Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
1916 Hille ayaklanmaları Osmanlı'ya karşı Irak cephesi gerisinde gerçekleşen bir dizi iki Arap ayaklanmasıydı.
| 1916 Hille ayaklanmaları | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I. Dünya Savaşı, Osmanlı Irak Cephesi | |||||||
  Hille Hille Ayaklanmaları (1916) (Irak) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu | Irak'taki Arap asiler | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Garnizon komutanı: Kaymakam Muhtar Bey Fırat Tümeni Komutanı: Yarbay Âkif Bey | Muhammed Ali el-Kazvini | ||||||
| Çatışan birlikler | |||||||
| 156. Piyade Alayı, 156. Alay Makineli Tüfek Bölüğü, Asya Taburu (Tatar Taburu), 6. Süvari Depo Alayı, 49. Topçu Alayının 2. Sahra Taburu, Bir seri Sahra takımı | Bilinmiyor | ||||||
| Güçler | |||||||
| 114 subay, 4.681 er, 1137 hayvan | Bilinmiyor | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Bilinmiyor | 1500 asi öldürüldü, 120 asi idam, 90 asi ise sürüldü. | ||||||
Arka plan
Nisan 1915'te Şuaybiye Muharebesi'ndeki Osmanlı yenilgisi, bölgedeki istikrara zarar vermiş ve Mayıs 1915'te Necef'teki bir ayaklanmaya yol açmıştı. Kazanılan zaferin ardından Necef'ten gelen elçiler Hille'deki ayaklanmayı desteklemeye başladılar.
İsyanların nedenleri
Birinci ve İkinci Hille isyanları diyebileceğimiz 1915 ve 1916 yıllarındaki isyanların çeşitli nedenleri mevcuttur. Bu isyanların oluşumundaki nedenler halkın yapısı, dış faktörler, idari hatalar, isyancıların kandırılması gibi değişik etkenlere dayalılıdır. Bu nedenleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
- İslâm dinine mensup olmakla birlikte, tarih boyunca sürelegen şii ve sünni mezhep mensuplarının çeşitli kışkırtma, menfaat, hoşgörüsüzlüklerinden dolayı ortaya çıkan sürtüşmeler,
- İngilizlerin, Osmanlı devletini uğraştıracak, zayıf düşürecek gaileler çıkarma gayretleri,
Bu konuda Kahire Müstemleke İdaresi'nin Arap Bürosu'ndan İngiliz casusu Lawrence'in yazdıkları somut bir delil niteliğindedir:
| “ | Savaşı kazanmak için değil; Irak'ın pirinç tarlaları, Irak'ın mısır tarlaları ve petrolü bizim olsun diye. Bunu elde etmek için düşmanlarımızı (Türkiye dahil) mağlûp etmemiz kâfiydi. General Allenby'nin kabiliyeti sayesinde dörtyüzden az İngiliz askerinin kaybıyla bu zafer sağlandı. Çünkü insan kuvveti olarak Türklerin idaresi altındaki Arapları da bu işte kullanmaya muvaffak olmuştur. Otuz savaşın hiçbirinde İngiliz kanı dökülmemiş olmasından iftihar duyuyorum. Çünkü İngiltere idaresindeki bütün illerin toplamı bile bir tek İngiliz'in hayatına değmezdi. | ” |
| — T. E. Lawrence | ||
- Birinci Dünya Savaşı sırasında yine İngilizlerin Arap asıllı halkı kışkırtarak 6. Ordu'yu meşgul etme ve böylece cepheye tahsis edilecek kuvvetleri azalltırma arzusundan
İngilizler, bu amaçlarını gerçekleştirmek için yalan haberler yaymış, bunun için Arap kadın ve kızlarını bile kullanmışlardır. Abbasi sülalesinden Arap ileri gelenlerini bağımsızlık vaadiyle kandırıp, silahlandırmışlardır. Büyük Arap İsyanı diye bahsedilen Mekke Şerifi Şerif Hüseyin'in isyanı da bunlardan biridir.
- Bölgenin İstanbul'a uzak olması nedeniyle devletinden uzak olması ve burada yaşayan halka duyulan güven nedeniyle de yeterli tedbirlerin alınmaması, II. Abdülhamit'in döneminde bu konularda tedbir alınmış ise de, tahttan indirilmesiyle bu tedbirlerden vazgeçilmiş, başka tedbirlere başvurulmuş bunlar da yetersiz kalmıştır.
