Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hüis Tolgoy Yazıtı, 1975 yılında D. Navaan tarafından Moğolistan'ın Bulgan bölgesinde bulunan tek dilli ve iki taş parçadan oluşan bir yazıttır. Yazıtın keşfi Türkiye'de Nejat Diyarbekirli tarafından yazıtın içeriği ve dili hakkında bilgi vermeden iki fotoğrafla duyurulmuştur. N. Bazilhan 2005 yılındaki çalışmasında yazıt hakkında bilgi vermiştir. Yazıt üzerinde Moğol-Japon araştırma ekibinin yaptığı çalışmalar 2009'da Ōsawa Takashi, Suzuki Kōsetsu ve R. Munkhtulga tarafından yayımlanmıştır.Türk Kağanlığı zamanından kalma yazıt, ön-Moğol diliyle yazılmış olup Bugut Yazıtı'nın (580'li yıllarda dikilmiştir.) Brahmi yüzündeki Moğolca kısımla birlikte şu anda Moğol diliyle yazıldığı bilinen en eski metinlerdir. Moğol dilinin en eski belgesi olarak bilinen Yisünge Anıtı'ndan (1224 – 1225) 650 yıl kadar daha eskidir. Yazıttaki 11 satırlık metin Brahmi alfabesinin bir çeşidi olan Türkistan Brahmi harfleriyle dikey olarak yazılmış olup kelimeleri ayıran yatay işaretlerle sağdan sola devam etmektedir. Yazıtın dili; Alexander Vovin, Étienne de la Vaissière, Dieter Maue ve Mehmet Ölmez'den oluşan ekibin, yazıtın 3D teknoloji kullanılarak taranması, fotoğraflanması amacıyla 18 Ağustos 2014'ten 28 Ağustos 2014'e kadar düzenledikleri ortak sefere kadar bilinmiyordu. Yazıt dilinin belirli morfolojik özellikleri sebebiyle Hint-Avrupa veya Türk dilinden ziyade ön-Moğol dili olduğu varsayılıyordu. Sanskrit ve Brahmi dillerinde uzman olan Dieter Maue Brahmi harfli yazıtı deşifre ederek yazıttaki dilin Ruanruanların dili (ön-Moğol dili) olduğunu ortaya çıkarmıştır. Birinci taşa göre daha harap durumda olan ikinci taştaki yazılar ise henüz çözülememiştir. Sonradan yazıtı analiz eden Alexander Vovin Hüis Tolgoy yazıtının dilinin Güney Kitan dilinden ziyade arkaik Moğolcaya (Orta Moğolcaya) benzediğini belirtmiştir. Mehmet Ölmez ortak seferin ayrıntıları üzerinde duran bir makale yayınlarken Étienne de la Vaissière ise yazıta tarihçi perspektifinden yaklaşmış ve yazıtın 7. yüzyılın ortalarında Tiele (Tegreg) topluluklarını idare eden Uygur lideri Pusa adına yazıldığını öne sürmüştür. Yazıt deşifre edilinceye kadar Moğolistan Arkeoloji Enstitüsü'nün deposunda tutulurken dilinin ön-Moğol dili olduğunun anlaşılması üzerine Moğolistan'ın bağımsızlık günü kutlamaları arifesinde Moğolistan devlet adamlarının, milletvekillerinin ve bilim insanlarının katılımının eşliğinde yazıtın anıt eser olarak açılışı gerçekleştirilmiştir.
Yazıt metni
Her ne kadar yazıt deşifre edilse de metinde tam olarak ne anlatıldığı henüz kesin olarak anlaşılamamıştır. Bu yüzden yapılan tercümeler geçicidir.
| Hüis Tolgoy Yazıt Metninin Dieter Maue Tarafından Yapılan Transliterasyonu: | Mehmet Tütüncü Tarafından Yapılan Geçici Türkçe Tercüme: |
| Hüis Tolgoy Yazıt Metninin Dieter Maue Tarafından Yapılan Geçici Transkripsiyonu: |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Diyarbekirli, Nejat (1979). "Orhun'dan Geliyorum". Türk Kültürü. XVII (198 – 199).
- ^ Базылхан, Н., Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері, II том, көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Oрхон, Енисей, Талас), Алматы, 2005: 51.
- ^ Ōsawa Takashi, Suzuki Kōsetsu, R. Munhutoruga, Bicheesu II - Mongorukoku genson iseki Tokketsu hibun chōsa hōkoku ビチェース II :モンゴル国現存遺跡・突厥碑文調査報告, [BICHEES II: report of researches on historical sites and Turkic inscriptions in Mongolia from 2006 to 2008], Ulaanbaatar 2009.
