Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede yer alan bilgiler belli bir bölgenin bakış açısından ele alınmıştır ve içeriğinin fazla yerel olduğu düşünülmektedir. Maddenin evrenselleştirilmesi ve uygun hâle getirilmesi için lütfen katılınız. |
Türkçe’de heceler uzunluk kısalık bakımından hemen hemen aynı değerdedir. Bu yapısal özellik şiirde hece ölçüsünün kolayca kullanılmasına imkân verir. İlk yazılı Türk edebiyatının ürünleri olarak bilinen Göktürk Yazıtları’nda şiir bulunmamasına rağmen şiirsel özellikler taşıyan ve hece ölçüsüne uyan bölümler vardır. Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lugati’t Türk eserindeki şiirler de hece ölçüsüyle yazılmışlardır. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra divan edebiyatı ve aruz ölçüsünün yaygınlaşması hece ölçüsünün yalnızca tekke ve aşık edebiyatına özgü bir ölçü olmasına yol açtı.
Hece ölçüsünde kalıbı dizelerdeki hecelerin sayısı belirler. Örneğin her dizesinde 11 hece bulunan bir şiirin kalıbı "11’li hece ölçüsü" olarak gösterilir. Bir hecenin belli bölümlere ayrılmasına "durgulanma", bu bölümlerin okuma sırasında hafifçe durularak vurgulanan yerlerine de "durak" denir. Kalıplar 2’liden başlayarak 20’lilere kadar çıkar. Az heceli, yani 2’liden 6’lıya kadar kalıplar tekerleme, atasözü, bilmece gibi ürünlerin şiirsel parçalarında uyum öğesi olarak yer alır. Bu tür kısa kalıpların durakları dizenin sonundadır.
Hece ölçüsünde durağın önemi büyüktür. Bir kalıp en az 2, en çok 5 duraklı olabilir. Bir durakta bulunan hece sayısı ise 1 ile 10 arasında değişir. Hece kalıpları duraklar ve duraklardaki hece sayıları bakımından bölümlenir. Bu kalıplar içinde en çok kullanılanlar 7’li, 8’li, 11’li ve 14’lü olanlardır. 7’li ölçü daha çok mani türünde kullanılmıştır. 8’li kalıp semai, varsağı, destan ve türkülerin ölçüsüdür. 11’li ölçü ise başta koşma ve destan olmak üzere aşık ve tekke edebiyatı şiirlerinde kullanılmıştır. 14’lü hece ölçüsüne ise daha çok tekke şiiri ve çağdaş Türk şiirinde rastlanır.
Kafiye
Kafiye, halk edebiyatında bulunmayan öğedir. bugünkü manada kafiye sistemi yoktu. yarım kafiye diyebileceğimiz assonance oluşumu mevcuttu. Onlar için mısraların son hecelerinin birbirine yakınlığı yeterliydi. Şair içinde söyleyiş kolaylığı verdiği için kullanımı yaygındı.
Durak
Durak, hece ölçüsüne uyum sağlayan bir çeşit ses kesimidir. Hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde, ses ahengini arttırmak amacıyla dizeler okunurken dizelerin belli yerlerinde okuyucu nefes alır. Bu uygun nefes alım noktaları birer duraktır. Duraklar, bazı istisnalar dışında mutlaka her dizede aynı noktalarda yer alır ve kelime aralarında yer alarak aslı kelime içinde durak olmaz. Öte yandan her hece ölçüsüyle yazılmış şiirde durak olması da şart değildir, hece ölçüsüyle yazılmış duraksız şiirler de vardır. Divan edebiyatında yoğun olarak kullanılan aruz ölçüsündeki "takti" kavramının karşılığı olarak değerlendirilebilir. Belli başlı hece ölçülerinin durakları şu şekilde formüle edilebilir:
- 5'li Hece Ölçüsü: 3+2 veya 2+3
- 6'lı Hece Ölçüsü: 3+3
- 7'li Hece Ölçüsü: 4+3 veya 3+4
- 8'li Hece Ölçüsü: 4+4
- 9'lu Hece Ölçüsü: 5+4 veya 4+3
- 10'lu Hece Ölçüsü: 5+5
- 11'li Hece Ölçüsü: 6+5 veya 4+4+3
- 12'li Hece Ölçüsü: 6+6
- 14'lü Hece Ölçüsü: 7+7
| 3+4 Duraklı 7’li Hece Ölçüsü Örneği: | 4+4 Duraklı 8’li Hece Ölçüsü Örneği: | 6+5 Duraklı 11’li Hece Ölçüsü Örneği: | 7+7 Duraklı 14’lü Hece Ölçüsü Örneği: |
|---|---|---|---|