- Birinci Dünya Savaşı sırasında ve öncesinde bazı idari hatalar da yapılmıştır. Teşkilat-ı Mahsusa'dan Süleyman Askerî'nin bölgedeki faaliyetleri de buna bir örnektir.
Birinci Hille Ayaklanması
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
İkinci Hille Ayaklanması
I. Hille ayaklanmasının üzerinden 1 yıl geçmişti ki Hille ile civar şehir ve kasabalarda tekrar ayaklanmalar çıkmıştır. Bu ayaklanmaların nedenleri yukarıda belirtilmiştir. Hille'de 10 Eylül 1916'da iki kişi arasında çıkan kavga büyümüş; ikiye ayrılan Hille halkı bir saat kadar çarpışmış olay araya girenlerin etkisiyle yatıştırılmıştır. 23 Ekim 1916 günü saat 9.00'da Gaze aşiretinden Fahd Bey taraftarıyla Kerbela'ya gelmiş sokak ve çarşıda mücadele başlamış, her iki tarafta çeşitli zayiatlar vermiştir.
Bu tarihte olayların yatışmadığı anlaşılmaktadır. Nitekim, 31 Ekim 1916'da Hille Hapishanesinde tutuklu iki kişinin Divaniye'de mahkeme edilmek üzere sevk edilmesinin duyulması üzerinde isyan çıkmıştır. Tutukluların buradan Bağdat'a gönderilip idam edilecekleri söylentisinin ortaya atılması ve yaygınlaşması üzerine hareket geçen akraba ve aşiret mensupları, arkadaşlarını kurtarmak için, topladıkları binlerce kişilik taraftarlarıyla, hükümet konağına ve kışlaya saldırmış; yakaladıkları subay ve erleri dövmüş, tüfek, tabanca, para ve eşyalarını almış; direnenleri yaralamış hatta öldürmüşlerdi. Hükümet konağındaki eşyaları ve bütün evrakı yakan asiler, telgrafhane ile kışlayı da harabe haline getirerek kaçmışlardı. Hille Jandarma Bölük Komutanı Yüzbaşı Abdülkadir, hükümet sarayına sığınmış, asilerin telgrafhaneyi ele geçirmesinden az önce yardım isteyerek durumu bildirmişti.
Bu sırada olaylara karışmayan Hille'nin Medhine ve Cebavin mahallerinin halkı ayaklanmaya katılmamış, üstelik ev, mal ve canlarını korumak için asilere karşı silaha sarılmak zorunda kalmıştı.
Hadiselerin yatıştırılmasını arzu eden 14 Hille eşrafı, müştereken verdikleri bir dilekçeyle, kendilerinin Hille ayaklanmasıyla ilişkilerinin olmadığını bildirmişler ve "Mahpusların Bağdat'a gönderilip oradan idam edileceği rivayeti üzerine heyecanlanan akrabalarının etrafına topladıkları kimselerle bu müessif (üzüntü verici) olaya meydan verdiklerini belirterek asilerin af edilmesini dilemişlerdi."
Hille Kaymakamı Muhtar Bey'in, 31 Ekim 1916'da vilayete gönderdiği yazıda, "Hille'de tutuklu olan iki kişinin salıverilmesi halinde Kerbela facialarının devam edeceği anlaşılmış ve başka bir yere tahliyesi için Jandarma komutanlığına emir verilmiştir." denilmekteydi. Ayrıca, "Meselenin vuruşma halinden çıkmış olduğu, asilerin tedibi (terbiyesi) ve bu gibi vakaların tekerrürüne meydan verilmemesi maksadıyla Ridvaniye'den gelen 153. Alayın gönderilmesi için 6. Ordu'ya mürcaatta bulunulması istenmişti.
