Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hoyrat, halk edebiyatında maninin bir türüdür. “Kesik Mani, Cinaslı mani” adlarıyla geleneksel halk edebiyatımızda yer almaktadır. Bu tür manilere, Azerbaycan Türkleri, “Bayatî”, Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Irak Türkleri “Hoyrat” demektedir.
Özellikleri
Dize sayısı ve uyak sistemi değişiklik göstermektedir. Bu geleneksel mani şekli ile bunun müziğini ifade etmek için kullanılan hoyrat kelimesinin, hangi kelimeden türediği bilinmemektedir. “Fakir, garip, başıboş” anlamlarına gelen “Hoyrat” kelimesinden; Kerkük’ün bir semti olan “Korya” kelimesinden veya “kaba saba, kötü, kibirli “anlamlarına gelen “hoyrat” kelimesinden geldiği hakkında görüşler bulunmaktadır. Hoyratlar dinleyenlerde ezgisi ve sözüyle yiğitlik ve mertlik havası uyandırır. En yaygın olduğu yerler, Irak’ın Kerkük ve Erbil şehirleri ile Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu illeridir. Ağırlıklı olarak, Urfa, Diyarbakır, Elazığ, Erzurum ve Kars yörelerinde görülür.
Hoyrat yedi heceli dizelerden oluşur. İlk dize, kesiktir ve kafiye sözünü belirler. Çoğunlukla dört mısralı olmakla beraber, bazen mısra sayısı daha fazla olabilir. Hoyratın en önemli özelliklerinden biri. uyağın cinaslı olmasıdır. Az da olsa cinassız hoyratlara rastlamak mümkündür. Türkçenin eşsesli fakat anlamca farklı kelimelerinden yararlanılarak yapılan cinas, dinleyenleri şaşırtır, şiire güzellik, anlam zenginliği katarken, dikkatleri üzerinde toplar.
Örnekler
Cinassız bir hoyrata şu örneği gösterebiliriz:
- Al tespihi zikreyle,
- Her ni’mete şükreyle
- Yük ağır menzil uzak
- Gel bu yola fikreyle.
Cinaslı hoyrata da şu örnekleri verebiliriz:
- O yan kara
- Bu yan ak oyan kara
- Türkmen’e hor bakanın
- Gözlerin oy Ankara.
- Kazan kara
- Kap kara kazan kara
- Kerkük’e el sürenin
- Mezarın kaz Ankara.
- Gül en az
- Bülbül eyler güle naz
- İndim o dost bahçesine
- Ağlayan çok gülen az
Kendine has müziği ile söylenen hoyratlar, dinleyenleri etkileyicidir. Hoyratlarda, aşk, gurbet, kahramanlık, güncel olaylar işlenebilmektedir. Bu gelenek, Irak Türklerinde canlı bir şekilde yaşamaktadır. Cinaslı kafiyeler hoyratların vazgeçilmez özelliğidir. Cinas ne kadar ustaca kullanılırsa hoyrat da o kadar başarılı sayılır. Çoğunlukla yedili hece ölçüsü ile söylenen hoyratların, başına veya sonuna eklenen ve meyan denilen kelime ve mısralarla bu ölçünün bozulduğu da olur. İlk mısra genelde üç veya dört heceden oluşan ve anlam ifade eden bir kelimedir. Daha sonraki mısralara ayak verir. Hoyrat bu özelliği ile Eski İstanbul Semaî kahvelerinde ve Anadolu’da söylenen ayaklı veya kesik maniye benzer. Kesik manilerde de cinas önemli yer tutar. İlk mısra üç veya dört hecelik bir ayaktan oluşur. Bazen mısra ünlem özelliği taşıyan kelimelerle yedi heceye tamamlanır. Eksik hecelerin boşluğu hitap sözleriyle doldurulur. “Ah hele zalim, ah balam” gibi doldurma sözlerle kendine has bir girişi ve müziği vardır. Bunun için gür ve geniş ses gerekir. Müzik meclislerinde bu işin ustaları oturur ve karşılıklı olarak söylerler: Karşılıklı hoyrat çığırma, çığıranları coşturduğu gibi, dinleyenleri de galeyana getir. Karşılıklı çığırmaya, “kanşar- be kanşar çağırmağ” veya “kanşarın vermeğ” deyimleri kullanılır. “Çağırıcı, meclisteki meslektaşlarını düelloya davet amacıyla çok kez;
- Kebap yandı köz ister
- Sürme yandı göz ister,
- Köz köze, gözüm göze
- Ustan durup söz ister”
şeklinde bir hoyrat çağırır. Bunun üzerine karşısındaki çağırıcı da hemen şu hoyratla karşılık verir:
- Kebap yandı közün çek
- Sürme yandı gözün çek.
