Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hayvan deneyleri, insan dışındaki hayvan türleri üzerinde bilimsel amaçlarla gerçekleştirilen prosedürlerdir. Bu bilimsel amaçların başlıcaları:
- Temel biyolojik araştırmalar
- Adli tıpla ilgili araştırmalar
- Eğitimde mesleki bilgi ve becerilerin kazandırılması
- İnsan ve hayvan sağlığının korunması veya hayvan refahı amacıyla yapılan araştırmalar
- Askeri araştırmalar
- Ürün kalite ve kontrolü için yapılan araştırmalar
Deneylerde kullanılan hayvan türleri
Deneylerde, çalışmanın konu amaç ve hedefine bağlı olarak her tür hayvan kullanılabilir ancak tüm dünyada en çok kullanılan hayvan türleri: balık, kedi, köpek, kemirgenler (çoğunlukla fare, sıçan, hamster, kobay, tavşan), kanatlılar, tek tırnaklılar (at, eşek, katır), ruminantlar, deniz memelileri, insan-dışı primatlardır. Türkiye'de ve çoğu ülkede, insan ile olan genetik benzerliği sebebiyle insan-dışı primatların deneylerde kullanılmasına bir takım yasak veya kısıtlamalar getirilmiştir. Deneylerde kullanılan hayvanlar, hayvan deneylerini düzenleyen tüm yasal metinlerde "deney hayvanı" veya "laboratuvar hayvanı" olarak adlandırılır ancak bu tanımlamalar hayvan hakları savunusu açısından tartışmalıdır. Türkiye'de gerçekleştirilecek deneysel ve bilimsel prosedürlerde kullanılan hayvanların "kayıtlı deney hayvanı üreticisi"nden alınma şartı olsa da; çalışmanın amacının bu şekilde gerçekleştirilebileceğine dair bilimsel gerekçeler sunulması halinde sokak veya bakımevlerindeki kedi ve köpeklerin deneylerde kullanılması mümkün olabilmektedir. Aynı durum, üzerlerinde deney yapılması mevzuatta açık şekilde yasaklanmış olan büyük kuyruksuz maymunlar için de geçerlidir.
Deneylerde kullanılan hayvanlar, prosedürün şiddet kategorisi ve prosedür sonrası genel sağlık durumu gibi etkenlere göre başka çalışmalarda kullanılabilir veya deney sonunda öldürülür. Her tür için belirlenmiş farklı öldürme yöntemleri vardır ve hayvanda kalıcı bir hasar veya şiddetli ağrı-acı var ise uygun yöntemlerden biriyle öldürülür, öldürme işleminin adı ise sakrifiye veya ötanazidir. Deneyin sonucunu etkilememek şartıyla; eğer ağrı ve acı verici uygulamalar söz konusu ise prosedür sırasında hayvanlara anestezi uygulanabilir, prosedür sonrasında ise ağrı kesici verilebilir.
Deney merkezleri
Hayvan deneyleriyle ilgili yasal düzenlemeleri olan tüm ülkelerde hayvanlar üzerinde deneysel ve bilimsel çalışma yapmak isteyen kurum ve kuruluşlar çalışma izni/ruhsat almak zorundadır. Bu izni veren kurum ise ilgili bakanlıktır. Türkiye'de ise buna yetkili merci Tarım ve Orman Bakanlığı'dır. Hayvanlar üzerinde deney yapacak, deneylerde kullanmak üzere hayvan üretecek veya tedarik edecek resmi veya özel kuruluşlar bakanlıktan çalışma izni aldıktan sonra kendi yerel etik kurulunu ve yönergesini oluşturmak zorundadır. Türkiye'de şu an için 135 deney merkezi bulunmaktadır. Merkezler, çalışma izni alırken deneylerde kullanacakları türleri de belirterek bu türlerin bakım ve barınmasına uygun ortamı da sağlarlar. Bu merkezlerde ayrıca bir Hayvan Refahı Birimi bulunur ve sorumlu veteriner hekim prosedürleri denetler.
