Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Mart 2022) () |
Hypatia (Yunanca: Υπατία; 370–415) Yunan filozof, matematikçi ve astronomdur. İskenderiye Kütüphanesi'nde felsefe, matematik ve astronomi üzerine dersler vermiştir. Yeni Platonculuk öğretisine bağlı olan Hypatia, Atina Akademisi'nin 'ün başını çektiği Matematik geleneğine üye idi. Hypatia doğayı; mantık, matematik ve deney ile açıklamaya çalıştı.
Hypatia | |
|---|---|
 Hypatia | |
| Doğum | 370 İskenderiye, Mısır |
| Ölüm | 415 İskenderiye, Mısır |
| Ölüm sebebi | Linç |
| Milliyet | Yunan |
| Kariyeri | |
| Dalı | Felsefe, Matematik, Astronomi |
| Etkilendikleri | Platon, Plotinus, Aristo, İskenderiyeli Theon (babası) ve |
| Etkiledikleri | |
Hypatia, günümüze kadar ulaşmış olan sayılı kaynaktan biri olan Yunan tarihçi Socrates Scholasticus'un "Historia Ecclesiastica" adlı eserine göre; İskenderiye'nin en önemli iki figürü olan, İskenderiye Valisi Orestes ile İskenderiye piskoposu Cyril arasında anlaşmazlıklara sebebiyet verdiği ve politik işlere karıştığı gerekçesi ile 415 yılında kıptî Hristiyan bir çete tarafından taşlanarak öldürülmüştür.
Hypatia'nın devrin en güzel kadınlarından biri olduğu ve Vali Orestes'in bizzat Hypatia'dan ders aldığı sıralarda Hypatia'ya âşık olduğu bilinmektedir.[] Anlaşmazlıklara ise Vali Orestes'in İskenderiye'de Piskopos Cyril'in kışkırtmaları ile Hypatia'ya karşı hızla büyüyen nefretin önüne geçmeye çalışması olmuştur. Hypatia, İskenderiye'ye Hristiyanlığın hakim olduğu son yıllarında Piskopos Cyril, Hypatia'yı hedef göstererek İncil'den yaptığı alıntılar ile halkı kışkırtmış ve Hypatia, halk tarafından "dinsiz" ve "şeytan" olarak nitelendirilmiştir. Kısa bir süre içerisinde de Kıptî bir Hristiyan çetesi tarafından taşlanarak öldürülmüştür.
Eserlerinden günümüze ulaşabileni yoktur; fakat ile yazıştığı mektupların bir bölümü mevcuttur.
Yaşamı
Bir matematikçi, astronom ve filozof olan Hypatia, dönemin ünlü matematikçisi olan Theon'un kızıydı. Hypatia'nın annesi hakkında günümüze herhangi bir kaynak ulaşmamıştır. Hypatia ilk eğitimini babasından almıştır. Ardından Atina'da ve Roma'da eğitimine devam etmiştir. Eğitimini aldıktan sonra 400 yılında memleketine geri dönmüştü ve İskenderiye Kütüphanesi'ndeki Platon Okulu'nda dersler vermeye başladı. Hypatia bu okulda, içerisinde Hristiyanlık, Paganizm ve Musevilik gibi birçok inanca sahip öğrencisine Platon ve Aristo'nun öğretilerini kazandırdı. Bu öğrencileri arasında ileride İskenderiye valisi olacak olan Orestes ve Ptolemais'in piskoposu olacak olan da vardı.
Günümüze ulaşabilmiş 5. yy'dan kalma kaynaklar[] Hypatia'yı; Platon, Aristo ve Plotinus'un felsefelerinin öğreticisi olarak tanımlar. Fakat Kıptî Nikiû piskoposu İoannis'in yazdığı 7. yy'dan kalan "Vakainame" adlı eserde Hypatia için şunlar söylenmiştir: "Hypatia helenistik bir pagan idi. Her zaman büyüye, usturlaba ve müzik enstrümanlarına bağlı kalmıştı. Ayrıca insanları şeytanî hileler ile kandırmıştı." Fakat bütün Hristiyanlar, Nikiû piskoposu İoannis veya Hypatia'yı öldüren çete gibi Hypatia'ya karşı düşman değildiler. Hatta bazı Hristiyanlar Hypatia'yı, erdem ve iffetin sembolü saymıştır.[]
Ölümü
Hypatia'yı ölene kadar savunmuş olan İskenderiye Valisi Orestes ile Hypatia'yı "dinsizlik" ve "şeytanlık" ile suçlayan İskenderiye piskoposu Cyril arasındaki kavga şehir çapında bir provokasyona dönüşür ve olaylar Hypatia'nın 415'te taşlanarak ve derisinin yüzülmesiyle öldürülmesine kadar varır.
Hypatia'nın ölümü hakkında bugün en güvenilir kaynak, bir Hristiyan olan Socrates Scholasticus'un 439'da yazmayı tamamladığı "Historia Ecclesiastica" adlı yapıtıdır. Bu yapıta göre olaylar Socrates Scholasticus'un anlatımı ile şöyle gelişir:
...Hypatia'nın sık sık Vali Orestus ile görüşmesi Hristiyanların hoşuna gitmiyordu. Hypatia'nın, Vali Orestus ile Piskopos Cyril'in uzlaşmasını engellemeye çalıştığı düşünülüyordu. Böyle düşünen bir grup bağnaz, Peter adındaki çete liderleri ile birlikte Hypatia'nın evinin önünde pusuya yattılar ve onu beklemeye başladılar. Hypatia eve geldiğinde ise onu kaçırıp Caesareum adındaki bir kiliseye götürdükten sonra tamamen soydular. Ardından onu taşlayarak öldürdüler. Daha sonra Hypatia'nın parçalanmış bedenini alıp Cinaron adındaki bir yerde yaktılar.
— Socrates Scholasticus, Ecclesiastical History
Çalışmaları
- Aritmetik üzerine 13 ciltlik bir yorum.
- Apollonius'un Konik'leri üzerine yorum.
- Ptolemy'nin "Almagest"i üzerine düzenleme.
- Babası Theon'un yazdığı "Öklid'in Elementleri" adlı eser üzerine düzenleme.
- "The Astronomical Canon" (Astronominin Kanunları) adlı kitabı.
Hypatia'nın bilime katkıları; gök cisimlerinin sınıflandırılmasında, hidrometrenin bulunmasında, sıvıların yoğunluk derecesinin belirlenmesinde ve daha birçok konuda etkili olmuştur.
Kültürel mirası
- 1847 Yılında Fransız şair Charles Marie René Leconte de Liste kendisi hakkında Hypatie10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve Hypatie et Cyrille10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1857) adlı eserler verdi. Liste, Hypatia'yı eserlerinde "savunmasız ve güzel" olarak betimledi.
- 1853 yılında İngiliz yazar Charles Kingsley Hypatia'ya atfen, "Hypatia - or New Foes with an Old Face" adlı romanını yayınladı. Kingsley romanında Hypatia'yı "kendini beğenmiş ve erotik bir kahraman" olarak tasvir etti.
- 1884 yılında keşfedilen bir asteroide Hypatia'ya atfen, "238 Hypatia" adı verildi.
- 2 Ocak 1893'te "Hypatia" adlı bir oyun sahnelendi. Haymarket Tiyatrosu, Londra.
- 2009 yılında Hypatia'nın hayatını konu alan "Agora" adlı film çekildi.
- 2018'de ilk baskısı yapılan Azra Kohen'e ait olan "AEDEN" adlı kitap yazarı tarafından Hypatia'ya ithaf edildi.
Kaynakça
- Özel
- Genel
- Rullmann, Marit (1996). Kadın Filozoflar: Antikçağ'dan Aydınlanmaya Kadar. Tomris Mengüşoğlu (çev.). İstanbul: Kabalcı. ss. 66-70. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Mart 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Hypatia Yunanca Ypatia 370 415 Yunan filozof matematikci ve astronomdur Iskenderiye Kutuphanesi nde felsefe matematik ve astronomi uzerine dersler vermistir Yeni Platonculuk ogretisine bagli olan Hypatia Atina Akademisi nin un basini cektigi Matematik gelenegine uye idi Hypatia dogayi mantik matematik ve deney ile aciklamaya calisti HypatiaHypatiaDogum370 Iskenderiye MisirOlum415 Iskenderiye MisirOlum sebebiLincMilliyetYunanKariyeriDaliFelsefe Matematik AstronomiEtkilendikleriPlaton Plotinus Aristo Iskenderiyeli Theon babasi veEtkiledikleri Hypatia gunumuze kadar ulasmis olan sayili kaynaktan biri olan Yunan tarihci Socrates Scholasticus un Historia Ecclesiastica adli eserine gore Iskenderiye nin en onemli iki figuru olan Iskenderiye Valisi Orestes ile Iskenderiye piskoposu Cyril arasinda anlasmazliklara sebebiyet verdigi ve politik islere karistigi gerekcesi ile 415 yilinda kipti Hristiyan bir cete tarafindan taslanarak oldurulmustur Hypatia nin devrin en guzel kadinlarindan biri oldugu ve Vali Orestes in bizzat Hypatia dan ders aldigi siralarda Hypatia ya asik oldugu bilinmektedir kaynak belirtilmeli Anlasmazliklara ise Vali Orestes in Iskenderiye de Piskopos Cyril in kiskirtmalari ile Hypatia ya karsi hizla buyuyen nefretin onune gecmeye calismasi olmustur Hypatia Iskenderiye ye Hristiyanligin hakim oldugu son yillarinda Piskopos Cyril Hypatia yi hedef gostererek Incil den yaptigi alintilar ile halki kiskirtmis ve Hypatia halk tarafindan dinsiz ve seytan olarak nitelendirilmistir Kisa bir sure icerisinde de Kipti bir Hristiyan cetesi tarafindan taslanarak oldurulmustur Eserlerinden gunumuze ulasabileni yoktur fakat ile yazistigi mektuplarin bir bolumu mevcuttur YasamiBir matematikci astronom ve filozof olan Hypatia donemin unlu matematikcisi olan Theon un kiziydi Hypatia nin annesi hakkinda gunumuze herhangi bir kaynak ulasmamistir Hypatia ilk egitimini babasindan almistir Ardindan Atina da ve Roma da egitimine devam etmistir Egitimini aldiktan sonra 400 yilinda memleketine geri donmustu ve Iskenderiye Kutuphanesi ndeki Platon Okulu nda dersler vermeye basladi Hypatia bu okulda icerisinde Hristiyanlik Paganizm ve Musevilik gibi bircok inanca sahip ogrencisine Platon ve Aristo nun ogretilerini kazandirdi Bu ogrencileri arasinda ileride Iskenderiye valisi olacak olan Orestes ve Ptolemais in piskoposu olacak olan da vardi Hypatia Alfred Seifert Gunumuze ulasabilmis 5 yy dan kalma kaynaklar kaynak belirtilmeli Hypatia yi Platon Aristo ve Plotinus un felsefelerinin ogreticisi olarak tanimlar Fakat Kipti Nikiu piskoposu Ioannis in yazdigi 7 yy dan kalan Vakainame adli eserde Hypatia icin sunlar soylenmistir Hypatia helenistik bir pagan idi Her zaman buyuye usturlaba ve muzik enstrumanlarina bagli kalmisti Ayrica insanlari seytani hileler ile kandirmisti Fakat butun Hristiyanlar Nikiu piskoposu Ioannis veya Hypatia yi olduren cete gibi Hypatia ya karsi dusman degildiler Hatta bazi Hristiyanlar Hypatia yi erdem ve iffetin sembolu saymistir kaynak belirtilmeli OlumuHypatia yi olene kadar savunmus olan Iskenderiye Valisi Orestes ile Hypatia yi dinsizlik ve seytanlik ile suclayan Iskenderiye piskoposu Cyril arasindaki kavga sehir capinda bir provokasyona donusur ve olaylar Hypatia nin 415 te taslanarak ve derisinin yuzulmesiyle oldurulmesine kadar varir Hypatia oldurulmeye goturulurken Louis Figuier 1866 Hypatia oldurulurken Charles William Mitchell Hypatia nin olumu hakkinda bugun en guvenilir kaynak bir Hristiyan olan Socrates Scholasticus un 439 da yazmayi tamamladigi Historia Ecclesiastica adli yapitidir Bu yapita gore olaylar Socrates Scholasticus un anlatimi ile soyle gelisir Hypatia nin sik sik Vali Orestus ile gorusmesi Hristiyanlarin hosuna gitmiyordu Hypatia nin Vali Orestus ile Piskopos Cyril in uzlasmasini engellemeye calistigi dusunuluyordu Boyle dusunen bir grup bagnaz Peter adindaki cete liderleri ile birlikte Hypatia nin evinin onunde pusuya yattilar ve onu beklemeye basladilar Hypatia eve geldiginde ise onu kacirip Caesareum adindaki bir kiliseye goturdukten sonra tamamen soydular Ardindan onu taslayarak oldurduler Daha sonra Hypatia nin parcalanmis bedenini alip Cinaron adindaki bir yerde yaktilar Socrates Scholasticus Ecclesiastical HistoryCalismalariAritmetik uzerine 13 ciltlik bir yorum Apollonius un Konik leri uzerine yorum Ptolemy nin Almagest i uzerine duzenleme Babasi Theon un yazdigi Oklid in Elementleri adli eser uzerine duzenleme The Astronomical Canon Astronominin Kanunlari adli kitabi Hypatia nin bilime katkilari gok cisimlerinin siniflandirilmasinda hidrometrenin bulunmasinda sivilarin yogunluk derecesinin belirlenmesinde ve daha bircok konuda etkili olmustur Kulturel mirasi1847 Yilinda Fransiz sair Charles Marie Rene Leconte de Liste kendisi hakkinda Hypatie10 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi ve Hypatie et Cyrille10 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi 1857 adli eserler verdi Liste Hypatia yi eserlerinde savunmasiz ve guzel olarak betimledi 1853 yilinda Ingiliz yazar Charles Kingsley Hypatia ya atfen Hypatia or New Foes with an Old Face adli romanini yayinladi Kingsley romaninda Hypatia yi kendini begenmis ve erotik bir kahraman olarak tasvir etti 1884 yilinda kesfedilen bir asteroide Hypatia ya atfen 238 Hypatia adi verildi 2 Ocak 1893 te Hypatia adli bir oyun sahnelendi Haymarket Tiyatrosu Londra 2009 yilinda Hypatia nin hayatini konu alan Agora adli film cekildi 2018 de ilk baskisi yapilan Azra Kohen e ait olan AEDEN adli kitap yazari tarafindan Hypatia ya ithaf edildi KaynakcaOzel a b Hypatia Ingilizce Wichita State University 23 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Agustos 2013 GenelRullmann Marit 1996 Kadin Filozoflar Antikcag dan Aydinlanmaya Kadar Tomris Mengusoglu cev Istanbul Kabalci ss 66 70 ISBN 975 7942 50 2