Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hayvan hakları, (insan harici hayvanların) tümünün ya da bir kısmının kendilerine ait bir özerkliğe sahip oldukları ve acıdan kaçınma gibi temel çıkarlarının tıpkı insanların temel çıkarlarının korunduğu gibi korunması gerektiğini savunan fikirdir. Hayvan hakları kavramı, insan harici hayvanların insan amaçlarına uygun düştüğü biçimde kullanılabilecek birer eşya olmadığı, kendi arzuları ve ihtiyaçları olan bireyler olarak muamele görmeleri gerektiği anlamına gelir. Pratikte bu, hayvanların insancıl muamele görmelerinin gerekli olması anlamına gelebileceği gibi, hayvanların tibbi ve kozmetik deneylerde kullanılmasının, eti ya da derisi için öldürülmesinin, eğlence için avlanmasının ve hayvancılık sektöründe hammadde ya da kaynak olarak kullanılmalarının hayvan hakkı ihlalleri olarak tanımlanması anlamına gelecektir.
Hayvan hakları savunucuları, bir türe -insan türüne- mensup olmanın tek başına ahlaki değerlendirmenin temeli olamayacağını öne sürerek, insan harici hayvanları ahlaki değerlendirmenin dışında bırakan önyargılı bakış açısını türcülük olarak adlandırmaktadır.
Hayvan hakları kavramı, hayvanların insanlar tarafından kullanım şartlarında iyileştirmelere ve yasal bazı düzenlemelere gidilmesini öneren hayvan refahı kavramıyla karıştırılmamalıdır.
Felsefe ve hayvan hakları
Dünyadaki bazı kültürel geleneklerde de, örneğin Jainizm, Taoizm, Hinduizm, Budizm, Şinto ve Animizm, hayvanlara bazı haklar tanımaktadır.
Batıda ise John Locke (1632-1704) hayvanlara gereksiz yere zulmetmenin ahlaken yanlış olduğunu savunmuş,Immanuel Kant (1724-1804) ise hayvanlara yönelik zulm içeren davranışların insanı zalimleştireceğini ve diğer insanlara yönelik işlenebilecek şiddet eylemlerini kolaylaştırabileceğini öne sürmüştür.
Yararcı felsefeci Jeremy Bentham (1748-1832) ise, bir kavram olarak haklara karşı çıkıyor olsa da, diğer varlıklara muamele etme biçimlerimizi belirleyen temel unsurun hissedebilirlik yetisi olması gerektiğini savunmuştur. Bentham, acı çekebilir olma yetisinin bu acıya eşit muameleyi gerekli kıldığını öne sürmüş, bir edimin ahlaki değerine karar verirken bu eylemden etkilenecek acı çekebilen her varlığın acısını dikkate almamız gerektiğini savunmuştur. Bentham, 1789 yılında yazdığı kitabında bu görüşünü şöyle ifade etmiştir:
Yetişkin bir at ya da köpek, ussal kapasitesi ve iletişim yetileri bakımından, bir günlük, bir haftalık, hatta bir aylık bir bebekle kıyaslanamayacak kadar gelişmiştir. Kaldı ki öyle olmadığını farz edelim, bunun ne önemi olurdu? Asıl soru, ‘akıl yürütebiliyorlar mı’ ya da ‘konuşabiliyorlar mı’ değil, “acı çekebiliyorlar mı’ sorusudur.
Güncel felsefede hayvan hakları
Günümüzde felsefede hayvanların ahlaki statüsüne ilişkin görüşler iki ayrı kaynaktan beslenmektedir; bunlar yararcı felsefe temelli görüşler ve hak temelli görüşlerdir. Yararcı görüşün temsilcisi Peter Singer'dır. Hak temelli görüşün temsilcileri ise Tom Regan ve Gary Francione'dur. Yararcı görüşler eylemlerin ahlaki statülerini tekil eylemin o eylemden etkilenebilecek herkes açısından sonuçları bağlamında yargılamayı savunurken, hak temelli görüşler ahlaki eylemlerin neticelerine göre değil belli ahlaki ilkelere göre değerlendirilmesi gerektiğini savunur.