Etik kurullar
Hayvanlar üzerinde deneysel ve bilimsel çalışma yapan resmî ve özel kuruluşların kendi bünyesinde oluşturduğu kurula Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu (HADYEK), bakanlığa bağlı olarak çalışan ve tüm yerel etik kurulları denetleyen ve yönergelerini onaylayan kurula ise Hayvan Deneyleri Merkezî Etik Kurulu () denir. HADYEK kurumun sorumlu veteriner hekimi, yetkili ve temsilcilerinden, HADMEK ise bakanlık bürokratları, akademisyenler ve meslek örgütü temsilcileri-meslek profesyonellerinden oluşur. HADMEK'i oluşturan 21 kişiden birinin, hayvanları korumaya yönelik faaliyet gösteren sivil toplum örgütü temsilcisi olması şartı vardır ancak 2014'ten beri faaliyet gösteren HADMEK'teki üye seçimi hayvan hakları örgütleri tarafından mevzuata aykırı olduğu iddiasıyla mahkemeye taşınmıştır. Yerel Etik kurullar, canlı hayvan kullanılarak yapılacak deneysel ve bilimsel çalışmaları inceleyerek bunlara izin verir, değişiklik talep eder veya reddeder. Etik kurul izni olmadan hayvanlar üzerinde deney yapmak yasadışıdır.
Türkiye'de deneylerde hayvan kullanım oranları
HADMEK, her yıl için yerel etik kurullardan yıllık faaliyet raporu talep eder ve bu raporlardan derlediği bilgiler ile "Yıllık İstatistik" raporları oluşturur. Raporlarda, yıl içinde deneylerde kullanılan hayvan tür ve sayıları, bu hayvanların kullanım amaçları gibi bilgiler yer almaktadır. HADMEK yıllık istatistiklerine göre Türkiye'de deneylerde hayvan kullanım oranları şu şekildedir:
Grafikler teknik sorunlar nedeniyle geçici olarak kullanılamıyor. (T334940) |
Alternatif yöntemlerin gelişerek yaygınlaşması, hayvan deneylerinin güvenirliğinin ve ahlâkî boyutunun daha da fazla sorgulanıyor olması gibi sebeplerden ötürü son yıllarda, özellikle Avrupa ülkelerinde deneylerde kullanılan hayvan sayıları azalmaktadır. Türkiye'de de 2010 yılı ile 2017 yılı oranları karşılaştırıldığında %1.92'lik bir düşüş gözlemlenir ancak bu düşüş, diğer ülkelerle karşılaştırıldığında hayli azdır.
Hayvan deneylerine karşıtlık: anti-viviseksiyonizm
Hayvan deneylerine karşıtlığın iki ana nedeni vardır: bilimsel ve ahlâkî itiraz. Bilimsel itirazın temeli, hayvan deneylerinden elde edilen sonuçların türler arası biyolojik ve fizyolojik farklılıklar nedeniyle insana uyarlanamaması ve yanlış sonuçlar doğurarak insan sağlığını olumsuz yönde etkileyeceğine dair görüş, çalışma ve verilere dayanır. Ahlâkî itiraz ise hayvan hakları temellidir ve hissedebilir canlıların beden bütünlüklerini bozmak, vücutlarına müdahalelerde bulunmak, fiziksel ve psikolojik acı çektirmek, amaç ne olursa olsun ahlâken yanlış eylemler olarak kabul edilir. Deney karşıtlığının tarihsel gelişimi Antik dönemde düşünürlerin hayvanlara karşı davranış şeklimizle ilgili eleştirileriyle başlayarak günümüze kadar sürmüştür ancak farklı dönemlerde farklı mücadele yöntemleri benimsenmiştir. 18. yüzyılda makale, şiir ve hatta tiyatro oyunlarında kendini gösteren anti viviseksiyonizm, 19.yüzyılda The Victoria Street Society for the Protection of Animals (bugünkü Cruelty Free International) ve The Society for the Prevention of Cruelty to Animals (bugünkü RSPCA) gibi örgütlerin kurulmasıyla gelişerek ve 20. yüzyılda daha agresif bir savunuya dönüşerek doğrudan eylemler, laboratuvar baskınları ve küresel çapta kampanyalarla kendini gösterir. Günümüzde ise hayvan deneylerinin tamamen son bularak alternatif yöntemlerin her alanda kullanıma girmesi için çalışan çok sayıda örgüt vardır, PeTA, Cruelty Free International, Animal Aid, NEAVS, AAVS, Animal Free Research bunlardan birkaçıdır. Türkiye'de ise hayvan deneylerine karşıtlık ilkesiyle kurulan ilk ve tek örgüt 2019 yılında tüzel kişilik kazanan Deneye Hayır Derneği'dir
