Hemu ˈ h eɪ ˌ m uː Hemu Vikramaditya ve Hemchandra Vikramaditya olarak da bilinir 1501 5 Kasım 1556 Hindistan tarih

Hemu ( ; Hemu Vikramaditya ve Hemchandra Vikramaditya olarak da bilinir; 1501 - 5 Kasım 1556), Hindistan tarihinde Babürlüler ve Afganların Kuzey Hindistan'da iktidar için rekabet ettiği bir dönemde, Sur İmparatorluğu'nda Âdil Şah Surî'nin generali ve veziri olarak görev yapmış bir Hint kralıdır ( miharace ). Âdil Şah, Kuzey Hindistan'da Pencap'tan Bengal'e kadar Afgan isyancılarla ve Agra ve Delhi'de Hümâyun ve Ekber'in Babür güçleriyle savaşmış ve 22 muharebe kazanmıştır.

Hemu
Vezir
Hemu'nun ölümünden sonra yayınlanan portresi
Delhi Mihracesi
Hüküm süresi	7 Ekim - 5 Kasım 1556
Taç giymesi	7 Ekim 1556
Önce gelen	Âdil Şah Surî
Sonra gelen	Ekber Şah

Doğum	1501 Machari, Rajgarh, Alwar,
Ölüm	5 Kasım 1556 Panipat, Babür İmparatorluğu
Babası	Rai Puran Das
Dini	Hinduizm

Hemu, 7 Ekim 1556'da Delhi Muharebesi'nde Ekber Şah'ın Babür kuvvetlerini yenerek kraliyet statüsünü talep etmiş ve geçmişte birçok Hint kralının benimsediği Vikramaditya unvanını almıştır. Bir ay sonra Hemu, İkinci Panipat Savaşı sırasında bir okla yaralanmış ve baygın halde yakalanmış ve daha sonra Gazi unvanını alan Ekber tarafından başı kesilmiştir.

Erken dönem

Hemu'nun erken dönem hayatına dair döneme ait anlatımlar, onun mütevazı geçmişi nedeniyle eksiktir ve genellikle Ekber'in sarayında görev yapan Bada'uni ve Ebü'l-Fazl gibi Babür tarihçileri tarafından yazıldığı için taraflıdır. Modern tarihçiler ailesinin atalarının evi ve doğum yeri ve yılı konusunda farklı görüşlere sahiptir. Genel kabul gören bilgi, onun kısıtlı imkânlara sahip bir Hindu ailesinde doğduğu ve çocukluğunu Delhi'nin güneybatısındaki Rewari kasabasında geçirdiğidir. Modern araştırmalar, Hemu'nun, Rajasthan'ın Alwar bölgesindeki Macheri köyünde azizlik mertebesine ulaştıktan sonra Puran Das unvanını alan Rajasthanlı bir Gaur Brahmin olan Rai Puran Bhargav'ın kızı olarak doğduğunu doğruluyor. Ailesinin maddi durumu nedeniyle Hemu, genç yaşta güherçile tüccarı olarak çalışmaya başlamıştır.

Öne çıkması

Hemu'nun kariyerinin ilk dönemlerine dair ayrıntılar belirsizdir ve çok sayıda spekülasyona konu olmaktadır. Güherçile satıcısı olarak başladığı mesleğinin ardından çarşıda tüccar veya tartıcı olarak çalıştığı söylenmektedir. 1545 yılında Şir Şah Surî'nin ölümünden sonra oğlu İslam Şah Surî, Sur İmparatorluğu'nun hükümdarı olmuştur. Hemu, iktidarı sırasında askeri deneyime sahip olarak Delhi'deki pazarın müdürü olmuştur. Hemu'nun daha sonra İstihbarat Şefi ve Karakol Amiri olarak atandığı rivayet edilir. Diğer kaynaklar da onu imparatorluk mutfaklarının bir müfettişi olarak konumlandırmaktadır.

