Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hiva Hanlığı (Özbek Türkçesi: Xiva xonligi), günümüz Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan sınırları içinde kalan bir alanda, 1512-1920 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Özbek devleti. Buhara Hanlığı (Buhara Emirliği) ve Hokand Hanlığı ile birlikte "Özbek üç hanlığı" olarak anılmıştır.
Hive Hanlığı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1512-1920 | |||||||||
 Bayrak (1917-1922) | |||||||||
 | |||||||||
| Başkent | Hive | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Çağatayca | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Han | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 862.511 km2 | ||||||||
| |||||||||
Tarihçe
Şeybani Hanedanı (1512 - 1806)
Hanlık, 1506 yılı sonrasında Safevi idaresine geçmiş olan Harezm bölgesinde 'ndan (Şeybaniler) Yadigar Han soyundan yönetiminde verilen kurtuluş savaşı sonucunda kurulmuştur. Başlangıçta hanlık merkezi günümüz Özbekistan'ında 'nin başkenti Ürgenç şehri olmuştur.
Hanlıkta 1557-1558 yılları arasında Hive başkent olmuş daha sonra yine Ürgenç başkent yapılmıştır. 1603 yılında (1603-1622) hanlığın merkezini kuraklaşan Ürgenç'ten Hive'ye taşımış ve devlet genel olarak başşehrinin adı ile anılmaya başlanmıştır.
1576 yılında Ceyhun (Amuderya) Nehrinin yatak değiştirip Aral Gölüne akması sonucu ortaya çıkan kuraklık ve Kalmuk istilası ile kötüleşen ekonomik durum sonucunda hanlıkta hakimiyet bir süre için Özbek kabile reislerine geçmiştir.
16. yüzyılda hanlık Harezm bölgesi dışında Kuzey Horasan ve Karakum Çölü'ndeki Türkmen kabilelerinin yaşadıkları bölgeleri de sınırları içine katmıştır. 17. yüzyıl başlarında merkezi yönetimin otoritesinin zayıflaması hanlığı bağımsız beyliklerden oluşan bir yapıya dönüştürmüş ve bu dönemde özellikle kuzeydeki sulanabilir tarım arazileri terk edilmiş, şehir kültürü ortadan kalkmaya yüz tutmuştur. Bu dönemdeki ekonomik zayıflık sonucu olarak hanlığın kendi parası olmamış ve 18. yüzyıl sonlarına dek Buhara Hanlığı paraları kullanılmıştır.
1717 yılında I. Petro döneminde, Aleksandr Bekoviç-Çerkasski komutasındaki Rus ordularını yenilgiye uğratan hanlık savaşın da olumsuz etkileri ile bir karmaşa dönemine girmiştir. 1740 yılında İranlı Nadir Şah tarafından işgal edilen Hive Hanlığı onun 1747 yılında ölümüne kadar İran’a bağlı kalmıştır.
1747 yılında Nadir Şah'ın ölümü sonrası iktidar paylaşımı için yapılan iç savaşlar ile geçen 20 yılın ardından hanlık Türkmen kökenli Yadigaroğulları sülalesine (Yomudlar) geçmiştir. 1770 yılında Kazak kökenli 'dan (1770 -1791), Yadigaroğulları'nın hanlığına son verip kendi hanedanını kurmuştur. Muhammed Emin İnak ile başlayan Kungrat hanedanı döneminde merkezi yönetim güçlenmiş, ekonomi düzelmiş, 19.yüzyıl başlarında Muhammed Rahim Han döneminde devlet kendi parasını çıkarabilmiştir.
İnak Hanedanı (1806 - 1920)
1806'de Karakalpak ailesinin 'nin ölümüyle Hive Hanlığında Cengiz Han'ın soyu tükenmiş ve yerine İnak hanedanı geçmiştir. Muhammed Rahim Han (1806-1825) döneminde Ruslarla dostça ilişkiler kurmuştur. İlerleyen yıllarda Ruslar, ticaret kervanlarına Hiveliler tarafından saldırılar yapıldığını öne sürerek birçok kez Hive Hanlığı'na saldırmıştır.
Türkmen ve Kazak kökenliler arasındaki sürekli iktidar savaşları ve genişleyen Rus İmparatorluğu'nun saldırıları sonucu zayıflayan hanlık, 1873 sonbaharında Rus Türkistan genel valisi Konstantin Petroviç Kaufmann komutasında birkaç koldan başlayan Rus saldırılarına karşı koyamamış, 29 Mayıs 1873 tarihinde Hive düşerek hanlığın toprakları Ruslar tarafından işgal edilmiştir. 12 Ağustos 1873 tarihinde yapılan ve 'ın (1864 - 1910) imzaladığı antlaşmayla hanlık Rus himayesini kabul etmiştir.
Sonraki dönemde II. Seyid Muhammed Rahim Han, oğlu (1910-1918) ve sonra da erkek kardeş Abdullah (1918-1920) hanlık yapmışlardır.
