Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hurşid (Pehlevi alfabesi : hwlšyt'; Taberî /Farsça: اسپهبد خورشید, Spāhbed Khōrshīd 'General Hurşid'; 734–761), daha önceki bilginler tarafından hatalı olarak II. Hurşid olarak adlandırılan, Taberistan'ın son Dâbûyî (İspehbed) idi. Genç yaşta tahta geçti ve on dört yaşına kadar naip amcasının gözetiminde kaldı. Hurşid, halifeliğe olan bağlılığından bağımsızlığını ilan etmeye çalıştı, çeşitli isyanları destekledi ve Tang Çin'iyle diplomatik temaslarda bulundu. Son olarak Abbâsîler 759-760 yılında ülkesini fethettiler ve ailesinin büyük kısmını esir aldılar. Hurşid, Deylem'e kaçarak orada hayatına son verdi.
| Hurşid | |
|---|---|
 Hurşid tarafından basılan gümüş dirhem | |
| Taberistan (İspehbedi) | |
| Hüküm süresi | 740–760 |
| Önce gelen | Dadmihr |
| Sonra gelen | Abbâsî fethi |
| Vekil | Ferruhân-ı Kûçek |
| Doğum | 734 Sari, İran |
| Ölüm | 761 Palam, Deylam |
| Eş(ler)i | Varmja Haraviya |
| Hanedan | Dâbûyî Hanedanı |
| Babası | Dadmihr |
| Dini | Zerdüştçülük |
Hayatı
Hurşid, 734/735 yılında doğdu, Dadhburzmihr veya Dadmihr'in oğlu (ö. 740) ve sikkeleri bilinen Dâbûyîlerin ilk hükümdarı ((İspehbed)) olan Büyük Farrukhan'ın (ö. yaklaşık 728) torunuydu. Geleneksel anlatıma göre, Dâbûyîler, Müslümanların İran'ı fethi ve Sasani İmparatorluğu'nun çöküşü sırasında 640'larda kendilerini Taberistan'ın özerk yöneticileri olarak iktidara gelmişlerdi. Arap Halifeliğine yalnızca haraç ödeme ve isimsel bir vasallık borcu vardı ve Müslümanların tekrarlanan işgal girişimlerine rağmen, ülkelerinin ulaşılması zor arazilerinden yararlanarak özerkliklerini korumayı başardılar. Ancak P. Pourshariati'nin kaynaklara ilişkin daha yakın tarihli bir yorumu, Farrukhan'ın aslında 670'lerde Taberistan 'da ailenin yönetimini kuran kişi olduğunu desteklemektedir. Hanedan üzerine yapılan önceki çalışmalarda Hurşid, nümizmatik verilerin yanlış yorumlanması nedeniyle II. Hurşid olarak adlandırılmıştır. Bu durum, daha önceki bilginlerin, hükümdarlığının yaklaşık 710 civarında başladığı düşünülen Ferrukhan'dan önce ilk Hurşid'in varlığını varsaymalarına yol açmıştır.
Hurşid henüz altı yaşındayken babasının yerine geçmiş ve sekiz yıl boyunca naipliği amcası Ferruhân-ı Kûçek ("Küçük Ferruhân") yürütmüştür. Hurşid reşit olunca, Farrukhan'ın oğulları onun taht iddiasını tanımayı reddettiler ve tahtı ele geçirmeye çalıştılar. İddiaya göre komploları, bir cariye olan Varmja Haraviya tarafından Hurşid'e ihbar edilmiştir. Hurşid, amcası Cüşnas'ın oğullarının yardımıyla Farrukhan'ın oğullarını yenerek hapse atmayı başarmıştır. Daha sonra Varmja Haraviya'yı karısı olarak almış ve Cüşnas'ın oğullarına devlette yüksek mevkiler verilmiştir. Tarihçi İbn İsfendiyar, o dönemde Taberistan'ın refahını canlı bir şekilde anlatır. Burası, ipek de dahil olmak üzere önemli bir tekstil üretim merkeziydi ve muhtemelen Hazar Denizi yoluyla Orta Asya Türkleriyle ticaret yapıyordu. Hurşid'in çok sayıda çarşı ve kervansaray inşa ettirerek bu refaha katkıda bulunduğu söylenmektedir. Hurşid de kraliyet gücünü sağlamlaştırmaya ve hatta genişletmeye çalışmış ve Üçüncü Fitne sırasında Emevi Halifeliği içindeki kargaşayı bu amaçla kullanmış, Halife II. Mervân'a (h. 744-750) isyan etmiş ve hatta 746'da Tang sarayına bir elçilik göndererek onu ("kral Hu-lu-ban") bir vasal prens olarak tanımıştır.