| Giderim / yolum yaya Cemâlin / benzer aya Eridim / hayal oldum Günleri / saya saya (Anonim) | Gel dilberim / kan eyleme Seni kandan / sakınırım Doğan aydan / esen yelden Seni gülden / sakınırım (Aşık Ömer-Gel Dilberim Kan Eyleme) | İptida Bağdat'a / sefer olanda Atladı hendeği / geçti Genç Osman Vuruldu sancaktar / kaptı sancağı İletti, bedene / dikti Genç Osman (Kayıkçı Kul Mustafa-Genç Osman Destanı) | Başka sanat bilmeyiz / karşımızda dururken Söylenmemiş bir masal / gibi Anadolu'muz Arkadaş, biz bu yolda/ türküler tuttururken Sana uğurlar olsun / ayrılıyor yolumuz (Faruk Nafiz Çamlıbel-Sanat) |
| 4+4 Duraklı 8’li Hece Ölçüsü Örneği: | 3+4 Duraklı 7’li Hece Ölçüsü Örneği: | 7+7 Duraklı 14’lü Hece Ölçüsü Örneği: | Duraksız 11’li Hece Ölçüsü Örneği: |
| Ecel büke / belimizi Söyletmeye / dilimizi Hasta iken / halimizi Soranlara / selam olsun (Yunus Emre-Kalanlara Selam Olsun) | Her ağza / kanarmışım Her söze / inanmışım Ben artık / sevgiden de Bıkmışım / usanmışım (O. Seyfi Orhon-Her Yalana Kanmışım) | Ben gideyim yol gitsin / ben gideyim yol gitsin; İki yanımdan aksın / bir sel gibi fenerler Tak, tak ayak sesimi / aç köpekler işitsin Yolumda bir tak olsun / zulmetten taş kemerler (Necip Fazıl Kısakürek-Kaldırımlar) | Bir düşünsen, yarıyı geçti ömrüm Gençlik böyledir işte, gelir gider Ve kırılır sonra kolun kanadın Koşarsın pencereden pencereye (Cahit Sıtkı Tarancı) |
Kaynakça
- ^ Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 12.
- ^ Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu, 2005.
- ^ Uğur Başaran, Durak Terimini Yeniden Tartışmak 17 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Bilim ve Kültür Dergisi, S. 2, Haziran 2013, s. 108-114.
- ^ M. Öcal Oğuz, Türk Halk Edebiyatı ( El Kitabı), Grafiker Yayınları, 2010.
 | Edebiyat ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
| Şiir ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede yer alan bilgiler belli bir bolgenin bakis acisindan ele alinmistir ve iceriginin fazla yerel oldugu dusunulmektedir Maddenin evrensellestirilmesi ve uygun hale getirilmesi icin lutfen tartismaya katiliniz Turkce de heceler uzunluk kisalik bakimindan hemen hemen ayni degerdedir Bu yapisal ozellik siirde hece olcusunun kolayca kullanilmasina imkan verir Ilk yazili Turk edebiyatinin urunleri olarak bilinen Gokturk Yazitlari nda siir bulunmamasina ragmen siirsel ozellikler tasiyan ve hece olcusune uyan bolumler vardir Kasgarli Mahmut un Divanu Lugati t Turk eserindeki siirler de hece olcusuyle yazilmislardir Turklerin Islamiyet i kabulunden sonra divan edebiyati ve aruz olcusunun yayginlasmasi hece olcusunun yalnizca tekke ve asik edebiyatina ozgu bir olcu olmasina yol acti Hece olcusunde kalibi dizelerdeki hecelerin sayisi belirler Ornegin her dizesinde 11 hece bulunan bir siirin kalibi 11 li hece olcusu olarak gosterilir Bir hecenin belli bolumlere ayrilmasina durgulanma bu bolumlerin okuma sirasinda hafifce durularak vurgulanan yerlerine de durak denir Kaliplar 2 liden baslayarak 20 lilere kadar cikar Az heceli yani 2 liden 6 liya kadar kaliplar tekerleme atasozu bilmece gibi urunlerin siirsel parcalarinda uyum ogesi olarak yer alir Bu tur kisa kaliplarin duraklari dizenin sonundadir Hece olcusunde duragin onemi buyuktur Bir kalip en az 2 en cok 5 durakli olabilir Bir durakta bulunan hece sayisi ise 1 ile 10 arasinda degisir Hece kaliplari duraklar ve duraklardaki hece sayilari bakimindan bolumlenir Bu kaliplar icinde en cok