Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Destek
www.wikipedia.tr-tr.nina.az
  • Vikipedi

Türk halkları veya Türkî halklar Eski Türkçe 𐱅𐰇𐰼𐰰 Türük şatuo 突厥 Pinyin Tūjué Eski Tibetçe d

Türk halkları

Türk halkları
www.wikipedia.tr-tr.nina.azhttps://www.wikipedia.tr-tr.nina.az

Türk halkları veya Türkî halklar (Eski Türkçe: 𐱅𐰇𐰼𐰰, Türük; Şatuo: 突厥, Pinyin: Tūjué; Eski Tibetçe:drugu), Avrasya'da geniş bir coğrafyada dağınık olarak yaşayan ve çeşitli Türk dillerini konuşan etnik Türk gruplarıdır.

Türk halkları
image
Toplam nüfus
170-200 milyon
Önemli nüfusa sahip bölgeler
image Türkiye60.000.000-68.000.000
image Özbekistan34.600.000
image İran15,000,000-20,000,000 (Nüfusun %18'i)
image Rusya11.760.285 – 15.000.000
image Çin14.849.837
image Kazakistan12.300.000
image Azerbaycan10.047.000
image Avrupa Birliği8.000.000 – 10.000.000
imageKırgızistan5.000.000
image Türkmenistan5.000.000
image Afganistan4,600,000-5,300,000 (2017)
image Irak1.500.000-3.000.000
image Suriye750.000-1.500.000
image Tacikistan1.200.000
image Bulgaristan585.000
image Ukrayna300.000
image Gürcistan300.000
image Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti280.000
image Moldova158.000
image Yunanistan130.000
image Moğolistan110.000
image Kuzey Makedonya82.000
image Güney Kore73.800
image Kosova69.297
image Amerika Birleşik Devletleri1.000.000+
Diller
Türk dilleri
Din
Çoğunluk:
İslam (Çoğunluk Hanefi Sünnilik, bir kısmı Şiilik, azınlık Alevilik-Bektaşilik)
Azınlık:
Ortodoks Hristiyanlık • Tibet Budizmi • Tengrizm • Diğer dinler

Coğrafî dağılım

image
Türkmenler Ahalteke atında
image
Gümrü Azerileri
image
Özbek bir kız
image
Kırgız manasçı (Karakol)
image
Dönem kıyafetiyle bir Türkiye Türkü

Türk halklarının 1995 yılındaki verilere göre toplam nüfusu 200 milyona ulaşmıştır.

Sovyetler Birliği'nin dağılması ile Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkmenistan bağımsızlıklarını kazandılar ve Türk dillerini egemen ve resmî dil olarak kabul eden devletlerin sayısı, Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile birlikte yediye çıkmıştır. Bunların dışında Rusya, İran (Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil, Zencan, Hamedan ve Fars eyaletleri ile Türkmensahra bölgesi), Çin (Sincan Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan), Kansu), Tacikistan ve Afganistan (Mezar-ı Şerif çevresi), Gürcistan (Ahıska, Ahılkelek, Borçalı (Kvemo Kartli) bölgeleri)'da Türk dilleri konuşan azınlıklar yaşamaktadırlar.

Osmanlı Devleti'nin yayılma alanında bulunan Yunanistan (Trakya Bölgesi), Bulgaristan (Rodop ve Deliorman bölgeleri), Romanya (Dobruca'nın batısında), Kosova, Kuzey Makedonya, Suriye, Mısır ve Irak'ta da (Musul, Kerkük, Erbil bölgeleri) Türkler ve Türkçe konuşan topluluklar bulunur.

Ayrıca modern dönemdeki işçi göçleri sonucunda, Almanya, Hollanda, Fransa, Belçika, Avusturya, İsviçre, İsveç, Danimarka, Norveç, Büyük Britanya, ABD, Kanada, Avustralya, Libya, Suudi Arabistan ve Yeni Zelanda gibi birçok ülkede Türk toplulukları oluşmuştur. Avrupa Birliği'nde en çok Türk nüfusu bulunduran ülke Almanya'dır.

Aşağıda Türk dillerini anadili olarak konuşan toplulukların başlıca yerleşim alanları ve yaklaşık nüfusları gösterilmiştir.

Şive/Lehçe Ülke Bulunduğu Ülke Nüfus Tahmini
Türkçe resmî:
image Türkiye
image KKTC
image Kıbrıs
tanınan bölgesel dil:
image Kosova
image Kuzey Makedonya
bölgesel dil:
image Almanya
image Bulgaristan
image Irak
image Suriye
image Mısır
image Yunanistan
image Romanya
image Ukrayna 		82.418.000 +
Türkçe Vikipedi sayfasında Türkçe 77 milyon anadil 83 milyon toplam konuşan vardır.
Azerice resmî:
image Azerbaycan
image Dağıstan
tanınan bölgesel dil:
image İran
bölgesel dil:
image Gürcistan
image Türkiye
geçmişte:
image Ermenistan		 39.477.100 +
(Kuzey Azerice 9.477.100+
Güney Azerice 23.500 000 - 30.000.000)
Özbekçe resmî:
image Özbekistan
bölgesel dil:
image Tacikistan
image Afganistan
image Kazakistan
image Kırgızistan
image Türkmenistan
image Türkiye 		28.048.600 +
(Kuzey Özbekçe 25.288.800 +
Güney Özbekçe 2.759.800 +)
Kazakça resmî:
image Kazakistan
bölgesel dil:
image Sincan Uygur Özerk Bölgesi
image Moğolistan
image Türkiye 		10.000.000-16.000.000
Uygurca resmî:
image Sincan Uygur Özerk Bölgesi
bölgesel dil:
image Kazakistan
image Özbekistan
image Kırgızistan
image Türkiye		 image Çin HC 11-13 milyon[]-20.000.000
Türkmence resmî:
image Türkmenistan
tanınan bölgesel dil:
image İran
bölgesel dil:
image Afganistan
image Türkiye		 8-10 milyon[]
Tatarca resmî:
image Tataristan
bölgesel dil:
image Başkurdistan		 image Rusya 10-12 milyon[]
Kırgızca resmî:
image Kırgızistan
bölgesel dil:
image Sincan Uygur Özerk Bölgesi
image Özbekistan
image Kazakistan
image Türkiye 		3.000.000-5.500.000
Başkurtça resmî:
image Başkurdistan		 image Rusya 2 milyon[]-2.500.000
Çuvaşça resmî:
image Çuvaşistan		 image Rusya 2 milyon[]-2.200.000
Karakalpakça tanınan bölgesel dil:
image Özbekistan
bölgesel dil:
image Kazakistan
image Türkmenistan		 500 bin[]
Sahaca

(Yakutça)

resmî:
image Yakutistan		 image Rusya 500 bin[]
Karaçay-Balkarca resmî:
image Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti
image Kabardey-Balkarya		 image Rusya 400 bin[]
Kumukça resmî:
image Dağıstan		 image Rusya 380 bin[]
Tıvaca resmî:
image Tıva Cumhuriyeti		 image Rusya 337,271 bin
Kırım Tatarcası resmî:
image Kırım Cumhuriyeti
bölgesel dil:
image Kırım Özerk Cumhuriyeti
image Türkiye
image Özbekistan
image Romanya 		image Ukrayna

image Rusya (yasa dışı ilhak)

 280 bin[]
Gagavuzca resmî:
image Gagavuzya		 image Moldova 300 bin[]
Altayca resmî:
image Altay Cumhuriyeti		 image Rusya 70 bin[]

Etimoloji

Türk sözcüğü Çin kaynaklarında M.Ö. 3. yüzyılda geçmektedir. Çin yıllıklarında Ting-ling (丁零 Pinyin: dīng líng, 丁霊, dīng líng), T’ieh-lê (鉄勒 tiě lè), T’u-cüeh, 敕勒, (chì lè) şeklinde değişik biçimlerle ifade edilmiştir. Türk adının bilim çevrelerince kabul edilen Avrupa'da ilk kullanımı ise MS 1. yüzyılda Pomponius Mela ve Plinius adlı Romalı tarihçilerce kaydedilmiştir. Azak bölgesinde yaşayan insanlar Turcae/Tyrcae adı ile kayda geçmiştir. Türk adı 6. yüzyılda da resmî olarak Göktürk Kağanlığı'nda kullanılmıştır.Orhun Abideleri'ndeki edebi dil ve Türk adının yoğun kullanımı da Türk sözcüğünün sözlü ve yazılı olarak daha önceden kullanıldığını gösterir. Türk sözcüğü Orhun Yazıtlarında 𐱅𐰇𐰼𐰰 olarak geçer. 10. yüzyıla ait Uygur Türkçesi metinlerde Türk, "güç, kuvvet" anlamında kullanılmıştır.

Dil

image
Türk dillerinin resmî dil statüsüne sahip olduğu ülke ve bölgeler.
image
Türk dillerinin yeryüzündeki diğer dil ailelerinin arasındaki yeri.

Türk dilleri, Doğu Avrupa ve Akdeniz'den Sibirya ve Mançurya'ya ve Orta Doğu'ya kadar geniş bir alanda konuşulan yaklaşık 40 dilden oluşan bir dil ailesini oluşturmaktadır. Yaklaşık 170 milyon insan anadili olarak bir Türk dili konuşmaktadır; ek olarak 20 milyon insan ikinci dil olarak bir Türk dili konuşmaktadır. En fazla konuşana sahip Türk dili Anadolu Türkçe'sidir ve bu Türk dil grubunun yaklaşık %40'ını oluşturmaktadır. Türk halkının geri kalanı Orta Asya, Rusya, Kafkaslar, Çin ve kuzey Irak'ta yoğunlaşmıştır.

Alfabe

Türk alfabeleri, çoğunlukla Türk dillerini yazmak için kullanılan alfabelerdir (eski adıyla Runik yazı olarak bilinir). Moğolistan'da Türk alfabeleri ile yazılmış yazıtlar bulunmuştur. Korunmuş yazıtların çoğu MS 8. ve 10. yüzyıllar arasında tarihlendirilmiştir.

En eski tarihlendirilmiş ve okunan Türk yazıtları 8. yüzyıla tarihlenmekte olup alfabelerin yerini genellikle Orta Asya'da Eski Uygur alfabesi, Orta ve Batı Asya'da Arap alfabesi, Doğu Avrupa ve Balkanlar'da Kiril alfabesi ve Orta Avrupa'da Latin alfabesi almıştır. Türk alfabesinin en son kaydedilen kullanımı MS 1699 yılında Orta Avrupa Macaristan'da kaydedilmiştir.

Tarihçe

image
Türklerin, Göktürk devletinden önce en yaygın olduğu 5.yy dönemi.

Köken

image
Türk göçü ve yayılması (Uchiyama et al. 2020).

Türk halklarının kökenleri tarihsel olarak tartışılmış ve çeşitli teori öne sürülmüştür.Proto-Türkler Orta Asya halkıydı ve Doğu Asyalılar ile sibirya halkı ile yakından ilgiliydi.

Bilim adamlarına göre, proto-Türkler, MÖ 6000 civarında güney sibirya çevresinde yaşayan ve Hongshan kültürü özdeşleştirilebilen Altay Dağları halkından geliyor. Tarımcılar olarak yaşadılar ve daha sonra göçebe bir yaşam tarzını benimsediler ve batıya göç başlattılar. Peter Benjamin Golden, varsayımsal Proto-Türk Urheimat'ında iklim, topoğrafya, flora, fauna, insanların geçim biçimleriyle ilgili Proto-Türkçe sözlük öğelerini sıraladı ve Proto-Türk Urheimat'ın Moğolistan'ın kuzeyindeki Sayan-Altay bölgesinde bulunduğunu öne sürdü. Martine Robbeets, Türk halklarının, Xinglongwa kültürü ve onu takip eden Hongshan kültürü ile ilişkilendirilmesi gereken kuzeydoğu Çin'de yerleşik bir Trans-Avrasya tarım topluluğunun soyundan geldiğini öne sürüyor. Türk halklarının Doğu Asya tarımsal kökeni, yakın zamanda yapılan birçok çalışmada doğrulanmıştır. MÖ 2200 civarında, kuzeydoğu Çin'in çölleşmesi nedeniyle, Türk halklarının tarımsal ataları muhtemelen batıya, pastoral bir yaşam tarzı benimsedikleri Moğolistan'a göç etti.

Tarihçi ve türklog Osman Karatay (2022), proto-Türklerin Moğollar ve Tunguz halklarından ziyade eski Urallar ile daha yakın bir ilişkisi olduğu sonucuna varmıştır. Zamanla, Türk halkları hem İranlılar hem de Moğollarla uzun süreli temas halinde olmuş ve Orta Asya Bozkırı çobanları arasında baskın grup haline gelmiştir.

Dilbilimsel ve genetik kanıtlar, Doğu Moğolistan'da Türk halklarının erken bir varlığını güçlü bir şekilde göstermektedir. Genetik çalışmalar, ilk Türk halklarının ağırlıklı olarak Doğu Asya kökenli olduğunu ve Orta Çağ'daki Türk örneklerinin daha heterojen olduğunu ve Türk kültürünün ve dilinin elit hakimiyeti yoluyla batıya doğru yayıldığını göstermiştir. Genetik kanıtlar, Orta Asya'nın Türkleştirilmesinin Moğolistan'dan göç eden Doğu Asyalı baskın azınlıklar tarafından gerçekleştirildiğini gösteriyor.

Göktürklerden önce

image
Çinliler, ülkelerini kuzeyden ve batıdan saldıranlara karşı koruyabilmek için Çin Seddi'ni inşa ettiler.

Doğu ve Orta Asya'nın "Bozkır İmparatorlukları" içinde Türk halkları daima belirleyici bir rol oynadılar; çoğu zaman bu imparatorlukların kurucu ve yönetici zümresini oluşturdular.

Wei Kitabına göre, Tiele halkı Türklerin atalarından ve ilkbahar ve sonbahar döneminde Çin'in kuzeydoğusundaki kırmızı Di halkı olan Chidi'nin (赤 狄) kalıntılarıydı. Tarihsel olarak MÖ 6. yüzyıldan sonra kurulmuşlardı ve Hiung-nu üyesiydi. Hiung-Nu yazısının bilinen en eski Türk alfabesi olan Orhun alfabesi olduğu kabul edilir. Bu son zamanlarda Yinshan ve Helan Dağları'nın kaya sanatı olan tek olası Xiongu yazıları kullanılarak tartışıldı.

Asya Hun İmparatorluğu Teoman tarafından kurulmuştur. Bu imparatorluğu Türk boyları kurmuş, yönetmiş; Türk kültürü devlete şeklini vermiştir. Asya Hunlarının en önemli hükümdarı olan Mete Han, Turanlı uluslardan olan Tunguzları ve Türk olan Yüeçileri tamamen itaat altına almış ve Çin'i baskı altına alan bir politika izlemiştir. Çin seddi bu dönemde Türklerden korunabilmek amacıyla yapılmıştır. Chicago Üniversitesi bünyesinde 2003'te yapılan bir araştırmada, Moğolistan'da Egyin Gol'de bulunan Asya Hunları dönemine ait insan kalıntılarıyla Anadolu'da Türklerden alınan genetik verilerin birbiriyle uyuştuğu tespit edilmiştir.

Asya Hun İmparatorluğu'nun yıkılmasından birkaç yüzyıl sonra Hunların bir bölümü daha batıya göç etmiş burada Avrupa merkezli bir devlet kurmuşlardır. Kama Tarkan, bölgedeki Hun topluluklarını yönetimi altında toplayarak 352 yılında Avrupa Hun İmparatorluğunu resmen kurmuş ve yönetimi 370 yılına kadar elinde bulundurarak Hazar ve çevresinde önemli bir güç haline gelerek hakimiyet alanını batıya doğru ilerletmiştir. Geçen 18 yıl, Hazar bölgesinde yaşayan Hun Türklerinin teşkilatlanmasını ve Devlet düzeninde ilerlemesini sağlamıştır. Kama Tarkan'ın ölümüyle yönetime geçen Balamir batıya doğru ilerlemeye başlamış ve Hunlar gibi batıya yönelen Türk halklarından biri olan Alanların ülkesini ele geçirmiştir. Balamir, İdil nehrini geçerek bu bölgede bulunan Gotlara baskı kurmaya başlamıştır. Gotlarla İlk savaş 375 yılında gerçekleşmiştir. Savaşı kazanan Balamir, Gotları Avrupa'nın içlerine, Roma'ya doğru ilerlemelerini sağlamıştır. Kavimler Göçü olarak tarihe geçen süreç bu savaşla başlamıştır. Balamir döneminde Hunlar, hakimiyet alanlarını genişleterek Avrupa içlerine doğru ilerlemişlerdir. Alipbi’nin ölümüyle tahta geçen Uldız ise Karpat dağlarını aşarak bugünkü Macaristan'a kadar ulaşmıştır. Roma'nın ikiye bölünmesiyle Uldız, Trakya ve Balkanlar üzerine yürümüş ve aynı dönemde, bir diğer koldan da bugünkü Urfa ve Lübnan'a kadar hızla ilerleyip Akdeniz'e ulaşmıştır. Batı Roma ile iyi ilişkiler içerisinde olan Uldız, Doğu Roma'yla mücadele halinde olmuştur. Uldız, Doğu Romanın gönderdiği elçiye “Güneşin Battığı Yere Kadar Her Yeri Zaptedebilirim” diyerek meydan okuduğu tarih kaynaklarında geçmektedir. 434 yılında, Rua’nın ölümüyle yönetim, Rua’nın kardeşi Muncuk’un iki oğluna kalmıştır. Bleda ve kardeşi Attila, bu dönemde imparatorluğun yönetimine geçmiştir. Bu dönem boyunca genelde savaşları yöneten kişi olan Attila 445 yılında Bleda'nın ölmesiyle yönetimi tek başına eline almıştır. Attila’nın amacı, hem Doğu hem Batı Roma'yı egemenliği altına almaktı. Daha önce Doğu Roma üzerine yürünmüş ve baskı altına alınmıştı. Doğu Roma hâlen Hunlara vergi ödüyordu. Ancak Doğu Roma’nın Hunlar üzerindeki oyunları hâlen devam ediyordu. Rua'nın ölümünden hemen sonra Attila, Doğu Roma'nın üzerine yürüyüp savaşı kazanmış ve Margos antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmayla vergi iki katına çıkarılmıştır. Doğu Roma, antlaşmayı imzalasa da antlaşmanın şartlarına uymamıştır. Bunun üzerine Attila, 441 yılında tekrar Doğu Roma’nın üzerine yürümüştür. Trakya'ya kadar ilerlemiş ve vergi üç katına çıkarılmıştır. Doğu Roma, yine antlaşmaya aykırı hareket ederek Hunlara bağlı kavimleri isyana teşvik etmiştir. Ticaret kurallarını çiğneyerek tüccarlarını Hun topraklarına göndermiştir. Attila, bu kez Doğu Roma'nın üzerine iki koldan saldırıya geçmiştir. Bir koldan Yunanistan'dan girerek Tselya’ya kadar ilerlemiştir. Diğer koldan Sofya, Lüleburgaz, Flibe şehirlerini ele geçirmiştir. Bugünkü Büyük Çekmece yakınlarına kadar ulaşmıştır. Bu ilerleyişten sonra Doğu Roma tekrar barış istemiştir. Anatolyos antlaşması imzalanmış ve vergi üç katına çıkarılmıştır, savaş tazminatı ödetilmiş ve Tuna'nın güneyindeki bölge Doğu Roma askerlerinden arındırılmıştır. Attila, 451 yılında Batı Roma imparatorunun kızıyla evlenmiştir. Karısının çeyizi olarak Batı Roma topraklarının yarısını istemiştir. Bunun üzerine Batı Roma ve Hun İmparatorluğu büyük bir savaşa girmiştir. Attila ordularını, Batı Romanın asker deposu olarak görülen Galya’ya göndermiştir. Savaş daha sonuçlanmadan Batı Roma askerlerini geri çekip yenilgisini kabul etmiştir. Attila'nın amacı Doğu Roma'yı tamamen kendisine bağlamaktır. Kesin sonuç almak için 452 yılında bir sefer daha düzenlemiştir. Roma'nın artık karşı koyacak gücü yoktur. Attila, ordusuyla Alpleri aşarak Po ovasına inmiş ve İtalya'nın kuzey kentlerini ele geçirerek Roma önüne kadar ilerlemiştir. Papa II. Leo, Attila'nın huzuruna çıkarak Attila'nın Roma'ya zaten hakim olduğunu söyleyerek Hristiyanlığın merkezi olarak kabul edilen Roma’nın yıkılmamasını talep etmiştir. Bu dönemde bölgede Veba salgını sorunu vardır. Attila bu seferle Batı Roma'yı egemenliği altına almıştır. Bölgedeki Veba salgını nedeniyle daha fazla ilerlememiş ve vergiyi arttırarak geri dönmüştür. Attila, 453 yılında şüpheli bir şekilde öldürülmüştür. Bazı tarih kaynaklar Attila'nın karısı tarafından zehirlendiğini ifade ederken bazıları da hançerlenerek öldürüldüğünü belirtir.

Göktürklerden sonra

image
Tanrı Dağlarında Bogda Shan ve T'ien-ch'ih (Fukang, Sanci Hui Özerk İli, Sincan Uygur Özerk Bölgesi)
image
Timur, Belh Kuşatması'nı komuta ediyor.
image
Kanuni Sultan Süleyman'ı Mohaç Savaşı'nı komuta ederken betimleyen bir Türk minyatürü.
image
Nadir Şah, Delhi'ye girerken.

Göktürk Kağanlığı'nu kuran Türk halkının köken efsanesine 8. yüzyıla ait olan Orhun Yazıtları'nda ve daha sonraki birçok kaynakta yer verilmiştir. Buna göre Türk halklarının anayurdu Altay dağları yakınında, Selenga ve Orhun ırmakları arasında bulunan Ötüken Ormanı idi. Bu yer Baykal Gölü'nin güney ucunun 250 km kadar güneyinde olup, günümüzde Moğolistan sınırları içinde bulunmaktadır.

Dilsel verilerden hareket eden bazı araştırmacılar Türk dillerinin nihai kökeninin daha kuzeyde, belki Baykal Gölü'nün kuzeyinde veya doğu Sibirya'da olabileceğini ileri sürmüşlerdir. (Türk dillerinde ılıman ve soğuk iklim ormanlarına ilişkin kelimeler bozkır kuşağına ilişkin kelimelerden daha eski ve daha zengindir.[])

Göktürk Kağanlığı'nın 8. yüzyılda yıkılmasından sonra Uygurlar, bugünkü Moğolistan ve Batı Çin'i kapsayan güçlü bir imparatorluk kurdular. 10. yüzyılda Orta Asya'nın Batısında bir imparatorluk kuran Karahanlılar, Müslümanlığı benimseyen ilk Türk hanedanıydı. Yine 10. yüzyılda, Türk asıllı bir mamlûk olan Gazneli Mahmut, Afganistan'ın Gazne kentinde bir imparatorluk kurarak Hindistan'ın büyük bir bölümüne egemen oldu.[]

Orta Doğu'nun İslam ülkelerinde Türk halkları 8. yüzyıldan itibaren profesyonel paralı asker olarak önemli bir yer edinmişlerdi. 9. yüzyıl sonunda Abbasi İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla mamlûkler Mısır, Bağdat ve İran'da bağımsız veya yarı bağımsız devletler kurdular.[]

1040 yılı dolayında, Oğuz boyuna mensup olan Selçuklu Hanedanı İran'ı ele geçirerek Büyük Selçukluları kurdular. 1071 yılında Selçuklu Hanedanı Bizans İmparatorluğu'nu ağır bir yenilgiye uğratarak, Anadolu, Suriye ve Kafkaslar'da çok sayıda Anadolu Beyliklerinin ortaya çıkmasına zemin hazırladılar. Ancak Türk halklarının kitle halinde Anadolu'ya yerleşmesi daha çok 13. yüzyılda, Moğol istilasından batıya kaçmalarıyla gerçekleşti.[]

13. yüzyıl sonunda Anadolu'da kurulan Türk devletlerinden biri olan Osmanlı Devleti, İslam dünyasının en güçlü imparatorluğu haline geldi. Balkan Yarımadası'nı fethetti; 16. yüzyılda bir yandan Viyana'ya dayandı ve diğer yandan Cezayir'i himaye altına aldı.

image
Sibir Hanlığı

Sibir Hanlığı, parçalanmaya başlamış olan Altın Ordu'dan daha kuzeye göç eden Tatar Türkleri tarafından 15. yüzyılın ikinci yarısında kurulmuş bir devletti. Turan Hanlığı olarak da bilinen Sibir Hanlığı, İslam'ı resmî din olarak kullanarak hüküm sürdüğü bölgedeki yerli Türklerin ve Ural halklarının da Müslümanlaşmasını sağlamıştı. Sibir Hanlığı, tarihten bu yana en kuzeydeki Müslüman devlettir ve 1598'de Rusya Çarlığı tarafından ortadan kaldırılmasına kadar varlığını sürdürmüştür.

Timurlu İmparatorluğu, 14. yüzyılın ikinci yarısında Timur tarafından kurulan, Özbekistan merkezli bir Türk devletiydi. Timurlu İmparatorluğu, Timur döneminde en güçlü zamanlarını yaşarken etrafındaki Türk-İslam devletlerini kendi bünyesine katarak Müslüman Türkleri büyük ölçüde birleştirmiş oldu. Timur Orta Asya'da büyük bir rönesans yapmış, zaten bilim dünyasının merkezi olan Özbekistan'da bilimin daha da ilerlemesini sağlamış ve bilim adamlarını bu bölgede toplamıştı. Ayrıca Timur Türkçeyi yüksek bir kültür dili haline getirerek dönemin en saygın dili haline gelmesini sağlamıştı.

Safevi Devleti, Azeri Türkü kökenliydi. Safeviler Türkçe konuşuyordu ve şahlar kendi anadilleri Türkçeyi kullanarak şiirler yazıyordu. Safeviler tüm İran ve çevresini yaklaşık iki yüzyıl boyunca egemenliği altında tuttu ve hüküm süresi boyunca Onikici Şii İslam'ı yaşattı. Safevilerin, Onikici Şii İslam'ı resmî din olarak kullanan ilk devlet olması, İslam tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri oldu.

Babür İmparatorluğu, Hindistan'ı yöneten Türk devletlerinden biriydi. En güçlü dönemlerini yaşadığı 16. yüzyılın ilk yarısından 18. yüzyılın ilk yarısına kadar olan dönem arasında sınırları Özbekistan, Hindistan, Afganistan, Pakistan, Bangladeş ve dolay bölgeleri kapsıyordu. Babür Hanedanlığı, Çağatay Türklerinin önderi Babür tarafından kurulmuştu. Babür Şah'ın soyu Timur'a dayanıyordu, Babür Şah'ın annesinin soyu ise Cengiz Han'a dayanıyordu. Babür İmparatorluğu, sınırları içerisinde Müslümanları ve Hinduları birleştirmiş ama şeriat yönetiminden vazgeçmemişti.

Afşar İmparatorluğu, adını Oğuz Türklerinin Afşar boyundan alıyordu. Safevi komutanı olan Nadir Şah, 1736'da son Safevi hükümdarını devirerek imparatorluğunu kurdu ve hükümdarlığını ilan etti. Nadir Şah, Afşar boyunun Kırklu oymağına mensuptu.

Demografi ve antropoloji

Türk halkları günümüzde Doğu Sibirya'dan Orta Asya'ya, Anadolu'dan, Balkanlar'a kadar geniş yayılım göstermektedir. Türk halklarının yoğun olarak yaşadığı başlıca ülkeler Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Türkiye, Azerbaycan ve İran'dır. Irak, Çin (Doğu Türkistan), Rusya, Balkanlar ve diğer çeşitli Avrupa ülkelerinde de muhtar cumhuriyet vatandaşı veya azınlık konumunda bulunan Türk kökenli halklar yaşamaktadır.

Bugün nüfusları yaklaşık 150-200 milyonu bulan Türk halkları, etnik olarak yayılım sahaları içerisinde Doğu'ya gittikçe "mongoloid" (sarı), Batıya gittikçe de "europid" (beyaz) ırk özellikleri göstermektedir. Türk halkları tarihte sıklıkla "sarı" (mongoloid) ırkın bir alt kolu olan ve "beyaz" (europid) ırkla karışmış ırkı tanımlamak için kullanılan "Turanid" terimi ile anılmışlardır.

Lee & Kuang (2017) tarafından analiz edilen tarihsel tanımlamalar ve genetik veriler, en eski Türkler farklı fenotiplere sahip olduğunu, ancak çoğunlukla Avrupa halkına ve Orta Doğu halkına benzediğini göstermiştir. Çin tarihleri, en eski Türkleri "karışık barbarlar" olarak tanımladı ve sık sık "derin gözlere, yüksek köprülü buruna ve ağır yüz kıllarına" sahipti. Bazı Türkler de Çinliler tarafından Wusun'a benzeyen sarı veya kızıl saçlı ve mavi gözlü olarak tanımlanmıştır. Bununla birlikte, diğer Türk boyları, Çinlilerden farklı olmayan, tipik Doğu Asya özelliklerine sahip olarak tanımlanmıştır.Ming hanedanlığından Çin tarihleri, Kıpçakları sarı/kızıl saçlı ve mavi/yeşil gözlü olarak tanımladı. Tüylü ve büyük burunlu olarak tanımlandılar. Ming hanedanlığı döneminde, Kıpçakların Han Çinlileriyle evlenmeleri istenmedi, çünkü fiziksel görünümleri itici ve garip olarak kabul edildi.

Eski Türkler büyük olasılıkla güney sibirya'den geliyorlardı. Önerilen vatan, batı Orta Asya'dan batı Moğolistan'ya kadar uzanmaktadır. Proto-Türkler Orta Asya halkıydı ve Doğu Asyalılar ile sibirya halkı ile yakından ilgiliydi. Proto-Türklerin Doğu Asyalılar fenotipleri vardı. Orta Çağ Müslüman yazarları, Tibetlilerle Türklerin birbirine benzediğini ve çoğu zaman Türkler ile Tibetliler arasındaki farkı anlayamadıklarını belirtmişlerdir.

Göktürk ve Xiongnu örnekleri de dahil olmak üzere eski Avrasya örneklerinin ilk genetik analizi (Jeong et al. 2020), Türklerin çoğunun ağırlıklı olarak "Doğu-Avrasyalýlar" (Doğu Asyalılar ve güneydoğu Asyalılar ve Sibiryalılar) olduğunu göstermiştir. Proto-Türklerin Türkmenistan'daki Sayan Dağları kaynaklandığı ve daha sonra Altay dağlarına göç ettikleri öne sürülmektedir. Proto-Türklerin Sibirya'daki Sayan Dağları kaynaklandığı ve daha sonra Orta Asya göç ettikleri öne sürülmektedir.

Bilimsel görüşler

Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.

Türk halklarının dilleri, kültürleri ve tarihi ile meşgul olan bilim dalının adı Türkoloji'dir. Bu anlamda görüş bildiren Fransız tarihçi ve Türkolog Jean-Paul Roux Türklerle ilgili olarak:

"Türkler dışarıdan evlenme eğiliminde oldukları ve eşlerini Türk olmayanlar arasından seçtikleri, rastladıkları her kavimle kaynaştıkları, dilleri çok büyük bir çekim gücüne sahip olduğu ve pek çok topluluk da bu dili ve kültürü benimsediği için Türklerle ilgili karakteristik denilebilecek (..) herhangi bir özellik saptama olanağı kalmamıştır. (...) Çünkü dünyada en çok yayılan ve gittikleri bölgelerdeki yerli halklarla en çok karışan millet Türkler'dir. Türklerle ilgili olarak kabul edilebilecek tek tanım dilbilimsel olandır. Türk; Türk diliyle konuşandır;" tarifinden sonra, "İnsanlık tarihinde baştan beri var olan bu millet;kendine özgü yasaları, ayırt edici özellikleri olan canlı bir organizma, çok çeşitli ögelerden oluşmuş; ancak matematiksel bir bütün oluşturmuş ve kesin ve net tanımla Türk adını almış, aynı kültürden olan,aynı dili konuşan insan topluluğudur; ifadesini kullanmıştır.

Çağdaş cumhuriyetler

Bayrak Devlet Tarih Notlar
image Türkiye 1923-....
image Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 1983-....
image Azerbaycan 1991-....
image Kazakistan 1991-.... image Asıl yerleşim yeri Gürcistan olan ve başta Kazakistan olmak üzere Orta Asya ve Türkiye'ye yayılmış olan Ahıska Türklerinin kullandıkları gayriresmî bayrağı.
image Kırgızistan 1991-....
image Özbekistan 1991-....
  • image Dağıstanda Kumıkların kullandıkları gayriresmî bayrağı.
image Kırım Özerk Cumhuriyeti 1991-.... Resmiyette image Ukrayna'ya bağlıdır. 2014-2021'de image Rusya tarafından ilhak edilmiştir ve image Kırım Cumhuriyeti adını almıştır.
image Hakasya 1991-.... Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
image Karaçay 1991-.... Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
image Karakalpakistan 1991-.... Özbekistan'da özerk bir Cumhuriyettir.
image Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti 1991-.... Azerbaycan'da özerk bir Cumhuriyettir.
image Tataristan 1991-.... Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
image Tıva 1991-.... Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
image Yakutistan 1991-.... Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.

Özerk bölgeler

Bayrak Devlet Tarih Notlar
image Gagavuzya 1991-....
  • Moldova'ya bağlı bir özerk bölgedir
  • Çin'e bağlı özerk bölgedir
  • Bölgedeki Türkler arasında İslam dini yaygındır.
image Şunhua Salar Özerk İlçesi ? Çin'in Çinghay Eyaletinde özerk bölge
image Jishishan Bao'an Dongxiang ve Salar Özerk İlçesi ? Çin'in Kansu Eyaletinde özerk bölge
image Sunan Yugur Özerk İlçesi 1954-... Çin'in Kansu Eyaleti, Zhangye Şehrine bağlı özerk bir ilçedir
image Aksay Kazak Özerk İlçesi 1954-... Çin'in Kansu eyaleti, Jiuquan şehrine bağlı özerk bir ilçe

Dinler

Türk halklarının büyük çoğunluğu 10. yüzyıldan itibaren İslam dinini kabul etmiştir. Ancak Gagavuzlar ve Çuvaşlar gibi Hristiyanlığın Ortodoks koluna mensup olan, Kırımçaklar ve Karaylar gibi Yahudilik dinine mensup olan, Tıvalar gibi Budizm dinine mensup olan ve Altaylar ve Yakutlar gibi geleneksel Gök-Tanrı veya Şamanizm inancını sürdüren Türk toplulukları da vardır.

Erken Türk mitolojisi ve Tengrizm

İslam öncesi Türk mitolojisinde Şamanizm, Animizm ve Tengrizm hakimdi. Türk animistik gelenekleri daha çok ata ibadeti, çok tanrılı-animizm ve şamanizm üzerine yoğunlaşmıştır. Daha sonra bu animistik gelenek daha örgütlü Tengrizmi oluşturacaktı. Baş Tanrı, 763'te Uygur İmparatorluğu'nun resmi dini olarak Maniheizm ortaya çıkana kadar erken Türk toplumunun üst sınıfları tarafından ibadet edilen bir gök tanrısı olan Tengri idi.

Kurt, onuru sembolize eder ve aynı zamanda çoğu Türk halkının annesi olarak kabul edilir. Asena (Aşina Tuwu), Göktürklerin ilk Hanı olan Tümen İl-Kağan'ın kurt annesidir. Kartal veya Şahin gibi at ve yırtıcı kuşlar da Türk mitolojisinin ana figürleridir.

Dini dönüşümler

Budizm

Tengri Bögü Han, 763 yılında artık soyu tükenmiş olan Maniheizmi Uygur Kağanlığı'nın devlet dini haline getirmiştir ve Karluklar arasında da popüler hale gelmiştir. Yavaş yavaş Mahayana Budizmine geçiş yapmışlardır.

Tibet Budizmi veya Vajrayana, Maniheizm'den sonra ana dindi.Gotama Buda,Guan Yin ve Maitreya'ya tapıyorlardı. Hint yarımadası ve Batı Sincan'daki Türk Müslüman Fethi, ve Orta Asya'daki diğer dinlerin hızla ve neredeyse tamamen ortadan kalkmasıyla ilişkilendirildi. Batı Çin'in Sarı Uygurları "Sarı Yuğurlar" ve Rusya'nın Tıvaları geriye kalan tek Budist Türk halklarıdır.

Hristiyanlık

Başlıca Hristiyan-Türk halkları Çuvaşistan Çuvaşları ve Moldova'nın Gagavuzlarıdır. Rusya Çuvaşlarının geleneksel dini, birçok eski Türk kavramını içermekle birlikte, Zerdüştlük, ve İslam ile de bazı unsurları paylaşmaktadır. Çuvaşlar, çoğunlukla 19. yüzyılın ikinci yarısında Doğu Ortodoks Hristiyanlığına geçiş yaptılar. Sonuç olarak, festivaller ve ayinler Ortodoks bayramlarıyla çakışacak şekilde yapıldı ve Hristiyan ayinleri geleneksel törenlerin yerini aldı. Çuvaşların bir azınlığı hala geleneksel inançlarını devam ettirmektedir. Doğu Kilisesi, Naymanlar gibi Türkler arasında popülerdi. Hatta Gaochang'da yeniden canlandı ve Yuan Hanedanı döneminde Sincan'da genişledi. Hanedanlığın çöküşünden sonra ortadan kayboldu.

İslam

İslamiyet’i kabul etmeden önce politeizm temeline dayanan Tengricilik dinine tabi olan bu Asya topluluğu, önce yönetici kesiminin, daha sonra da halk tabakasının Müslümanlığı kabul etmesiyle İslam'ı inanç dünyalarının merkezine yerleştirmişlerdir.

Bunun dışında Orta Asya’da Şamanist geleneğin bazı yönlerini İslam ve Hristiyanlıkla bir biçimde bağdaştırarak sürdüren toplumlar olduğu gibi, bir inanç sistemi olarak Kamlık (Türk-Moğol Şamanizm’i) dışında başka bir din kabul etmeyen topluluklar da -sayıları çok az da olsa- günümüzde dahi mevcuttur. Bu toplumların bugünkü uygulamaları bile geçmiş çağlardaki inançları hakkında pek çok kıymetli bilgiler içerir. Bunun dışında geçmiş dönem inançlarına ait pek çok uygulama ve anlayışın örtülü bir biçimde günümüzde varlığını sürdürdüğü de görülmektedir. Ancak istisnalar (mesela Gagavuzlarda Hristiyanlık, Karaylarda Musevilik, Moğollarda Budizm, kimi Sibirya ve Altay boylarında Kamlık) dışında İslam Dini tüm Türk Dünyasının en önemli ortak paydalarından ve ortak değerlerinden birisidir. Türklerin devlet kurarak yayılmış oldukları alanların tamamında nüfusun en az yüzde 90’ı İslamiyet’i benimsemiş durumdadır. Dolayısıyla İslamiyet artık Türk Dünyası için halk kültürünün asli unsurlarını da içeren ve etkileyen bir öneme sahiptir.

Etnik grup listesi

İsim Nüfus Ülke Din
Türkler 82,000,000 image Türkiye
image Kuzey Kıbrıs 		Sünni islam, Alevilik
Azeriler 31,300,000 image Azerbaycan
image Dağıstan (Rusya federasyonu)

image İran

Şii islam, Sünni islam
Özbekler 30,700,000 image Özbekistan Sünni islam
Kazaklar 15,193,000 image Kazakistan
image Bayan Ölgii (il)
image Barköl Kazak Özerk İlçesi, Mori Kazak Özerk İlçesi 		Sünni islam
Uygurlar 11,900,000 image Sincan Uygur özerk bölgesi Sünni islam
Türkmenler 8,000,000 image Türkmenistan image İranimage Afganistan Sünni islam
Tatarlar 6,200,000 image Tataristan (Rusya federasyonu) Sünni islam, Ortodoks Hristiyanlık
Kırgızlar 6,000,000 image Kırgızistan
image Kızılsu (il) 		Sünni islam
Başkurtlar 1,700,000 image Başkurdistan (Rusya federasyonu) Sünni islam
Çuvaşlar 1,500,000 image Çuvaşistan (Rusya federasyonu) Ortodoks Hristiyanlık
Kaşkaylar 1,000,000 image İran Şii İslam
Horasan Türkleri 1,000,000 image İran Şii İslam
Karakalpaklar 796,000 image Karakalpakistan (Özbekistan) Sünni islam
Kırım Tatarları 600,000 image Kırım Sünni islam
Kumuklar 520,000 image Dağıstan (Rusya federasyonu) Sünni islam
Yakutlar 482,000 image Yakutistan (Rusya federasyonu) Ortodoks Hristiyanlık, Tengrizm
Karaçaylar 346,000 image Karaçay-Çerkesya (Rusya federasyonu) Sünni islam
Tıvalar 337,271 image Tuva Cumhuriyeti (Rusya federasyonu) Tibet Budizmi, Tengrizm
Gagavuzlar 150,000 image Gagavuzya (Moldova) Ortodoks Hristiyanlık
Balkarlar 112,000 image Kabardino-Balkarya (Rusya federasyonu) Sünni islam
Salarlar 104,000 image Şunhua Salar Özerk İlçesi, Jishishan Bao'an Dongxiang ve Salar Özerk İlçesi Tibet Budizmi, Sünni islam
Nogaylar 100,000 image Dağıstan Sünni islam
Hakaslar 75,000 image Hakasya (Rusya federasyonu) Ortodoks Hristiyanlık, Tengrizm
Altaylar 70,000 image Altay Cumhuriyeti (Rusya federasyonu) Burhancılık, Tengrizm, Ortodoks Hristiyanlık
Eynular >60,000 image Çin Alevilik
Halaçlar 42,000 image İran Şii İslam
Yugurlar 13,000 image Sunan Yugur Özerk İlçesi Tibet Budizmi, Tengrizm
Dolganlar 13,000 image Rusya Ortodoks Hristiyanlık, Tengrizm
Hoton Türkleri 10,000 image Rusya Sünni islam
Şorlar 8,000 image Rusya Ortodoks Hristiyanlık, Tengrizm
Sibirya Tatarları 6,000 image Rusya Sünni islam
Soyotlar 3,600 image Rusya Tibet Budizmi, Tengrizm
Kumandılar 2,900 image Rusya Ortodoks Hristiyanlık, Tengrizm
Teleutlar 2,700 image Rusya Ortodoks Hristiyanlık, Tengrizm
Karaylar 2,000 image İsrail Yahudilik
Kırımçaklar 1,000 image İsrail Ortodoks Yahudilik
Tofalar 800 image Rusya Ortodoks Hristiyanlık, Tengricilik
Çulımlar 355 image Rusya Ortodoks Hristiyanlık
İli Türkler 177 image Çin Sünni islam

Tarihi Türk grupları

  • Hiung-nu
  • Hunlar
  • Avarlar
  • Azlar
  • Dingling
  • Bulgarlar
  • Esgeller
  • Barsiller
  • Ulayundluğ
  • Basmiller
  • Onogurlar
  • Saragurlar
  • Sabirler
  • Şatuo
  • Öngütler
  • Göktürkler
  • Oğuz Türkleri
  • Kanglılar
  • Hazarlar
  • Kıpçaklar
  • Kurıkanlar
  • Kumanlar
  • Peçenekler
  • Karluklar
  • Tiele
  • Türgeşler
  • Yenisey Kırgız
  • Çiğil
  • Dokuz Oğuzlar
  • Yağma
  • Onoklar
  • Tulu
  • Kutrigurlar
  • Utrigurlar
  • Yabaku
  • Yueban
  • Chorni Klobuky
  • Berendiler
  • Kimekler
  • Naymanlar (kısmen)
  • Keraitler (kısmen)
  • Merkitler (kısmen)
  • Uranhay (kısmen)