Son han olan Abdullah, 2 Nisan 1920 tarihinde kendi isteği ile görevden çekilmiş ve kısa süre sonra Moskova'da ölmüştür. Bazı kaynaklar Abdullah Han'ın uzun süre aç bırakılarak öldürüldüğünü belirtir.
Yadigaroğulları'ndan Cüneyt Han'ın kısa yönetimi dönemi (Sovyet Devrimi sonrası - 1918) haricinde tamamen Rus hakimiyetine giren hanlık 17 Nisan 1920'de Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti'nin (1920-1924) kurulması ile ortadan kalkmıştır.
Yönetim
Toplam 27 hanın başa geçtiği Hive Hanlığı'nda devlet, çifte hükümdarlık, dört bey ve dört vezir (, , mahrem ve ) yöntemi ile yönetilmiştir.
Hanlık dönemi mimari eserlerin bazıları günümüze değin ayakta kalabilmiştir.
Kültür ve Sanat
Bu devletin hükümdarlardan Ebu'l-Gazi Bahadır Han (1643-1665) aynı zamanda bir tarihçi olup Türk tarihine dair ve adlı iki Türkçe kitap yazmıştır. İlk eser Türkmenlerin kökenleri, İkinci eser hükümdarlık dönemindeki tarihi olaylar hakkındadır. Bu eserler 18. yüzyılda bazı Avrupa dillerine de çevrilmiştir.
Resimler
-
![image]()
1919'a kadar Hive Hanlığı Bayrağı -
![image]()
1919-1920 yıllarında Hive Hanlığı Bayrağı -
![image]()
Kazak hanlığını yıkan Ruslar'ın daha güneye ilerlemesinden önce hanlıkların durumu -
![image]()
Hive şehrinden bir görüntü -
![image]()
Hive Hanı (1910-1918) Isfandiyar Jurji Bahadur
Kaynaklar ve Dipnotlar
- ^ Schiffman, Harold (2011). Language Policy and Language Conflict in Afghanistan and Its Neighbors: The Changing Politics of Language Choice. Brill Academic. s. 178-179. ISBN . 4 Kasım 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Haziran 2015.
- ^ a b Türk Ansiklopedisi, M.E.B. Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi, 32.C., Ankara 1983, Sf. 290
- ^ a b c d . 30 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2009.
- ^ Aleksandr Bekoviç-Çerkasski, Rusya İmparatorluğu ordusunda hizmet etmiş Müslüman Kabardin kökenli derebeyi. Hristiyan olmadan önceki adı Devlet Kizden Murza'dır (ölümü:1717).
- ^ "Hronos.ru (Rusça)". 3 Ocak 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2006.
- ^ . 2 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2006.
| Wikimedia Commons'ta Hive Hanlığı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hiva Hanligi Ozbek Turkcesi Xiva xonligi gunumuz Ozbekistan Turkmenistan ve Kazakistan sinirlari icinde kalan bir alanda 1512 1920 yillari arasinda varligini surdurmus olan Ozbek devleti Buhara Hanligi Buhara Emirligi ve Hokand Hanligi ile birlikte Ozbek uc hanligi olarak anilmistir Hive HanligiOzbekce Xiva Xonligi Harezm Hanligi1512 1920Bayrak 1917 1922 BaskentHiveYaygin dil ler CagataycaHukumetMonarsiHan 1515 1525I Ilbars 1865 1910 1918 1920Seyid AbdullahTarihce Kurulusu1512 Dagilisi1920Yuzolcumu Toplam862 511 km2Onculler ArdillarTimur Imparatorlugu Harezm Sovyet Halk CumhuriyetiTarihceSeybani Hanedani 1512 1806 Hanlik 1506 yili sonrasinda Safevi idaresine gecmis olan Harezm bolgesinde ndan Seybaniler Yadigar Han soyundan yonetiminde verilen kurtulus savasi sonucunda kurulmustur Baslangicta hanlik merkezi gunumuz Ozbekistan inda nin baskenti Urgenc sehri olmustur Hanlikta 1557 1558 yillari arasinda Hive baskent olmus daha sonra yine Urgenc baskent yapilmistir 1603 yilinda 1603 1622 hanligin merkezini kuraklasan Urgenc ten Hive ye tasimis ve devlet genel olarak bassehrinin adi ile anilmaya baslanmistir 1576 yilinda Ceyhun Amuderya Nehrinin yatak degistirip Aral Golune akmasi sonucu ortaya cikan kuraklik ve Kalmuk istilasi ile kotulesen ekonomik durum sonucunda hanlikta hakimiyet bir sure icin Ozbek kabile reislerine gecmistir 16 yuzyilda hanlik Harezm bolgesi disinda Kuzey Horasan ve Karakum Colu ndeki Turkmen kabilelerinin yasadiklari bolgeleri de sinirlari icine katmistir 17 yuzyil baslarinda merkezi yonetimin otoritesinin zayiflamasi hanligi bagimsiz beyliklerden olusan bir yapiya donusturmus ve bu donemde ozellikle kuzeydeki sulanabilir tarim arazileri terk edilmis sehir kulturu ortadan kalkmaya yuz tutmustur Bu donemdeki ekonomik zayiflik sonucu olarak hanligin kendi parasi olmamis ve 18 yuzyil sonlarina dek Buhara Hanligi paralari kullanilmistir 1717 yilinda I Petro doneminde Aleksandr Bekovic Cerkasski komutasindaki Rus ordularini yenilgiye ugratan hanlik savasin da olumsuz etkileri ile bir karmasa donemine girmistir 1740 yilinda Iranli Nadir Sah tarafindan isgal edilen Hive Hanligi onun 1747 yilinda olumune kadar Iran a bagli kalmistir 1747 yilinda Nadir Sah in olumu sonrasi iktidar paylasimi icin yapilan ic savaslar ile gecen 20 yilin ardindan hanlik Turkmen kokenli Yadigarogullari sulalesine Yomudlar gecmistir 1770 yilinda Kazak kokenli dan 1770 1791 Yadigarogullari nin hanligina son verip kendi hanedanini kurmustur Muhammed Emin Inak ile baslayan Kungrat hanedani doneminde merkezi yonetim guclenmis ekonomi duzelmis 19 yuzyil baslarinda Muhammed Rahim Han doneminde devlet kendi parasini cikarabilmistir Inak Hanedani 1806 1920 1806 de Karakalpak ailesinin nin olumuyle Hive Hanliginda Cengiz Han in soyu tukenmis ve yerine Inak hanedani gecmistir Muhammed Rahim Han 1806 1825 doneminde Ruslarla dostca iliskiler kurmustur Ilerleyen yillarda Ruslar ticaret kervanlarina Hiveliler tarafindan saldirilar yapildigini one surerek bircok kez Hive Hanligi na saldirmistir Turkmen ve Kazak kokenliler arasindaki surekli iktidar savaslari ve genisleyen Rus Imparatorlugu nun saldirilari sonucu zayiflayan hanlik 1873 sonbaharinda Rus Turkistan genel valisi Konstantin Petrovic Kaufmann komutasinda birkac koldan baslayan Rus saldirilarina karsi koyamamis 29 Mayis 1873 tarihinde Hive duserek hanligin topraklari Ruslar tarafindan isgal edilmistir 12 Agustos 1873 tarihinde yapilan ve in 1864 1910 imzaladigi antlasmayla hanlik Rus himayesini kabul etmistir Sonraki donemde II Seyid Muhammed Rahim Han oglu 1910 1918 ve sonra da erkek kardes Abdullah 1918 1920 hanlik yapmislardir Son han olan Abdullah 2 Nisan 1920 tarihinde kendi istegi ile gorevden cekilmis ve kisa sure sonra Moskova da olmustur Bazi kaynaklar Abdullah Han in uzun sure ac birakilarak olduruldugunu belirtir Yadigarogullari ndan Cuneyt Han in kisa yonetimi donemi Sovyet Devrimi sonrasi 1918 haricinde tamamen Rus hakimiyetine giren hanlik 17 Nisan 1920 de Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti nin 1920 1924 kurulmasi ile ortadan kalkmistir YonetimToplam 27 hanin basa gectigi Hive Hanligi nda devlet cifte hukumdarlik dort bey ve dort vezir mahrem ve yontemi ile yonetilmistir Hanlik donemi mimari eserlerin bazilari gunumuze degin ayakta kalabilmistir Kultur ve SanatBu devletin hukumdarlardan Ebu l Gazi Bahadir Han 1643 1665 ayni zamanda bir tarihci olup Turk tarihine dair ve adli iki Turkce kitap yazmistir Ilk eser Turkmenlerin kokenleri Ikinci eser hukumdarlik donemindeki tarihi olaylar hakkindadir Bu eserler 18 yuzyilda bazi Avrupa dillerine de cevrilmistir Resimler1919 a kadar Hive Hanligi Bayragi 1919 1920 yillarinda Hive Hanligi Bayragi Kazak hanligini yikan Ruslar in daha guneye ilerlemesinden once hanliklarin durumu Hive sehrinden bir goruntu Hive Hani 1910 1918 Isfandiyar Jurji BahadurKaynaklar ve Dipnotlar Schiffman Harold 2011 Language Policy and Language Conflict in Afghanistan and Its Neighbors The Changing Politics of Language Choice Brill Academic s 178 179 ISBN 978 9004201453 4 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Haziran 2015 a b Turk Ansiklopedisi M E B Devlet Kitaplari Milli Egitim Basimevi 32 C Ankara 1983 Sf 290 a b c d 30 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Subat 2009 Aleksandr Bekovic Cerkasski Rusya Imparatorlugu ordusunda hizmet etmis Musluman Kabardin kokenli derebeyi Hristiyan olmadan onceki adi Devlet Kizden Murza dir olumu 1717 Hronos ru Rusca 3 Ocak 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2006 2 Subat 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Aralik 2006 Wikimedia Commons ta Hive Hanligi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir