Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mayıs 2021) () |
Usturlap (Yunanca: ἁστρολάβον, astrolabon, 'yıldız-yakalar'), astronomi ölçümlerinde kullanılmış tarihi bir ölçüm cihazıdır. Kullanım alanları arasında Güneş, Ay, gezegen ve yıldızın konumlarını belirlemek yer alır. Ayrıca yerel saatin ve İslam dininde namaz vakitleri usturlap sayesinde hesaplanıyordu. Bazı matematik problemlerinin çözümlenmesinde de usturlap kullanılırdı.
İlk olarak Apollonios (MÖ 240) ve Hipparkos (MÖ 150) tarafından keşfedildiği, Batlamyus tarafından kullanıldığı ve 'un(en) altıncı yüzyılın ilk yarısında bu aletten bahsettiği batılı kaynaklarda bildirilmektedir. 9. yüzyılda Harran'daki büyük üniversitede Abbasi halifelerinin ilim ve kültür verdikleri önem neticesinde usturlap hakkında çeşitli eserlerin yazıldığı bilinmektedir. Bu konuda yazılan en eski kitap, 829-830 senesinde Bağdat'ta ve 833 senesinde Şam'da çalışan Ali bin İsa'ya aittir. Başka bir rivayete göre de usturlabı ilk keşfeden kişi Selçuklu Sultanı Mesûd tarafından Bağdat Rasathanesi'ne memur olarak görevlendirilen ve Bedî' ul Usturlabi şöhretiyle tanınan Ebu'l Kasım Hibetullah'tır. Sultan Mesûd namına hazırladığı Ziyc'leri 1130'da tamamlamıştır. Ondan yaklaşık İkiyüz yıl sonra astronomi alimlerinden , usturlab ve rubû tekniğini en yüksek seviyeye çıkarmış, usturlabları 10 ve rubûları 2 Dinara satmıştı. O, bu tekniğe dair "Keşf ur-reyb fî amel il-ceyb" adıyla bir eser de yazmıştır. Bu konu hakkında kitap yazan diğer alimler Biruni, Nasirüddin Tusi ve 'dir.
Biruni gibi alimler yıldızların yerini bir çark ile belirleyen mekanik usturlaplar da geliştirmişlerdir. Bunlar Şamin ve Ez-Zerkali tarafından geliştirilmiş ve mekanik saatin temeli ortaya çıkmıştır. 12. yüzyılda Şerafeddin el-Tusî usturlaba yeni bir şekil vererek baston şeklinde bir usturlap geliştirmiştir. 1365'te Fransa'da doğan da Avrupa kıtasındaki ilk usturlabı yapmıştır. 17. yüzyıla kadar Avrupa'da yoğun olarak kullanılan usturlap, 18. yüzyıldan sonra yavaş yavaş önemini kaybetmiş, doğu ülkelerindeyse kullanımı 20. yüzyıla kadar sürmüştür.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Prof. Dr. Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, S.332, Ötüken,2003.
- ^ Ibn Hallikan, II, s.244; Ibn ul-Esir, X, s.237; Ibn ebi Usaybi'a O, s.283
- ^ Durmuşkâhya, Cenk. "Binlerce Yıllık Astronomi Aleti: Usturlap". Bilim ve Teknik. Ocak 2010 (506). ss. sayfa 104. ISSN 1300-3380.
İlgili okumalar
- Adıvar, A. Adnan (1982), Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- King, Henry (1978), Geared to the Stars: the Evolution of Planetariums, Orreries, and Astronomical Clocks, University of Toronto Press
- Laird, Edgar (1997), Carol Poster and Richard Utz (Ed.), "Astrolabes and the Construction of Time in the Late Middle Ages.", Constructions of Time in the Late Middle Ages, Evanston, IL: Northwestern University Press, ss. 51-69
- Laird, Edgar; Fischer, Robert, (Ed.) (1995), "Critical edition of Pélerin de Prusse on the Astrolabe (translation of Practique de Astralabe", Medieval & Renaissance Texts & Studies, Binghamton, New York, ISBN
- Lewis, M. J. T. (2001), Surveying Instruments of Greece and Rome, Cambridge University Press.
- Morrison, James E (2007), The Astrolabe, Janus, ISBN .
- North, John David (2005), God's Clockmaker: Richard of Wallingford and the Invention of Time, Continuum International Publishing Group, ISBN
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Usturlap haber gazete kitap akademik JSTOR Mayis 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Usturlap Yunanca ἁstrolabon astrolabon yildiz yakalar astronomi olcumlerinde kullanilmis tarihi bir olcum cihazidir Kullanim alanlari arasinda Gunes Ay gezegen ve yildizin konumlarini belirlemek yer alir Ayrica yerel saatin ve Islam dininde namaz vakitleri usturlap sayesinde hesaplaniyordu Bazi matematik problemlerinin cozumlenmesinde de usturlap kullanilirdi Mersin Deniz Muzesinde sergilenmekte olan Osmanli uretimi bir usturlab Ilk olarak Apollonios MO 240 ve Hipparkos MO 150 tarafindan kesfedildigi Batlamyus tarafindan kullanildigi ve un en altinci yuzyilin ilk yarisinda bu aletten bahsettigi batili kaynaklarda bildirilmektedir 9 yuzyilda Harran daki buyuk universitede Abbasi halifelerinin ilim ve kultur verdikleri onem neticesinde usturlap hakkinda cesitli eserlerin yazildigi bilinmektedir Bu konuda yazilan en eski kitap 829 830 senesinde Bagdat ta ve 833 senesinde Sam da calisan Ali bin Isa ya aittir Baska bir rivayete gore de usturlabi ilk kesfeden kisi Selcuklu Sultani Mesud tarafindan Bagdat Rasathanesi ne memur olarak gorevlendirilen ve Bedi ul Usturlabi sohretiyle taninan Ebu l Kasim Hibetullah tir Sultan Mesud namina hazirladigi Ziyc leri 1130 da tamamlamistir Ondan yaklasik Ikiyuz yil sonra astronomi alimlerinden usturlab ve rubu teknigini en yuksek seviyeye cikarmis usturlablari 10 ve rubulari 2 Dinara satmisti O bu teknige dair Kesf ur reyb fi amel il ceyb adiyla bir eser de yazmistir Bu konu hakkinda kitap yazan diger alimler Biruni Nasiruddin Tusi ve dir Konya nin Sille Koyunde bulunan Osmanli doneminden bir usturlap Biruni gibi alimler yildizlarin yerini bir cark ile belirleyen mekanik usturlaplar da gelistirmislerdir Bunlar Samin ve Ez Zerkali tarafindan gelistirilmis ve mekanik saatin temeli ortaya cikmistir 12 yuzyilda Serafeddin el Tusi usturlaba yeni bir sekil vererek baston seklinde bir usturlap gelistirmistir 1365 te Fransa da dogan da Avrupa kitasindaki ilk usturlabi yapmistir 17 yuzyila kadar Avrupa da yogun olarak kullanilan usturlap 18 yuzyildan sonra yavas yavas onemini kaybetmis dogu ulkelerindeyse kullanimi 20 yuzyila kadar surmustur Ayrica bakinizOrta Cag Islam dunyasinda astronomi Rubu tahtasiKaynakca Prof Dr Osman Turan Selcuklular Tarihi ve Turk Islam Medeniyeti S 332 Otuken 2003 Ibn Hallikan II s 244 Ibn ul Esir X s 237 Ibn ebi Usaybi a O s 283 Durmuskahya Cenk Binlerce Yillik Astronomi Aleti Usturlap Bilim ve Teknik Ocak 2010 506 ss sayfa 104 ISSN 1300 3380 Ilgili okumalarAdivar A Adnan 1982 Osmanli Turklerinde Ilim Istanbul Remzi Kitabevi King Henry 1978 Geared to the Stars the Evolution of Planetariums Orreries and Astronomical Clocks University of Toronto Press Laird Edgar 1997 Carol Poster and Richard Utz Ed Astrolabes and the Construction of Time in the Late Middle Ages Constructions of Time in the Late Middle Ages Evanston IL Northwestern University Press ss 51 69 Laird Edgar Fischer Robert Ed 1995 Critical edition of Pelerin de Prusse on the Astrolabe translation ofPractique de Astralabe Medieval amp Renaissance Texts amp Studies Binghamton New York ISBN 0 86698 132 2 Lewis M J T 2001 Surveying Instruments of Greece and Rome Cambridge University Press Morrison James E 2007 The Astrolabe Janus ISBN 978 0 939320 30 1 North John David 2005 God s Clockmaker Richard of Wallingford and the Invention of Time Continuum International Publishing Group ISBN 978 1 85285 451 5