Ancak Abbâsî İhtilâli sırasında Ebû Müslim komutasındaki Abbasi ordularına boyun eğmek zorunda kalmıştır. Ebû Müslim'in vasallarından biri olarak, Halife Mansûr (h. 754-775) ile olan mücadelesinde onun tarafını tutmuştur. Halifenin 755 yılında Ebu Müslim'i öldürmesinin ardından Hurşid, Ebu Müslim'in hazinesinin bir kısmını Hurşid'in korumasına veren Sinbâd'ın Abbasi karşıtı isyanını desteklemiştir. Sunbadh'ın isyanı bastırılınca, Sunbadh, Taberistan'a kaçmış, ancak orada görünüşe göre gereken saygıyı göstermediği için Hurşid'in kuzenlerinden biri tarafından öldürülmüştür. Ancak cinayetin, Ebu Müslim'in hazinesinin geri kalanını ele geçirme umuduyla Hurşid tarafından kışkırtılmış olması da mümkündür. Mansur, oğlu ve vârisi olan Mehdi'yi (h. 775-785), Ebu Müslim'in hazinesini geri almak üzere göndermiştir. Hurşid, bunu reddetmiş ve Mansur, kuzenlerinden birini ispahbad olarak taçlandırarak Hurşid'i devirmeye çalışmıştır. Bu, Hurşid'in tebaasının sadakatini tehdit etme gibi istenen bir etki yaratmamış, ancak Hurşid sonunda yıllık haraçta bir artış kabul ederek Abbasiler'e uyum sağlamak zorunda kalmış ve bu da onu Sasaniler'e ödenen seviyeye getirmiştir.
Ancak kısa bir süre sonra Hurşid, Horasan valisi Abdülcebar bin Abdurrahman'ın isyanından yararlanarak bir kez daha Halifeliğe olan bağlılığını terk etmiştir. Mansur, ülkeyi tamamen ele geçirip bir vilayet haline getirmek amacıyla generalleri Ebu'l-Hasib Merzuk ve Hâzim bin Huzeyme'yi Taberistan'a göndermiştir. Hurşid, dağlardaki el-Tak kalesine kaçmış ve 759-760'ta kuşatılmıştır. Hurşid'in kendisi yakınlardaki Deylem'e kaçmış olsa da, kale sonunda düşmüş ve bununla birlikte ailesi de Abbasilerin eline geçmiş ve Bağdat'a götürülmütür. Hurşid, Deylem'den krallığını geri almaya çalışmıştır. Bölgedeki dağ halkından bir ordu toplayarak 760 yılında Taberistan'ı işgal etmiştir. Pişman olarak Deylem'e geri dönmüştür. Ailesinin esir alındığını öğrendikten sonra, "bundan sonra yaşama ve sevince dair hiçbir eğilim yok, ölüm tam bir teselli ve dinlenmenin kendisidir" diye haykırdığı ve muhtemelen 761'de zehir içtiği rivayet edilir.
Taberistan, Arap bir vali tarafından Amul'dan yönetilerek Halifeliğin düzenli bir eyaleti haline gelmiş; ancak daha önce Dabuyîler'e tabi olan Bâvendîler, Kariniler ve Zarmihriler'in yerel hanedanları, Abbasi hükûmetinin haraççı vasalları olarak dağlık iç bölgeleri kontrol etmeye devam etmişlerdir. 764 yılına kadar Taberistan'da Hurşid adına sikke basılmış, bu tarihten sonra Abbasi valisinin adı konulmuştur. Sonuç olarak, bazı erken dönem eserler de Hurşid'in ölüm tarihi olarak 767'yi belirtmektedir.
Aile
Yakalanmalarının ardından Hurşid'in oğulları, veliaht prens Dadmihr, Hürmüz ve Vandad-Hürmüz, Arapça isimler aldılar, ancak bunun dışında kaderleri bilinmemektedir. Çin kaynaklarına göre ise bunlardan biri Taberistan'ın fethedildiği sırada Tang sarayında elçilik görevinde bulunuyordu. Hurşid'in kızları Abbasi hanedanı mensuplarına cariye olarak dağıtılmıştır. Bu prenseslerin isimleri ve soyağacı karıştırılmakta olup, biri bizzat el-Mansur tarafından, diğeri ise kardeşi Abbas bin Muhammed tarafından alınmıştır. Ferruhân-ı Kûçek 'ın kızı olan el-Bakhtariyye, Mehdi'nin cariyesi olmuş, Mehdi'nin bir diğer cariyesi olan Şakle'nin de Hurşid'in kızı olduğu rivayet edilmiştir. 817'de Dördüncü Fitne sırasında Bağdat halkı, Memûn'a (h. 813-833) karşı halife yapmak için oğullarına yönelmiştir. El-Bahtariyya'nın oğlu red etmiş, ancak üvey kardeşi İbrahim ibn el-Mehdi kabul etmiş ve anti-halife olarak 819'a kadar hüküm sürmüştür.
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d e f g h i j k l Rekaya (1986), pp. 68–70
- ^ a b c d e f g h i Madelung (1993), pp. 541–544
- ^ Pourshariati (2008), pp. 312–313
- ^ Madelung (1975), pp. 198–199
- ^ Pourshariati (2008), pp. 308–313
- ^ Pourshariati (2008), pp. 313–314
- ^ Pourshariati (2008), p. 314
- ^ Pourshariati (2008), pp. 314–315
- ^ Madelung (1975), pp. 199–200
- ^ Pourshariati (2008), p. 316
- ^ Malek, Hodge M. 2004, s. 14.
- ^ a b Madelung (1975), p. 200
- ^ a b c Pourshariati (2008), p. 317
- Genel
- Malek, Hodge M. (2004). The Dābūyid Ispahbads and Early 'Abbāsid Governors of Tabaristān: History and Numismatics (İngilizce). Royal Numismatic Society. ISBN .
- (1975). "The Minor Dynasties of Northern Iran". (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 198-249. ISBN .
- (1993). "DABUYIDS". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume VI/5: Čūb-bāzī–Daf(f) and Dāyera (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 541-544. ISBN .
- (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran (PDF). London and New York: I.B. Tauris. ISBN .
- Rekaya, M. (1986). "Khurshīd". Bosworth, C. E.; ; Lewis, B.; (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume V: Khe–Mahi (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 68-70. ISBN .
Konuyla ilgili yayınlar
- Yavari, Neguin (2020). "Khurshīd"
![image]()
. Fleet, Kate; ; Matringe, Denis; Nawas, John; (Ed.). Encyclopaedia of Islam, THREE (İngilizce). Brill Online. ISSN 1873-9830.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hursid Pehlevi alfabesi hwlsyt Taberi Farsca اسپهبد خورشید Spahbed Khōrshid General Hursid 734 761 daha onceki bilginler tarafindan hatali olarak II Hursid olarak adlandirilan Taberistan in son Dabuyi Ispehbed idi Genc yasta tahta gecti ve on dort yasina kadar naip amcasinin gozetiminde kaldi Hursid halifelige olan bagliligindan bagimsizligini ilan etmeye calisti cesitli isyanlari destekledi ve Tang Cin iyle diplomatik temaslarda bulundu Son olarak Abbasiler 759 760 yilinda ulkesini fethettiler ve ailesinin buyuk kismini esir aldilar Hursid Deylem e kacarak orada hayatina son verdi HursidHursid tarafindan basilan gumus dirhemTaberistan IspehbediHukum suresi740 760Once gelenDadmihrSonra gelenAbbasi fethiVekilFerruhan i KucekDogum734 Sari IranOlum761 Palam DeylamEs ler iVarmja HaraviyaHanedanDabuyi HanedaniBabasiDadmihrDiniZerdustculukHayatiTaberistan ve cevre bolgelerinin haritasi Hursid 734 735 yilinda dogdu Dadhburzmihr veya Dadmihr in oglu o 740 ve sikkeleri bilinen Dabuyilerin ilk hukumdari Ispehbed olan Buyuk Farrukhan in o yaklasik 728 torunuydu Geleneksel anlatima gore Dabuyiler Muslumanlarin Iran i fethi ve Sasani Imparatorlugu nun cokusu sirasinda 640 larda kendilerini Taberistan in ozerk yoneticileri olarak iktidara gelmislerdi Arap Halifeligine yalnizca harac odeme ve isimsel bir vasallik borcu vardi ve Muslumanlarin tekrarlanan isgal girisimlerine ragmen ulkelerinin ulasilmasi zor arazilerinden yararlanarak ozerkliklerini korumayi basardilar Ancak P Pourshariati nin kaynaklara iliskin daha yakin tarihli bir yorumu Farrukhan in aslinda 670 lerde Taberistan da ailenin yonetimini kuran kisi oldugunu desteklemektedir Hanedan uzerine yapilan onceki calismalarda Hursid numizmatik verilerin yanlis yorumlanmasi nedeniyle II Hursid olarak adlandirilmistir Bu durum daha onceki bilginlerin hukumdarliginin yaklasik 710 civarinda basladigi dusunulen Ferrukhan dan once ilk Hursid in varligini varsaymalarina yol acmistir Hursid henuz alti yasindayken babasinin yerine gecmis ve sekiz yil boyunca naipligi amcasi Ferruhan i Kucek Kucuk Ferruhan yurutmustur Hursid resit olunca Farrukhan in ogullari onun taht iddiasini tanimayi reddettiler ve tahti ele gecirmeye calistilar Iddiaya gore komplolari bir cariye olan Varmja Haraviya tarafindan Hursid e ihbar edilmistir Hursid amcasi Cusnas in ogullarinin yardimiyla Farrukhan in ogullarini yenerek hapse atmayi basarmistir Daha sonra Varmja Haraviya yi karisi olarak almis ve Cusnas in ogullarina devlette yuksek mevkiler verilmistir Tarihci Ibn Isfendiyar o donemde Taberistan in refahini canli bir sekilde anlatir Burasi ipek de dahil olmak uzere onemli bir tekstil uretim merkeziydi ve muhtemelen Hazar Denizi yoluyla Orta Asya Turkleriyle ticaret yapiyordu Hursid in cok sayida carsi ve kervansaray insa ettirerek bu refaha katkida bulundugu soylenmektedir Hursid de kraliyet gucunu saglamlastirmaya ve hatta genisletmeye calismis ve Ucuncu Fitne sirasinda Emevi Halifeligi icindeki kargasayi bu amacla kullanmis Halife II Mervan a h 744 750 isyan etmis ve hatta 746 da Tang sarayina bir elcilik gondererek onu kral Hu lu ban bir vasal prens olarak tanimistir Ancak Abbasi Ihtilali sirasinda Ebu Muslim komutasindaki Abbasi ordularina boyun egmek zorunda kalmistir Ebu Muslim in vasallarindan biri olarak Halife Mansur h 754 775 ile olan mucadelesinde onun tarafini tutmustur Halifenin 755 yilinda Ebu Muslim i oldurmesinin ardindan Hursid Ebu Muslim in hazinesinin bir kismini Hursid in korumasina veren Sinbad in Abbasi karsiti isyanini desteklemistir Sunbadh in isyani bastirilinca Sunbadh Taberistan a kacmis ancak orada gorunuse gore gereken saygiyi gostermedigi icin Hursid in kuzenlerinden biri tarafindan oldurulmustur Ancak cinayetin Ebu Muslim in hazinesinin geri kalanini ele gecirme umuduyla Hursid tarafindan kiskirtilmis olmasi da mumkundur Mansur oglu ve varisi olan Mehdi yi h 775 785 Ebu Muslim in hazinesini geri almak uzere gondermistir Hursid bunu reddetmis ve Mansur kuzenlerinden birini ispahbad olarak taclandirarak Hursid i devirmeye calismistir Bu Hursid in tebaasinin sadakatini tehdit etme gibi istenen bir etki yaratmamis ancak Hursid sonunda yillik haracta bir artis kabul ederek Abbasiler e uyum saglamak zorunda kalmis ve bu da onu Sasaniler e odenen seviyeye getirmistir Ancak kisa bir sure sonra Hursid Horasan valisi Abdulcebar bin Abdurrahman in isyanindan yararlanarak bir kez daha Halifelige olan bagliligini terk etmistir Mansur ulkeyi tamamen ele gecirip bir vilayet haline getirmek amaciyla generalleri Ebu l Hasib Merzuk ve Hazim bin Huzeyme yi Taberistan a gondermistir Hursid daglardaki el Tak kalesine kacmis ve 759 760 ta kusatilmistir Hursid in kendisi yakinlardaki Deylem e kacmis olsa da kale sonunda dusmus ve bununla birlikte ailesi de Abbasilerin eline gecmis ve Bagdat a goturulmutur Hursid Deylem den kralligini geri almaya calismistir Bolgedeki dag halkindan bir ordu toplayarak 760 yilinda Taberistan i isgal etmistir Pisman olarak Deylem e geri donmustur Ailesinin esir alindigini ogrendikten sonra bundan sonra yasama ve sevince dair hicbir egilim yok olum tam bir teselli ve dinlenmenin kendisidir diye haykirdigi ve muhtemelen 761 de zehir ictigi rivayet edilir Taberistan Arap bir vali tarafindan Amul dan yonetilerek Halifeligin duzenli bir eyaleti haline gelmis ancak daha once Dabuyiler e tabi olan Bavendiler Kariniler ve Zarmihriler in yerel hanedanlari Abbasi hukumetinin haracci vasallari olarak daglik ic bolgeleri kontrol etmeye devam etmislerdir 764 yilina kadar Taberistan da Hursid adina sikke basilmis bu tarihten sonra Abbasi valisinin adi konulmustur Sonuc olarak bazi erken donem eserler de Hursid in olum tarihi olarak 767 yi belirtmektedir AileYakalanmalarinin ardindan Hursid in ogullari veliaht prens Dadmihr Hurmuz ve Vandad Hurmuz Arapca isimler aldilar ancak bunun disinda kaderleri bilinmemektedir Cin kaynaklarina gore ise bunlardan biri Taberistan in fethedildigi sirada Tang sarayinda elcilik gorevinde bulunuyordu Hursid in kizlari Abbasi hanedani mensuplarina cariye olarak dagitilmistir Bu prenseslerin isimleri ve soyagaci karistirilmakta olup biri bizzat el Mansur tarafindan digeri ise kardesi Abbas bin Muhammed tarafindan alinmistir Ferruhan i Kucek in kizi olan el Bakhtariyye Mehdi nin cariyesi olmus Mehdi nin bir diger cariyesi olan Sakle nin de Hursid in kizi oldugu rivayet edilmistir 817 de Dorduncu Fitne sirasinda Bagdat halki Memun a h 813 833 karsi halife yapmak icin ogullarina yonelmistir El Bahtariyya nin oglu red etmis ancak uvey kardesi Ibrahim ibn el Mehdi kabul etmis ve anti halife olarak 819 a kadar hukum surmustur KaynakcaOzel a b c d e f g h i j k l Rekaya 1986 pp 68 70 a b c d e f g h i Madelung 1993 pp 541 544 Pourshariati 2008 pp 312 313 Madelung 1975 pp 198 199 Pourshariati 2008 pp 308 313 Pourshariati 2008 pp 313 314 Pourshariati 2008 p 314 Pourshariati 2008 pp 314 315 Madelung 1975 pp 199 200 Pourshariati 2008 p 316 Malek Hodge M 2004 s 14 a b Madelung 1975 p 200 a b c Pourshariati 2008 p 317 GenelWikimedia Commons ta Hursid Taberistan ispehbedi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Malek Hodge M 2004 The Dabuyid Ispahbads and Early Abbasid Governors of Tabaristan History and Numismatics Ingilizce Royal Numismatic Society ISBN 978 0 901405 83 8 1975 The Minor Dynasties of Northern Iran Ed The Cambridge History of Iran Volume 4 From the Arab Invasion to the Saljuqs Ingilizce Cambridge Cambridge University Press ss 198 249 ISBN 0 521 20093 8 1993 DABUYIDS Yarshater Ehsan Ed Encyclopaedia Iranica Volume VI 5 Cub bazi Daf f and Dayera Ingilizce Londra ve New York Routledge amp Kegan Paul ss 541 544 ISBN 978 1 56859 003 5 2008 Decline and Fall of the Sasanian Empire The Sasanian Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran PDF London and New York I B Tauris ISBN 978 1 84511 645 3 Rekaya M 1986 Khurshid Bosworth C E Lewis B Ed The Encyclopaedia of Islam New Edition Volume V Khe Mahi Ingilizce Leiden E J Brill ss 68 70 ISBN 978 90 04 07819 2 Konuyla ilgili yayinlarYavari Neguin 2020 Khurshid Fleet Kate Matringe Denis Nawas John Ed Encyclopaedia of Islam THREE Ingilizce Brill Online ISSN 1873 9830