Yararcı görüş, Jeremy Bentham'ın görüşlerine dayanmakla birlikte, hayvan etiği bağlamında özellikle Peter Singer'ın kitabıyla ön plana çıkmıştır. Bu kitapta savunulan görüşe göre, insan çıkarları ve hayvan çıkarlarının eşit gözetilmemesi için geçerli herhangi bir sebep yoktur. Bir fare de, bir insan da işkence görmemek ister. Öte yandan Singer, tıpkı öncüsü Bentham gibi haklar fikrini reddetmektedir. Singer'a göre, hayvanların geleceği tasavvur etme yetileri yoktur, bu sebeple bir hayvanı öldürmek, bu hayvanı herhangi bir çıkarından mahrum bırakmaz. Bu yüzden Singer'ın savunusu daha çok insanların hayvan kullanımları esnasında hayvanların koşullarını düzeltmeye odaklanmaktadır.
Tom Regan, insan harici hayvanların bir yaşamın öznesi olduklarını ve bu sebeple haklara sahip olduklarını savunur. Bu görüşe göre, insanlar ahlaki eylemlerin failleridir ve yaptıkları eylemlerden sorumludurlar. Bir yaşamın öznesi olan insanlar ve insan harici hayvanlar ise diğer kişilerin eylemlerinden öznel olarak zarar görebilir oldukları için ahlaki müteessirlerdir. Regan, bu kavramsallaştırmadan yola çıkarak, Kant felsefesinde bulunan ve Kant açısından sadece insanları kapsayan "hiç kimse bir başkasının araçlarının amacı olarak kullanılamaz" ilkesini insan harici hayvanlara da genişletmek gerektiğini savunmaktadır. Bunun anlamı, hayvanlara yönelik muameleleri iyileştirmenin yeterli olmayacağı, olması gerekenin hayvanları insan amaçları için kullanmaktan vazgeçmek olduğudur.
Gary Francione, insanların ve diğer hayvanların ortak olarak sahip olmaları gereken bir temel hakkın olduğu fikrini ortaya atmıştır. Bu hak "mal ve kaynak olarak kullanılmama hakkı" olarak tanımlanır. Francione'a göre hayvanlar açısından anlamlı herhangi bir değişim, toplumda ve yasalarda hayvanları insan mülkü olarak tanımlayan paradigmanın değişmesi ile mümkündür. Hayvanların insan kullanımı ve mülkiyeti altındayken koşullarını iyileştirme üzerine kurulu hareketin ise asıl problemi görünmez hale getirdiğini öne süren Francione, hayvan hakları savunucuları için ahlaki temelin veganlık olduğunu savunmaktadır. Hayvanlar insan mülkü olarak görüldüğü müddetçe herhangi bir muamele iyileştirme çabası mülk sahiplerinin çıkarları doğrultusunda gerçekleşecek, dolayısıyla her zaman sınırlı kalacak ve hayvanların mülk statüsünü pekiştirecektir. Bu yüzden hak savunucuları muameleleri iyileştirmeye değil, bu statüyü değiştirmeye odaklanmalı, bu sebeple öncelikle hayvanları kullanmayı kendi hayatlarından başlayarak sonlandırmalıdırlar.
Hayvan haklarına ilişkin tarihi olaylar
Kahverengi Köpek Olayı
1902 yılında İsveçli hayvan savunucusu ve feminist (1878-1963) ve arkadaşı Lisa Shartau, Londra Kadın Tıp Fakültesi'ne tıp okumak üzere kaydolmuştur. Amaçları hayvanlar üzerinde yapılan dirikesim uygulamaları hakkında geniş bilgi edinmektir. Bu eğitimden deneyimlerini, tıp eğitiminde deney için kullanılan hayvanlara yönelik zulme dair detayları The Shambles of Science: Extracts from the Diary of Two Students of Physiology (1903) isimli kitapta yayınlamışlardır. Kitaptaki çarpıcı kısımlardan biri kahverengi teriyer cinsi bir köpeğin bilinci açıkken kesildiğinin anlatıldığı bölümdür. Bu bölümde anlatılanlar fakültede çalışan araştırmacılar tarafından inkâr edilse de, araştırmacılara açılan dava fakülteyi anestezi kullanmadıkları için suçlu bulmuştur.