Hinduları Afgan subaylarının yanına komuta etmeyi seven ve böylece birbirlerini gözetleyebilen İslam Şah, Hemu'nun askerlik niteliklerini fark etmiş ve ona yüksek rütbeli bir subayınkine eşdeğer sorumluluklar atamıştır. Daha sonra Hemu, Hümâyun'un üvey kardeşi Kamran Mirza'nın Mankot civarındaki hareketlerini izlemek üzere görevlendirilmiştir.

İslam Şah, 30 Ekim 1553'te ölmüş ve yerine 12 yaşındaki oğlu geçti; ancak Fîrûz Şah, tahta çıkışından üç gün sonra amcası Âdil Şah tarafından öldürülmüştür. Ancak yeni yönetici, devlet işlerinden çok zevk peşinde koşmakla ilgileniyordu. Ancak Hemu, Âdil Şah ile birlikte kaderini birleştirdi ve askeri başarıları onun Başbakan ve devletin genel denetçisi pozisyonuna yükselmesine yol açtı. Ebü’l-Fazl'a göre Hemu, Şah'ın sarayındaki "tüm atamaları ve görevden almaları ve adalet dağıtımını" üstlenmiştir.

Askeri kariyer

Hemu'nun birçok seferinin üssü olan Gwalior Kalesi.

Hemu, yetenekli bir sivil yönetici olmasının yanı sıra, Şir Şah Surî'nin ölümünden sonra Afgan tarafındaki en iyi askeri beyindi. Âdil Şah'ın muhaliflerine karşı 22' kadar muharebeye girdiği ve kazandığı söylenmektedir. Bu savaşların çoğu Âdil Şah'a karşı isyan eden Afganlara karşı gerçekleşmiştir. Bunlardan biri de İslam Şah'ın saray mensubu Tac Han Karrani'ydi. Karrani, Âdil Şah'a hizmet etmek yerine, taraftarlarıyla birlikte Gwalior'dan doğuya doğru kaçmaya karar vermişti. Chibramau'da Hemu tarafından yakalanıp mağlup edilmiş, ancak bir şekilde kaçmayı başarmış ve Chunar'a kadar ki yolu yağmalamıştır. Hemu tekrar peşine düştü, Chunar'da Karrani ile savaştı ve yine galip geldi. Ancak tıpkı Chibramau'da olduğu gibi Karrani onu yine atlattı. Hemu, kendisine eşlik eden Âdil Şah'tan Chunar'da kalmasını istemiş ve Karrani'yi Bengal'e kadar takip etmiştir.

Tughlaqabad Muharebesi'nden önce Hemu tarafından ele geçirilen Agra Kalesi.

Hümâyun'un 23 Temmuz 1555'te Âdil Şah'ın kayınbiraderi İskender Şah Surî'ye karşı kazandığı zaferden sonra Babürlüler nihayet Delhi ve Agra'yı geri aldılar. Hümayun 26 Ocak 1556'da öldüğünde Hemu Bengal'deydi. Onun ölümü Hemu'ya Babürlüleri yenmek için ideal bir fırsat verdi. Hızla Bengal'den yürüdü ve Babürleri Bayana, Etawah, Sambhal, Kalpi ve Narnaul'dan sürmüştür. Agra'da vali, Hemu'nun işgalini duyduktan sonra şehri boşaltmış ve savaşmadan kaçınmıştır.

Hemu en önemli zaferini bundan kısa bir süre sonra Tughlaqabad'da Babürlülere karşı elde etmiştir.

Tuğlukabad Muharebesi

Ekber Şah'ın Delhi valisi olan Tardi Bey Han, Jalandhar'da kamp kurmuş olan efendilerine, Hemu'nun Agra'yı ele geçirdiğini ve takviye birlikler olmadan savunulması mümkün olmayan başkent Delhi'ye saldırmayı planladığını yazmıştı. İskender Şah Suri'nin saldırgan varlığı nedeniyle ana orduyu gönderilemezdi, Ekber Şah'ın naibi Bayram Han, durumun ciddiyetini anlayarak en yetenekli yardımcısı Pir Muhammed Şervani'yi Delhi'ye gönderdi. Bu arada Tardi Bey Han da civardaki bütün Babür soylularına Delhi'de toplamalarını emretmişti. Bir harp meclisi toplandı ve Babülüler Hemu'yla savaşmasına karar verildi. Buna göre planlar yapıldı.

