Hayrullah Efendi 26 Ekim 1818 istanbul 25 Aralık 1866 Tahran Osmanlı hekimbaşı devlet adamı eğitimci şair ve tari

Hayrullah Efendi (26 Ekim 1818 İstanbul-25 Aralık 1866 Tahran), Osmanlı hekimbaşı, devlet adamı, eğitimci, şair ve tarihçi.

Hayatı

Osmanlı şair ve hekim Abdülhak Molla'nın oğludur. 1839'da babasının başında olduğu Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'ye girdi ve burada eğitim gördü. Tıp eğitimini ders nazırlığı göreviyle birlikte yürüttü. 24 Mart 1840'ta ilmiyeye özel "rütbe-i salise" nişanına layık görüldü. Mekteb-i Tıbbiye'nin baş hekimi Dr. Bernard, 1843 yılında Abdülmecid'e sunduğu raporda Hayrullah Efendi'nin imtihanları geçerek yakında doktorluk diplomasını alacağını yazmıştır. Ayrıca bitirme tezi olarak Türkçe bir eser kaleme aldığını belirtmiştir. 12 Ekim 1843'te Abdülmecid Hayrullah Efendi'yi huzurunda kabul ederek ona pırlantalarla süslü bir kutu hediye etmiştir.

Mezun olduktan sonra doktora çalışması Dürûrü'l-muhât, 1844'te ise Tedâvî-i Etfâl (Sıhhatnümâ-yı Etfâl) adlı eserini yayınladı. 1840-1845 yılları arasında bir tıp sözlüğü hazırladı. 9 Ekim 1845'te babası Mekteb-i Tıbbiyye'deki görevinden alındıktan sonra kendisinin de ders nâzırlığı görevi son bulmuştur. Ancak babasının tekrar 30 Eylül 1848'de eski görevine dönmesiyle birlikte kendisi tekrar nazır olmuştur. 1848 yılının Aralık ayında Maârif-i Umûmiye Nezâreti'ne üye olan Hayrullah Efendi, orta öğretimde okutulması amacıyla Mesâil-i Hikmet adlı bir eser yayınlamıştır. Daha sonra ilmiye sınıfından ayrılarak mülkiye sınıfına geçmiştir. 1850'de Umûr-ı Nâfia Nezâreti üyeliği verilmiştir.

Sonraki yıllarda çeşitli görevlerde bulunmuş ve birçok eser kaleme almıştır. 25 Aralık 1866'da delege (murahhas) sıfatıyla Tahran orta elçiliği görevini yürütürken ölmüştür.

Ailesi

Kafkasya'dan kaçırılmış bir cariye olan Münteha Hanım ile evlenmiştir. Ailenin dört çocuğu olmuştur: Fatma Fahrünnisâ Hanım, Abdülhâlik Nasuhi Bey, Abdülhak Hamit Bey ve Mihrinnisâ Hanım.

Eserleri

Muâlecâta Dair El Mecmuası
Müfredât-ı Tıbbiyye fî beyâni evzâni'l-edviyye
Terbiye ve Tedâvî-i Etfâl
Ordu Hıfzıssıhhası
Makālât-ı Tıbbiyye
Dürûrü’l-muhât
Lugat-ı Tıbbiyye
Beyt-i Dihkānî
Bağçe-i İntizâm
Mesâil-i Hikmet
Kıt‘a-i Afrika
Hezâr Esrâr

Diğer eserleri

Nakş-ı Hayâl
Rothomago Tercümesi
Hikâye-i İbrâhim Paşa be-İbrâhîm-i Gülşenî
Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye Târihi
Yolculuk Kitabı

Kaynakça

Özel

^ Akün 1998, s. 67.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Akün 1998, s. 68.
^ Akün 1998, s. 70.
^ "Özlem Tarcan, Abdülhak Hamid Tarhan, Ege-edebiyat.org, 29.01.2010" (PDF). 15 Şubat 2010 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 27 Ekim 2010.

Genel

Akün, Ömer Faruk (1998). "HAYRULLAH EFENDİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 11 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Kasım 2021.

[FOOTNOTEAkün199867-1] Akün 1998, s. 67.

[FOOTNOTEAkün199868-2] Akün 1998, s. 68.

[FOOTNOTEAkün199870-3] Akün 1998, s. 70.

[ege-4] "Özlem Tarcan, Abdülhak Hamid Tarhan, Ege-edebiyat.org, 29.01.2010" (PDF). 15 Şubat 2010 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 27 Ekim 2010.