1906 yılında, bu olaya atfen Battersea Parkında Joseph Whitehead tarafından yapılan bir köpek heykeli dikilmiş, altına da "İngiltere'nin kadın ve erkekleri, işler daha ne kadar zaman böyle sürüp gidecek?" yazısı yer almıştır. Bu heykel tıp öğrencileri arasında öfkeye sebep olmuş, heykele yönelik saldırılardan dolayı 24 saat polis koruması gerekmiştir. Ertesi yıl Trafalgar meydanında 1000 kadar tıp öğrencisi ile sendikacılar ve Süfrajet hareketi mensupları arasında bir çatışma çıkmıştır. İki yıl sonra bir gece Battersea konseyi heykeli ortadan kaldırmıştır.
Veganlığın ortaya çıkışı
Ana madde: Veganlık
19 ve 20. yüzyıllarda İngiltere'de bulunan vejetaryenler derneğinde hayvan etinin yanı sıra hayvansal süt ve yumurta da tüketmeyen kişilere katı vejetaryen ismi takılmaktaydı. Vejetaryenler Derneği'nin resmi dergisinin 1851 yılında yayınladığı bir sayısında deri olmayan ayakkabıların nasıl bulunacağını anlatan makale bu yıllarda giyim de dahil tüm hayvansal ürünlerden uzak duran kişilerin varlığına işaret etmektedir. Derneğin 1923 yılında çıkardığı bir yayında da vejetaryenler için uygun olanın tüm hayvansal ürünlerden uzak durmak olduğu yazılmıştır ancak bu görüş derneğin resmi görüşü haline gelmemiş, vejetaryen kelimesi sadece hayvan eti tüketmemek anlamıyla özdeşleşmiştir.
1944 yılında Donald Watson öncülüğünde bir grup, hayvansal süt, yumurta ve diğer hayvansal ürünlerin kullanımının hayvan haklarıyla uyumlu olmadığı üzerine yürüttükleri tartışmanın ardından Vejetaryen Derneği'nden koparak tüm hayvansal ürünlerden uzak yeni bir hareketi başlatmışlardır. Vegan kelimesini, savundukları bu yaşam tarzını tanımlamak için ortaya atmışlardır.
Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi
Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi, 15 Ekim 1978 tarihinde Paris'teki Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Merkezi'nde düzenlenen bir törende okunmuştur. Bu metin, 1989 yılında tarafından tekrar düzenlenerek 1990 yılında UNESCO Genel Direktörü'ne sunulmuş ve aynı yıl halka açıklanmıştır. Öte yandan bu metin UNESCO tarafından tanınmış olmayıp yasal herhangi bir bağlayıcılığı yoktur. Bununla birlikte, metinde bazı hayvanlardan yük hayvanı gibi sıfatlarla bahsedilmesi ve hayvanların yaşam haklarından ziyade "acısız öldürülmesi" gibi ifadelerin yer alması hak kavramına aykırı düşmektedir.
2003 yılında ABD'de etsiz beslenmeyi teşvik ederek hem insan sağlığı, hem gezegenin geleceği, hem de hayvan hakları konusunda bilinç yaratmayı hedefleyen Etsiz Pazartesi hareketi başlatılmıştır.
Türkiye'de hayvan hakları
Türkiye'de hayvan hakları 2004 yılında yasa ile koruma altına alınmıştır. Hayvanların, doğanın onlara tanıdığı yaşama haklarını korumak için gerekli hükümler yasal güvenceye alınmış ve bu hükümleri ihlal edenlere çeşitli cezalar verilmesi öngörülmüştür. Ancak bu yasalar hayvanları hak sahibi varlıklar olarak tanıyan yasalar değildir.