Bu haberin Bağdat'a ulaşması üzerine, 6. Ordu komutanı Halil (Kut) Paşa, 21 Ekim 1916'da Bağdat'da bulunan Irak Süvari Tugay Komutan Yarbay Akif'i olayların bastırılması ve asilerin cezalandırılmasıyla görevlendirildi. Mürettep Fırat Tümeni'ni oluşturan şu birlikler emrine verildi:
- 156. Piyade Alayı,
- 156. Alay Makineli Tüfek Bölüğü,
- Asya Taburu (Tatar Taburu),
- 6. Süvari Depo Alayı
- 49. Topçu Alayının 2. Sahra Taburu
- Bir seri Sahra takımı
Bu kuvvetlerden sonra:
- Bir telgraf müfrezesi,
- Uçak müfrezesi (1 tayyare)
- Bir istihkâm müfrezesi,
- Bir köprücü takımı (55 m'lik),
- Bir sıhhıye bölüğü ve
- Bir harp motoru ilave edildi.
Mürettep Fırat Tümeninin mevcudu, aldığı bu takviyelerle birlikte, 114 subay, 4.681 er, 1137 hayvana çıkmış oldu.
Müfreze, 11 Kasım 1916'da, Müseyyep'de toplandı. Buradan 13 Kasım 1916'da İmamı İdris'e geldi. Kendisini karşılamaya gelen Hille ahalisine iltifat etmeyerek ilerledi. Şehre giren Yarbay Akif, mevcut barikatları kaldırttı. Asiler, mukavemete devam ediyor, mahallelerinden ve ele geçirdiği binalardan çıkmıyorlardı. Yarbay Akif, 15 Kasım 1916 saat 13.00'te, asilerin barındığı mahalleleri top ateşi altına aldı.
Hille kasabası, saat 16.00'da tamamen sükuna kavuşmuş, bombardıman nedeniyle 50 kişi ölmüş, 100 kişi de ele geçirilmişti. Asilerin çoğu, şehrin kuzey ve güneyindeki hurmalıklara kaçmıştı. Buradaki asiler, tayyare ile bombalandı. Buradan kaçmaya yeltenenler, süvari birliklerince takip edildi. Bu takip sırasında da 6 kişi öldürüldü.
Hille güneyindeki hurmalıklardan kasabaya taarruza yetlenen asilere ağır zayiat verdirilmiş; ele geçenler, Hille'de kurulan Divan-ı Harbe sevk edilmişlerdir.
Divan-ı Harp, karışıklık çıkarmak için fırsat kollayan asi ele başlarından 9'unu astı; bazılarını da şehirden sürdü. Bu arada silahını asi olan babasına veren bir jandarma eri ile menzilin parasını yağma eden 6 askerde, kurulan Divan-ı Harp kararıyla asılarak idam edildi.
Aldığı raporlarla durumun gelişmesini izleyen 6. Ordu komutanı Halil (Kut) Paşa, Fırat Tümen Komutanına şu emri vermiştir.
| “ | Hille'deki tedibatı şimdilik yeterli görüyorum. Yalnız isyana bilfiil iştirak edipte firar eden ve hükümet erkanınca fena tanınan insanlarla idam ve sürülenlerin ailelerine mensup kimseler hakkında Divan-ı Harp'te gıyaben karar alınması ve isimlerin yerli hükümete ve orduya bildirilmesi ve Divan-ı Harb-i Örfi'nin (Sıkıyönetimin) kaldırılması uygundur. Divaniye'ye giden tabura ateş eden aşiretin cezasını kafi görüyor musunuz? Yeniden ayaklanmayacaklarına kanaatiniz var mı? | ” |
| — Halil (Kut) Paşa - 18 Aralık 1916 - Kut-ül Amare 18. Kolordu karargâhı | ||
Bunun üzerine Yarbay Akif, 24 Aralık 1916'da;
| “ | • Hille tarafında sukünet vardır. • Umumi af, Fıamiye kasabasında da iyi bir tesir yaratmıştır. • Divan-ı Harp tarafından gıyaben 96 kişinin idamına karar verilmiş ise de asayişin korunması ve fesat yuvalarının çoğaltılmaması için 30 kişiye indirdim. | ” |
| — Fırat Tümeni Komutanı Yarbay Akif - 24 Aralık 1916 - Hille | ||
şeklinde cevap vermiştir. Fırat Tümeni Komutanı Yarbay Akif, daha sonra gönderdiği yazıda özetle:
| “ | • Hille tarafında sukünet vardır. • Bugün 33 kişinin gıyaben idamına ve asılan ve idama mahkum 41 kişinin mal ve paralarına el konmasına, ailelerin uzaklaştırılmasına karar verilmiştir. (Dipnot: Genellikle Diyarbakır'a sürgün edilmiştir.) • Şimdiye kadar asılarak idam edilenler ve gıyaben mahkum olanlardan başka Hille'de muzır adam kalmadığından yarın saat 11'de bütün ahaliyi kasaba meydanına toplayarak merasimle af ve askerî hükümeti kaldıracağım. | ” |
| — Fırat Tümeni Komutanı Yarbay Akif - 24 Aralık 1916 - Hille | ||
Bu rapor üzerine 6. Ordu komutanı Halil (Kut) Paşa, Bağdat'ın İçişleri Bakanlığına gönderdiği yazıda;
| “ | Hille isyanının bastırılmış olduğunu; bugüne kadar 120 asinin idam edildiğini, çarpışmalar sırasında 1500 asinin öldürüldüğünü, asilere ait 1400 evin yakıldığını, 90 asinin de sürüldüğün belirtti, bu nedenle tedibatın 27 Aralık 1916'da sona erdiğini | ” |
| — Halil (Kut) Paşa | ||
Sonuç
El-Fetlah aşireti reisi Mudbir el-Far'un isyanın bastırılmasını kınaması:
Bu, Arap ulusuna ve özellikle Iraklı kabilelere bir bildiridir [...] Ey soydan gelen ve soyları Kahtan'a [Arapların 'babalarından' biri] dayanan Arap kardeşler [...] ey kıskançlık ve yiğitlik sahipleri; yardım ve cesaretin efendileri [...] Kahtan'a ait olan herkes bilsin ki, bu [Osmanlı] devleti sizi yeryüzünden silmek ve yerinize kendi Türk türünü getirmek istiyor [...] Allah'a yemin olsun ki, bu tür eylemler karşısında hiçbir şey yapmayan ve bu adaletsiz devlete itaat edenlerin hiçbirinde Arapların gayreti yoktur. Onun [devletin] gazetelerini okumadınız mı? Arapları ayrımcılığa tabi tutuyor ve aşağılıyorlar ve işte burada Araplara hakaretlerle dolup taşıyor; siyah köpeklere bile 'Arap' diyorlar.
— Mudbir el-Far'un, 1916
Necef, Kerbela ve Hille ayaklanmalarının merkezinin Bağdat'ta bulunan bir komitenin buradaki kolları tarafından tertip ve idare olunduğu, gerek bu komitenin ve gerek İngilizlerin hilafet, makam, mevki ve para vaadiyle Sünni Araplar ile Şiileri, Türk yönetimine karşı kışkırttıkları ve bölgedeki kurdukları casus şebekeleriyle yoğun bir çalışma yaparak aşiretler de dahil pek çok insanı elde ettikleri anlaşılmıştır.
Bu isyanlarda, yönetimin istihbarat ve istihbarata karşı koyma lojistik desteklerle ilgili yeterli tedbir alınamadığı ortaya çıkmıştır. Yani idari hata diyebileceğimiz bu hususlar Osmanlı'nın bölgedeki durumunu zora sokmakla kalmayıp pek çok Türk askerinin vatanından uzak yerlerde şehit olması sonucunu doğurmuştur.
Ayrıca İngilizlerin, Osmanlı aleyhine emellerine engel olunamadığı gibi "dağdan gelerek bağcıyı kovma misali" İngilizlerin çok uğraşmadan bölgeyi elde etme amaçların hizmet edilmiştir. Ordu kolayca bu işlerle meşgul edilerek İngilizlerin amacına dolaylı hizmet edilmiştir. Bölge insanı ve idarecilerine aşırı güvenin getirdiği iyi niyet Osmanlı'nın aleyhine sonuçlanmış, "tedbiri elden bırakmama" prensibine uyulmayarka bedeli ağır ödenmiştir.
Kaynakça
Dipnot
- ^ a b Haddad, Fanar (2012). "Political Awakenings in an Artificial State: Iraq, 1914-20". academia.edu. 23 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2025.
- ^ Kasalak, Kadir. “Birinci Dünya Harbinde Hille İsyanları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 16, sy. 46 (Mart 2000): 15-36.
- ^ Charles Townsend, Desert Hell, The British Invasion of Mesopotamia (Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 2010), 90-91.
- ^ Kramer, Martin; Bakhash, Shaul; Bailey, Clinton; Fischer, Michael M. J. (28 Mayıs 2019). "Chapter 7 - The Iraqi Shi'is and their fate". Shi'ism, Resistance, And Revolution (İngilizce). Routledge. ISBN .
Necef'ten gelen elçiler Kerbela'da ve yine ağırlıklı olarak Şii olan Hilla'da benzer isyanları teşvik ettiler.
- ^ Meram, Ali Kemal (1969). Belgelerle Türk İngiliz İlişkileri Tarihi. İstanbul: Kitapçılık Ticaret Yayıncılık. s. 222. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
Alıntı
Kasalak, Kadir. “Birinci Dünya Harbinde Hille İsyanları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 16, sy. 46 (Mart 2000): 15-36.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
1916 Hille ayaklanmalari Osmanli ya karsi Irak cephesi gerisinde gerceklesen bir dizi iki Arap ayaklanmasiydi 1916 Hille ayaklanmalariI Dunya Savasi Osmanli Irak CephesiHilleHille Ayaklanmalari 1916 Irak Tarih23 Ekim 27 Aralik 1916BolgeEl Hille MezopotamyaSonucOsmanli zaferi Isyan bastirildi TaraflarOsmanli ImparatorluguIrak taki Arap asilerKomutanlar ve liderlerGarnizon komutani Kaymakam Muhtar Bey Firat Tumeni Komutani Yarbay Akif BeyMuhammed Ali el KazviniCatisan birlikler156 Piyade Alayi 156 Alay Makineli Tufek Bolugu Asya Taburu Tatar Taburu 6 Suvari Depo Alayi 49 Topcu Alayinin 2 Sahra Taburu Bir seri Sahra takimiBilinmiyorGucler114 subay 4 681 er 1137 hayvanBilinmiyorKayiplarBilinmiyor1500 asi olduruldu 120 asi idam 90 asi ise suruldu Arka planNisan 1915 te Suaybiye Muharebesi ndeki Osmanli yenilgisi bolgedeki istikrara zarar vermis ve Mayis 1915 te Necef teki bir ayaklanmaya yol acmisti Kazanilan zaferin ardindan Necef ten gelen elciler Hille deki ayaklanmayi desteklemeye basladilar Isyanlarin nedenleriBirinci ve Ikinci Hille isyanlari diyebilecegimiz 1915 ve 1916 yillarindaki isyanlarin cesitli nedenleri mevcuttur Bu isyanlarin olusumundaki nedenler halkin yapisi dis faktorler idari hatalar isyancilarin kandirilmasi gibi degisik etkenlere dayalilidir Bu nedenleri su sekilde siralamak mumkundur Islam dinine mensup olmakla birlikte tarih boyunca surelegen sii ve sunni mezhep mensuplarinin cesitli kiskirtma menfaat hosgorusuzluklerinden dolayi ortaya cikan surtusmeler Ingilizlerin Osmanli devletini ugrastiracak zayif dusurecek gaileler cikarma gayretleri Bu konuda Kahire Mustemleke Idaresi nin Arap Burosu ndan Ingiliz casusu Lawrence in yazdiklari somut bir delil niteligindedir Savasi kazanmak icin degil Irak in pirinc tarlalari Irak in misir tarlalari ve petrolu bizim olsun diye Bunu elde etmek icin dusmanlarimizi Turkiye dahil maglup etmemiz kafiydi General Allenby nin kabiliyeti sayesinde dortyuzden az Ingiliz askerinin kaybiyla bu zafer saglandi Cunku insan kuvveti olarak Turklerin idaresi altindaki Araplari da bu iste kullanmaya muvaffak olmustur Otuz savasin hicbirinde Ingiliz kani dokulmemis olmasindan iftihar duyuyorum Cunku Ingiltere idaresindeki butun illerin toplami bile bir tek Ingiliz in hayatina degmezdi T E Lawrence Birinci Dunya Savasi sirasinda yine Ingilizlerin Arap asilli halki kiskirtarak 6 Ordu yu mesgul etme ve boylece cepheye tahsis edilecek kuvvetleri azalltirma arzusundan Ingilizler bu amaclarini gerceklestirmek icin yalan haberler yaymis bunun icin Arap kadin ve kizlarini bile kullanmislardir Abbasi sulalesinden Arap ileri gelenlerini bagimsizlik vaadiyle kandirip silahlandirmislardir Buyuk Arap Isyani diye bahsedilen Mekke Serifi Serif Huseyin in isyani da bunlardan biridir Bolgenin Istanbul a uzak olmasi nedeniyle devletinden uzak olmasi ve burada yasayan halka duyulan guven nedeniyle de yeterli tedbirlerin alinmamasi II Abdulhamit in doneminde bu konularda tedbir alinmis ise de tahttan indirilmesiyle bu tedbirlerden vazgecilmis baska tedbirlere basvurulmus bunlar da yetersiz kalmistir Birinci Dunya Savasi sirasinda ve oncesinde bazi idari hatalar da yapilmistir Teskilat i Mahsusa dan Suleyman Askeri nin bolgedeki faaliyetleri de buna bir ornektir Birinci Hille AyaklanmasiBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Ikinci Hille AyaklanmasiI Hille ayaklanmasinin uzerinden 1 yil gecmisti ki Hille ile civar sehir ve kasabalarda tekrar ayaklanmalar cikmistir Bu ayaklanmalarin nedenleri yukarida belirtilmistir Hille de 10 Eylul 1916 da iki kisi arasinda cikan kavga buyumus ikiye ayrilan Hille halki bir saat kadar carpismis olay araya girenlerin etkisiyle yatistirilmistir 23 Ekim 1916 gunu saat 9 00 da Gaze asiretinden Fahd Bey taraftariyla Kerbela ya gelmis sokak ve carsida mucadele baslamis her iki tarafta cesitli zayiatlar vermistir Bu tarihte olaylarin yatismadigi anlasilmaktadir Nitekim 31 Ekim 1916 da Hille Hapishanesinde tutuklu iki kisinin Divaniye de mahkeme edilmek uzere sevk edilmesinin duyulmasi uzerinde isyan cikmistir Tutuklularin buradan Bagdat a gonderilip idam edilecekleri soylentisinin ortaya atilmasi ve yayginlasmasi uzerine hareket gecen akraba ve asiret mensuplari arkadaslarini kurtarmak icin topladiklari binlerce kisilik taraftarlariyla hukumet konagina ve kislaya saldirmis yakaladiklari subay ve erleri dovmus tufek tabanca para ve esyalarini almis direnenleri yaralamis hatta oldurmuslerdi Hukumet konagindaki esyalari ve butun evraki yakan asiler telgrafhane ile kislayi da harabe haline getirerek kacmislardi Hille Jandarma Boluk Komutani Yuzbasi Abdulkadir hukumet sarayina siginmis asilerin telgrafhaneyi ele gecirmesinden az once yardim isteyerek durumu bildirmisti Bu sirada olaylara karismayan Hille nin Medhine ve Cebavin mahallerinin halki ayaklanmaya katilmamis ustelik ev mal ve canlarini korumak icin asilere karsi silaha sarilmak zorunda kalmisti Hadiselerin yatistirilmasini arzu eden 14 Hille esrafi mustereken verdikleri bir dilekceyle kendilerinin Hille ayaklanmasiyla iliskilerinin olmadigini bildirmisler ve Mahpuslarin Bagdat a gonderilip oradan idam edilecegi rivayeti uzerine heyecanlanan akrabalarinin etrafina topladiklari kimselerle bu muessif uzuntu verici olaya meydan verdiklerini belirterek asilerin af edilmesini dilemislerdi Hille Kaymakami Muhtar Bey in 31 Ekim 1916 da vilayete gonderdigi yazida Hille de tutuklu olan iki kisinin saliverilmesi halinde Kerbela facialarinin devam edecegi anlasilmis ve baska bir yere tahliyesi icin Jandarma komutanligina emir verilmistir denilmekteydi Ayrica Meselenin vurusma halinden cikmis oldugu asilerin tedibi terbiyesi ve bu gibi vakalarin tekerrurune meydan verilmemesi maksadiyla Ridvaniye den gelen 153 Alayin gonderilmesi icin 6 Ordu ya murcaatta bulunulmasi istenmisti Bu haberin Bagdat a ulasmasi uzerine 6 Ordu komutani Halil Kut Pasa 21 Ekim 1916 da Bagdat da bulunan