Alternatif bilimsel yöntemler
Canlı hayvan kullanılmadan deneysel ve bilimsel çalışma yapılması için 1970'lerden itibaren alternatif yöntemler geliştirilmeye başlanmış, bu yöntemlerin birçoğu günümüzde rutin uygulamalar haline gelmiştir. Hatta Türkiye'de 2015 yılında yürürlüğe giren ve AB Direktifi ile tüm AB üye devletlerinde de uzun zamandır geçerli olan kozmetik ürün ve bileşenlerinin hayvanlar üzerinde test edilmesiyle ilgili yasağı mümkün kılan da bu yöntemlerden bazılarıdır. Kozmetik ürünler, eskiden olduğu gibi tavşan, fare, kobay gibi hayvanlar yerine alternatif yöntemlerle test edilmekte ve bu test yöntemleri tüm dünyada güvenilir olarak kabul edilmektedir. Alternatif yöntemlerin başlıcaları: radyolojik görüntüleme teknikleri (mri, pet vb.), popülasyon çalışmaları (epidemiyoloji), klinik çalışmalar, in-vitro teknikler, mikro-doz çalışmaları, bilgisayar modellemeleri, ileri matematik, çip organlar, maket manken ve modeller, mikroorganizmalar, 2 ve 3 boyutlu hücre kültürü.
Hayvan deneyleriyle ilgili mevzuat
- Hayvanları Koruma Kanunu 9 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu 19 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik 4 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmelik[]
- Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası Eğitim Programına Dair Genelge 25 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ . Sivil Sayfalar. 8 Kasım 2018. 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020.
- ^ "Yıllık İstatistikler". hadmek.tarimorman.gov.tr. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020.
- ^ "Deneysel ve bilimsel çalışmalarda insandışı hayvan kullanım oranları". Yeşil Gazete. 11 Nisan 2020. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020.[]
- ^ . birgun.net. 26 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hayvan deneyleri insan disindaki hayvan turleri uzerinde bilimsel amaclarla gerceklestirilen prosedurlerdir Bu bilimsel amaclarin baslicalari Temel biyolojik arastirmalar Adli tipla ilgili arastirmalar Egitimde mesleki bilgi ve becerilerin kazandirilmasi Insan ve hayvan sagliginin korunmasi veya hayvan refahi amaciyla yapilan arastirmalar Askeri arastirmalar Urun kalite ve kontrolu icin yapilan arastirmalarDeneylerde kullanilan hayvan turleriDeneylerde calismanin konu amac ve hedefine bagli olarak her tur hayvan kullanilabilir ancak tum dunyada en cok kullanilan hayvan turleri balik kedi kopek kemirgenler cogunlukla fare sican hamster kobay tavsan kanatlilar tek tirnaklilar at esek katir ruminantlar deniz memelileri insan disi primatlardir Turkiye de ve cogu ulkede insan ile olan genetik benzerligi sebebiyle insan disi primatlarin deneylerde kullanilmasina bir takim yasak veya kisitlamalar getirilmistir Deneylerde kullanilan hayvanlar hayvan deneylerini duzenleyen tum yasal metinlerde deney hayvani veya laboratuvar hayvani olarak adlandirilir ancak bu tanimlamalar hayvan haklari savunusu acisindan tartismalidir Turkiye de gerceklestirilecek deneysel ve bilimsel prosedurlerde kullanilan hayvanlarin kayitli deney hayvani ureticisi nden alinma sarti olsa da calismanin amacinin bu sekilde gerceklestirilebilecegine dair bilimsel gerekceler sunulmasi halinde sokak veya bakimevlerindeki kedi ve kopeklerin deneylerde kullanilmasi mumkun olabilmektedir Ayni durum uzerlerinde deney yapilmasi mevzuatta acik sekilde yasaklanmis olan buyuk kuyruksuz maymunlar icin de gecerlidir Deneylerde kullanilan hayvanlar prosedurun siddet kategorisi ve prosedur sonrasi genel saglik durumu gibi etkenlere gore baska calismalarda kullanilabilir veya deney sonunda oldurulur Her tur icin belirlenmis farkli oldurme yontemleri vardir ve hayvanda kalici bir hasar veya siddetli agri aci var ise uygun yontemlerden biriyle oldurulur oldurme isleminin adi ise sakrifiye veya otanazidir Deneyin sonucunu etkilememek sartiyla eger agri ve aci verici uygulamalar soz konusu ise prosedur sirasinda hayvanlara anestezi uygulanabilir prosedur sonrasinda ise agri kesici verilebilir Deney merkezleriHayvan deneyleriyle ilgili yasal duzenlemeleri olan tum ulkelerde hayvanlar uzerinde deneysel ve bilimsel calisma yapmak isteyen kurum ve kuruluslar calisma izni ruhsat almak zorundadir Bu izni veren kurum ise ilgili bakanliktir Turkiye de ise buna yetkili merci Tarim ve Orman Bakanligi dir Hayvanlar uzerinde deney yapacak deneylerde kullanmak uzere hayvan uretecek veya tedarik edecek resmi veya ozel kuruluslar bakanliktan calisma izni aldiktan sonra kendi yerel etik kurulunu ve yonergesini olusturmak zorundadir Turkiye de su an icin 135 deney merkezi bulunmaktadir Merkezler calisma izni alirken deneylerde kullanacaklari turleri de belirterek bu turlerin bakim ve barinmasina uygun ortami da saglarlar Bu merkezlerde ayrica bir Hayvan Refahi Birimi bulunur ve sorumlu veteriner hekim prosedurleri denetler Etik kurullarHayvanlar uzerinde deneysel ve bilimsel calisma yapan resmi ve ozel kuruluslarin kendi bunyesinde olusturdugu kurula Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu HADYEK bakanliga bagli olarak calisan ve tum yerel etik kurullari denetleyen ve yonergelerini onaylayan kurula ise Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu denir HADYEK kurumun sorumlu veteriner hekimi yetkili ve temsilcilerinden HADMEK ise bakanlik burokratlari akademisyenler ve meslek orgutu temsilcileri meslek profesyonellerinden olusur HADMEK i olusturan 21 kisiden birinin hayvanlari korumaya yonelik faaliyet gosteren sivil toplum orgutu temsilcisi olmasi sarti vardir ancak 2014 ten beri faaliyet gosteren HADMEK teki uye secimi hayvan haklari orgutleri tarafindan mevzuata aykiri oldugu iddiasiyla mahkemeye tasinmistir Yerel Etik kurullar canli hayvan kullanilarak yapilacak deneysel ve bilimsel calismalari inceleyerek bunlara izin verir degisiklik talep eder veya reddeder Etik kurul izni olmadan hayvanlar uzerinde deney yapmak yasadisidir Turkiye de deneylerde hayvan kullanim oranlariHADMEK her yil icin yerel etik kurullardan yillik faaliyet raporu talep eder ve bu raporlardan derledigi bilgiler ile Yillik Istatistik raporlari olusturur Raporlarda yil icinde deneylerde kullanilan hayvan tur ve sayilari bu hayvanlarin kullanim amaclari gibi bilgiler yer almaktadir HADMEK yillik istatistiklerine gore Turkiye de deneylerde hayvan kullanim oranlari su sekildedir Grafikler teknik sorunlar nedeniyle gecici olarak kullanilamiyor T334940 Alternatif yontemlerin geliserek yayginlasmasi hayvan deneylerinin guvenirliginin ve ahlaki boyutunun daha da fazla sorgulaniyor olmasi gibi sebeplerden oturu son yillarda ozellikle Avrupa ulkelerinde deneylerde kullanilan hayvan sayilari azalmaktadir Turkiye de de 2010 yili ile 2017 yili oranlari karsilastirildiginda 1 92 lik bir dusus gozlemlenir ancak bu dusus diger ulkelerle karsilastirildiginda hayli azdir Hayvan deneylerine karsitlik anti viviseksiyonizmHayvan deneylerine karsitligin iki ana nedeni vardir bilimsel ve ahlaki itiraz Bilimsel itirazin temeli hayvan deneylerinden elde edilen sonuclarin turler arasi biyolojik ve fizyolojik farkliliklar nedeniyle insana uyarlanamamasi ve yanlis sonuclar dogurarak insan sagligini olumsuz yonde etkileyecegine dair gorus calisma ve verilere dayanir Ahlaki itiraz ise hayvan haklari temellidir ve hissedebilir canlilarin beden butunluklerini bozmak vucutlarina mudahalelerde bulunmak fiziksel ve psikolojik aci cektirmek amac ne olursa olsun ahlaken yanlis eylemler olarak kabul edilir Deney karsitliginin tarihsel gelisimi Antik donemde dusunurlerin hayvanlara karsi davranis seklimizle ilgili elestirileriyle baslayarak gunumuze kadar surmustur ancak farkli donemlerde farkli mucadele yontemleri benimsenmistir 18 yuzyilda makale siir ve hatta tiyatro oyunlarinda kendini gosteren anti viviseksiyonizm 19 yuzyilda The Victoria Street Society for the Protection of Animals bugunku Cruelty Free International ve The Society for the Prevention of Cruelty to Animals bugunku RSPCA gibi orgutlerin kurulmasiyla geliserek ve 20 yuzyilda daha agresif bir savunuya donuserek dogrudan eylemler laboratuvar baskinlari ve kuresel capta kampanyalarla kendini gosterir Gunumuzde ise hayvan deneylerinin tamamen son bularak alternatif yontemlerin her alanda kullanima girmesi icin calisan cok sayida orgut vardir PeTA Cruelty Free International Animal Aid NEAVS AAVS Animal Free Research bunlardan birkacidir Turkiye de ise hayvan deneylerine karsitlik ilkesiyle kurulan ilk ve tek orgut 2019 yilinda tuzel kisilik kazanan Deneye Hayir Dernegi dirAlternatif bilimsel yontemlerCanli hayvan kullanilmadan deneysel ve bilimsel calisma yapilmasi icin 1970 lerden itibaren alternatif yontemler gelistirilmeye baslanmis bu yontemlerin bircogu gunumuzde rutin uygulamalar haline gelmistir Hatta Turkiye de 2015 yilinda yururluge giren ve AB Direktifi ile tum AB uye devletlerinde de uzun zamandir gecerli olan kozmetik urun ve bilesenlerinin hayvanlar uzerinde test edilmesiyle ilgili yasagi mumkun kilan da bu yontemlerden bazilaridir Kozmetik urunler eskiden oldugu gibi tavsan fare kobay gibi hayvanlar yerine alternatif yontemlerle test edilmekte ve bu test yontemleri tum dunyada guvenilir olarak kabul edilmektedir Alternatif yontemlerin baslicalari radyolojik goruntuleme teknikleri mri pet vb populasyon calismalari epidemiyoloji klinik calismalar in vitro teknikler mikro doz calismalari bilgisayar modellemeleri ileri matematik cip organlar maket manken ve modeller mikroorganizmalar 2 ve 3 boyutlu hucre kulturu Hayvan deneyleriyle ilgili mevzuatHayvanlari Koruma Kanunu 9 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Veteriner Hizmetleri Bitki Sagligi Gida ve Yem Kanunu 19 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hayvan Deneyleri Etik Kurullarinin Calisma Usul ve Esaslarina Dair Yonetmelik 4 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Deneysel ve Diger Bilimsel Amaclar Icin Kullanilan Hayvanlarin Refah ve Korunmasina Dair Yonetmelik olu kirik baglanti Deney Hayvanlari Kullanim Sertifikasi Egitim Programina Dair Genelge 25 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Sivil Sayfalar 8 Kasim 2018 10 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Agustos 2020 Yillik Istatistikler hadmek tarimorman gov tr Erisim tarihi 10 Agustos 2020 Deneysel ve bilimsel calismalarda insandisi hayvan kullanim oranlari Yesil Gazete 11 Nisan 2020 Erisim tarihi 10 Agustos 2020 olu kirik baglanti birgun net 26 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Agustos 2020