TBMM'de 9 Temmuz 2021 tarihinde Hayvanları Koruma Kanunu ile Türk Ceza Kanunu'nda değişiklik yapılmıştır. Yapılan yasal düzenlemede hayvanlara yönelik işkence, kötü muamele, hayvana yönelik cinsel istismar ve tecavüz gibi hak ihlalleri suç kapsamına alınarak hapis cezası getirilmiştir.
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Hayvan hakları ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Hayvan hakları gruplarının listesi
- Anarşizm ve hayvan hakları
- Hayvan hakları savunucusu filmler listesi
- Hayvan hakları hareketi
- Hayvan refahı
- Türkiye'deki vegan hayvan hakları toplulukları
- Hayvan hakları savunucusu partiler listesi
- Hayvan hakları gruplarının listesi
- Hayvan hakları savunucuları listesi
- Hayvan ötanazisi
- Evrensel Hayvan Refahı Bildirgesi
- Hayvan deneyleri
- Antik dünyada hayvan etiği
- Ülke veya bölgeye göre hayvan hakları
- Hayvanlara uygulanan şiddet
- Gary L. Francione (Hayvan Haklarına Giriş)
- HAYTAP (Hayvan Hakları Federasyonu)
- Hayvanlara Etik Muamele İçin Mücadele Edenler (PETA, People for the Ethical Treatment of Animals)
- Jeremy Bentham
- Peter Singer
- Tom Regan
- Carol J. Adams ("Etin Cinsel Politikası", Ayrıntı Yayınları)
- HAYKURDER 27 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Hayvanları Koruma Kurtarma ve Yaşatma Derneği)
Kaynakça
- ^ "Animal Rights Law and Legal Definition | USLegal, Inc". definitions.uslegal.com. Erişim tarihi 11.07.2019.
- ^ (İngilizce) "animal-rights movement", The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, 2001-05 13 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . URL erişim tarihi: 23 Eylül 2007
- ^ Locke, J. (1996). Some thoughts concerning education: and, of the conduct of the understanding. Hackett Publishing.
- ^ Kant, Immanuel (1785). Groundwork of the Metaphysics of Morals.
- ^ a b Bentham, J. (1789). An introduction to the principles of morals. London: Athlone.
- ^ Singer, P. (2005). Hayvan Özgürleşmesi, çev. Hayrullah Doğan, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
- ^ Singer, P. (2012). Pratik Etik. çev. Nedim Çatlı. İstanbul: İthaki Yayınları.
- ^ Regan, T. (1987). The case for animal rights. In Advances in animal welfare science 1986/87 (pp. 179-189). Springer, Dordrecht.
- ^ Altınal, BE, Gürkan GÖ (2015) Hayvan Kullanımı ve Yeni Refahçı “Hayvan Rızası” Mefhumu Üzerine, Abolisyonist Vegan Hareket sayfası (Erişim 17.01.2020)
- ^ Regan, T. (2007). Kafesler boşalsın: Hayvan haklarıyla yüzleşmek. Çev: Çağlayan, S. İletişim.
- ^ Francione, GL. (2007) Clarifying the Meaning of “Right”, Abolitionist Approach Website (Erişim 17.01.2020) (Türkçe çeviri: https://abolisyonistveganhareket.org/post/75695944191/hak-kavram%C4%B1n%C4%B1n-anlam%C4%B1n%C4%B1-netle%C5%9Ftirmek 31 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- ^ Francione, G. L., & Garner, R. (2010). The animal rights debate: Abolition or regulation?. Columbia University Press.
- ^ a b Kean, H. (2003). An exploration of the sculptures of greyfriars bobby, Edinburgh, Scotland, and the Brown Dog, Battersea, South London, England. Society & Animals, 11(4), 353-373.
- ^ a b Leneman, L. (1999). No animal food: the road to veganism in Britain, 1909-1944. Society & Animals, 7(3), 219-228.
- ^ González, F. J. C. (2018, July). La Declaración universal de los derechos del animal. In Derecho Animal. Forum of Animal Law Studies (Vol. 9, No. 3, pp. 143-146). https://ddd.uab.cat/record/196085 21 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Başbakanlık Mevzuat Bilgi Sistemi, 5199 sayılı HAYVANLARI KORUMA KANUNU" (PDF). 26 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Aralık 2012.
- ^ . 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2012.
- ^ "Hayvan Hakları İle İlgili Tüm Yasal Mevzuat, HAYTAP". 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Aralık 2012.
- ^ . 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hayvan haklari insan harici hayvanlarin tumunun ya da bir kisminin kendilerine ait bir ozerklige sahip olduklari ve acidan kacinma gibi temel cikarlarinin tipki insanlarin temel cikarlarinin korundugu gibi korunmasi gerektigini savunan fikirdir Hayvan haklari kavrami insan harici hayvanlarin insan amaclarina uygun dustugu bicimde kullanilabilecek birer esya olmadigi kendi arzulari ve ihtiyaclari olan bireyler olarak muamele gormeleri gerektigi anlamina gelir Pratikte bu hayvanlarin insancil muamele gormelerinin gerekli olmasi anlamina gelebilecegi gibi hayvanlarin tibbi ve kozmetik deneylerde kullanilmasinin eti ya da derisi icin oldurulmesinin eglence icin avlanmasinin ve hayvancilik sektorunde hammadde ya da kaynak olarak kullanilmalarinin hayvan hakki ihlalleri olarak tanimlanmasi anlamina gelecektir Hayvan haklari savunuculari bir ture insan turune mensup olmanin tek basina ahlaki degerlendirmenin temeli olamayacagini one surerek insan harici hayvanlari ahlaki degerlendirmenin disinda birakan onyargili bakis acisini turculuk olarak adlandirmaktadir Hayvan haklari kavrami hayvanlarin insanlar tarafindan kullanim sartlarinda iyilestirmelere ve yasal bazi duzenlemelere gidilmesini oneren hayvan refahi kavramiyla karistirilmamalidir Felsefe ve hayvan haklariDunyadaki bazi kulturel geleneklerde de ornegin Jainizm Taoizm Hinduizm Budizm Sinto ve Animizm hayvanlara bazi haklar tanimaktadir Batida ise John Locke 1632 1704 hayvanlara gereksiz yere zulmetmenin ahlaken yanlis oldugunu savunmus Immanuel Kant 1724 1804 ise hayvanlara yonelik zulm iceren davranislarin insani zalimlestirecegini ve diger insanlara yonelik islenebilecek siddet eylemlerini kolaylastirabilecegini one surmustur Yararci felsefeci Jeremy Bentham 1748 1832 ise bir kavram olarak haklara karsi cikiyor olsa da diger varliklara muamele etme bicimlerimizi belirleyen temel unsurun hissedebilirlik yetisi olmasi gerektigini savunmustur Bentham aci cekebilir olma yetisinin bu aciya esit muameleyi gerekli kildigini one surmus bir edimin ahlaki degerine karar verirken bu eylemden etkilenecek aci cekebilen her varligin acisini dikkate almamiz gerektigini savunmustur Bentham 1789 yilinda yazdigi kitabinda bu gorusunu soyle ifade etmistir Yetiskin bir at ya da kopek ussal kapasitesi ve iletisim yetileri bakimindan bir gunluk bir haftalik hatta bir aylik bir bebekle kiyaslanamayacak kadar gelismistir Kaldi ki oyle olmadigini farz edelim bunun ne onemi olurdu Asil soru akil yurutebiliyorlar mi ya da konusabiliyorlar mi degil aci cekebiliyorlar mi sorusudur Guncel felsefede hayvan haklari Gunumuzde felsefede hayvanlarin ahlaki statusune iliskin gorusler iki ayri kaynaktan beslenmektedir bunlar yararci felsefe temelli gorusler ve hak temelli goruslerdir