- Köz göze, gözüm göze,
- Ustan geldi, özün çek.”
Bunun ardından başka hoyratlar söylenir, Mecliste hazır bulunan diğer çağırıcılar da yarışmaya katılırlar. Bazen ortalık kızışır, ama sonunda neşeli beste türküler söyleyerek ortalık yatıştırılır.
Türkiye'de bütün canlılığı ile mani ve hoyrat geleneğini yaşatan illerden biri Şanlıurfa’dır. Burada erkeklerin dik ve tiz sesleriyle okuma şekline "Hoyrat" adı verilirken, kadınların daha pes sesle okuduklarına ise "Meani" denir. Şanlıurfa'da, Düz Urfa Hoyratı, Tecnis, İsfahan, Mesnevi, Kalata, Garip, Hüseyni, İbrahimi, Beşiri, Aşırtmalı, Acem, Kesik, Kesik kerem, Havar Kardaş, Yayla, Kılıçlı, Muhayyer, Daği, Bahçacı, Daşçı, Mahmudiye, Elezber, Çargah, Nevruz, Kürdi, Irak gibi hoyrat çeşitleri okunmaktadır.
- Urfalıyam ben özüm
- Kulak ver dinle sözüm
- Urfa biz siye kurban
- Evvel başta ben özüm,
örneğinde görüldüğü gibi, Şanlıurfa’da, Hoyrat ve maniler belirli sevgi. ayrılık. yoksulluk veya belli bir olay üzerine bu konuda yeteneği olanlar tarafından yazılı veya o an doğaçlama olarak söylenir. Hoyratlar, dilden dile aktarılarak, yüzyıllar ötesinden günümüze kadar gelir. Bunların yazarı veya irticalen söyleyenleri belli değildir. Halkın ortak malıdır. Anonimdir. Ama, günümüzün sanatçıları da güncel hoyratlar söylemektedir. Şanlıurfa Mani ve Hoyratları üzerine araştırmalar yapan Abuzer Akbıyık’ın bir hoyratı şöyledir:
- Dağlar beni
- Ayırdı dağlar beni
- Ayrılık ne zor imiş
- Yandırır dağlar beni
Öte yandan hoyrat geleneğinin yaşadığı bir başka ilimiz Elazığ’dır. Elazığ’dan birkaç anonim hoyrat şöyle:
- Ah o gözler, ah o gözler
- Kan eder ah o gözler
- Beni vuran ok değil
- Sendeki ahu gözler
- Düşte gör, düşte gör
- Hayalde gör, düşte gör
- Dostun kim, düşmanın kim?
- Hele bir kez düşte gör.
Yukarıda da sözünü ettiğimiz gibi, Hoyrat geleneği bu iki ilimizle sınırlı değildir. Ama hoyrat denilince, herkesin aklına ilk önce Kerkük gelir. Türkmeneli Edebiyatı’na ilişkin bir kitap yazan Şemsettin Kuzeci, “Hoyrat demek Kerkük demektir” tanımını kullanmıştır.
Türkmen folklorunun en zengin unsuru geleneksel müzikleridir. Kırık hava yanında, yörede başlı başına bir ekol kabul edilen hoyrat, Türkmen folklorunun en çarpıcı kümesini oluşturur. Türkmenlerin yaşayışı, dünya görüşü, kültürü, tarihi, geleneği ve edebî zevki hoyratlarda dile gelmiştir. Bu yüzden Kerkük hoyratın, hoyrat da Kerkük’ün simgesi olmuştur.
Elazığ
- Sürme beni, sürme beni
- Her göze sürme beni
- Eşikte kulun olam
- Kapından sürme beni.
- Güne düştüm, güne düştüm
- Gölgeden güne düştüm
- Felek! Gözün kör olsun
- Dediğin, güne düştüm
- Derde kerim, derde kerim
- Gam derer, derd ekerim
- Yas tutma deli gönlüm
- Mevla her derde Kerim.
Urfa
- Soluk gül,
- Soluk bahar, soluk gül
- Ağlattın beni her gün,
- Demedin bi' soluk gül.
Kars
- Şirazdır,
- Isfahandır, Şirazdır
- Balam nasıl ağlamaz,
- Meme küçük şir azdır.
Kocaeli
- Yarımca
- Aldım yarin elinden
- Bir dal bastı yarımca
- Sevdim seni a güzel
- İnan ki tam yarımca
- Bıraktın beni yolda
- Eller gibi yarımca
İstanbul
- Kadıköy’e
- Arzuladık ihvanı,
- Geldik şu Kadıköy’e
- Müftü haraç keserse
- Ne yapsın kadı köye.
- (Adam aman!) Kuzu su.
- Çay kuru çeşme kuru,
- Nerden içsin kuzu su
- Beni yakıp yandıran,
- Bir ananın kuzusu.
Kerkük
- Güle naz
- Bülbül eyler güle naz
- Girdim dost bahçesine
- Ağlayan çok gülen az.
- Yüz aya değer
- Hüsnün yüz aya değer
- Ay var bir güne değmez
- Gün var yüz aya değer.
- Oku yara,
- Aç kitap oku yara.
- Sinemde yer kalmadı,
- Meğer ok, oku yara.
- O yar gözün
- Kim görüp o yar gözün?
- Aslan gücünden düşse
- Karınca oyar gözün.
- Ne çaram var
- Ne sağalmaz yaram var
- Can alan canım alı
- Can vermem ne çaram var
- Yapıldı kayasız hammam
- Yekhenmem ne çaram var
- Biçtiler yekhesiz könek
- Girmezsem ne çaram var
- Geldi bir boyınsız at
- Minmesem ne çaram var
- Kuruldı hak divanı
- (Elim boş üzüm kara)
- Getmesem ne çaram var
- Boğazlar
- Kasap koyun boğazlar
- Tanrı yer dağıtanda
- Türk’e düştü Boğazlar.
- Kalasız
- Kerkük olmaz kalasız;
- Odu men koydum gettim
- Siz sağlıktan kalasız.
- Men sene gülüm demem
- Gülün ömri kem olu
- Men sene gözüm demem
- Tana düşer kör olu
- Men sene derviş demem
- Post girer abdal olu
- Men sene paşam demem
- Tahtan düşer azl olu
- Men sene begim diyerem
- Daim begler beg olu
Kaynakça
- Ahmet Özdemir, Manilerden Seçmeler, Bordo Siyah, İst. 2006.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hoyrat halk edebiyatinda maninin bir turudur Kesik Mani Cinasli mani adlariyla geleneksel halk edebiyatimizda yer almaktadir Bu tur manilere Azerbaycan Turkleri Bayati Dogu ve Guneydogu Anadolu ile Irak Turkleri Hoyrat demektedir OzellikleriDize sayisi ve uyak sistemi degisiklik gostermektedir Bu geleneksel mani sekli ile bunun muzigini ifade etmek icin kullanilan hoyrat kelimesinin hangi kelimeden turedigi bilinmemektedir Fakir garip basibos anlamlarina gelen Hoyrat kelimesinden Kerkuk un bir semti olan Korya kelimesinden veya kaba saba kotu kibirli anlamlarina gelen hoyrat kelimesinden geldigi hakkinda gorusler bulunmaktadir Hoyratlar dinleyenlerde ezgisi ve sozuyle yigitlik ve mertlik havasi uyandirir En yaygin oldugu yerler Irak in Kerkuk ve Erbil sehirleri ile Turkiye nin Dogu ve Guneydogu illeridir Agirlikli olarak Urfa Diyarbakir Elazig Erzurum ve Kars yorelerinde gorulur Hoyrat yedi heceli dizelerden olusur Ilk dize kesiktir ve kafiye sozunu belirler Cogunlukla dort misrali olmakla beraber bazen misra sayisi daha fazla olabilir Hoyratin en onemli ozelliklerinden biri uyagin cinasli olmasidir Az da olsa cinassiz hoyratlara rastlamak mumkundur