Agra'yı ele geçirdikten sonra şehrin valisini takip etmek üzere yola çıkan Hemu, Delhi'nin hemen dışında bulunan Tughlaqabad köyüne ulaştı ve burada Tardi Beg Han'ın güçleriyle karşılaştı. Sayıca az olmalarına rağmen Babürlüler, Bada'uni'ye göre 1000 savaş fili, 50.000 süvari, 51 top ve 500 şahin içeren Hemu'nun kuvvetlerine karşı kahramanca bir mücadele verdiler. Jadunath Sarkar, muharebeyi şöyle anlatıyor:

Babür ordusu böylece düzenlendi: Abdullah Özbek Van'a komuta ediyordu, Haydar Muhammed sağ kanada, İskender Bey sol kanada ve Tardi Bey de merkeze. Van ve sol kanattaki seçkin Türk süvarileri saldırdı ve önlerindeki düşman kuvvetlerini geri püskürttü ve onları takip ederek çok uzağa gittiler. Bu saldırıda, galipler 400 fili ele geçirdi ve Afgan ordusundan 3.000 kişiyi öldürdü. Zaferin çoktan kazanıldığını düşünen Tardi Bey'in takipçilerinin çoğu düşman kampını yağmalamak için dağıldı ve o da çok zayıf bir şekilde korunarak sahada bırakıldı. Tüm bu zaman boyunca Hemu merkezde yedek olarak 300 seçkin fil ve seçkin atlılardan oluşan bir kuvvet tutuyordu. Hemen fırsatı değerlendirdi ve bu yedekle Tardi Bey'e ani bir saldırı düzenledi. Büyük canavarların ve arkalarındaki yoğun süvarilerin ani ilerlemesi üzerine, Babür subaylarının çoğu savunma yapmayı beklemeden dehşet içinde kaçtı. En sonunda Tardi Beg de aynı yolu izledi.

Hemu'nun ilerlemesi, Hacı Han komutasındaki Alwar'dan gelen taze takviye kuvvetlerinin zamanında varmasıyla da güçlendi. Daha önce zafer kazanmış olan Babür öncü birlikleri ve sol kanadı takipten dönünce, günün kaybedildiğini anladılar ve savaşmadan dağıldılar. Hemu, 7 Ekim 1556'da bir günlük bir muharebeden sonra Delhi'yi ele geçirmiştir.

Raja Vikramaditya olarak

y. 1910lar Hemu Vikramaditya'nın tasviri

Delhi'nin kontrolünü ele geçirdikten sonra Hemu kraliyet statüsü talep etmiştir. Hindistan'ın kadim geçmişinde birçok Hindu kralının kullandığı bir unvan olan Vikramaditya (veya Bikramjit ) unvanını almıştır. Ancak bunun ne anlama geldiği tarihçiler arasında bir spekülasyon konusudur.

Satish Chandra gibi tarihçiler bunun Hemu'nun kendisini bağımsız bir kral ilan ettiği anlamına geldiğine inanmıyorlar. Birincisi, o dönemdeki hiçbir Babür yazarının tarihlerinde bunu açıkça belirtmediğini ileri sürüyor. Ebü'l-Fazl, Ekbernâme'de Hemu'nun Tuğlukabad'daki zaferinden sonra içinde "egemenlik hırsının" uyandığını yazar. Bada'uni'ye göre Hemu, Hindustan'ın büyük bir Rajası gibi Bikramjit unvanını almıştır. Dönemin tarihçilerden Nizamuddin Ahmed ise Hemu'nun bu unvanı aldığını belirtir ancak daha fazla bir şey söylemekten kaçınır. İkincisi, Hemu'nun askeri gücünün neredeyse tamamının Afganlardan oluşması nedeniyle bu akıllıca bir hareket olmazdı. Bada'uni'ye göre, Afganlar arasında Hemu'ya karşı bazı mırıltılar da vardı; "onun gaspından bıkmışlardı... onun çöküşü için dua ediyorlardı".

Diğer tarihçiler Hemu'nun iddiasını, Âdil Şah'ın otoritesinin boyunduruğunu atarak kendisini bağımsız bir hükümdar olarak kurma girişimi olarak tanımlıyor. Abraham Eraly, Afganların tarihi kitabında Hemu'nun "üstüne kraliyet örtüsünü kaldırdığını ve adına para basılmasını emrettiğini" belirten Ahmad Yadgar'dan alıntı yapar. Bunu, ganimetleri cömertçe dağıttığı Afganlarla işbirliği yaparak yapmıştı. Ancak Eraly, Hemu'nun Âdil Şah'a sadakat beyanlarıyla hoşgörü göstermeye devam ettiğini kaydeder.

Bağımsız bir kral olarak kendini ilan etmiş olsun ya da olmasın, Hemu Vikramaditya'nın saltanatı kısa ömürlü olacak ve yalnızca bir ay sonra Babürlülerle yeniden çatışmaya girecektir. Bu sefer savaş alanı, Ekber Şah'ın büyükbabası Babür'ün 30 yıl önce Ludîler'e karşı kazandığı zaferin yakınlarında bulunan Panipat'ta olacaktı.

İkinci Panipat Muharebesi

*Hemu'nun yenilgisi*, y. 1590lar Kankar'ın Akbarname'den yaptığı resim. Burada ne Hemu ne de Ekber tasvir edilmemiştir; bu, bunun çift sayfalık bir kompozisyonun parçası olabileceğini düşündürmektedir.

Tuğlukabad'dan gelen feci haberi duyan Ekber, hemen Delhi'ye doğru yola çıktı. 10.000 kişilik bir süvari birliğiyle önden gönderilen Ali Kuli Han Şeybani, zayıf bir muhafız ordusu altında taşınan Hemu'nun topçularına rastladı. Kısa sürede topçu birliğinin tamamını ele geçirmeyi başardı. Bu, Hemu için pahalı bir kayıp olacaktı.

5 Kasım 1556'da Babür ordusu, tarihi Panipat savaş meydanında Hemu'nun ordusuyla karşılaştı. Ekber ve Bayram Han, savaş alanından sekiz mil uzakta, geride kaldılar. Babür Ordusu'nun başında merkezde Ali Kuli Han Şeybani, sağında İskender Han Özbek, solunda Abdullah Han Özbek, öncü kolunda ise Hüseyin Kuli Bey ve Şah Kuli Mahram bulunuyordu. Hemu, ordusunu Hawai adlı bir filin üzerinde savaşa götürmüştür. Solunda kız kardeşinin oğlu Ramya, sağında ise Şadi Han Kakkar önderlik ediyordu. Çok çekişmeli bir mücadeleydi ama avantaj Hemu'nun lehineydi. Babür ordusunun her iki kanadı da geri püskürtülmüştü ve Hemu, savaş filleri ve süvarilerden oluşan birliğini ileri sürerek onların merkezini ezdi. Hemu, zaferin eşiğindeyken bir Babür okuyla gözünden yaralandı ve bayıldı. Bu, ordusunda bir paniğe yol açarak ve dağılmasına yol açtı. Muharebe kaybedildi; savaş alanında 5.000 ölü vardı ve çok daha fazlası kaçarken öldürüldü.

Ölüm

Yaralı Hemu'yu taşıyan fil yakalanarak Babür kampına götürüldü. Bayram Han, 13 yaşındaki Ekber'den Hemu'nun kafasını kesmesini istedi. Ekber'in daha sonraki saray mensubu Ebu'l-Fazl ibn Mubarek'e göre, kılıcı ölü bir adama götürmeyi reddetti. Ancak, "Tarikh-i-Akbari"yi yazan dönemin tarihçisi Muhammed Arif Kandhari bunu doğrulamamıştır; Kandhari, Ekber'in Bayram Han'ın tavsiyesine uyduğunu ve Hemu'nun kafasını keserek Gazi unvanını aldığını belirtmektedir. Ekber'in Hemu'nun başını kesmeyi reddetmesi hikayesi muhtemelen saray mensuplarının daha sonra uydurduğu bir hikayedir. Hemu'nun başı Kâbil'e gönderilirken, bedeni Delhi'deki bir kapının üzerine asılmıştır. Daha sonra diğer ölülerin başlarından bir minare inşa edilmiştir.

Sonrası

Ekbernâme el yazmasından alınmış, Hemu'nun askerleri ve destekçilerinin kalıntılarıyla inşa edilen kafataslarından oluşan bir kuleyi tasvir eden Babür minyatürü, y. 1590.

Machari'de (Alwar yakınlarında) yaşayan Hemu'nun ailesi, Panipat'ta savaşan bir Babür subayı olan Pir Muhammed tarafından esir alınmıştır. Pir Muhammed, Hemu'nun yaşlı babasının Müslüman olması halinde hayatını bağışlayacağını söylemiştir. Yaşlı adam reddettiğinde idam edilmiştir. Ancak Hemu'nun karısı kaçmayı başarmıştır.

Hemu'nun vefatıyla Âdil Şah'ın da durumu kötüye gitmeye başlamıştır. Nisan 1557'de Bengal Sur'lu Muhammed Han'ın oğlu Hızır Han tarafından mağlup edilmiş ve öldürülmüştür.

Panipat savaşından elde edilen ganimetler arasında Hemu'nun 120 savaş fili de vardı. Yıkıcı saldırıları Babürleri o kadar etkiledi ki hayvanlar kısa sürede askeri stratejilerinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.

Miras

Modern Haryana'daki Panipat'ta Hemu heykeli

Hemu'nun Rewari'deki mütevazı başlangıcından Raja Vikramaditya imparatorluk unvanını almasına kadar olan yükselişi, tarihte önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Ancak, güçlü bir konumda olduğu bir savaşta kaybolan ok olmasaydı, Hemu Vikramaditya yüzyıllardır Müslüman yönetimine tabi olan bir bölgede "Sanskrit monarşik geleneğini" yeniden tesis edebilirdi. Ancak Hemu'nun ordusunun ve idari tabanının 'Sur Hanedanı'na sadık etnik Afganlardan oluşması nedeniyle, onun kraliyet statüsünü korumasının mümkün olup olmadığı sorgulanmaktadır. Bu, Hemu'nun askeri gücünün neredeyse tamamının Afganlardan oluşması nedeniyle akıllıca bir hareket olmazdı. Bada'uni'ye göre, Afganlar arasında Hemu'ya karşı bazı mırıltılar da vardı; onlar "onun gaspından bıkmışlardı... onun çöküşü için dua ediyorlardı".

Hemu'nun düşmanları bile ona istemeyerek de olsa hayranlık duyuyorlardı. Ebü'l-Fazl, onun yüce ruhunu, cesaretini ve girişimciliğini övüyor ve genç Ekber'in veya belki de sarayındaki bilge bir üyenin, Hemu'yu, İmparatorluk Babür hizmetine katılmaya ikna edilebileceği umuduyla onu idam etmek yerine esir tutmayı tercih etmesini diliyordu.

Hemu'nun destekçileri, günümüzde Hemu'nun Samadhi Sthal'ı olarak bilinen Panipat'ta onun için bir anıt dikmişlerdir.