- ^ a b c Maue, Dieter (2017). "The Khüis Tolgoi inscription - signs and sounds". academia.edu. 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2020.
- ^ Ölmez, Mehmet; Maue, Dieter (2018). "The Khüis Tolgoi Inscription". Journal Asiatique. 306 (2). s. 285. doi:10.2143/JA.306.2.3285618. Erişim tarihi: 25 Ocak 2020.
- ^ Vaissière, Étienne de la (2017). "The Historical context to the Hüis Tolgoi inscription". academıa.edu. 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
- ^ . 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2020.
- ^ Tütüncü, Mehmet (2017). "Birinci Göktürk Devrine Ait Hüis Tolgoy Yazıtı Hakkında". academia.edu. ss. 54 - 58. 25 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Huis Tolgoy Yaziti 1975 yilinda D Navaan tarafindan Mogolistan in Bulgan bolgesinde bulunan tek dilli ve iki tas parcadan olusan bir yazittir Yazitin kesfi Turkiye de Nejat Diyarbekirli tarafindan yazitin icerigi ve dili hakkinda bilgi vermeden iki fotografla duyurulmustur N Bazilhan 2005 yilindaki calismasinda yazit hakkinda bilgi vermistir Yazit uzerinde Mogol Japon arastirma ekibinin yaptigi calismalar 2009 da Ōsawa Takashi Suzuki Kōsetsu ve R Munkhtulga tarafindan yayimlanmistir Turk Kaganligi zamanindan kalma yazit on Mogol diliyle yazilmis olup Bugut Yaziti nin 580 li yillarda dikilmistir Brahmi yuzundeki Mogolca kisimla birlikte su anda Mogol diliyle yazildigi bilinen en eski metinlerdir Mogol dilinin en eski belgesi olarak bilinen Yisunge Aniti ndan 1224 1225 650 yil kadar daha eskidir Yazittaki 11 satirlik metin Brahmi alfabesinin bir cesidi olan Turkistan Brahmi harfleriyle dikey olarak yazilmis olup kelimeleri ayiran yatay isaretlerle sagdan sola devam etmektedir Yazitin dili Alexander Vovin Etienne de la Vaissiere Dieter Maue ve Mehmet Olmez den olusan ekibin yazitin 3D teknoloji kullanilarak taranmasi fotograflanmasi amaciyla 18 Agustos 2014 ten 28 Agustos 2014 e kadar duzenledikleri ortak sefere kadar bilinmiyordu Yazit dilinin belirli morfolojik ozellikleri sebebiyle Hint Avrupa veya Turk dilinden ziyade on Mogol dili oldugu varsayiliyordu Sanskrit ve Brahmi dillerinde uzman olan Dieter Maue Brahmi harfli yaziti desifre ederek yazittaki dilin Ruanruanlarin dili on Mogol dili oldugunu ortaya cikarmistir Birinci tasa gore daha harap durumda olan ikinci tastaki yazilar ise henuz cozulememistir Sonradan yaziti analiz eden Alexander Vovin Huis Tolgoy yazitinin dilinin Guney Kitan dilinden ziyade arkaik Mogolcaya Orta Mogolcaya benzedigini belirtmistir Mehmet Olmez ortak seferin ayrintilari uzerinde duran bir makale yayinlarken Etienne de la Vaissiere ise yazita tarihci perspektifinden yaklasmis ve yazitin 7 yuzyilin ortalarinda Tiele Tegreg topluluklarini idare eden Uygur lideri Pusa adina yazildigini one surmustur Yazit desifre edilinceye kadar Mogolistan Arkeoloji Enstitusu nun deposunda tutulurken dilinin on Mogol dili oldugunun anlasilmasi uzerine Mogolistan in bagimsizlik gunu kutlamalari arifesinde Mogolistan devlet adamlarinin milletvekillerinin ve bilim insanlarinin katiliminin esliginde yazitin anit eser olarak acilisi gerceklestirilmistir Mogolca gravur Brahmi yazisiYazit metniHer ne kadar yazit desifre edilse de metinde tam olarak ne anlatildigi henuz kesin olarak anlasilamamistir Bu yuzden yapilan tercumeler gecicidir Huis Tolgoy Yazit Metninin Dieter Maue Tarafindan Yapilan Transliterasyonu 01 ba ta na r k a ga n