Ayrıca bakınız

  • Türk dilleri
  • Türk Dünyası
  • Türk devletleri listesi
  • Türk Birliği
  • Türkistan

Kaynakça

  1. ^ . The World Factbook. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2014.  "Population: 81,619,392 (July 2014 est.)" "Ethnic groups: Turkish 90%, Kurdish 10%, other minorities 7–12% (2008 est.)" 70% of 81.6m = 57.1m, 75% of 81.6m = 61.2m
  2. ^ (2.) Helen Chapin Metz, ed. Turkey: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1995. Turks 27 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
  3. ^ "Uzbekistan". Statistics Committee of the Republic of Uzbekistan. 22 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Şubat 2022.  "Population: 34,600,000 (January 2021 est.)" "Ethnic groups: Uzbek 84.6%, Russian 2.1%, Tajik 4.9%, Kazakh 2.4%, Karakalpak 2.2%, other 4.1% (2021 est.)" Assuming Uzbek, Kazakh and Karakalpak are included as Turks, 84.6% + 2.4% + 2.2% = 89.2%. 89.2% of 34.6m = 31.9m
  4. ^ Egbert Jahn, (2009). Nationalism in Late and Post-Communist Europe, p. 293 (20 mil)
  5. ^ "Azerbaijani". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ekim 2021. 
  6. ^ "Iran" (PDF). 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 20 Ekim 2021. 
  7. ^ https://www.rusemb.org.uk/russianpopulation/#:~:text=According%20to%20the%202010%20census,1.9%25)%20and%20other%20minorities 9 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
  8. ^ "Национальный состав России 2023 (перепись 2020)". 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  9. ^ "Chinese Foreign Ministry Spokesperson Hua Chunying's remarks on Xinjiang-related issues". 24 Mart 2021. 25 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  10. ^ "Main Data of the Seventh National Population Census". 11 Mayıs 2021. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  11. ^ "49. Chinese Nationalities (Uzbek Minority) (Ozbek) -- Minorities by Descending Populations". 8 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  12. ^ "3-8 主要年份分民族人口数". 15 Mart 2017. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  13. ^ "Kazakhstan". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Aralık 2014.  "Population: 17,948,816 (July 2014 est.)" "Ethnic groups: Kazakh (Qazaq) 63.1%, Russian 23.7%, Uzbek 2.9%, Ukrainian 2.1%, Uighur 1.4%, Tatar 1.3%, German 1.1%, other 4.4% (2009 est.)" Assuming Kazakh, Uzbek, Uighur and Tatar are included as Turks, 63.1% + 2.9% + 1.4% + 1.3% = 68.7%. 68.7% of 17.9m = 12.3m
  14. ^ "Azerbaijan". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2014. 
  15. ^ "Turkish population". 4 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  16. ^ "Uzbeks and Turkmens". 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  17. ^ "Afganistan". 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  18. ^ . UNREPRESENTED NATIONS AND PEOPLES ORGANIZATION. 20 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2015. 
  19. ^ "Iraq". The World Factbook. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2014. 
  20. ^ "SYRIAN TURKMENS: POLITICAL MOVEMENTS AND MILITARY STRUCTURE" (PDF). ORSAM-MIDDLE EASTERN TURKMEN PROGRAMME. 12 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Ağustos 2015. 
  21. ^ . World Youth Alliance. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2015. 
  22. ^ "Tajikistan". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015. 
  23. ^ "Bulgaria". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015. 
  24. ^ . Zaman İnternational Newspapaer Bulgaria. 9 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015. 
  25. ^ a b "Georgia". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015. 
  26. ^ "Cyprus". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015. 
  27. ^ "Moldova". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015. 
  28. ^ "Greece". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015. 
  29. ^ "Mongolia". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015. 
  30. ^ "North Macedonia" (PDF). The World Factbook. 9 Şubat 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2022. 
  31. ^ "South Korea". Joshua Project. 29 Mart 2014 tarihinde kaynağından .  "Population: 73.800 (July 2014 est.)" "Ethnic groups: Uzbeks; 55.000, Kazakhs; 12.000, Kyrgyzs; 5.100, Turks; 1,700 TOTAL;73,800 %0,14
  32. ^ a b Kosova Nüfus ve Konut Sayımı 2011, “Usually resident population by mother tongue, sex and age”, s. 64. 2 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Kosova İstatistik Ajansı (İngilizce)
  33. ^ "Obama, recognize us". St. Louis American. 5 Eylül 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  34. ^ a b Golden, Peter B. (August 2018). "The Ethnogonic Tales of the Türks". The Medieval History Journal. 21 (2): 291–327. doi:10.1177/0971945818775373. S2CID 166026934.
  35. ^ a b "M1". 13 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Haziran 2009. 
  36. ^ Turkish Speaking Peoples 12 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Joshua Project
  37. ^ "Population by ethnic groups". The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 2014. Erişim tarihi: 12 December 2014.
  38. ^ "Azerbaijani, South". 13 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  39. ^ "PetroleumWorld". 19 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2015. 
  40. ^ ab Unrepresented Nations and Peoples Organization : Southern Azerbaijan
  41. ^ ab World Cultures
  42. ^ Uzbek, Northern Speaking Peoples 3 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Joshua Project
  43. ^ Uzbek, Southern 4 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Joshua Project
  44. ^ a b Lars Johanson / Elisabetta Ragagnin, Central Asia and Mongolia IX Regional Overview, Sociolinguistics Vol. 3, No. 3, s. 1890 13 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  45. ^ . 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  46. ^ "Rusya, Kırım'ı resmen ilhak etti". 26 Mart 2018 tarihinde kaynağından . 
  47. ^ Prof. Dr. Tuncer Baykara, Türk, Türklük ve Türkler, s. 371-387, İstanbul, IQ yayınları.
  48. ^ Sevan Nişanyan, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul, 2009 ISBN : 9789752896369
  49. ^ Abdulkadir İnan, Urartu yazıtında ve Romalı Plinius'un tarihinde «Türk Adı» var mı? Belleten, TTK, Cilt. XlI, S. 45, 1948, s. 277 - 278
  50. ^ dile Ayda, Une Theorle Sur L'Orlglne Du Mot «Türk», «Türk» kelimesinin Menşei Hakkında Bir Nazariye, TTK, Belleten. Cilt. XL., No. 158, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Nisan 1976, s. 229 - 247
  51. ^ Hamit Koşay, ldil - Ural bölgesindeki Türkler'In Menşei Hakkında, V. Türk Tarih Kongresi: 12-17 Nisan 1956, TTK. Basımevi. Ankara 1960. s. 232-243
  52. ^ "Türk Adının Anlamı nedir Kaynağı Tarihi Kökeni Etimoloji Dünya". 2 Eki 2013. 29 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2024. 
  53. ^ Laszlo Rasonyi, Dünya'da Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Ayyıldız Matbaası, Ankara 1974
  54. ^ Prof. Dr. Ercümend Kuran, Türk Adı ve Türklük Kavramı, Türk Kültürü Dergisi, Yıl, XV, S. 174, Nisan 1977. s. 18-20.
  55. ^ aton.ttu.edu/pdf/Eski_Turk_Yazitlari_Part_1.pdf
  56. ^ aton.ttu.edu/pdf/Eski_Turk_Yazitlari_Part_4.pdf
  57. ^ eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/EDB201U.pdf
  58. ^ Müller, Friedrich Wilhelm Karl (1910). Uigurica II, von F.W.K. Müller (Almanca). G. Reimer. 6 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2022. 
  59. ^ Yunusbayev et al. 2015, ss. 1-2.
  60. ^ a b Yunusbayev et al. (2015-04-21). "The Genetic Legacy of the Expansion of Turkic-Speaking Nomads across Eurasia". PLoS Genetics. 11 (4): e1005068. doi:10.1371/journal.pgen.1005068. ISSN 1553-7390. PMC 4405460. PMID 25898006. The origin and early dispersal history of the Turkic peoples is disputed, with candidates for their ancient homeland ranging from the Transcaspian steppe to Manchuria in Northeast Asia, (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4405460 11 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
  61. ^ a b "Structure of Transeurasian language family revealed by computational linguistic methods". 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Aralık 2019. 
  62. ^ a b c Damgaard, Peter de Barros; Marchi, Nina; Rasmussen, Simon; Peyrot, Michaël; Renaud, Gabriel; Korneliussen, Thorfinn; Moreno-Mayar, J. Víctor; Pedersen, Mikkel Winther; Goldberg, Amy; Usmanova, Emma; Baimukhanov, Nurbol (Mayıs 2018). "137 ancient human genomes from across the Eurasian steppes". Nature (İngilizce). 557 (7705): 369-374. doi:10.1038/s41586-018-0094-2. ISSN 1476-4687. 21 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  63. ^ Robbeets et al. Transeurasian ancestry:https://www.researchgate.net/publication/320915864_Austronesian_influence_and_Transeurasian_ancestry_in_Japanese_A_case_of_farminglanguage_dispersal 4 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  64. ^ Lee (18 Oct 2017). Brill. 19 (2) (https://brill.com/view/journals/inas/19/2/article-p197_197.xml 4 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
  65. ^ The ethnogenesis of the modern Turkic peoples: A brief overview http://zti.hu/sipos_gyujtesek/pdf/3_TR.pdf 24 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  66. ^ Golden, Peter B. Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes. 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  67. ^ Robbeets, Martine (1 Ocak 2017). "Austronesian influence and Transeurasian ancestry in Japanese: A case of farming/language dispersal". Language Dynamics and Change (İngilizce). 7 (2): 210-251. doi:10.1163/22105832-00702005. ISSN 2210-5832. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  68. ^ Robbeets, Martine. "The Transeurasian homeland: where, what and when?". The Oxford Guide to the Transeurasian Languages. 17 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  69. ^ a b c Uchiyama, Junzo; Gillam, J. Christopher; Savelyev, Alexander; Ning, Chao (2020). "Populations dynamics in Northern Eurasian forests: a long-term perspective from Northeast Asia". Evolutionary Human Sciences (İngilizce). 2. doi:10.1017/ehs.2020.11. ISSN 2513-843X. 15 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  70. ^ . www.cambridgescholars.com. 20 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  71. ^ Karatay, Osman. Karatay, Osman, The Genesis of the Turks: An Ethno-Linguistic Inquiry into the Prehistory of Central Eurasia, trans. Mehmet Ciğerli, Cambridge Scholars Publishing, 2022. 24 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  72. ^ Blench, Roger; Spriggs, Matthew (2 Eylül 2003). Archaeology and Language II: Archaeological Data and Linguistic Hypotheses (İngilizce). Routledge. ISBN . 3 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  73. ^ Yunusbayev, Bayazit; Metspalu, Mait; Metspalu, Ene; Valeev, Albert; Litvinov, Sergei; Valiev, Ruslan; Akhmetova, Vita; Balanovska, Elena; Balanovsky, Oleg; Turdikulova, Shahlo; Dalimova, Dilbar (21 Nisan 2015). "The Genetic Legacy of the Expansion of Turkic-Speaking Nomads across Eurasia". PLoS Genetics. 11 (4). doi:10.1371/journal.pgen.1005068. ISSN 1553-7390. (PMC) 4405460 $2. (PMID) 25898006. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  74. ^ Lee, Joo-Yup; Kuang, Shuntu (18 Ekim 2017). "A Comparative Analysis of Chinese Historical Sources and y-dna Studies with Regard to the Early and Medieval Turkic Peoples". Inner Asia (İngilizce). 19 (2): 197-239. doi:10.1163/22105018-12340089. ISSN 2210-5018. 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Aralık 2019. 
  75. ^ a b "A dynamic 6,000-year genetic history of Eurasia's Eastern Steppe". bioRxiv (İngilizce): 2020.03.25.008078. 26 Mart 2020. 3 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020. 
  76. ^ "丁零—铁勒的西迁及其所建西域政权". 15 July 2015. ()
  77. ^ MA Li-qing On the new evidence on Xiongnu's writings. (http://www.wanfangdata.com.cn/qikan/periodical.Articles/kgyww/kgyw2004/0402/040208.htm 19 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
  78. ^ Balaban, Ayhan. İskit, Hun ve Göktürklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat. T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Çağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2006. URL:http://fef.kafkas.edu.tr/sosyb/tde/halk_bilimi/makaleler/kultur_med/kultur_med%20(20).pdf 13 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim tarihi: 11.12.2011. (Archived by WebCite® at)
  79. ^ Christine Keyser-Tracqui, Eric Crubézy , Horolma Pamzsav, Tibor Varga, Bertrand Ludes, "Population origins in Mongolia: Genetic structure analysis of ancient and modern DNA", American Journal of Physical Anthropology, 2006 Apr 4.
  80. ^ "Hun İmparatorluğu". 19 Temmuz 2020. 7 Şubat 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2016. 
  81. ^ John Smith, A System of Modern Geography: Or, the Natural and Political History of the Present State of the World vol.1 p.321.
  82. ^ Tooke, William, A View of the Russian empire during the reign of Catharine the Second volume II p.60
  83. ^ Tamara Sonn. A Brief History of Islam, Blackwell Publishing, 2004, p. 83,
  84. ^ É. Á. Csató, B. Isaksson, C Jahani. Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case Studies from Iranian, Semitic and Turkic, Routledge, 2004, p. 228, .
  85. ^ "Peoples of Iran" 17 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Encyclopædia Iranica. RN Frye.
  86. ^ Savory, Roger (2007). Iran Under the Safavids (İngilizce). Cambridge University Press. s. 213. ISBN . 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016. qizilbash normally spoke Azari brand of Turkish at court 
  87. ^ E. Yarshater, "Iran", . Encyclopædia Iranica. "for all practical purposes they were Turkish-speaking and Turkic."
  88. ^ Helen Chapin Metz. Iran, a Country study. 1989. University of Michigan, p. 313.
  89. ^ Emory C. Bogle. Islam: Origin and Belief. University of Texas Press. 1989, p. 145.
  90. ^ Stanford Jay Shaw. History of the Ottoman Empire. Cambridge University Press. 1977, p. 77.
  91. ^ Andrew J. Newman, Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire, IB Tauris (March 30, 2006).
  92. ^ RM Savory, Safavids, , 2nd ed.
  93. ^ a b Encyclopædia Britannica Article:Mughal Dynasty 26 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  94. ^ Encyclopædia Britannica Article:Babur 3 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  95. ^ "the Mughal dynasty". 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  96. ^ . 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  97. ^ Babur: Encyclopædia Britannica Article 3 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  98. ^ Cambridge History of Iran Volume 7, pp.2–4
  99. ^ Brigitte Moser, Michael Wilhelm Weithmann, Landeskunde Türkei: Geschichte, Gesellschaft und Kultur, Buske Publishing, 2008, p.173
  100. ^ Golden, "Türk halkları tarihine giriş."
  101. ^ "Racial and cultural minorities: an analysis of prejudice and discrimination, Environment, development, and public policy, George Eaton Simpson, John Milton Yinger, Springer, 1985, ISBN 0-306-41777-4, p.32". 8 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2014. 
  102. ^ American anthropologist, American Anthropological Association, Anthropological Society of Washington (Washington, D.C,), 1984 v. 86, nos. 3-4, p. 741.
  103. ^ Eickstedt, Rassenkunde und Rassengeschichte der Menschheit 13 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 1934, pp. 169-174. In: Maksim Grigorʹevich Levin, Ethnic origins of the peoples of northeastern Asia 13 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Arctic Institute of North America by University of Toronto Press, 1963, p.31 13 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
  104. ^ "A dynamic 6,000-year genetic history of Eurasia's Eastern Steppe". bioRxiv (İngilizce): 2020.03.25.008078. 26 Mart 2020. 3 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020. 
  105. ^ Lee & Kuang 2017
  106. ^ Weiner, Michael (30 Eylül 2021). Routledge Handbook of Race and Ethnicity in Asia (İngilizce). Routledge. ISBN . 3 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2022. 
  107. ^ BRILL (2005). Mongols, Turks, and Others: Eurasian Nomads and the Sedentary World (İngilizce). Brill. ISBN . 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  108. ^ Wink, André (2002). Al-Hind: The Slavic Kings and the Islamic conquest, 11th-13th centuries (İngilizce). BRILL. ISBN . 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  109. ^ Babayar, Gaybullah; Sultonova, Dr Gulchekhra; Rahimova, Zuhrahon. "Babayarov G. The Imperial Titles on the Coins of the Western Turkic Qaghanate // Марказий Осиё тарихи замонавий медиевистика талқинида: ЎзР ФА Тарих ин-ти. Т.: Янги нашр, 2013. P. 330-348." (İngilizce). 9 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  110. ^ a b Jean Paul Roux, çev.: Aykut Kazancıgil, Lale Arslan-Özcan, Türklerin Tarihi: Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 Yıl, Kabalcı Yayınevi, Şubat 2007, , Sayfa 29
  111. ^ "Is Crimea gone? Annexation no longer the focus of Ukraine crisis" (İngilizce). 4 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . 
  112. ^ mrreese. . www.ancient-origins.net (İngilizce). 13 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  113. ^ . web.archive.org. 4 Mart 2016. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  114. ^ . web.archive.org. 6 Mayıs 2013. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  115. ^ . ccbs.ntu.edu.tw. 11 Eylül 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  116. ^ . dsr.nii.ac.jp. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 

Dış bağlantılar

  • Texas Tech University Turk Öyküleri 9 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  • İran'daki Türkler - Video 14 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar

Turk halklari veya Turki halklar Eski Turkce 𐱅𐰇𐰼𐰰 Turuk Satuo 突厥 Pinyin Tujue Eski Tibetce drugu Avrasya da genis bir cografyada daginik olarak yasayan ve cesitli Turk dillerini konusan etnik Turk gruplaridir Turk halklariToplam nufus170 200 milyonOnemli nufusa sahip bolgelerTurkiye60 000 000 68 000 000Ozbekistan34 600 000Iran15 000 000 20 000 000 Nufusun 18 i Rusya11 760 285 15 000 000Cin14 849 837Kazakistan12 300 000Azerbaycan10 047 000Avrupa Birligi8 000 000 10 000 000Kirgizistan5 000 000Turkmenistan5 000 000Afganistan4 600 000 5 300 000 2017 Irak1 500 000 3 000 000Suriye750 000 1 500 000Tacikistan1 200 000Bulgaristan585 000Ukrayna300 000Gurcistan300 000Kuzey Kibris Turk Cumhuriyeti280 000Moldova158 000Yunanistan130 000Mogolistan110 000Kuzey Makedonya82 000Guney Kore73 800Kosova69 297Amerika Birlesik Devletleri1 000 000 DillerTurk dilleriDinCogunluk Islam Cogunluk Hanefi Sunnilik bir kismi Siilik azinlik Alevilik Bektasilik Azinlik Ortodoks Hristiyanlik Tibet Budizmi Tengrizm Diger dinlerCografi dagilimTurkmenler Ahalteke atindaGumru AzerileriOzbek bir kizKirgiz manasci Karakol Donem kiyafetiyle bir Turkiye Turku Turk halklarinin 1995 yilindaki verilere gore toplam nufusu 200 milyona ulasmistir Sovyetler Birligi nin dagilmasi ile Azerbaycan Ozbekistan Kazakistan Kirgizistan ve Turkmenistan bagimsizliklarini kazandilar ve Turk dillerini egemen ve resmi dil olarak kabul eden devletlerin sayisi Turkiye ve Kuzey Kibris Turk Cumhuriyeti ile birlikte yediye cikmistir Bunlarin disinda Rusya Iran Dogu Azerbaycan Bati Azerbaycan Erdebil Zencan Hamedan ve Fars eyaletleri ile Turkmensahra bolgesi Cin Sincan Uygur Ozerk Bolgesi Dogu Turkistan Kansu Tacikistan ve Afganistan Mezar i Serif cevresi Gurcistan Ahiska Ahilkelek Borcali Kvemo Kartli bolgeleri da Turk dilleri konusan azinliklar yasamaktadirlar Osmanli Devleti nin yayilma alaninda bulunan Yunanistan Trakya Bolgesi Bulgaristan Rodop ve Deliorman bolgeleri Romanya Dobruca nin batisinda Kosova Kuzey Makedonya Suriye Misir ve Irak ta da Musul Kerkuk Erbil bolgeleri Turkler ve Turkce konusan topluluklar bulunur Ayrica modern donemdeki isci gocleri sonucunda Almanya Hollanda Fransa Belcika Avusturya Isvicre Isvec Danimarka Norvec Buyuk Britanya ABD Kanada Avustralya Libya Suudi Arabistan ve Yeni Zelanda gibi bircok ulkede Turk topluluklari olusmustur Avrupa Birligi nde en cok Turk nufusu bulunduran ulke Almanya dir Asagida Turk dillerini anadili olarak konusan topluluklarin baslica yerlesim alanlari ve yaklasik nufuslari gosterilmistir Sive Lehce Ulke Bulundugu Ulke Nufus TahminiTurkce resmi Turkiye KKTC Kibris taninan bolgesel dil Kosova Kuzey Makedonya bolgesel dil Almanya Bulgaristan Irak Suriye Misir Yunanistan Romanya Ukrayna 82 418 000 Turkce Vikipedi sayfasinda Turkce 77 milyon anadil 83 milyon toplam konusan vardir Azerice resmi Azerbaycan Dagistan taninan bolgesel dil Iran bolgesel dil Gurcistan Turkiye gecmiste Ermenistan 39 477 100 Kuzey Azerice 9 477 100 Guney Azerice 23 500 000 30 000 000 Ozbekce resmi Ozbekistan bolgesel dil Tacikistan Afganistan Kazakistan Kirgizistan Turkmenistan Turkiye 28 048 600 Kuzey Ozbekce 25 288 800 Guney Ozbekce 2 759 800 Kazakca resmi Kazakistan bolgesel dil Sincan Uygur Ozerk Bolgesi Mogolistan Turkiye 10 000 000 16 000 000Uygurca resmi Sincan Uygur Ozerk Bolgesi bolgesel dil Kazakistan Ozbekistan Kirgizistan Turkiye Cin HC 11 13 milyon kaynak belirtilmeli 20 000 000Turkmence resmi Turkmenistan taninan bolgesel dil Iran bolgesel dil Afganistan Turkiye 8 10 milyon kaynak belirtilmeli Tatarca resmi Tataristan bolgesel dil Baskurdistan Rusya 10 12 milyon kaynak belirtilmeli Kirgizca resmi Kirgizistan bolgesel dil Sincan Uygur Ozerk Bolgesi Ozbekistan Kazakistan Turkiye 3 000 000 5 500 000Baskurtca resmi Baskurdistan Rusya 2 milyon kaynak belirtilmeli 2 500 000Cuvasca resmi Cuvasistan Rusya 2 milyon kaynak belirtilmeli 2 200 000Karakalpakca taninan bolgesel dil Ozbekistan bolgesel dil Kazakistan Turkmenistan 500 bin kaynak belirtilmeli Sahaca Yakutca resmi Yakutistan Rusya 500 bin kaynak belirtilmeli Karacay Balkarca resmi Karacay Cerkes Cumhuriyeti Kabardey Balkarya Rusya 400 bin kaynak belirtilmeli Kumukca resmi Dagistan Rusya 380 bin kaynak belirtilmeli Tivaca resmi Tiva Cumhuriyeti Rusya 337 271 binKirim Tatarcasi resmi Kirim Cumhuriyeti bolgesel dil Kirim Ozerk Cumhuriyeti Turkiye Ozbekistan Romanya Ukrayna Rusya yasa disi ilhak 280 bin kaynak belirtilmeli Gagavuzca resmi Gagavuzya Moldova 300 bin kaynak belirtilmeli Altayca resmi Altay Cumhuriyeti Rusya 70 bin kaynak belirtilmeli EtimolojiTurk sozcugu Cin kaynaklarinda M O 3 yuzyilda gecmektedir Cin yilliklarinda Ting ling 丁零 Pinyin ding ling 丁霊 ding ling T ieh le 鉄勒 tie le T u cueh 敕勒 chi le seklinde degisik bicimlerle ifade edilmistir Turk adinin bilim cevrelerince kabul edilen Avrupa da ilk kullanimi ise MS 1 yuzyilda Pomponius Mela ve Plinius adli Romali tarihcilerce kaydedilmistir Azak bolgesinde yasayan insanlar Turcae Tyrcae adi ile kayda gecmistir Turk adi 6 yuzyilda da resmi olarak Gokturk Kaganligi nda kullanilmistir Orhun Abideleri ndeki edebi dil ve Turk adinin yogun kullanimi da Turk sozcugunun sozlu ve yazili olarak daha onceden kullanildigini gosterir Turk sozcugu Orhun Yazitlarinda 𐱅𐰇𐰼𐰰 olarak gecer 10 yuzyila ait Uygur Turkcesi metinlerde Turk guc kuvvet anlaminda kullanilmistir DilTurk dillerinin resmi dil statusune sahip oldugu ulke ve bolgeler Turk dillerinin yeryuzundeki diger dil ailelerinin arasindaki yeri Turk dilleri Dogu Avrupa ve Akdeniz den Sibirya ve Mancurya ya ve Orta Dogu ya kadar genis bir alanda konusulan yaklasik 40 dilden olusan bir dil ailesini olusturmaktadir Yaklasik 170 milyon insan anadili olarak bir Turk dili konusmaktadir ek olarak 20 milyon insan ikinci dil olarak bir Turk dili konusmaktadir En fazla konusana sahip Turk dili Anadolu Turkce sidir ve bu Turk dil grubunun yaklasik 40 ini olusturmaktadir Turk halkinin geri kalani Orta Asya Rusya Kafkaslar Cin ve kuzey Irak ta yogunlasmistir Alfabe Turk alfabeleri cogunlukla Turk dillerini yazmak icin kullanilan alfabelerdir eski adiyla Runik yazi olarak bilinir Mogolistan da Turk alfabeleri ile yazilmis yazitlar bulunmustur Korunmus yazitlarin cogu MS 8 ve 10 yuzyillar arasinda tarihlendirilmistir En eski tarihlendirilmis ve okunan Turk yazitlari 8 yuzyila tarihlenmekte olup alfabelerin yerini genellikle Orta Asya da Eski Uygur alfabesi Orta ve Bati Asya da Arap alfabesi Dogu Avrupa ve Balkanlar da Kiril alfabesi ve Orta Avrupa da Latin alfabesi almistir Turk alfabesinin en son kaydedilen kullanimi MS 1699 yilinda Orta Avrupa Macaristan da kaydedilmistir TarihceTurklerin Gokturk devletinden once en yaygin oldugu 5 yy donemi Koken Turk gocu ve yayilmasi Uchiyama et al 2020 Turk halklarinin kokenleri tarihsel olarak tartisilmis ve cesitli teori one surulmustur Proto Turkler Orta Asya halkiydi ve Dogu Asyalilar ile sibirya halki ile yakindan ilgiliydi Bilim adamlarina gore proto Turkler MO 6000 civarinda guney sibirya cevresinde yasayan ve Hongshan kulturu ozdeslestirilebilen Altay Daglari halkindan geliyor Tarimcilar olarak yasadilar ve daha sonra gocebe bir yasam tarzini benimsediler ve batiya goc baslattilar Peter Benjamin Golden varsayimsal Proto Turk Urheimat inda iklim topografya flora fauna insanlarin gecim bicimleriyle ilgili Proto Turkce sozluk ogelerini siraladi ve Proto Turk Urheimat in Mogolistan in kuzeyindeki Sayan Altay bolgesinde bulundugunu one surdu Martine Robbeets Turk halklarinin Xinglongwa kulturu ve onu takip eden Hongshan kulturu ile iliskilendirilmesi gereken kuzeydogu Cin de yerlesik bir Trans Avrasya tarim toplulugunun soyundan geldigini one suruyor Turk halklarinin Dogu Asya tarimsal kokeni yakin zamanda yapilan bircok calismada dogrulanmistir MO 2200 civarinda kuzeydogu Cin in collesmesi nedeniyle Turk halklarinin tarimsal atalari muhtemelen batiya pastoral bir yasam tarzi benimsedikleri Mogolistan a goc etti Tarihci ve turklog Osman Karatay 2022 proto Turklerin Mogollar ve Tunguz halklarindan ziyade eski Urallar ile daha yakin bir iliskisi oldugu sonucuna varmistir Zamanla Turk halklari hem Iranlilar hem de Mogollarla uzun sureli temas halinde olmus ve Orta Asya Bozkiri cobanlari arasinda baskin grup haline gelmistir Dilbilimsel ve genetik kanitlar Dogu Mogolistan da Turk halklarinin erken bir varligini guclu bir sekilde gostermektedir Genetik calismalar ilk Turk halklarinin agirlikli olarak Dogu Asya kokenli oldugunu ve Orta Cag daki Turk orneklerinin daha heterojen oldugunu ve Turk kulturunun ve dilinin elit hakimiyeti yoluyla batiya dogru yayildigini gostermistir Genetik kanitlar Orta Asya nin Turklestirilmesinin Mogolistan dan goc eden Dogu Asyali baskin azinliklar tarafindan gerceklestirildigini gosteriyor Gokturklerden once Cinliler ulkelerini kuzeyden ve batidan saldiranlara karsi koruyabilmek icin Cin Seddi ni insa ettiler Dogu ve Orta Asya nin Bozkir Imparatorluklari icinde Turk halklari daima belirleyici bir rol oynadilar cogu zaman bu imparatorluklarin kurucu ve yonetici zumresini olusturdular Wei Kitabina gore Tiele halki Turklerin atalarindan ve ilkbahar ve sonbahar doneminde Cin in kuzeydogusundaki kirmizi Di halki olan Chidi nin 赤 狄 kalintilariydi Tarihsel olarak MO 6 yuzyildan sonra kurulmuslardi ve Hiung nu uyesiydi Hiung Nu yazisinin bilinen en eski Turk alfabesi olan Orhun alfabesi oldugu kabul edilir Bu son zamanlarda Yinshan ve Helan Daglari nin kaya sanati olan tek olasi Xiongu yazilari kullanilarak tartisildi Asya Hun Imparatorlugu Teoman tarafindan kurulmustur Bu imparatorlugu Turk boylari kurmus yonetmis Turk kulturu devlete seklini vermistir Asya Hunlarinin en onemli hukumdari olan Mete Han Turanli uluslardan olan Tunguzlari ve Turk olan Yuecileri tamamen itaat altina almis ve Cin i baski altina alan bir politika izlemistir Cin seddi bu donemde Turklerden korunabilmek amaciyla yapilmistir Chicago Universitesi bunyesinde 2003 te yapilan bir arastirmada Mogolistan da Egyin Gol de bulunan Asya Hunlari donemine ait insan kalintilariyla Anadolu da Turklerden alinan genetik verilerin birbiriyle uyustugu tespit edilmistir Asya Hun Imparatorlugu nun yikilmasindan birkac yuzyil sonra Hunlarin bir bolumu daha batiya goc etmis burada Avrupa merkezli bir devlet kurmuslardir Kama Tarkan bolgedeki Hun topluluklarini yonetimi altinda toplayarak 352 yilinda Avrupa Hun Imparatorlugunu resmen kurmus ve yonetimi 370 yilina kadar elinde bulundurarak Hazar ve cevresinde onemli bir guc haline gelerek hakimiyet alanini batiya dogru ilerletmistir Gecen 18 yil Hazar bolgesinde yasayan Hun Turklerinin teskilatlanmasini ve Devlet duzeninde ilerlemesini saglamistir Kama Tarkan in olumuyle yonetime gecen Balamir batiya dogru ilerlemeye baslamis ve Hunlar gibi batiya yonelen Turk halklarindan biri olan Alanlarin ulkesini ele gecirmistir Balamir Idil nehrini gecerek bu bolgede bulunan Gotlara baski kurmaya baslamistir Gotlarla Ilk savas 375 yilinda gerceklesmistir Savasi kazanan Balamir Gotlari Avrupa nin iclerine Roma ya dogru ilerlemelerini saglamistir Kavimler Gocu olarak tarihe gecen surec bu savasla baslamistir Balamir doneminde Hunlar hakimiyet alanlarini genisleterek Avrupa iclerine dogru ilerlemislerdir Alipbi nin olumuyle tahta gecen Uldiz ise Karpat daglarini asarak bugunku Macaristan a kadar ulasmistir Roma nin ikiye bolunmesiyle Uldiz Trakya ve Balkanlar uzerine yurumus ve ayni donemde bir diger koldan da bugunku Urfa ve Lubnan a kadar hizla ilerleyip Akdeniz e ulasmistir Bati Roma ile iyi iliskiler icerisinde olan Uldiz Dogu Roma yla mucadele halinde olmustur Uldiz Dogu Romanin gonderdigi elciye Gunesin Battigi Yere Kadar Her Yeri Zaptedebilirim diyerek meydan okudugu tarih kaynaklarinda gecmektedir 434 yilinda Rua nin olumuyle yonetim Rua nin kardesi Muncuk un iki ogluna kalmistir Bleda ve kardesi Attila bu