Yararci gorusun temsilcisi Peter Singer dir Hak temelli gorusun temsilcileri ise Tom Regan ve Gary Francione dur Yararci gorusler eylemlerin ahlaki statulerini tekil eylemin o eylemden etkilenebilecek herkes acisindan sonuclari baglaminda yargilamayi savunurken hak temelli gorusler ahlaki eylemlerin neticelerine gore degil belli ahlaki ilkelere gore degerlendirilmesi gerektigini savunur Yararci gorus Jeremy Bentham in goruslerine dayanmakla birlikte hayvan etigi baglaminda ozellikle Peter Singer in kitabiyla on plana cikmistir Bu kitapta savunulan goruse gore insan cikarlari ve hayvan cikarlarinin esit gozetilmemesi icin gecerli herhangi bir sebep yoktur Bir fare de bir insan da iskence gormemek ister Ote yandan Singer tipki oncusu Bentham gibi haklar fikrini reddetmektedir Singer a gore hayvanlarin gelecegi tasavvur etme yetileri yoktur bu sebeple bir hayvani oldurmek bu hayvani herhangi bir cikarindan mahrum birakmaz Bu yuzden Singer in savunusu daha cok insanlarin hayvan kullanimlari esnasinda hayvanlarin kosullarini duzeltmeye odaklanmaktadir Tom Regan insan harici hayvanlarin bir yasamin oznesi olduklarini ve bu sebeple haklara sahip olduklarini savunur Bu goruse gore insanlar ahlaki eylemlerin failleridir ve yaptiklari eylemlerden sorumludurlar Bir yasamin oznesi olan insanlar ve insan harici hayvanlar ise diger kisilerin eylemlerinden oznel olarak zarar gorebilir olduklari icin ahlaki muteessirlerdir Regan bu kavramsallastirmadan yola cikarak Kant felsefesinde bulunan ve Kant acisindan sadece insanlari kapsayan hic kimse bir baskasinin araclarinin amaci olarak kullanilamaz ilkesini insan harici hayvanlara da genisletmek gerektigini savunmaktadir Bunun anlami hayvanlara yonelik muameleleri iyilestirmenin yeterli olmayacagi olmasi gerekenin hayvanlari insan amaclari icin kullanmaktan vazgecmek oldugudur Gary Francione insanlarin ve diger hayvanlarin ortak olarak sahip olmalari gereken bir temel hakkin oldugu fikrini ortaya atmistir Bu hak mal ve kaynak olarak kullanilmama hakki olarak tanimlanir Francione a gore hayvanlar acisindan anlamli herhangi bir degisim toplumda ve yasalarda hayvanlari insan mulku olarak tanimlayan paradigmanin degismesi ile mumkundur Hayvanlarin insan kullanimi ve mulkiyeti altindayken kosullarini iyilestirme uzerine kurulu hareketin ise asil problemi gorunmez hale getirdigini one suren Francione hayvan haklari savunuculari icin ahlaki temelin veganlik oldugunu savunmaktadir Hayvanlar insan mulku olarak goruldugu muddetce herhangi bir muamele iyilestirme cabasi mulk sahiplerinin cikarlari dogrultusunda gerceklesecek dolayisiyla her zaman sinirli kalacak ve hayvanlarin mulk statusunu pekistirecektir Bu yuzden hak savunuculari muameleleri iyilestirmeye degil bu statuyu degistirmeye odaklanmali bu sebeple oncelikle hayvanlari kullanmayi kendi hayatlarindan baslayarak sonlandirmalidirlar Hayvan haklarina iliskin tarihi olaylarKahverengi Kopek Olayi Joseph Whitehead in yaptigi Kahverengi Kopek heykeli Heyken 1906 1910 yillari arasinda Battersea de sergilenmis defalarca saldiriya ugramis ve sonrasinda kaldirilmistir 1902 yilinda Isvecli hayvan savunucusu ve feminist 1878 1963 ve arkadasi Lisa Shartau Londra Kadin Tip Fakultesi ne tip okumak uzere kaydolmustur Amaclari hayvanlar uzerinde yapilan dirikesim uygulamalari hakkinda genis bilgi edinmektir Bu egitimden deneyimlerini tip egitiminde deney icin kullanilan hayvanlara yonelik zulme dair detaylari The Shambles of Science Extracts from the Diary of Two Students of Physiology 1903 isimli kitapta yayinlamislardir Kitaptaki carpici kisimlardan biri kahverengi teriyer cinsi bir kopegin bilinci acikken kesildiginin anlatildigi bolumdur Bu bolumde anlatilanlar fakultede calisan arastirmacilar tarafindan inkar edilse de arastirmacilara acilan dava fakulteyi anestezi kullanmadiklari icin suclu bulmustur 1906 yilinda bu olaya atfen Battersea Parkinda Joseph Whitehead tarafindan yapilan bir kopek heykeli dikilmis altina da Ingiltere nin kadin ve erkekleri isler daha ne kadar zaman boyle surup gidecek yazisi yer almistir Bu heykel tip ogrencileri arasinda ofkeye sebep olmus heykele yonelik saldirilardan dolayi 24 saat polis korumasi gerekmistir Ertesi yil Trafalgar meydaninda 1000 kadar tip ogrencisi ile sendikacilar ve Sufrajet hareketi mensuplari arasinda bir catisma cikmistir Iki yil sonra bir gece Battersea konseyi heykeli ortadan kaldirmistir Veganligin ortaya cikisi Ana madde Veganlik 19 ve 20 yuzyillarda Ingiltere de bulunan vejetaryenler derneginde hayvan etinin yani sira hayvansal sut ve yumurta da tuketmeyen kisilere kati vejetaryen ismi takilmaktaydi Vejetaryenler Dernegi nin resmi dergisinin 1851 yilinda yayinladigi bir sayisinda deri olmayan ayakkabilarin nasil bulunacagini anlatan makale bu yillarda giyim de dahil tum hayvansal urunlerden uzak duran kisilerin varligina isaret etmektedir Dernegin 1923 yilinda cikardigi bir yayinda da vejetaryenler icin uygun olanin tum hayvansal urunlerden uzak durmak oldugu yazilmistir ancak bu gorus dernegin resmi gorusu haline gelmemis vejetaryen kelimesi sadece hayvan eti tuketmemek anlamiyla ozdeslesmistir 1944 yilinda Donald Watson onculugunde bir grup hayvansal sut yumurta ve diger hayvansal urunlerin kullaniminin hayvan haklariyla uyumlu olmadigi uzerine yuruttukleri tartismanin ardindan Vejetaryen Dernegi nden koparak tum hayvansal urunlerden uzak yeni bir hareketi baslatmislardir Vegan kelimesini savunduklari bu yasam tarzini tanimlamak icin ortaya atmislardir Hayvan Haklari Evrensel Beyannamesi Hayvan Haklari Evrensel Beyannamesi 15 Ekim 1978 tarihinde Paris teki Birlesmis Milletler Egitim Bilim ve Kultur Orgutu UNESCO Merkezi nde duzenlenen bir torende okunmustur Bu metin 1989 yilinda tarafindan tekrar duzenlenerek 1990 yilinda UNESCO Genel Direktoru ne sunulmus ve ayni yil halka aciklanmistir Ote yandan bu metin UNESCO tarafindan taninmis olmayip yasal herhangi bir baglayiciligi yoktur Bununla birlikte metinde bazi hayvanlardan yuk hayvani gibi sifatlarla bahsedilmesi ve hayvanlarin yasam haklarindan ziyade acisiz oldurulmesi gibi ifadelerin yer almasi hak kavramina aykiri dusmektedir 2003 yilinda ABD de etsiz beslenmeyi tesvik ederek hem insan sagligi hem gezegenin gelecegi hem de hayvan haklari konusunda bilinc yaratmayi hedefleyen Etsiz Pazartesi hareketi baslatilmistir Turkiye de hayvan haklariTurkiye de hayvan haklari 2004 yilinda yasa ile koruma altina alinmistir Hayvanlarin doganin onlara tanidigi yasama haklarini korumak icin gerekli hukumler yasal guvenceye alinmis ve bu hukumleri ihlal edenlere cesitli cezalar verilmesi ongorulmustur Ancak bu yasalar hayvanlari hak sahibi varliklar olarak taniyan yasalar degildir TBMM de 9 Temmuz 2021 tarihinde Hayvanlari Koruma Kanunu ile Turk Ceza Kanunu nda degisiklik yapilmistir Yapilan yasal duzenlemede hayvanlara