kullanilanlar 7 li 8 li 11 li ve 14 lu olanlardir 7 li olcu daha cok mani turunde kullanilmistir 8 li kalip semai varsagi destan ve turkulerin olcusudur 11 li olcu ise basta kosma ve destan olmak uzere asik ve tekke edebiyati siirlerinde kullanilmistir 14 lu hece olcusune ise daha cok tekke siiri ve cagdas Turk siirinde rastlanir KafiyeKafiye halk edebiyatinda bulunmayan ogedir bugunku manada kafiye sistemi yoktu yarim kafiye diyebilecegimiz assonance olusumu mevcuttu Onlar icin misralarin son hecelerinin birbirine yakinligi yeterliydi Sair icinde soyleyis kolayligi verdigi icin kullanimi yaygindi DurakDurak hece olcusune uyum saglayan bir cesit ses kesimidir Hece olcusuyle yazilan siirlerde ses ahengini arttirmak amaciyla dizeler okunurken dizelerin belli yerlerinde okuyucu nefes alir Bu uygun nefes alim noktalari birer duraktir Duraklar bazi istisnalar disinda mutlaka her dizede ayni noktalarda yer alir ve kelime aralarinda yer alarak asli kelime icinde durak olmaz Ote yandan her hece olcusuyle yazilmis siirde durak olmasi da sart degildir hece olcusuyle yazilmis duraksiz siirler de vardir Divan edebiyatinda yogun olarak kullanilan aruz olcusundeki takti kavraminin karsiligi olarak degerlendirilebilir Belli basli hece olculerinin duraklari su sekilde formule edilebilir 5 li Hece Olcusu 3 2 veya 2 3 6 li Hece Olcusu 3 3 7 li Hece Olcusu 4 3 veya 3 4 8 li Hece Olcusu 4 4 9 lu Hece Olcusu 5 4 veya 4 3 10 lu Hece Olcusu 5 5 11 li Hece Olcusu 6 5 veya 4 4 3 12 li Hece Olcusu 6 6 14 lu Hece Olcusu 7 7CESITLI HECE OLCULU VE DURAKLI SIIR ORNEKLERI 3 4 Durakli 7 li Hece Olcusu Ornegi 4 4 Durakli 8 li Hece Olcusu Ornegi 6 5 Durakli 11 li Hece Olcusu Ornegi 7 7 Durakli 14 lu Hece Olcusu Ornegi Giderim yolum yaya Cemalin benzer aya Eridim hayal oldum Gunleri saya saya Anonim Gel dilberim kan eyleme Seni kandan sakinirim Dogan aydan esen yelden Seni gulden sakinirim Asik Omer Gel Dilberim Kan Eyleme Iptida Bagdat a sefer olanda Atladi hendegi gecti Genc Osman Vuruldu sancaktar kapti sancagi Iletti bedene dikti Genc Osman Kayikci Kul Mustafa Genc Osman Destani Baska sanat bilmeyiz karsimizda dururken Soylenmemis bir masal gibi Anadolu muz Arkadas biz bu yolda turkuler tuttururken Sana ugurlar olsun ayriliyor yolumuz Faruk Nafiz Camlibel Sanat 4 4 Durakli 8 li Hece Olcusu Ornegi 3 4 Durakli 7 li Hece Olcusu Ornegi 7 7 Durakli 14 lu Hece Olcusu Ornegi Duraksiz 11 li Hece Olcusu Ornegi Ecel buke belimizi Soyletmeye dilimizi Hasta iken halimizi Soranlara selam olsun Yunus Emre Kalanlara Selam Olsun Her agza kanarmisim Her soze inanmisim Ben artik sevgiden de Bikmisim usanmisim O Seyfi Orhon Her Yalana Kanmisim Ben gideyim yol gitsin ben gideyim yol gitsin Iki yanimdan aksin bir sel gibi fenerler Tak tak ayak sesimi ac kopekler isitsin Yolumda bir tak olsun zulmetten tas kemerler Necip Fazil Kisakurek Kaldirimlar Bir dusunsen yariyi gecti omrum Genclik boyledir iste gelir gider Ve kirilir sonra kolun kanadin Kosarsin pencereden pencereye Cahit Sitki Taranci Kaynakca Fuat Koprulu Turk Edebiyatinda Ilk Mutasavviflar 12 Cem Dilcin Orneklerle Turk Siir Bilgisi Turk Dil Kurumu 2005 Ugur Basaran Durak Terimini Yeniden Tartismak 17 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bilim ve Kultur Dergisi S 2 Haziran 2013 s 108 114 M Ocal Oguz Turk Halk Edebiyati El Kitabi Grafiker Yayinlari 2010 Edebiyat ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Siir ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz