Hezarfen Hüseyin

Hezarfen Hüseyin Efendi (ö. 1691/92) 17. yüzyıl'da yaşamış Osmanlı tarihçisi ve aydını. En önemli eseri " Tenkih-i Tevarih-i Mülük" ve "Telhisu’l-Beyan fi Kavanin-ı Al-i Osman" adlı tarih kitaplarıdır. Bunların dışında tasavvuf ve tıp konularında da eserler vermiştir.Batılı yazarların seyahatnamelerinde Hüseyin Efendi'den çok iyi eğitim almış olan birisi olarak bahsettiği görülür. Yunanca ve İbranice'yi de iyi derecede bildiği ileri sürülmektedir.

Ansiklopedist bir bilgin olarak çok geniş bilgi yelpazesine sahipti. Ünlü bir tarihçi ve düşünce adamı olan Hezârfen Hüseyin Efendi, İstanköylüdür. Hezârfen lakabı ile anılması, değişik ve çok konuda bilgi sahibi olmasındandır. Köprülü Fazıl Ahmed Paşa himayesinde memurluk yapmıştır. Memurluktan ayrılarak üyük bir kitaplık kurmuş, bundan sonraki ömrünü araştırmalar yaparak ve özel dersler vererek geçirmiştir. İstanbul'da diplomatik görevde bulunan Antoine Galland (1646-1715) ile irtibata geçtiği bilinmektedir.

Tenkih-i Tevarih-i Mülük

Bir dünya tarihi olan "Tenkih-i Tevarih-i Mülük" adlı eserini IV. Mehmet'e sunmuştur. Bu kitapta yer alan konulardan bazıları şunlardır:

• Roma devletinin kuruluşu
• Bazı ünlü yunan filozoflar
• İstanbul şehri
• Bizans imparatorları
• Çemberli ve Dikilitaşlar
• Cenevizlerin galatayı ele geçirmeleri
• Çin, Maçin, Hata ve Hotan
• Hint denizindeki bazı adalar, buralarda yaşayan insanlar, bunların hükümdarları, dinleri, kanunları,örf, adet ve ahlakları
• Amerikanın keşfi

Telhisu’l-Beyan fi Kavanin-ı Al-i Osman

Hüseyin Efendi'nin diğer önemli tarih kitabı "Telhisu’l-Beyan fi Kavanin-ı Al-i Osman" ise daha çok eski devletlerin kanun ve nizamnameleri üzerinde durur. Cengiz Han'ın kanunlarına ilişkin değerlendirmeler yapması ilginçtir. Bu kitapta işlenen bazı konular ise şunlardır:

• Osmanlı tarihi
• İstanbul’un kuruluşu
• Bizans eserleri
• İstanbul da Osmanlıların yaptırmış olduğu yeni binalar
• Saray adetleri
• Hazine-i Amire nin gelirleri
• Eyalet hazineleri
• Sultan ve vezir-i azam hasları
• Devletin mukannen olmayan gelir ve giderleri
• Güneş ve ay yılı arasındaki farklar
• Kara ve deniz orduları
• Timar ve zeamet ve has sahipleri ile ilgili kanunlar
• Kapukulu, Yeniçeri, Sipahi, Topçu ve Cebecilerin kanunları
• Tersane ve Tersane subayları
• Kırım hanlığının kanunları
• Bilim insanları ile ilgili kanunlar
• Madenler ve tuzlalarla ilgili kanun ve nizamnameler

Tarih dışında da eserler veren yazar "Lisanu’l-Etibba" adında tıp ve eczacılık üzerine sözlük niteliğinde bir eser kaleme almıştır. Bunların dışında tasavvuf üzerine de "Camiu’l-Hikayat", "Enisu’l-Arifin ve "Mürşidu’s-Salakin" adlı eserleri bulunmaktadır.

Kaynakça

1. ^ Robert Anhegger, Hezarfen Hüseyin Efendinin Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Mülahazaları^[], 2 Ekim 2012'de erişildi.
2. ^ ^{a b c d e} Emrah Bekci, 17 yy. Türk Aydını Hezarfen Hüseyin Efendi 11 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 2 Ekim 2012'de erişildi.