de tanrilarin da sifati olarak kullanilir Ilk caglarda Han ayni zamanda toplulugun dini onderidir Topluma bas samanlik yapan kisidir Ata Ruhlari adina torenler duzenler Tahta ciktiginda ise bir kece uzerine oturtulup dokuz kez dogudan batiya dogru cevrilir Bu onun goge cikmasini gogun dokuz katini asip Tanriya ulasmasini ifade eder Dogal olaylarin onderden kaynaklandigi dusunulur O dogaya etki edebilir Daha sonralari bu durum biraz daha soyutlastirilip kotu yoneticinin bereketsizlige iyi olanin ise bolluga sebep olacagi inanci haline donusmustur Devletin gucu hakanin ne kadar kutlu olduguyla ilgilidir Kan kelimesi ile yakindan ilgilidir Kan hayat verici bir guc olarak ve nesilden nesile aktarilan bir yasam ve ozellik tasiyicisi seklinde dusunulur Yeminler kan akitarak yapilir Kanla islanmis mendiller suruldugunde kor olan goz gormeye baslar Kanlari birbirine karisan insanlarin omur boyu hatta olumden sonra bile bagli kalacagina inanilir ve bu nedenle biraz sutun icine bir iki damla kendi kanlarini damlatarak icenler Kankardas olurlar ve soydan gelen kardeslik kadar gecerli sayilir Kahramanlar dogarken avuclarinda sertlesmis bir kan pihtisi tutarlar Mogolcada Han kelimesi Gok anlamini da icerir Buyrultu Buyruldu ferman veya Yarlig Yarlik ferman adi verilen emirleri toplumu duzenler ve masallarda da sik sik yer alir Turklerde Ege Ege sozcugu de kral anlaminda kullanilir Tigin Tekin ise Prens Sehzade demektir Bazen Beg Beg Bey sozcugu de Han anlaminda kullanilsa da aslinda Beg daha dusuk bir hiyerarsik duzeydedir ve genelde Aga kavramina denk duser bazen de il ilce yoneticileri kastedilir Han unvani ailesinde Mogol disinda baska topluluktan insan olan devlet baskanlari tarafindan kullanilamazdi Bunun en buyuk ornegi Timur dur Turk olan Timur Emir unvani almistir Turk toplumundaki karsiligi Hakan veya Kagan dir Gunumuzde isim olarak tek basina cok nadir kullanilmakdadir Genelde onune sifat getirerek kullanilir Gok Han Er Han Rey Han Oge Han gibiHanimHanim Turk toplumsal duzeninde kadin yonetici kralice demektir Bir ulkeyi bir toplulugu veya bir boyu yoneten kadindir Mitoloji de tanricalarin da sifati olarak kullanilir Kanim seklinde de soylenir Ece veya Ece olarak da kullanilir Devlet yoneticilerini Turkler Han ve Hanim Mogollar ise Han ve Hatan Kan hakan ve Katan hatun olarak ikili sekilde ifade ederler Prenseslere ise Bike Buke denilir Hanim Kralice sozcugunun tureyisi su sekilde anlatilir Mete Han Mogollar Cengiz Han oldugunu soylerler gelip saygi sunan herkesin Han im seklinde hitap ettigi bir ortamda iceri giren esini gorunce Iste bu da benim Hanim der O gunden bu yana kadin yoneticilere Hanim denir Etimolojik olarak dogrulugu tartisilsa da sosyal hayat algisi olarak kadinin bu konumu tartisilmaz bir gercektir Han sozcugunden Hanim in turetilisine benzer bir durum da Beg Beg Bey den Begum sozcugunun olusumudur Begum Bey in disil halidir ve hanimaga kadin yonetici prenses gibi anlamlar icerir Onemli Tarihsel Hanimlar soyle siralanabilir Suyunbike Hanim Emese Hanim Turkan Hanim Cecek Hanim Tomrus Hanim Ipar Hanim Mama Hanim Borte Hanim Kosem Hanim Turk dilinde cinsiyet donusturme ekleriyle turetilen kadin ve erkek yonetici unvanlari sunlardir Turkcede disil sozcukler turetmek icin kullanilan bir yol cok sik olmasa da im im ekidir Han ve Hanim Kral ve Kralice Beg ve Begum Aga vali prens ve Hanimaga prenses Ayrica ce ca eki ile de turetme yapilabilir Kiral Kral ve Kiralca Kralice Padisah ve Hanimsultan Tigin ve Tigince Prens ve Prenses Bey ve Biyce Aga vali prens ve Hanimaga prenses Ul ve Ulca Erkek evlat ogul ve Kiz evlatEtimoloji Han Kan kokunden turemistir Soy ve soyluluk anlamlari icerir Mogolca Tunguzca Mancuca ve Turkcede kucuk ses farklariyla hep ayni anlami tasir Ramstedt e gore ke kuan Cince ke buyuk kuan prens P Pelliot ve e gore K o han Cucence asil aile bicimindedir Dybo 2007 Benveniste 1966 nin gorusunu takiben Han Khagan in nihai etimolojik kokunun Orta Iran dilindeki hva kama kendi kendini yoneten imparator kelimesinden geldigini one surer Savelyev ve Jeong 2020 her ikisinin de Han Khagan icin etimolojik kok oldugunu not eder ve onun kadin esdegeri Khatun Dogu Iran dillerinden ozellikle Erken Saka hvatun dan turetilmis olabilir bkz onaylanmis Sogdca xwt w hukumdar lt hva tavya ve xwt yn hukumdarin karisi sozcukleri lt hva tavyani Efsanevi HanlarTurk mitolojisinde pek cok boyun kendi adini tasiyan bir ilk atasi vardir Ornegin Ilemen Han Ilemen boyunun atasidir Ayni sekilde Turuges Han Turgeslerin Tileg Han Telegutlerin Oyrat Han Oyrat ve Kalmuklarin Kuzar Han Hazarlarin ve Azerilerin atasi olarak kabul edilir Turk Han ise tum Turklerin atasidir Turk soylencelerinde adi gecen efsanevi hanlar su sekildedir Kil Han Turk ve Altay mitolojisinde soylencesel hakandir Gil Han olarak da soylenir Kildag da yasar Kendisine dagin etrafini ceviren balciktan dolayi ulasilamaz Balcik sozcugu ile yaklasik ayni anlamlar tasir Kur Han Kurdag da yasayan bir hakan oldugu soylenir Kurhan Gurhan veya Gurhan olarak da taninir Oguz Kagan in amcasidir Sumerlerde yer alti tanrisinin adi Kur olarak gecer ve onun korudugu irmagin adi da Kur dur Yer alti dunyasina da bu ad verilir Kur Kur Gur sozcugu guc kuvvet dayaniklilik bagimsizlik anlamlarina gelir Kuz Han Turk ve Altay mitolojisinde Kuzdag da yasayan efsanevi hakandir Kuz Han veya Guz Han olarak da bilinir Yasadigi daga varmak isteyenler soguktan ve ruzgardan dolayi ulasamazlar Kuz Guz kelimesi soguk kuytu karanlik demektir Kuzey kelimesiyle ayni kokten gelir Buz Han Musdag Buzdag da yasayan bir hakandir Bus Han Mus Han Bus Han veya Mus Han olarak da soylenir Mogollar Mos Kan derler Buzullar nedeniyle kendisine ulasilamaz Or Han Ordag da yasayan hakandir Soguktan ve ruzgardan dolayi ulasilamaz Ur Han olarak da soylenir Oguz Han in amcasidir Ordu Ordo seklinde askeri orgutlenmeyi ilk gerceklestiren kisi olarak kabul edilir Or sozcugu guc kuvvet ordu yikilmazlik anlamlarina gelir Ordu askeriye orda halk bu kokten turemis sozlerdir Yerlesmek mevki makam anlamlari vardir Yucelik ifade eder Tas Han Turk ve Altay mitolojisinde Das Han olarak da anilan ve Tasdag da yasayan bir hakan Kayalik bolgeler kendisini korur Etimoloji Kur Gur Kur kokunden turemistir Guc kuvvet dayaniklilik bagimsizlik anlamlarina gelir Kurtarmak fiili ile de baglantilidir Mogolcada Goru Guru Tunguzcada Gure sozcukleri ayni manalari ifade eder Ayrica bakinizHakan KaganKaynakcaTurk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi G J Ramstedt 1939 Alte turkische und mongolische Titel Suomalais Ugrilaisen Seuran Aikakauskirja s 62 Pelliot Paul 1920 Note sur les Tou yu houen et les Sou p i T oung Pao 20 5 323 331 ISSN 0082 5433 23 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Nisan 2023 p 328 P Olbricht 1959 Uchida s Prolegomena zu einer Geschichte der Jou jan Ural Altaische Jahrbucher Cilt 26 s 96 Savelyev Alexander Jeong Choongwon 2020 Early nomads of the Eastern Steppe and their tentative connections in the West Evolutionary Human Sciences Ingilizce 2 e20 doi 10 1017 ehs 2020 18 ISSN 2513 843X 15 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2022