donemde imparatorlugun yonetimine gecmistir Bu donem boyunca genelde savaslari yoneten kisi olan Attila 445 yilinda Bleda nin olmesiyle yonetimi tek basina eline almistir Attila nin amaci hem Dogu hem Bati Roma yi egemenligi altina almakti Daha once Dogu Roma uzerine yurunmus ve baski altina alinmisti Dogu Roma halen Hunlara vergi oduyordu Ancak Dogu Roma nin Hunlar uzerindeki oyunlari halen devam ediyordu Rua nin olumunden hemen sonra Attila Dogu Roma nin uzerine yuruyup savasi kazanmis ve Margos antlasmasi imzalanmistir Bu antlasmayla vergi iki katina cikarilmistir Dogu Roma antlasmayi imzalasa da antlasmanin sartlarina uymamistir Bunun uzerine Attila 441 yilinda tekrar Dogu Roma nin uzerine yurumustur Trakya ya kadar ilerlemis ve vergi uc katina cikarilmistir Dogu Roma yine antlasmaya aykiri hareket ederek Hunlara bagli kavimleri isyana tesvik etmistir Ticaret kurallarini cigneyerek tuccarlarini Hun topraklarina gondermistir Attila bu kez Dogu Roma nin uzerine iki koldan saldiriya gecmistir Bir koldan Yunanistan dan girerek Tselya ya kadar ilerlemistir Diger koldan Sofya Luleburgaz Flibe sehirlerini ele gecirmistir Bugunku Buyuk Cekmece yakinlarina kadar ulasmistir Bu ilerleyisten sonra Dogu Roma tekrar baris istemistir Anatolyos antlasmasi imzalanmis ve vergi uc katina cikarilmistir savas tazminati odetilmis ve Tuna nin guneyindeki bolge Dogu Roma askerlerinden arindirilmistir Attila 451 yilinda Bati Roma imparatorunun kiziyla evlenmistir Karisinin ceyizi olarak Bati Roma topraklarinin yarisini istemistir Bunun uzerine Bati Roma ve Hun Imparatorlugu buyuk bir savasa girmistir Attila ordularini Bati Romanin asker deposu olarak gorulen Galya ya gondermistir Savas daha sonuclanmadan Bati Roma askerlerini geri cekip yenilgisini kabul etmistir Attila nin amaci Dogu Roma yi tamamen kendisine baglamaktir Kesin sonuc almak icin 452 yilinda bir sefer daha duzenlemistir Roma nin artik karsi koyacak gucu yoktur Attila ordusuyla Alpleri asarak Po ovasina inmis ve Italya nin kuzey kentlerini ele gecirerek Roma onune kadar ilerlemistir Papa II Leo Attila nin huzuruna cikarak Attila nin Roma ya zaten hakim oldugunu soyleyerek Hristiyanligin merkezi olarak kabul edilen Roma nin yikilmamasini talep etmistir Bu donemde bolgede Veba salgini sorunu vardir Attila bu seferle Bati Roma yi egemenligi altina almistir Bolgedeki Veba salgini nedeniyle daha fazla ilerlememis ve vergiyi arttirarak geri donmustur Attila 453 yilinda supheli bir sekilde oldurulmustur Bazi tarih kaynaklar Attila nin karisi tarafindan zehirlendigini ifade ederken bazilari da hancerlenerek olduruldugunu belirtir Gokturklerden sonra Tanri Daglarinda Bogda Shan ve T ien ch ih Fukang Sanci Hui Ozerk Ili Sincan Uygur Ozerk Bolgesi Timur Belh Kusatmasi ni komuta ediyor Kanuni Sultan Suleyman i Mohac Savasi ni komuta ederken betimleyen bir Turk minyaturu Nadir Sah Delhi ye girerken Gokturk Kaganligi nu kuran Turk halkinin koken efsanesine 8 yuzyila ait olan Orhun Yazitlari nda ve daha sonraki bircok kaynakta yer verilmistir Buna gore Turk halklarinin anayurdu Altay daglari yakininda Selenga ve Orhun irmaklari arasinda bulunan Otuken Ormani idi Bu yer Baykal Golu nin guney ucunun 250 km kadar guneyinde olup gunumuzde Mogolistan sinirlari icinde bulunmaktadir Dilsel verilerden hareket eden bazi arastirmacilar Turk dillerinin nihai kokeninin daha kuzeyde belki Baykal Golu nun kuzeyinde veya dogu Sibirya da olabilecegini ileri surmuslerdir Turk dillerinde iliman ve soguk iklim ormanlarina iliskin kelimeler bozkir kusagina iliskin kelimelerden daha eski ve daha zengindir kaynak belirtilmeli Gokturk Kaganligi nin 8 yuzyilda yikilmasindan sonra Uygurlar bugunku Mogolistan ve Bati Cin i kapsayan guclu bir imparatorluk kurdular 10 yuzyilda Orta Asya nin Batisinda bir imparatorluk kuran Karahanlilar Muslumanligi benimseyen ilk Turk hanedaniydi Yine 10 yuzyilda Turk asilli bir mamluk olan Gazneli Mahmut Afganistan in Gazne kentinde bir imparatorluk kurarak Hindistan in buyuk bir bolumune egemen oldu kaynak belirtilmeli Orta Dogu nun Islam ulkelerinde Turk halklari 8 yuzyildan itibaren profesyonel parali asker olarak onemli bir yer edinmislerdi 9 yuzyil sonunda Abbasi Imparatorlugu nun zayiflamasiyla mamlukler Misir Bagdat ve Iran da bagimsiz veya yari bagimsiz devletler kurdular kaynak belirtilmeli 1040 yili dolayinda Oguz boyuna mensup olan Selcuklu Hanedani Iran i ele gecirerek Buyuk Selcuklulari kurdular 1071 yilinda Selcuklu Hanedani Bizans Imparatorlugu nu agir bir yenilgiye ugratarak Anadolu Suriye ve Kafkaslar da cok sayida Anadolu Beyliklerinin ortaya cikmasina zemin hazirladilar Ancak Turk halklarinin kitle halinde Anadolu ya yerlesmesi daha cok 13 yuzyilda Mogol istilasindan batiya kacmalariyla gerceklesti kaynak belirtilmeli 13 yuzyil sonunda Anadolu da kurulan Turk devletlerinden biri olan Osmanli Devleti Islam dunyasinin en guclu imparatorlugu haline geldi Balkan Yarimadasi ni fethetti 16 yuzyilda bir yandan Viyana ya dayandi ve diger yandan Cezayir i himaye altina aldi Sibir Hanligi Sibir Hanligi parcalanmaya baslamis olan Altin Ordu dan daha kuzeye goc eden Tatar Turkleri tarafindan 15 yuzyilin ikinci yarisinda kurulmus bir devletti Turan Hanligi olarak da bilinen Sibir Hanligi Islam i resmi din olarak kullanarak hukum surdugu bolgedeki yerli Turklerin ve Ural halklarinin da Muslumanlasmasini saglamisti Sibir Hanligi tarihten bu yana en kuzeydeki Musluman devlettir ve 1598 de Rusya Carligi tarafindan ortadan kaldirilmasina kadar varligini surdurmustur Timurlu Imparatorlugu 14 yuzyilin ikinci yarisinda Timur tarafindan kurulan Ozbekistan merkezli bir Turk devletiydi Timurlu Imparatorlugu Timur doneminde en guclu zamanlarini yasarken etrafindaki Turk Islam devletlerini kendi bunyesine katarak Musluman Turkleri buyuk olcude birlestirmis oldu Timur Orta Asya da buyuk bir ronesans yapmis zaten bilim dunyasinin merkezi olan Ozbekistan da bilimin daha da ilerlemesini saglamis ve bilim adamlarini bu bolgede toplamisti Ayrica Timur Turkceyi yuksek bir kultur dili haline getirerek donemin en saygin dili haline gelmesini saglamisti Safevi Devleti Azeri Turku kokenliydi Safeviler Turkce konusuyordu ve sahlar kendi anadilleri Turkceyi kullanarak siirler yaziyordu Safeviler tum Iran ve cevresini yaklasik iki yuzyil boyunca egemenligi altinda tuttu ve hukum suresi boyunca Onikici Sii Islam i yasatti Safevilerin Onikici Sii Islam i resmi din olarak kullanan ilk devlet olmasi Islam tarihinin en onemli donum noktalarindan biri oldu Babur Imparatorlugu Hindistan i yoneten Turk devletlerinden biriydi En guclu donemlerini yasadigi 16 yuzyilin ilk yarisindan 18 yuzyilin ilk yarisina kadar olan donem arasinda sinirlari Ozbekistan Hindistan Afganistan Pakistan Banglades ve dolay bolgeleri kapsiyordu Babur Hanedanligi Cagatay Turklerinin onderi Babur tarafindan kurulmustu Babur Sah in soyu Timur a dayaniyordu Babur Sah in annesinin soyu ise Cengiz Han a dayaniyordu Babur Imparatorlugu sinirlari icerisinde Muslumanlari ve Hindulari birlestirmis ama seriat yonetiminden vazgecmemisti Afsar Imparatorlugu adini Oguz Turklerinin Afsar boyundan aliyordu Safevi komutani olan Nadir Sah 1736 da son Safevi hukumdarini devirerek imparatorlugunu kurdu ve hukumdarligini ilan etti Nadir Sah Afsar boyunun Kirklu oymagina mensuptu Demografi ve antropolojiTurk halklari gunumuzde Dogu Sibirya dan Orta Asya ya Anadolu dan Balkanlar a kadar genis yayilim gostermektedir Turk halklarinin yogun olarak yasadigi baslica ulkeler Kazakistan Kirgizistan Ozbekistan Turkmenistan Turkiye Azerbaycan ve Iran dir Irak Cin Dogu Turkistan Rusya Balkanlar ve diger cesitli Avrupa ulkelerinde de muhtar cumhuriyet vatandasi veya azinlik konumunda bulunan Turk kokenli halklar yasamaktadir Bugun nufuslari yaklasik 150 200 milyonu bulan Turk halklari etnik olarak yayilim sahalari icerisinde Dogu ya gittikce mongoloid sari Batiya gittikce de europid beyaz irk ozellikleri gostermektedir Turk halklari tarihte siklikla sari mongoloid irkin bir alt kolu olan ve beyaz europid irkla karismis irki tanimlamak icin kullanilan Turanid terimi ile anilmislardir Lee amp Kuang 2017 tarafindan analiz edilen tarihsel tanimlamalar ve genetik veriler en eski Turkler farkli fenotiplere sahip oldugunu ancak cogunlukla Avrupa halkina ve Orta Dogu halkina benzedigini gostermistir Cin tarihleri en eski Turkleri karisik barbarlar olarak tanimladi ve sik sik derin gozlere yuksek koprulu buruna ve agir yuz killarina sahipti Bazi Turkler de Cinliler tarafindan Wusun a benzeyen sari veya kizil sacli ve mavi gozlu olarak tanimlanmistir Bununla birlikte diger Turk boylari Cinlilerden farkli olmayan tipik Dogu Asya ozelliklerine sahip olarak tanimlanmistir Ming hanedanligindan Cin tarihleri Kipcaklari sari kizil sacli ve mavi yesil gozlu olarak tanimladi Tuylu ve buyuk burunlu olarak tanimlandilar Ming hanedanligi doneminde Kipcaklarin Han Cinlileriyle evlenmeleri istenmedi cunku fiziksel gorunumleri itici ve garip olarak kabul edildi Eski Turkler buyuk olasilikla guney sibirya den geliyorlardi Onerilen vatan bati Orta Asya dan bati Mogolistan ya kadar uzanmaktadir Proto Turkler Orta Asya halkiydi ve Dogu Asyalilar ile sibirya halki ile yakindan ilgiliydi Proto Turklerin Dogu Asyalilar fenotipleri vardi Orta Cag Musluman yazarlari Tibetlilerle Turklerin birbirine benzedigini ve cogu zaman Turkler ile Tibetliler arasindaki farki anlayamadiklarini belirtmislerdir Gokturk ve Xiongnu ornekleri de dahil olmak uzere eski Avrasya orneklerinin ilk genetik analizi Jeong et al 2020 Turklerin cogunun agirlikli olarak Dogu Avrasyalylar Dogu Asyalilar ve guneydogu Asyalilar ve Sibiryalilar oldugunu gostermistir Proto Turklerin Turkmenistan daki Sayan Daglari kaynaklandigi ve daha sonra Altay daglarina goc ettikleri one surulmektedir Proto Turklerin Sibirya daki Sayan Daglari kaynaklandigi ve daha sonra Orta Asya goc ettikleri one surulmektedir Bilimsel gorusler Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Turk halklarinin dilleri kulturleri ve tarihi ile mesgul olan bilim dalinin adi Turkoloji dir Bu anlamda gorus bildiren Fransiz tarihci ve Turkolog Jean Paul Roux Turklerle ilgili olarak Turkler disaridan evlenme egiliminde olduklari ve eslerini Turk olmayanlar arasindan sectikleri rastladiklari her kavimle kaynastiklari dilleri cok buyuk bir cekim gucune sahip oldugu ve pek cok topluluk da bu dili ve kulturu benimsedigi icin Turklerle ilgili karakteristik denilebilecek herhangi bir ozellik saptama olanagi kalmamistir Cunku dunyada en cok yayilan ve gittikleri bolgelerdeki yerli halklarla en cok karisan millet Turkler dir Turklerle ilgili olarak kabul edilebilecek tek tanim dilbilimsel olandir Turk Turk diliyle konusandir tarifinden sonra Insanlik tarihinde bastan beri var olan bu millet kendine ozgu yasalari ayirt edici ozellikleri olan canli bir organizma cok cesitli ogelerden olusmus ancak matematiksel bir butun olusturmus ve kesin ve net tanimla Turk adini almis ayni kulturden olan ayni dili konusan insan toplulugudur ifadesini kullanmistir dd Cagdas cumhuriyetlerBayrak Devlet Tarih NotlarTurkiye 1923 Kuzey Kibris Turk Cumhuriyeti 1983 Azerbaycan 1991 Kazakistan 1991 Asil yerlesim yeri Gurcistan olan ve basta Kazakistan olmak uzere Orta Asya ve Turkiye ye yayilmis olan Ahiska Turklerinin kullandiklari gayriresmi bayragi Kirgizistan 1991 Ozbekistan 1991 Dagistanda Kumiklarin kullandiklari gayriresmi bayragi Kirim Ozerk Cumhuriyeti 1991 Resmiyette Ukrayna ya baglidir 2014 2021 de Rusya tarafindan ilhak edilmistir ve Kirim Cumhuriyeti adini almistir Hakasya 1991 Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir Karacay 1991 Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir Karakalpakistan 1991 Ozbekistan da ozerk bir Cumhuriyettir Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti 1991 Azerbaycan da ozerk bir Cumhuriyettir Tataristan 1991 Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir Tiva 1991 Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir Yakutistan 1991 Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir Ozerk bolgeler Bayrak Devlet Tarih NotlarGagavuzya 1991 Moldova ya bagli bir ozerk bolgedir Cin e bagli ozerk bolgedir Bolgedeki Turkler arasinda Islam dini yaygindir Sunhua Salar Ozerk Ilcesi Cin in Cinghay Eyaletinde ozerk bolgeJishishan Bao an Dongxiang ve Salar Ozerk Ilcesi Cin in Kansu Eyaletinde ozerk bolgeSunan Yugur Ozerk Ilcesi 1954 Cin in Kansu Eyaleti Zhangye Sehrine bagli ozerk bir ilcedirAksay Kazak Ozerk Ilcesi 1954 Cin in Kansu eyaleti Jiuquan sehrine bagli ozerk bir ilceDinlerTurk halklarinin buyuk cogunlugu 10 yuzyildan itibaren Islam dinini kabul etmistir Ancak Gagavuzlar ve Cuvaslar gibi Hristiyanligin Ortodoks koluna mensup olan Kirimcaklar ve Karaylar gibi Yahudilik dinine mensup olan Tivalar gibi Budizm dinine mensup olan ve Altaylar ve Yakutlar gibi geleneksel Gok Tanri veya Samanizm inancini surduren Turk topluluklari da vardir Erken Turk mitolojisi ve Tengrizm Islam oncesi Turk mitolojisinde Samanizm Animizm ve Tengrizm hakimdi Turk animistik gelenekleri daha cok ata ibadeti cok tanrili animizm ve samanizm uzerine yogunlasmistir Daha sonra bu animistik gelenek daha orgutlu Tengrizmi olusturacakti Bas Tanri 763 te Uygur Imparatorlugu nun resmi dini olarak Maniheizm ortaya cikana kadar erken Turk toplumunun ust siniflari tarafindan ibadet edilen bir gok tanrisi olan Tengri idi Kurt onuru sembolize eder ve ayni zamanda cogu Turk halkinin annesi olarak kabul edilir Asena Asina Tuwu Gokturklerin ilk Hani olan Tumen Il Kagan in kurt annesidir Kartal veya Sahin gibi at ve yirtici kuslar da Turk mitolojisinin ana figurleridir Dini donusumler Budizm Tengri Bogu Han 763 yilinda artik soyu tukenmis olan Maniheizmi Uygur Kaganligi nin devlet dini haline getirmistir ve Karluklar arasinda da populer hale gelmistir Yavas yavas Mahayana Budizmine gecis yapmislardir Tibet Budizmi veya Vajrayana Maniheizm den sonra ana dindi Gotama Buda Guan Yin ve Maitreya ya tapiyorlardi Hint yarimadasi ve Bati Sincan daki Turk Musluman Fethi ve Orta Asya daki diger dinlerin hizla ve neredeyse tamamen ortadan kalkmasiyla iliskilendirildi Bati Cin in Sari Uygurlari Sari Yugurlar ve Rusya nin Tivalari geriye kalan tek Budist Turk halklaridir Hristiyanlik Baslica Hristiyan Turk halklari Cuvasistan Cuvaslari ve Moldova nin Gagavuzlaridir Rusya Cuvaslarinin geleneksel dini bircok eski Turk kavramini icermekle birlikte Zerdustluk ve Islam ile de bazi unsurlari paylasmaktadir Cuvaslar cogunlukla 19 yuzyilin ikinci yarisinda Dogu Ortodoks Hristiyanligina gecis yaptilar Sonuc olarak festivaller ve ayinler Ortodoks bayramlariyla cakisacak sekilde yapildi ve Hristiyan ayinleri geleneksel torenlerin yerini aldi Cuvaslarin bir azinligi hala geleneksel inanclarini devam ettirmektedir Dogu Kilisesi Naymanlar gibi Turkler arasinda populerdi Hatta Gaochang da yeniden canlandi ve Yuan Hanedani doneminde Sincan da genisledi Hanedanligin cokusunden sonra ortadan kayboldu Islam Islamiyet i kabul etmeden once politeizm temeline dayanan Tengricilik dinine tabi olan bu Asya toplulugu once yonetici kesiminin daha sonra da halk tabakasinin Muslumanligi kabul etmesiyle Islam i inanc dunyalarinin merkezine yerlestirmislerdir Bunun disinda Orta Asya da Samanist gelenegin bazi yonlerini Islam ve Hristiyanlikla bir bicimde bagdastirarak surduren toplumlar oldugu gibi bir inanc sistemi olarak Kamlik Turk Mogol Samanizm i disinda baska bir din kabul etmeyen topluluklar da sayilari cok az da olsa gunumuzde dahi mevcuttur Bu toplumlarin bugunku uygulamalari bile gecmis caglardaki inanclari hakkinda pek cok kiymetli bilgiler icerir Bunun disinda gecmis donem inanclarina ait pek cok uygulama ve anlayisin ortulu bir bicimde gunumuzde varligini surdurdugu de gorulmektedir Ancak istisnalar mesela Gagavuzlarda Hristiyanlik Karaylarda Musevilik Mogollarda Budizm kimi Sibirya ve Altay boylarinda Kamlik disinda Islam Dini tum Turk Dunyasinin en onemli ortak paydalarindan ve ortak degerlerinden birisidir Turklerin devlet kurarak yayilmis olduklari alanlarin tamaminda nufusun en az yuzde 90 i Islamiyet i benimsemis durumdadir Dolayisiyla Islamiyet artik Turk Dunyasi icin halk kulturunun asli unsurlarini da iceren ve etkileyen bir oneme sahiptir Etnik grup listesiIsim Nufus Ulke DinTurkler 82 000 000 Turkiye Kuzey Kibris Sunni islam AlevilikAzeriler 31 300 000 Azerbaycan Dagistan Rusya federasyonu Iran Sii islam Sunni islamOzbekler 30 700 000 Ozbekistan Sunni islamKazaklar 15 193 000 Kazakistan Bayan Olgii il Barkol Kazak Ozerk Ilcesi Mori Kazak Ozerk Ilcesi Sunni islamUygurlar 11 900 000 Sincan Uygur ozerk bolgesi Sunni islamTurkmenler 8 000 000 Turkmenistan Iran Afganistan Sunni islamTatarlar 6 200 000 Tataristan Rusya federasyonu Sunni islam Ortodoks HristiyanlikKirgizlar 6 000 000 Kirgizistan Kizilsu il Sunni islamBaskurtlar 1 700 000 Baskurdistan Rusya federasyonu Sunni islamCuvaslar 1 500 000 Cuvasistan Rusya federasyonu Ortodoks HristiyanlikKaskaylar 1 000 000 Iran Sii IslamHorasan Turkleri 1 000 000 Iran Sii IslamKarakalpaklar 796 000 Karakalpakistan Ozbekistan Sunni islamKirim Tatarlari 600 000 Kirim Sunni islamKumuklar 520 000 Dagistan Rusya federasyonu Sunni islamYakutlar 482 000 Yakutistan Rusya federasyonu Ortodoks Hristiyanlik TengrizmKaracaylar 346 000 Karacay Cerkesya Rusya federasyonu Sunni islamTivalar 337 271 Tuva Cumhuriyeti Rusya federasyonu Tibet Budizmi TengrizmGagavuzlar 150 000 Gagavuzya Moldova Ortodoks HristiyanlikBalkarlar 112 000 Kabardino Balkarya Rusya federasyonu Sunni islamSalarlar 104 000 Sunhua Salar Ozerk Ilcesi Jishishan Bao an Dongxiang ve Salar Ozerk Ilcesi Tibet Budizmi Sunni islamNogaylar 100 000 Dagistan Sunni islamHakaslar 75 000 Hakasya Rusya federasyonu Ortodoks Hristiyanlik TengrizmAltaylar 70 000 Altay Cumhuriyeti Rusya federasyonu Burhancilik Tengrizm Ortodoks HristiyanlikEynular gt 60 000 Cin AlevilikHalaclar 42 000 Iran Sii IslamYugurlar 13 000 Sunan Yugur Ozerk Ilcesi Tibet Budizmi TengrizmDolganlar 13 000 Rusya Ortodoks Hristiyanlik TengrizmHoton Turkleri 10 000 Rusya Sunni islamSorlar 8 000 Rusya Ortodoks Hristiyanlik TengrizmSibirya Tatarlari 6 000 Rusya Sunni islamSoyotlar 3 600 Rusya Tibet Budizmi TengrizmKumandilar 2 900 Rusya Ortodoks Hristiyanlik TengrizmTeleutlar 2 700 Rusya Ortodoks Hristiyanlik TengrizmKaraylar 2 000 Israil YahudilikKirimcaklar 1 000 Israil Ortodoks YahudilikTofalar 800 Rusya Ortodoks Hristiyanlik TengricilikCulimlar 355 Rusya Ortodoks HristiyanlikIli Turkler 177 Cin Sunni islamTarihi Turk gruplari Hiung nu Hunlar Avarlar Azlar Dingling Bulgarlar Esgeller Barsiller Ulayundlug Basmiller Onogurlar Saragurlar Sabirler Satuo Ongutler Gokturkler Oguz Turkleri Kanglilar Hazarlar Kipcaklar Kurikanlar Kumanlar Pecenekler Karluklar Tiele Turgesler Yenisey Kirgiz Cigil Dokuz Oguzlar Yagma Onoklar Tulu Kutrigurlar Utrigurlar Yabaku Yueban Chorni Klobuky Berendiler Kimekler Naymanlar kismen Keraitler kismen Merkitler kismen Uranhay kismen Ayrica bakinizTurk dilleri Turk Dunyasi Turk devletleri listesi Turk Birligi TurkistanKaynakca The World Factbook 10 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2014 Population 81 619 392 July 2014 est Ethnic groups Turkish 90 Kurdish 10 other minorities 7 12 2008 est 70 of 81 6m 57 1m 75 of 81 6m 61 2m 2 Helen Chapin Metz ed Turkey A Country Study Washington GPO for the Library of Congress 1995 Turks 27 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Uzbekistan Statistics Committee of the Republic of Uzbekistan 22 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Subat 2022 Population 34 600 000 January 2021 est Ethnic groups Uzbek 84 6 Russian 2 1 Tajik 4 9 Kazakh 2 4 Karakalpak 2 2 other 4 1 2021 est Assuming Uzbek Kazakh and Karakalpak are included as Turks 84 6 2 4 2 2 89 2 89 2 of 34 6m 31 9m Egbert Jahn 2009 Nationalism in Late and Post Communist Europe p 293 20 mil Azerbaijani 6 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ekim 2021 Iran PDF 27 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Ekim 2021 https www rusemb org uk russianpopulation text According 20to 20the 202010 20census 1 9 25 20and 20other 20minorities 9 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nacionalnyj sostav Rossii 2023 perepis 2020 1 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2022 Chinese Foreign Ministry Spokesperson Hua Chunying s remarks on Xinjiang related issues 24 Mart 2021 25 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2022 Main Data of the Seventh National Population Census 11 Mayis 2021 11 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2022 49 Chinese Nationalities Uzbek Minority Ozbek Minorities by Descending Populations 8 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2022 3 8 主要年份分民族人口数 15 Mart 2017 14 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2022 Kazakhstan The World Factbook 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Aralik 2014 Population 17 948 816 July 2014 est Ethnic groups Kazakh Qazaq 63 1 Russian 23 7 Uzbek 2 9 Ukrainian 2 1 Uighur 1 4 Tatar 1 3 German 1 1 other 4 4 2009 est Assuming Kazakh Uzbek Uighur and Tatar are included as Turks 63 1 2 9 1 4 1 3 68 7 68 7 of 17 9m 12 3m Azerbaijan The World Factbook 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2014 Turkish population 4 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Haziran 2022 Uzbeks and Turkmens 7 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2022 Afganistan 4 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2022 UNREPRESENTED NATIONS AND PEOPLES ORGANIZATION 20 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Agustos 2015 Iraq The World Factbook 24 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2014 SYRIAN TURKMENS POLITICAL MOVEMENTS AND MILITARY STRUCTURE PDF ORSAM MIDDLE EASTERN TURKMEN PROGRAMME 12 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Agustos 2015 World Youth Alliance 11 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Agustos 2015 Tajikistan The World Factbook 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2015 Bulgaria The World Factbook 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2015 Zaman International Newspapaer Bulgaria 9 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Agustos 2015 a b Georgia The World Factbook 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2015 Cyprus The World Factbook 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2015 Moldova The World Factbook 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2015 Greece The World Factbook 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2015 Mongolia The World Factbook 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2015 North Macedonia PDF The World Factbook 9 Subat 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 9 Subat 2022 South Korea Joshua Project 29 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Population 73 800 July 2014 est Ethnic groups Uzbeks 55 000 Kazakhs 12 000 Kyrgyzs 5 100 Turks 1 700 TOTAL 73 800 0 14 a b Kosova Nufus ve Konut Sayimi 2011 Usually resident population by mother tongue sex and age s 64 2 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kosova Istatistik Ajansi Ingilizce Obama recognize us St Louis American 5 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Mart 2015 a b Golden Peter B August 2018 The Ethnogonic Tales of the Turks The Medieval History Journal 21 2 291 327 doi 10 1177 0971945818775373 S2CID 166026934 a b M1 13 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Haziran 2009 Turkish Speaking Peoples 12 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Joshua Project Population by ethnic groups The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan 2014 Erisim tarihi 12 December 2014 Azerbaijani South 13 Subat 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Haziran 2015 PetroleumWorld 19 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Temmuz 2015 ab Unrepresented Nations and Peoples Organization Southern Azerbaijan ab World Cultures Uzbek Northern Speaking Peoples 3 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Joshua