Irak Suvari Tugay Komutan Yarbay Akif i olaylarin bastirilmasi ve asilerin cezalandirilmasiyla gorevlendirildi Murettep Firat Tumeni ni olusturan su birlikler emrine verildi 156 Piyade Alayi 156 Alay Makineli Tufek Bolugu Asya Taburu Tatar Taburu 6 Suvari Depo Alayi 49 Topcu Alayinin 2 Sahra Taburu Bir seri Sahra takimi Bu kuvvetlerden sonra Bir telgraf mufrezesi Ucak mufrezesi 1 tayyare Bir istihkam mufrezesi Bir koprucu takimi 55 m lik Bir sihhiye bolugu ve Bir harp motoru ilave edildi Murettep Firat Tumeninin mevcudu aldigi bu takviyelerle birlikte 114 subay 4 681 er 1137 hayvana cikmis oldu Mufreze 11 Kasim 1916 da Museyyep de toplandi Buradan 13 Kasim 1916 da Imami Idris e geldi Kendisini karsilamaya gelen Hille ahalisine iltifat etmeyerek ilerledi Sehre giren Yarbay Akif mevcut barikatlari kaldirtti Asiler mukavemete devam ediyor mahallelerinden ve ele gecirdigi binalardan cikmiyorlardi Yarbay Akif 15 Kasim 1916 saat 13 00 te asilerin barindigi mahalleleri top atesi altina aldi Hille kasabasi saat 16 00 da tamamen sukuna kavusmus bombardiman nedeniyle 50 kisi olmus 100 kisi de ele gecirilmisti Asilerin cogu sehrin kuzey ve guneyindeki hurmaliklara kacmisti Buradaki asiler tayyare ile bombalandi Buradan kacmaya yeltenenler suvari birliklerince takip edildi Bu takip sirasinda da 6 kisi olduruldu Hille guneyindeki hurmaliklardan kasabaya taarruza yetlenen asilere agir zayiat verdirilmis ele gecenler Hille de kurulan Divan i Harbe sevk edilmislerdir Divan i Harp karisiklik cikarmak icin firsat kollayan asi ele baslarindan 9 unu asti bazilarini da sehirden surdu Bu arada silahini asi olan babasina veren bir jandarma eri ile menzilin parasini yagma eden 6 askerde kurulan Divan i Harp karariyla asilarak idam edildi Aldigi raporlarla durumun gelismesini izleyen 6 Ordu komutani Halil Kut Pasa Firat Tumen Komutanina su emri vermistir Hille deki tedibati simdilik yeterli goruyorum Yalniz isyana bilfiil istirak edipte firar eden ve hukumet erkaninca fena taninan insanlarla idam ve surulenlerin ailelerine mensup kimseler hakkinda Divan i Harp te giyaben karar alinmasi ve isimlerin yerli hukumete ve orduya bildirilmesi ve Divan i Harb i Orfi nin Sikiyonetimin kaldirilmasi uygundur Divaniye ye giden tabura ates eden asiretin cezasini kafi goruyor musunuz Yeniden ayaklanmayacaklarina kanaatiniz var mi Halil Kut Pasa 18 Aralik 1916 Kut ul Amare 18 Kolordu karargahi Bunun uzerine Yarbay Akif 24 Aralik 1916 da Hille tarafinda sukunet vardir Umumi af Fiamiye kasabasinda da iyi bir tesir yaratmistir Divan i Harp tarafindan giyaben 96 kisinin idamina karar verilmis ise de asayisin korunmasi ve fesat yuvalarinin cogaltilmamasi icin 30 kisiye indirdim Firat Tumeni Komutani Yarbay Akif 24 Aralik 1916 Hille seklinde cevap vermistir Firat Tumeni Komutani Yarbay Akif daha sonra gonderdigi yazida ozetle Hille tarafinda sukunet vardir Bugun 33 kisinin giyaben idamina ve asilan ve idama mahkum 41 kisinin mal ve paralarina el konmasina ailelerin uzaklastirilmasina karar verilmistir Dipnot Genellikle Diyarbakir a surgun edilmistir Simdiye kadar asilarak idam edilenler ve giyaben mahkum olanlardan baska Hille de muzir adam kalmadigindan yarin saat 11 de butun ahaliyi kasaba meydanina toplayarak merasimle af ve askeri hukumeti kaldiracagim Firat Tumeni