Kaynakça

Özel

^ ^a ^b ^c ^d Sarkar 1960, s. 66.
^ Majumdar 1984, ss. 94, 97.
^ ^a ^b ^c ^d Tripathi 1960, s. 158.
^ ^a ^b ^c Chandra 2004, s. 91.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Qanungo 1965, s. 448.
^ Richards 1995, s. 13: Richards states that Hemu was a . Others named him a Gaur Brahmin, a Dhūsar Bhargav a Dhusar who "are supposed to be a sub-division of Gaur Brahmins", a "Dhusar or Bhargava, who claim to be Gaur Brahmins", a Dhusar, a "caste of the Vaish or Baniyas, who now claim to be Bharagava Brahmins", etc.
^ Majumdar 1984, s. 94.
^ ^a ^b ^c ^d Chandra 2004, s. 92.
^ Myer 1995, s. 48.
^ Qanungo 1965, p. 448: Qanungo states that Islam Shah raised Hemu to Brahmjit Gaur's position under Sher Shah Suri. Brahmjit Gaur has been described as a "fort general".
^ Tripathi 1960, s. 170.
^ Tripathi 1960, s. 159.
^ ^a ^b ^c ^d Sarkar 1960, s. 67.
^ ^a ^b Tripathi 1960, s. 174.
^ ^a ^b Richards 1995.
^ Wink 2012.
^ Roy 2004, s. 73.
^ Hadi 1994:Ancak modern eleştirel akademisyenler Yadgar'ın kitabının şüpheli bir gerçeklik taşıdığına inanıyor.
^ Eraly 2000, s. 120.
^ "Mughal Painting Under Akbar: the Melbourne Hamza-nama and Akbar-nama paintings". www.ngv.vic.gov.au. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016.
^ ^a ^b Sarkar 1960, s. 68.
^ Tripathi 1960, s. 175.
^ ^a ^b Sarkar 1960, s. 69.
^ Roy 2004, s. 76.
^ ^a ^b Tripathi 1960, s. 176.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Chandra 2004, s. 93.
^ Ashirbadi Lal Srivastava (1962). Akbar the Great (İngilizce). Shiva Lal Agarwala. s. 10. OCLC 837892. Bairam Khan asked his royal ward to earn the title of Ghazi by slaying the infidel Hemu, with his own hands. We are told by a contemporary writer, Muhammad Arif Qandh, that he complied with the request and severed Hemu’s head from his body. Abul Fazl’s statement that he refused to kill a dying man is obviously wrong
^ (1999). Theory and Practice of Muslim State in India (İngilizce). Aditya Prakashan. s. 67. ISBN . It may be recalled that as an adolescent, Akbar had earned the title of Ghazi by beheading the defenseless infidel Himu
^ S. Roy (1974). "AKBAR". R.C. Majumdar (Ed.). The History and Culture of the Indian People: The Mughal Empire (İngilizce). Bharatiya Vidya Bhavan. s. 106. Bairam Khan begged him to slay Himu with his own hands in order to gain the reward of Jihad (crusade against infidels) and the title of Ghazi (hero combating infiedels). Akbar accordingly struck Himu with his sword. The story of Akbar's magnanimity and refusal to kill a fallen foe seems to be a later courtly invention
^ . "Vol II, Chapter XI". Akbarnama. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016.
^ Tripathi 1960, p. 177: Tripathi, Ekbernâme'den alıntılar:
Yer güçlüydü ve çok fazla savaş vardı ve Hemū'nun babası yakalandı ve Nāṣir-al-mulk'un önüne canlı getirildi. İkincisi ondan dinini değiştirmesini istedi. Yaşlı adam cevap verdi; "Seksen yıldır Tanrıma bu dine göre ibadet ediyorum. Neden şimdi onu değiştireyim ve neden sadece hayatımdan korktuğum için ve bunu anlamadan senin ibadet tarzına gireyim." Pir Muhammed sözlerini sanki duymuyormuş gibi davrandı ve ona kılıç diliyle cevap verdi.
^ ^a ^b Tripathi 1960, s. 177.
^ Roy 2013, s. 47.
^ "Hemu's Samadhi Sthal". Haryana Tourism. 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2016.
^ "Places Of Interest / Hemu's Samadhi Sthal". panipat.gov.in. 28 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2016.