Turkcenin essesli fakat anlamca farkli kelimelerinden yararlanilarak yapilan cinas dinleyenleri sasirtir siire guzellik anlam zenginligi katarken dikkatleri uzerinde toplar OrneklerCinassiz bir hoyrata su ornegi gosterebiliriz Al tespihi zikreyle Her ni mete sukreyle Yuk agir menzil uzak Gel bu yola fikreyle Cinasli hoyrata da su ornekleri verebiliriz O yan kara Bu yan ak oyan kara Turkmen e hor bakanin Gozlerin oy Ankara Kazan kara Kap kara kazan kara Kerkuk e el surenin Mezarin kaz Ankara Gul en az Bulbul eyler gule naz Indim o dost bahcesine Aglayan cok gulen az Kendine has muzigi ile soylenen hoyratlar dinleyenleri etkileyicidir Hoyratlarda ask gurbet kahramanlik guncel olaylar islenebilmektedir Bu gelenek Irak Turklerinde canli bir sekilde yasamaktadir Cinasli kafiyeler hoyratlarin vazgecilmez ozelligidir Cinas ne kadar ustaca kullanilirsa hoyrat da o kadar basarili sayilir Cogunlukla yedili hece olcusu ile soylenen hoyratlarin basina veya sonuna eklenen ve meyan denilen kelime ve misralarla bu olcunun bozuldugu da olur Ilk misra genelde uc veya dort heceden olusan ve anlam ifade eden bir kelimedir Daha sonraki misralara ayak verir Hoyrat bu ozelligi ile Eski Istanbul Semai kahvelerinde ve Anadolu da soylenen ayakli veya kesik maniye benzer Kesik manilerde de cinas onemli yer tutar Ilk misra uc veya dort hecelik bir ayaktan olusur Bazen misra unlem ozelligi tasiyan kelimelerle yedi heceye tamamlanir Eksik hecelerin boslugu hitap sozleriyle doldurulur Ah hele zalim ah balam gibi doldurma sozlerle kendine has bir girisi ve muzigi vardir Bunun icin gur ve genis ses gerekir Muzik meclislerinde bu isin ustalari oturur ve karsilikli olarak soylerler Karsilikli hoyrat cigirma cigiranlari costurdugu gibi dinleyenleri de galeyana getir Karsilikli cigirmaya kansar be kansar cagirmag veya kansarin vermeg deyimleri kullanilir Cagirici meclisteki meslektaslarini duelloya davet amaciyla cok kez Kebap yandi koz ister Surme yandi goz ister Koz koze gozum goze Ustan durup soz ister seklinde bir hoyrat cagirir Bunun uzerine karsisindaki cagirici da hemen su hoyratla karsilik verir Kebap yandi kozun cek Surme yandi gozun cek Koz goze gozum goze Ustan geldi ozun cek Bunun ardindan baska hoyratlar soylenir Mecliste hazir bulunan diger cagiricilar da yarismaya katilirlar Bazen ortalik kizisir ama sonunda neseli beste turkuler soyleyerek ortalik yatistirilir Turkiye de butun canliligi ile mani ve hoyrat gelenegini yasatan illerden biri Sanliurfa dir Burada erkeklerin dik ve tiz sesleriyle okuma sekline Hoyrat adi verilirken kadinlarin daha pes sesle okuduklarina ise Meani denir Sanliurfa da Duz Urfa Hoyrati Tecnis Isfahan Mesnevi Kalata Garip Huseyni Ibrahimi Besiri Asirtmali Acem Kesik Kesik kerem Havar Kardas Yayla Kilicli Muhayyer Dagi Bahcaci Dasci Mahmudiye Elezber Cargah Nevruz Kurdi Irak gibi hoyrat cesitleri okunmaktadir Urfaliyam ben ozum Kulak ver dinle sozum Urfa biz siye kurban Evvel basta ben ozum orneginde goruldugu gibi Sanliurfa da Hoyrat ve maniler belirli sevgi ayrilik yoksulluk veya belli bir olay uzerine bu konuda