Komutani Yarbay Akif 24 Aralik 1916 Hille Bu rapor uzerine 6 Ordu komutani Halil Kut Pasa Bagdat in Icisleri Bakanligina gonderdigi yazida Hille isyaninin bastirilmis oldugunu bugune kadar 120 asinin idam edildigini carpismalar sirasinda 1500 asinin olduruldugunu asilere ait 1400 evin yakildigini 90 asinin de suruldugun belirtti bu nedenle tedibatin 27 Aralik 1916 da sona erdigini Halil Kut PasaSonucEl Fetlah asireti reisi Mudbir el Far un isyanin bastirilmasini kinamasi Bu Arap ulusuna ve ozellikle Irakli kabilelere bir bildiridir Ey soydan gelen ve soylari Kahtan a Araplarin babalarindan biri dayanan Arap kardesler ey kiskanclik ve yigitlik sahipleri yardim ve cesaretin efendileri Kahtan a ait olan herkes bilsin ki bu Osmanli devleti sizi yeryuzunden silmek ve yerinize kendi Turk turunu getirmek istiyor Allah a yemin olsun ki bu tur eylemler karsisinda hicbir sey yapmayan ve bu adaletsiz devlete itaat edenlerin hicbirinde Araplarin gayreti yoktur Onun devletin gazetelerini okumadiniz mi Araplari ayrimciliga tabi tutuyor ve asagiliyorlar ve iste burada Araplara hakaretlerle dolup tasiyor siyah kopeklere bile Arap diyorlar Mudbir el Far un 1916 Necef Kerbela ve Hille ayaklanmalarinin merkezinin Bagdat ta bulunan bir komitenin buradaki kollari tarafindan tertip ve idare olundugu gerek bu komitenin ve gerek Ingilizlerin hilafet makam mevki ve para vaadiyle Sunni Araplar ile Siileri Turk yonetimine karsi kiskirttiklari ve bolgedeki kurduklari casus sebekeleriyle yogun bir calisma yaparak asiretler de dahil pek cok insani elde ettikleri anlasilmistir Bu isyanlarda yonetimin istihbarat ve istihbarata karsi koyma lojistik desteklerle ilgili yeterli tedbir alinamadigi ortaya cikmistir Yani idari hata diyebilecegimiz bu hususlar Osmanli nin bolgedeki durumunu zora sokmakla kalmayip pek cok Turk askerinin vatanindan uzak yerlerde sehit olmasi sonucunu dogurmustur Ayrica Ingilizlerin Osmanli aleyhine emellerine engel olunamadigi gibi dagdan gelerek bagciyi kovma misali Ingilizlerin cok ugrasmadan bolgeyi elde etme amaclarin hizmet edilmistir Ordu kolayca bu islerle mesgul edilerek Ingilizlerin amacina dolayli hizmet edilmistir Bolge insani ve idarecilerine asiri guvenin getirdigi iyi niyet Osmanli nin aleyhine sonuclanmis tedbiri elden birakmama prensibine uyulmayarka bedeli agir odenmistir KaynakcaDipnot a b Haddad Fanar 2012 Political Awakenings in an Artificial State Iraq 1914 20 academia edu 23 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Subat 2025 Kasalak Kadir Birinci Dunya Harbinde Hille Isyanlari Ataturk Arastirma Merkezi Dergisi 16 sy 46 Mart 2000 15 36 Charles Townsend Desert Hell The British Invasion of Mesopotamia Harvard University Press Cambridge Massachusetts 2010 90 91 Kramer Martin Bakhash Shaul Bailey Clinton Fischer Michael M J 28 Mayis 2019 Chapter 7 The Iraqi Shi is and their fate Shi ism Resistance And Revolution Ingilizce Routledge ISBN 978 1 000 31143 3 Necef ten gelen elciler Kerbela da ve yine agirlikli olarak Sii olan Hilla da benzer isyanlari tesvik ettiler Meram Ali Kemal 1969 Belgelerle Turk Ingiliz Iliskileri Tarihi Istanbul Kitapcilik Ticaret Yayincilik s 222 Erisim tarihi 12 Subat 2024 Alinti Kasalak Kadir Birinci Dunya Harbinde Hille Isyanlari Ataturk Arastirma Merkezi Dergisi 16 sy 46 Mart 2000 15 36