Project Uzbek Southern 4 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Joshua Project a b Lars Johanson Elisabetta Ragagnin Central Asia and Mongolia IX Regional Overview Sociolinguistics Vol 3 No 3 s 1890 13 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 6 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Rusya Kirim i resmen ilhak etti 26 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Prof Dr Tuncer Baykara Turk Turkluk ve Turkler s 371 387 Istanbul IQ yayinlari Sevan Nisanyan Cagdas Turkcenin Etimolojik Sozlugu Istanbul 2009 ISBN 9789752896369 Abdulkadir Inan Urartu yazitinda ve Romali Plinius un tarihinde Turk Adi var mi Belleten TTK Cilt XlI S 45 1948 s 277 278 dile Ayda Une Theorle Sur L Orlglne Du Mot Turk Turk kelimesinin Mensei Hakkinda Bir Nazariye TTK Belleten Cilt XL No 158 Turk Tarih Kurumu Basimevi Nisan 1976 s 229 247 Hamit Kosay ldil Ural bolgesindeki Turkler In Mensei Hakkinda V Turk Tarih Kongresi 12 17 Nisan 1956 TTK Basimevi Ankara 1960 s 232 243 Turk Adinin Anlami nedir Kaynagi Tarihi Kokeni Etimoloji Dunya 2 Eki 2013 29 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2024 Laszlo Rasonyi Dunya da Turkluk Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu Yayinlari Ayyildiz Matbaasi Ankara 1974 Prof Dr Ercumend Kuran Turk Adi ve Turkluk Kavrami Turk Kulturu Dergisi Yil XV S 174 Nisan 1977 s 18 20 aton ttu edu pdf Eski Turk Yazitlari Part 1 pdf aton ttu edu pdf Eski Turk Yazitlari Part 4 pdf eogrenme anadolu edu tr eKitap EDB201U pdf Muller Friedrich Wilhelm Karl 1910 Uigurica II von F W K Muller Almanca G Reimer 6 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2022 Yunusbayev et al 2015 ss 1 2 a b Yunusbayev et al 2015 04 21 The Genetic Legacy of the Expansion of Turkic Speaking Nomads across Eurasia PLoS Genetics 11 4 e1005068 doi 10 1371 journal pgen 1005068 ISSN 1553 7390 PMC 4405460 PMID 25898006 The origin and early dispersal history of the Turkic peoples is disputed with candidates for their ancient homeland ranging from the Transcaspian steppe to Manchuria in Northeast Asia https www ncbi nlm nih gov pmc articles PMC4405460 11 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Structure of Transeurasian language family revealed by computational linguistic methods 22 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Aralik 2019 a b c Damgaard Peter de Barros Marchi Nina Rasmussen Simon Peyrot Michael Renaud Gabriel Korneliussen Thorfinn Moreno Mayar J Victor Pedersen Mikkel Winther Goldberg Amy Usmanova Emma Baimukhanov Nurbol Mayis 2018 137 ancient human genomes from across the Eurasian steppes Nature Ingilizce 557 7705 369 374 doi 10 1038 s41586 018 0094 2 ISSN 1476 4687 21 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 Robbeets et al Transeurasian ancestry https www researchgate net publication 320915864 Austronesian influence and Transeurasian ancestry in Japanese A case of farminglanguage dispersal 4 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Lee 18 Oct 2017 Brill 19 2 https brill com view journals inas 19 2 article p197 197 xml 4 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde The ethnogenesis of the modern Turkic peoples A brief overview http zti hu sipos gyujtesek pdf 3 TR pdf 24 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Golden Peter B Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes 21 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 Robbeets Martine 1 Ocak 2017 Austronesian influence and Transeurasian ancestry in Japanese A case of farming language dispersal Language Dynamics and Change Ingilizce 7 2 210 251 doi 10 1163 22105832 00702005 ISSN 2210 5832 15 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 Robbeets Martine The Transeurasian homeland where what and when The Oxford Guide to the Transeurasian Languages 17 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 a b c Uchiyama Junzo Gillam J Christopher Savelyev Alexander Ning Chao 2020 Populations dynamics in Northern Eurasian forests a long term perspective from Northeast Asia Evolutionary Human Sciences Ingilizce 2 doi 10 1017 ehs 2020 11 ISSN 2513 843X 15 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 www cambridgescholars com 20 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Karatay Osman Karatay Osman The Genesis of the Turks An Ethno Linguistic Inquiry into the Prehistory of Central Eurasia trans Mehmet Cigerli Cambridge Scholars Publishing 2022 24 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Blench Roger Spriggs Matthew 2 Eylul 2003 Archaeology and Language II Archaeological Data and Linguistic Hypotheses Ingilizce Routledge ISBN 978 1 134 82869 2 3 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 Yunusbayev Bayazit Metspalu Mait Metspalu Ene Valeev Albert Litvinov Sergei Valiev Ruslan Akhmetova Vita Balanovska Elena Balanovsky Oleg Turdikulova Shahlo Dalimova Dilbar 21 Nisan 2015 The Genetic Legacy of the Expansion of Turkic Speaking Nomads across Eurasia PLoS Genetics 11 4 doi 10 1371 journal pgen 1005068 ISSN 1553 7390 PMC 4405460 2 PMID 25898006 25 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 Lee Joo Yup Kuang Shuntu 18 Ekim 2017 A Comparative Analysis of Chinese Historical Sources and y dna Studies with Regard to the Early and Medieval Turkic Peoples Inner Asia Ingilizce 19 2 197 239 doi 10 1163 22105018 12340089 ISSN 2210 5018 4 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Aralik 2019 a b A dynamic 6 000 year genetic history of Eurasia s Eastern Steppe bioRxiv Ingilizce 2020 03 25 008078 26 Mart 2020 3 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Temmuz 2020 丁零 铁勒的西迁及其所建西域政权 15 July 2015 MA Li qing On the new evidence on Xiongnu s writings http www wanfangdata com cn qikan periodical Articles kgyww kgyw2004 0402 040208 htm 19 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Balaban Ayhan Iskit Hun ve Gokturklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat T C Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Eski Cag Tarihi Bilim Dali Yuksek Lisans Tezi 2006 URL http fef kafkas edu tr sosyb tde halk bilimi makaleler kultur med kultur med 20 20 pdf 13 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim tarihi 11 12 2011 Archived by WebCite at Christine Keyser Tracqui Eric Crubezy Horolma Pamzsav Tibor Varga Bertrand Ludes Population origins in Mongolia Genetic structure analysis of ancient and modern DNA American Journal of Physical Anthropology 2006 Apr 4 Hun Imparatorlugu 19 Temmuz 2020 7 Subat 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Subat 2016 John Smith A System of Modern Geography Or the Natural and Political History of the Present State of the World vol 1 p 321 Tooke William A View of the Russian empire during the reign of Catharine the Second volume II p 60 Tamara Sonn A Brief History of Islam Blackwell Publishing 2004 p 83 ISBN 1 4051 0900 9 E A Csato B Isaksson C Jahani Linguistic Convergence and Areal Diffusion Case Studies from Iranian Semitic and Turkic Routledge 2004 p 228 ISBN 0 415 30804 6 Peoples of Iran 17 Mayis 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Encyclopaedia Iranica RN Frye Savory Roger 2007 Iran Under the Safavids Ingilizce Cambridge University Press s 213 ISBN 978 0 521 04251 2 26 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Temmuz 2016 qizilbash normally spoke Azari brand of Turkish at court E Yarshater Iran Encyclopaedia Iranica for all practical purposes they were Turkish speaking and Turkic Helen Chapin Metz Iran a Country study 1989 University of Michigan p 313 Emory C Bogle Islam Origin and Belief University of Texas Press 1989 p 145 Stanford Jay Shaw History of the Ottoman Empire Cambridge University Press 1977 p 77 Andrew J Newman Safavid Iran Rebirth of a Persian Empire IB Tauris March 30 2006 RM Savory Safavids 2nd ed a b Encyclopaedia Britannica Article Mughal Dynasty 26 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Encyclopaedia Britannica Article Babur 3 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde the Mughal dynasty 29 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Mart 2015 16 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Mart 2015 Babur Encyclopaedia Britannica Article 3 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cambridge History of Iran Volume 7 pp 2 4 Brigitte Moser Michael Wilhelm Weithmann Landeskunde Turkei Geschichte Gesellschaft und Kultur Buske Publishing 2008 p 173 Golden Turk halklari tarihine giris Racial and cultural minorities an analysis of prejudice and discrimination Environment development and public policy George Eaton Simpson John Milton Yinger Springer 1985 ISBN 0 306 41777 4 p 32 8 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Haziran 2014 American anthropologist American Anthropological Association Anthropological Society of Washington Washington D C 1984 v 86 nos 3 4 p 741 Eickstedt Rassenkunde und Rassengeschichte der Menschheit 13 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1934 pp 169 174 In Maksim Grigorʹevich Levin Ethnic origins of the peoples of northeastern Asia 13 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arctic Institute of North America by University of Toronto Press 1963 p 31 13 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde A dynamic 6 000 year genetic history of Eurasia s Eastern Steppe bioRxiv Ingilizce 2020 03 25 008078 26 Mart 2020 3 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Temmuz 2020 Lee amp Kuang 2017 Weiner Michael 30 Eylul 2021 Routledge Handbook of Race and Ethnicity in Asia Ingilizce Routledge ISBN 978 1 351 24668 2 3 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2022 BRILL 2005 Mongols Turks and Others Eurasian Nomads and the Sedentary World Ingilizce Brill ISBN 978 90 04 14096 7 30 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 Wink Andre 2002 Al Hind The Slavic Kings and the Islamic conquest 11th 13th centuries Ingilizce BRILL ISBN 978 0 391 04174 5 4 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 Babayar Gaybullah Sultonova Dr Gulchekhra Rahimova Zuhrahon Babayarov G The Imperial Titles on the Coins of the Western Turkic Qaghanate Markazij Osiyo tarihi zamonavij medievistika talkinida ЎzR FA Tarih in ti T Yangi nashr 2013 P 330 348 Ingilizce 9 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 a b Jean Paul Roux cev Aykut Kazancigil Lale Arslan Ozcan Turklerin Tarihi Pasifik ten Akdeniz e 2000 Yil Kabalci Yayinevi Subat 2007 ISBN 9759970910 Sayfa 29 Is Crimea gone Annexation no longer the focus of Ukraine crisis Ingilizce 4 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan mrreese www ancient origins net Ingilizce 13 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2021 web archive org 4 Mart 2016 23 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2021 web archive org 6 Mayis 2013 26 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2021 ccbs ntu edu tw 11 Eylul 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2021 dsr nii ac jp 27 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2021 Dis baglantilarTexas Tech University Turk Oykuleri 9 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Iran daki Turkler Video 14 Subat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde

Yayın tarihi: Haziran 13, 2024, 16:26 pm
En çok okunan
  • Kasım 23, 2024

    Acantharctia guineae

  • Kasım 23, 2024

    Acantharctia flavicosta

  • Kasım 23, 2024

    Acantharctia bivittata

  • Kasım 23, 2024

    Acantharctia aurivillii

  • Kasım 23, 2024

    Acantharctia atriramosa

Günlük

  • Vikipedi

  • Yunan Olimpiyat Komitesi

  • RedOne

  • Gürcistan

  • I. Otto (Kutsal Roma imparatoru)

  • Suat Derviş

  • Mustafa Kemal Atatürk

  • Scuderia Toro Rosso

  • Galešnjak

  • Kalp

NiNa.Az - Stüdyo

  • Vikipedi

Bültene üye ol

Mail listemize abone olarak bizden her zaman en son haberleri alacaksınız.
Temasta ol
Bize Ulaşın
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Her hakkı saklıdır.
Telif hakkı: Dadaş Mammedov
Üst