yetenegi olanlar tarafindan yazili veya o an dogaclama olarak soylenir Hoyratlar dilden dile aktarilarak yuzyillar otesinden gunumuze kadar gelir Bunlarin yazari veya irticalen soyleyenleri belli degildir Halkin ortak malidir Anonimdir Ama gunumuzun sanatcilari da guncel hoyratlar soylemektedir Sanliurfa Mani ve Hoyratlari uzerine arastirmalar yapan Abuzer Akbiyik in bir hoyrati soyledir Daglar beni Ayirdi daglar beni Ayrilik ne zor imis Yandirir daglar beni Ote yandan hoyrat geleneginin yasadigi bir baska ilimiz Elazig dir Elazig dan birkac anonim hoyrat soyle Ah o gozler ah o gozler Kan eder ah o gozler Beni vuran ok degil Sendeki ahu gozlerDuste gor duste gor Hayalde gor duste gor Dostun kim dusmanin kim Hele bir kez duste gor Yukarida da sozunu ettigimiz gibi Hoyrat gelenegi bu iki ilimizle sinirli degildir Ama hoyrat denilince herkesin aklina ilk once Kerkuk gelir Turkmeneli Edebiyati na iliskin bir kitap yazan Semsettin Kuzeci Hoyrat demek Kerkuk demektir tanimini kullanmistir Turkmen folklorunun en zengin unsuru geleneksel muzikleridir Kirik hava yaninda yorede basli basina bir ekol kabul edilen hoyrat Turkmen folklorunun en carpici kumesini olusturur Turkmenlerin yasayisi dunya gorusu kulturu tarihi gelenegi ve edebi zevki hoyratlarda dile gelmistir Bu yuzden Kerkuk hoyratin hoyrat da Kerkuk un simgesi olmustur Elazig Surme beni surme beni Her goze surme beni Esikte kulun olam Kapindan surme beni Gune dustum gune dustum Golgeden gune dustum Felek Gozun kor olsun Dedigin gune dustumDerde kerim derde kerim Gam derer derd ekerim Yas tutma deli gonlum Mevla her derde Kerim Urfa Soluk gul Soluk bahar soluk gul Aglattin beni her gun Demedin bi soluk gul Kars Sirazdir Isfahandir Sirazdir Balam nasil aglamaz Meme kucuk sir azdir Kocaeli Yarimca Aldim yarin elinden Bir dal basti yarimca Sevdim seni a guzel Inan ki tam yarimca Biraktin beni yolda Eller gibi yarimcaIstanbul Kadikoy e Arzuladik ihvani Geldik su Kadikoy e Muftu harac keserse Ne yapsin kadi koye Adam aman Kuzu su Cay kuru cesme kuru Nerden icsin kuzu su Beni yakip yandiran Bir ananin kuzusu Kerkuk Gule naz Bulbul eyler gule naz Girdim dost bahcesine Aglayan cok gulen az Yuz aya deger Husnun yuz aya deger Ay var bir gune degmez Gun var yuz aya deger Oku yara Ac kitap oku yara Sinemde yer kalmadi Meger ok oku yara O yar gozun Kim gorup o yar gozun Aslan gucunden dusse Karinca oyar gozun Ne caram var Ne sagalmaz yaram var Can alan canim ali Can vermem ne caram var Yapildi kayasiz hammam Yekhenmem ne caram var Bictiler yekhesiz konek Girmezsem ne caram var Geldi bir boyinsiz at Minmesem ne caram var Kuruldi hak divani Elim bos uzum kara Getmesem ne caram varBogazlar Kasap koyun bogazlar Tanri yer dagitanda Turk e dustu Bogazlar Kalasiz Kerkuk olmaz kalasiz Odu men koydum gettim Siz sagliktan kalasiz Men sene gulum demem Gulun omri kem olu Men sene gozum demem Tana duser kor olu Men sene dervis demem Post girer abdal olu Men sene pasam demem Tahtan duser azl olu Men sene begim diyerem Daim begler beg oluKaynakcaAhmet Ozdemir Manilerden Secmeler Bordo Siyah Ist 2006