da ga n sa na n bo da sa t va to ro xs 02 k a ga n bu da k a ga nu u k a xs u k a ju xsa ra a na k a y 03 a ta n ja xs bo da ba ga y na r ba ya do lu ja ju hu g bu 04 b ta ja lo na r k ra nya gu n tu va pu ro r ca ca ra pu g ta lt gt g na la n 05 k ga k a to na r du ga d na ra k a ga n tu ru g k a ga n 06 u c dro ta ya ju xsa ra ha r ga n ba r go pa lt gt l xsa r xsa ca ha g ba j 7 tu g ju u k a ba r na r k aga n xsa na ju la ba tunu tu g nya tu va 08 xsa tu to gu n pu g ta g ca sa na n bo da sa t va to ro xs k a ga n 09 l a yu u c ba ta ha n gu xs tu va na r k a ga n to ro xs k a ga nu n 10 pa da na ra k a ga n tu ru g ga ǟ ja n u ba j ja lo ba j da r k a d ja ya ba 11 ru n ba ta g sa g pa g j da r k a n ba ta ba k a Mehmet Tutuncu Tarafindan Yapilan Gecici Turkce Tercume 1 3 Kagan ve Tekin in yazitlaridir Eger kagan yeniden Bodhisattva olarak dogarsa Buda kagani bilir ve tayin eder ki ulkenin Anakaylari beyleri boylari onunde 7 kere yemin ederler 4 Yazili taslara bakarlar Tuva halki kavga etmek katilirlar 5 Hatun kaganin esi ve genc kardesleri ve Niri Kagan Turklerin kagani 6 Kanuna ve kitaba uyar ve ulkenin erkinlerini ve toplayicisi 7 Kaganin devrinde bolluk ve bereketlilik oldu ve cok parlak gecti Tuva 8 Halki saydi Kagan yeni Bodhisattva olarak dogdugunda 9 10 Yazitlar Tuva halki kagandan ayri kaldi yeni kaganla tekrar dirilecektir Onlar Niri Kagana tabi oldular Turklerin kagani onlara yol gosterdi Onlar ozgur olarak mutlu yasadilar 11 Bunu yazan tarkan gorevli Huis Tolgoy Yazit Metninin Dieter Maue Tarafindan Yapilan Gecici Transkripsiyonu 01 bi ti na r kagan digin si ni n bodi satva to ro x 02 kagan bṳda kaganu ukax ukaǰu xi ri anakay 03 i ti n ǰa x bo di bigiy nar ba yi do lṳǰa ǰṳ hugbu 04 b i ti ǰilo na r k a ranyagun tṳwa pṳro r ci ci ra pugtig na la n 05 k a ga nu kato nar dugid ni ri kagan turǖg kagan 06 uc d o ro ta ya ǰṳ xi ri hargin bargo l pa lxi r xa ci higbiǰ 07 tugǰu ukabar nar kagan xa ni ǰṳla ba tṳnṳ tugnya tṳwa 08 xa tṳ to go gun pugtigci si ni n bodisatva to ro x kagan 09 l i yṳ uc bitihin gux tṳwa na r kagan to ro x kaganun 10 pa da n lt i gt ri kagan turug ka ga n i ǰi n ubiǰ ǰa lo ba ǰ darkad ǰa yabi 11 rṳn bitig sag pag j darkan ba ti ba kaAyrica bakinizBugut Yaziti Niri KaganKaynakca Diyarbekirli Nejat 1979 Orhun dan Geliyorum Turk Kulturu XVII 198 199 Bazylhan N Қazakstan tarihy turaly tүrki derektemeleri II tom kone tүrik bitiktastary men eskertkishteri Orhon Enisej Talas Almaty 2005 51 Ōsawa Takashi Suzuki Kōsetsu R Munhutoruga Bicheesu II Mongorukoku genson iseki Tokketsu hibun chōsa hōkoku ビチェース II モンゴル国現存遺跡 突厥碑文調査報告 BICHEES II report of researches on historical sites and Turkic inscriptions in Mongolia from 2006 to 2008 Ulaanbaatar 2009 a b c Maue Dieter 2017 The Khuis Tolgoi inscription signs and sounds academia edu 30 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ocak 2020 Olmez Mehmet Maue Dieter 2018 The Khuis Tolgoi Inscription Journal Asiatique 306 2 s 285 doi 10 2143 JA 306 2 3285618 Erisim tarihi 25 Ocak 2020 Vaissiere Etienne de la 2017 The Historical context to the Huis Tolgoi inscription academia edu 30 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ocak 2020 26 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Ocak 2020 Tutuncu Mehmet 2017 Birinci Gokturk Devrine Ait Huis Tolgoy Yaziti Hakkinda academia edu ss 54 58 25 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ocak 2020