Genel

(1960). Military History of India. Orient Longmans. ss. 66-69. ISBN .
Tripathi, Ram Prasad (1960). Rise and Fall of the Mughal Empire. 2nd. ss. 158-77.
(1984). "Hemu: A forgotten Hindu Hero". . 7: The Mughal Empire. Bharatiya Vidya Bhavan.
(2004). Medieval India: From Sultanate To The Mughals, Part II: Mughal Empire (1526–1748). Third. Har-Anand Publications. ss. 91-93. ISBN . Erişim tarihi: 17 Kasım 2014.
Qanungo, Kalika Ranjan (1965). Sher Shah and his Times. Orient Longmans. ss. 448-49.
Myer, Hanna, (Ed.) (1995). India 2001 : reference encyclopedia. Columbia, MO: South Asia Publications. ISBN . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2016.
. "Vol II, Chapter XI". Akbarnama. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016.
(1995). The Mughal Empire (The New Cambridge History of India). Cambridge University Press. s. 13. ISBN .
Wink, André (2012). Akbar (Makers of the Muslim World) (İngilizce). Oneworld Publications. s. 18. ISBN . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016.
Roy, Kaushik (2004). India's historic battles : from Alexander the Great to Kargil. Delhi: Permanent Black. ss. 68-79. ISBN . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016.
(2000). Last Spring: The Lives and Times of Great Mughals (İngilizce). Penguin UK. ISBN . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016.
Hadi, Nabi (1994). Dictionary of Indo-Persian literature. Janpath, New Delhi: Indira Gandhi National Centre for the Arts. s. 53. ISBN . Erişim tarihi: 12 Temmuz 2016.
Roy, Kaushik (2013). "Fazl, Abul (1551–1602)". Coetzee, Daniel; Eysturlid, Lee W. (Ed.). Philosophers of war : the evolution of history's greatest military thinkers. Santa Barbara: Praeger. ss. 43-47. ISBN . Erişim tarihi: 20 Temmuz 2016.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Hemu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Hemu hakkında yazan Babür dönemi tarihçiler

Ekbernâme, Ebü'l-Fazl
The Muntakhabu-’rūkh by Bada'uni
Tabaqat-i-Akbari by Nizamuddin Ahmad
Tārikh-i-Salātin-i-Afghāniyah by Ahmad Yadgar
Táríkh-i Dáúdí by Abdullah

[FOOTNOTESarkar196066-1] Sarkar 1960, s. 66.

[FOOTNOTEMajumdar198494,_97-2] Majumdar 1984, ss. 94, 97.

[FOOTNOTETripathi1960158-3] Tripathi 1960, s. 158.

[FOOTNOTEChandra200491-4] Chandra 2004, s. 91.

[FOOTNOTEQanungo1965448-5] Qanungo 1965, s. 448.

[FOOTNOTERichards199513-6] Richards 1995, s. 13: Richards states that Hemu was a . Others named him a Gaur Brahmin, a Dhūsar Bhargav a Dhusar who "are supposed to be a sub-division of Gaur Brahmins", a "Dhusar or Bhargava, who claim to be Gaur Brahmins", a Dhusar, a "caste of the Vaish or Baniyas, who now claim to be Bharagava Brahmins", etc.

[FOOTNOTEMajumdar198494-7] Majumdar 1984, s. 94.

[FOOTNOTEChandra200492-8] Chandra 2004, s. 92.

[FOOTNOTEMyer199548-9] Myer 1995, s. 48.

[FOOTNOTEQanungo1965p._448-10] Qanungo 1965, p. 448: Qanungo states that Islam Shah raised Hemu to Brahmjit Gaur's position under Sher Shah Suri. Brahmjit Gaur has been described as a "fort general".

[FOOTNOTETripathi1960170-11] Tripathi 1960, s. 170.

[FOOTNOTETripathi1960159-12] Tripathi 1960, s. 159.

[FOOTNOTESarkar196067-13] Sarkar 1960, s. 67.

[FOOTNOTETripathi1960174-14] Tripathi 1960, s. 174.

[FOOTNOTERichards1995-15] Richards 1995.

[FOOTNOTEWink2012-16] Wink 2012.

[FOOTNOTERoy200473-17] Roy 2004, s. 73.

[FOOTNOTEHadi1994-18] Hadi 1994:Ancak modern eleştirel akademisyenler Yadgar'ın kitabının şüpheli bir gerçeklik taşıdığına inanıyor.

[FOOTNOTEEraly2000120-19] Eraly 2000, s. 120.

[20] "Mughal Painting Under Akbar: the Melbourne Hamza-nama and Akbar-nama paintings". www.ngv.vic.gov.au. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016.

[FOOTNOTESarkar196068-21] Sarkar 1960, s. 68.

[FOOTNOTETripathi1960175-22] Tripathi 1960, s. 175.

[FOOTNOTESarkar196069-23] Sarkar 1960, s. 69.

[FOOTNOTERoy200476-24] Roy 2004, s. 76.

[FOOTNOTETripathi1960176-25] Tripathi 1960, s. 176.

[FOOTNOTEChandra200493-26] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Chandra 2004, s. 93.

[27] Ashirbadi Lal Srivastava (1962). Akbar the Great (İngilizce). Shiva Lal Agarwala. s. 10. OCLC 837892. Bairam Khan asked his royal ward to earn the title of Ghazi by slaying the infidel Hemu, with his own hands. We are told by a contemporary writer, Muhammad Arif Qandh, that he complied with the request and severed Hemu’s head from his body. Abul Fazl’s statement that he refused to kill a dying man is obviously wrong

[28] (1999). Theory and Practice of Muslim State in India (İngilizce). Aditya Prakashan. s. 67. ISBN . It may be recalled that as an adolescent, Akbar had earned the title of Ghazi by beheading the defenseless infidel Himu

[29] S. Roy (1974). "AKBAR". R.C. Majumdar (Ed.). The History and Culture of the Indian People: The Mughal Empire (İngilizce). Bharatiya Vidya Bhavan. s. 106. Bairam Khan begged him to slay Himu with his own hands in order to gain the reward of Jihad (crusade against infidels) and the title of Ghazi (hero combating infiedels). Akbar accordingly struck Himu with his sword. The story of Akbar's magnanimity and refusal to kill a fallen foe seems to be a later courtly invention

[30] . "Vol II, Chapter XI". Akbarnama. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016.

[FOOTNOTETripathi1960p._177-31] Tripathi 1960, p. 177: Tripathi, Ekbernâme'den alıntılar:
Yer güçlüydü ve çok fazla savaş vardı ve Hemū'nun babası yakalandı ve Nāṣir-al-mulk'un önüne canlı getirildi. İkincisi ondan dinini değiştirmesini istedi. Yaşlı adam cevap verdi; "Seksen yıldır Tanrıma bu dine göre ibadet ediyorum. Neden şimdi onu değiştireyim ve neden sadece hayatımdan korktuğum için ve bunu anlamadan senin ibadet tarzına gireyim." Pir Muhammed sözlerini sanki duymuyormuş gibi davrandı ve ona kılıç diliyle cevap verdi.

[FOOTNOTETripathi1960177-32] Tripathi 1960, s. 177.

[FOOTNOTERoy201347-33] Roy 2013, s. 47.

[34] "Hemu's Samadhi Sthal". Haryana Tourism. 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2016.

[35] "Places Of Interest / Hemu's Samadhi Sthal". panipat.gov.in. 28 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2016.