yonelik iskence kotu muamele hayvana yonelik cinsel istismar ve tecavuz gibi hak ihlalleri suc kapsamina alinarak hapis cezasi getirilmistir Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Hayvan haklari ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Hayvan haklari gruplarinin listesi Anarsizm ve hayvan haklari Hayvan haklari savunucusu filmler listesi Hayvan haklari hareketi Hayvan refahi Turkiye deki vegan hayvan haklari topluluklari Hayvan haklari savunucusu partiler listesi Hayvan haklari gruplarinin listesi Hayvan haklari savunuculari listesi Hayvan otanazisi Evrensel Hayvan Refahi Bildirgesi Hayvan deneyleri Antik dunyada hayvan etigi Ulke veya bolgeye gore hayvan haklari Hayvanlara uygulanan siddet Gary L Francione Hayvan Haklarina Giris HAYTAP Hayvan Haklari Federasyonu Hayvanlara Etik Muamele Icin Mucadele Edenler PETA People for the Ethical Treatment of Animals Jeremy Bentham Peter Singer Tom Regan Carol J Adams Etin Cinsel Politikasi Ayrinti Yayinlari HAYKURDER 27 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hayvanlari Koruma Kurtarma ve Yasatma Dernegi Kaynakca Animal Rights Law and Legal Definition USLegal Inc definitions uslegal com Erisim tarihi 11 07 2019 Ingilizce animal rights movement The Columbia Encyclopedia Sixth Edition 2001 05 13 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde URL erisim tarihi 23 Eylul 2007 Locke J 1996 Some thoughts concerning education and of the conduct of the understanding Hackett Publishing Kant Immanuel 1785 Groundwork of the Metaphysics of Morals a b Bentham J 1789 An introduction to the principles of morals London Athlone Singer P 2005 Hayvan Ozgurlesmesi cev Hayrullah Dogan Ayrinti Yayinlari Istanbul Singer P 2012 Pratik Etik cev Nedim Catli Istanbul Ithaki Yayinlari Regan T 1987 The case for animal rights In Advances in animal welfare science 1986 87 pp 179 189 Springer Dordrecht Altinal BE Gurkan GO 2015 Hayvan Kullanimi ve Yeni Refahci Hayvan Rizasi Mefhumu Uzerine Abolisyonist Vegan Hareket sayfasi Erisim 17 01 2020 Regan T 2007 Kafesler bosalsin Hayvan haklariyla yuzlesmek Cev Caglayan S Iletisim Francione GL 2007 Clarifying the Meaning of Right Abolitionist Approach Website Erisim 17 01 2020 Turkce ceviri https abolisyonistveganhareket org post 75695944191 hak kavram C4 B1n C4 B1n anlam C4 B1n C4 B1 netle C5 9Ftirmek 31 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Francione G L amp Garner R 2010 The animal rights debate Abolition or regulation Columbia University Press a b Kean H 2003 An exploration of the sculptures of greyfriars bobby Edinburgh Scotland and the Brown Dog Battersea South London England Society amp Animals 11 4 353 373 a b Leneman L 1999 No animal food the road to veganism in Britain 1909 1944 Society amp Animals 7 3 219 228 Gonzalez F J C 2018 July La Declaracion universal de los derechos del animal In Derecho Animal Forum of Animal Law Studies Vol 9 No 3 pp 143 146 https ddd uab cat record 196085 21 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Basbakanlik Mevzuat Bilgi Sistemi 5199 sayili HAYVANLARI KORUMA KANUNU PDF 26 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Aralik 2012 8 Subat 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Aralik 2012 Hayvan Haklari Ile Ilgili Tum Yasal Mevzuat HAYTAP 8 Subat 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2012 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi