Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tiele (Çince: 丁零; pinyin: Dīnglíng, Wade-Giles: Dinlin, Kaoçe (高車 basit: 高车; Gāochē), Chile (敕勒; Chìlè), Tiele (鐵勒 basit: 铁勒; Tiělè/T'ieh-le), ayrıca moğollarda tegreg, tarihi Türk topluluklarındandır. Dinlinler aslen, güney Sibirya'da Lena Nehri boyunca, Baykal Gölü'nün batısında yaşarlardı. Millat'tan önce 3. yüzyılda, batıya doğru yayılmaya başladılar ve Hiung-nu imparatorluğunun bir parçası oldular.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Kuzey Çin, Altay Dağları, (Dzungaria) ve Pontus–Hazar bozkırları (6. yüzyıla kadar) | |
| Diller | |
| Din | |
Asya Hunları döneminde Dinlin adı verilen bu gruplara, Göktürk döneminde Tie-le adı verilmiştir. Türk tarihyazımında Tie-le boylarına Tölesler denmiştir. Tie-le boyları Onon nehri ile Karadeniz arasında yer almaktadırlar.
Kökenleri
Dinlinlerin kökeni ve nereden geldikleri hakkında fazla bir bilgi yoktur. MÖ 3. yüzyılda, Mete (冒頓; Mao-Tun) tarafından Yüeçiler (Çince: (月氏 veya seyrek 月支; Pinyin: Yuèzhī) ve Vusun (Çince: 烏孫 / 乌孙, Wūsūn)larla birlikte Hiung-nu'ların egemenliği altına sokulmuşlardır.
Dinlin'ler ile ilgili en eski kayıtlara MÖ 1 yüzyılda rastlanmaktadır.
Türk boyları, Çince kao-ch'e denilen, dört tekerlekli kağnıları ile, sürülerini otlattıkları yaylalar ve surlar içindeki kışlıklar arasında göç etmişlerdir. Kubbeli veya kümbetli otağlar kışın surlar içine kurulmuştur. Surlar içine, ayrıca otağa benzer, ağaçtan köşklerde yapılmıştır. Yaz geldiğinde kerekü denilen ve katlanabilen otağ, kağnıya yüklenmiş halde veya kurulmuş durumda yaylalara göç edilmiştir. Bu göçlerde kağnı ile taşınabilen otağlar yanında; çok renkli keçeden, kilimden veya işlemeli kumaşlardan yapılmış örtüler; göçebe hayata uygun kaftanlar, çakşırlar, çizmeler, börkler, kemerler, süs eşyaları, at koşumları kağnılı boyların beraberinde bulunan önemli eşyaları arasında yer almıştır.
Çin kaynaklarında, Dinlin'ler ile ilgili sıklıkla bahsedilen temel karakteristik özellikleri, arabaları üzerindeki çadırlarda yaşadıkları göçebe hayat tarzları ile ilgilidir. Bu arabalarından dolayı Kaoçe (Çincede Yüksek araba anlamına gelir) olarak da anılmıştır.
İsim
Dinlin isminin arkaik Çincedeki biçimi "tieng-lieng" ismi Türkçedeki "Tekerlek" kelimesi ile ilişkilidir. Yüksek tekerlekli savaş arabaları kullandıklarından dolayı "tieng-lieng" olarak anılmışlardır.
Tarih
Hiung-nu dönemi (Dinlin)
Dinlin'ler, Türk kavimlerinin kurdukları devletlere katılmakta[] ve devlet ortadan kalktığında bağımsız hareket edebilmekteydiler. Hiung-nu ve Göktürk politik hayatında oldukça etkili bir topluluktu.[]
Hiungnunun ilk parçalanma dönemine girdiği MÖ 65 yıllarında Çin kaynaklarında Dinlinlerden bahsedilmeye başlandı. Hiungnuların MS 50 yıllarında yaşadığı ikinci kırılma sürecinde Dinlinler de bağımsız dönem yaşamaya başladı.
Göktürk dönemi (Tiele)
Çin kaynaklarında Uygurların MÖ Ding-ling, MS 4. Yüzyıldan sonra ise Tie-le adı verdikleri boylardan geldikleri belirtilmektedir. Türk tarihyazımında ve literatüründe Tiele, Töles olarak adlandırılmaktadır. Tiele boyları bir araya geldiklerinde devlet kurulmuş oluyordu. Çin kaynaklarına göre, Göktürkleri kuran Aşina boyu da dahil olmak üzere, Orta Asya'da yaşayan Türk boylarının büyük çoğunluğu Tiele kökenlidir. Göktürklerden sonra Tiele boyları Oğuz boylarına dönüşmüştür. Kendisi arasında ikiye ayrılmıştır. Tiele boylarından doğu'da kalanlar, Dokuz Oğuzları yani Uygurlar'ı oluşturmuşlardır. Batı Türkistan'da kalan boylar ise On-okları yani Batı Oğuzları oluşturmuşlardır. Türgişler ve Oğuz Yabgu Devleti'nin temelini atmışlardır.
Tarihteki Tiele boyları şunlardır;
- Tola Irmağının kuzeyindekiler; Bugut, Tongra, Wei-ho, Bayırku, Fu-lo, Mengch’en, T’u-jo-ho, İzgil, Hun, Hu-hsie
- Karaşar çevresi; Ch’i-pi, P’u-lo-chih, İ-shih, Su-p’o, Na-ho, Wu-kuan, Ye-shih, Yü-hi-huan
- Altay Dağlarının güney batısı; Sir Tarduş (Yantuo), Shih-p’an, Ta-ch’i
- Semerkand’ın kuzeyi; Ho-shih, Ho-chie, Po-hu, Pi-kan, Chü-hai, Ho-pi-hsi, Ho-ts’o-su, Pa-ye-wei; Ho-ta
- Hazar Denizinin doğusu; San-suo-yen, Mie-ts’u, Lung-hu
- Bizans’ın doğusunda; En-chü, Pei-ju, Chiou-li, Fu-wen-hun
- Issık Göl çevresi; Chuyue (Çiğil), Chumi, Chumuhun and Chuban
- Güney Sibirya çevresi; Dubo (Tuvalılar)
Göktürkler'in yıkılmasından sonra;
- Dokuz Oğuzları yani Uygurları oluşturan Tiele boyları: Bugut, Hun, Bayırku, Tongra, İzgil, Ch'i-pi, Apuse, Kulunwuku, Ediz (Ati-e)
- On Okları (Türgişler) yani Batı Oğuzları oluşturan Tiele boyları: Beş Tuo-lu (Tuchi-shih, A-li-sih, Suo-ho-mo-he, Chu'mu-kun, Hu-lu-wuchü, She-she-titun, Shu-ni-shih-Chu-pan), Nu-shih-pi (A-hsi-chie ch’üe, Ke-shu ch’üe, Pa-sai-kan, A-hsi-chie Ni-shu, Ke-shu-ch’u-pan). Batı Oğuzları daha sonra Oğuz Yabgu Devletini ve Büyük Selçuklular'ı kurmuşlardır.
Dingling yöneticileri
| Aile adları ve verilmiş ad | Saltanatların süreçleri |
|---|---|
| Aile adı ve verilmiş ad | |
| 阿伏至羅 Āfúzhìluó | 487-503 |
| 跋利延 Bálìyán | 503-505 |
| 彌俄突 Mí'étú | 505-516 |
| 伊匐 Yīfú | 516-524 |
| 越居 Yuèjū | 524-536 |
| 比造 Bǐzào | 536-540 |
| 去賓 Qùbīn | 540-541 |
Kaynakça
- ^ [2] Ḡozz at Encyclopædia Iranica
- ^ Lee, Joo-Yup; Kuang, Shuntu (18 Ekim 2017). "A Comparative Analysis of Chinese Historical Sources and y-dna Studies with Regard to the Early and Medieval Turkic Peoples". Inner Asia. 19 (2): 197-239. doi:10.1163/22105018-12340089. ISSN 1464-8172. 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Eylül 2022.
- ^ a b Putzger Historischer Weltatlas - sayfa 46, Cornelsen Verlag, Berlin 2005.
- ^ Li, "A Research on Migration of Northwestern Minorities Between pre-Qin to Sui and Tang", sayfa 110-112
- ^ Lu, "A History of Ethnic Groups in China", sayfa 111, 135-137.
- ^ Duan, "Dingling, Gaoju and Tiele", map. 4, 6, 13, 16, 17 (no page.no).
- ^ Tinglingler 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - tarih.gen.tr
- ^ Egemen Çağrı Mızrak. Bozkır Kavimleri: M.Ö. VII. Yüzyıldan M.S. VI. Yüzyılın Ortalarına Kadar Batı Türkistan Ve Kuzey Hindistan’daki Bozkırlılar. s. 212. 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.
- ^ https://ahmettasagil.files.wordpress.com/2010/10/toles.pdf 21 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Sayfa 60). Töles=Tielo
- ^ a b Richard L Davis, Historical Records of the Five Dynasties, https://books.google.com.tr/books?id=R0QpslzUi50C&pg=PA39&dq=ashina+tribe&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiN2NGOnt_oAhWRtXEKHczMBx0Q6AEIZzAH#v=onepage&q=ashina%20tribe&f=false
- ^ https://books.google.com.tr/books?id=qsNoHtgkGPkC&pg=PA48&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false []
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 21 Nisan 2021.
- ^ Ölmez, Mehmet; Maue, Dieter; Vaissière, Etienne de la. "The Historical context to the Hüis Tolgoi inscription". 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- Xue, Zongzheng: A History of Turks. Peking: Chinese Social Sciences Press, 1992.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tiele Cince 丁零 pinyin Dingling Wade Giles Dinlin Kaoce 高車 basit 高车 Gaoche Chile 敕勒 Chile Tiele 鐵勒 basit 铁勒 Tiele T ieh le ayrica mogollarda tegreg tarihi Turk topluluklarindandir Dinlinler aslen guney Sibirya da Lena Nehri boyunca Baykal Golu nun batisinda yasarlardi Millat tan once 3 yuzyilda batiya dogru yayilmaya basladilar ve Hiung nu imparatorlugunun bir parcasi oldular TieleOnemli nufusa sahip bolgelerKuzey Cin Altay Daglari Dzungaria ve Pontus Hazar bozkirlari 6 yuzyila kadar DillerTurk dilleriDinTengricilik Samanizm Budizm Asya Hunlari doneminde Dinlin adi verilen bu gruplara Gokturk doneminde Tie le adi verilmistir Turk tarihyaziminda Tie le boylarina Tolesler denmistir Tie le boylari Onon nehri ile Karadeniz arasinda yer almaktadirlar KokenleriDinlinlerin kokeni ve nereden geldikleri hakkinda fazla bir bilgi yoktur MO 3 yuzyilda Mete 冒頓 Mao Tun tarafindan Yueciler Cince 月氏 veya seyrek 月支 Pinyin Yuezhi ve Vusun Cince 烏孫 乌孙 Wusun larla birlikte Hiung nu larin egemenligi altina sokulmuslardir Dinlin ler ile ilgili en eski kayitlara MO 1 yuzyilda rastlanmaktadir Turk boylari Cince kao ch e denilen dort tekerlekli kagnilari ile surulerini otlattiklari yaylalar ve surlar icindeki kisliklar arasinda goc etmislerdir Kubbeli veya kumbetli otaglar kisin surlar icine kurulmustur Surlar icine ayrica otaga benzer agactan kosklerde yapilmistir Yaz geldiginde kereku denilen ve katlanabilen otag kagniya yuklenmis halde veya kurulmus durumda yaylalara goc edilmistir Bu goclerde kagni ile tasinabilen otaglar yaninda cok renkli keceden kilimden veya islemeli kumaslardan yapilmis ortuler gocebe hayata uygun kaftanlar caksirlar cizmeler borkler kemerler sus esyalari at kosumlari kagnili boylarin beraberinde bulunan onemli esyalari arasinda yer almistir Cin kaynaklarinda Dinlin ler ile ilgili siklikla bahsedilen temel karakteristik ozellikleri arabalari uzerindeki cadirlarda yasadiklari gocebe hayat tarzlari ile ilgilidir Bu arabalarindan dolayi Kaoce Cincede Yuksek araba anlamina gelir olarak da anilmistir IsimDinlin isminin arkaik Cincedeki bicimi tieng lieng ismi Turkcedeki Tekerlek kelimesi ile iliskilidir Yuksek tekerlekli savas arabalari kullandiklarindan dolayi tieng lieng olarak anilmislardir TarihHiung nu donemi Dinlin Dinlin ler Turk kavimlerinin kurduklari devletlere katilmakta kaynak belirtilmeli ve devlet ortadan kalktiginda bagimsiz hareket edebilmekteydiler Hiung nu ve Gokturk politik hayatinda oldukca etkili bir topluluktu kaynak belirtilmeli Hiungnunun ilk parcalanma donemine girdigi MO 65 yillarinda Cin kaynaklarinda Dinlinlerden bahsedilmeye baslandi Hiungnularin MS 50 yillarinda yasadigi ikinci kirilma surecinde Dinlinler de bagimsiz donem yasamaya basladi Gokturk donemi Tiele Cin kaynaklarinda Uygurlarin MO Ding ling MS 4 Yuzyildan sonra ise Tie le adi verdikleri boylardan geldikleri belirtilmektedir Turk tarihyaziminda ve literaturunde Tiele Toles olarak adlandirilmaktadir Tiele boylari bir araya geldiklerinde devlet kurulmus oluyordu Cin kaynaklarina gore Gokturkleri kuran Asina boyu da dahil olmak uzere Orta Asya da yasayan Turk boylarinin buyuk cogunlugu Tiele kokenlidir Gokturklerden sonra Tiele boylari Oguz boylarina donusmustur Kendisi arasinda ikiye ayrilmistir Tiele boylarindan dogu da kalanlar Dokuz Oguzlari yani Uygurlar i olusturmuslardir Bati Turkistan da kalan boylar ise On oklari yani Bati Oguzlari olusturmuslardir Turgisler ve Oguz Yabgu Devleti nin temelini atmislardir Tarihteki Tiele boylari sunlardir Tola Irmaginin kuzeyindekiler Bugut Tongra Wei ho Bayirku Fu lo Mengch en T u jo ho Izgil Hun Hu hsie Karasar cevresi Ch i pi P u lo chih I shih Su p o Na ho Wu kuan Ye shih Yu hi huan Altay Daglarinin guney batisi Sir Tardus Yantuo Shih p an Ta ch i Semerkand in kuzeyi Ho shih Ho chie Po hu Pi kan Chu hai Ho pi hsi Ho ts o su Pa ye wei Ho ta Hazar Denizinin dogusu San suo yen Mie ts u Lung hu Bizans in dogusunda En chu Pei ju Chiou li Fu wen hun Issik Gol cevresi Chuyue Cigil Chumi Chumuhun and Chuban Guney Sibirya cevresi Dubo Tuvalilar Gokturkler in yikilmasindan sonra Dokuz Oguzlari yani Uygurlari olusturan Tiele boylari Bugut Hun Bayirku Tongra Izgil Ch i pi Apuse Kulunwuku Ediz Ati e On Oklari Turgisler yani Bati Oguzlari olusturan Tiele boylari Bes Tuo lu Tuchi shih A li sih Suo ho mo he Chu mu kun Hu lu wuchu She she titun Shu ni shih Chu pan Nu shih pi A hsi chie ch ue Ke shu ch ue Pa sai kan A hsi chie Ni shu Ke shu ch u pan Bati Oguzlari daha sonra Oguz Yabgu Devletini ve Buyuk Selcuklular i kurmuslardir Dingling yoneticileriAile adlari ve verilmis ad Saltanatlarin surecleriAile adi ve verilmis ad阿伏至羅 Afuzhiluo 487 503跋利延 Baliyan 503 505彌俄突 Mi etu 505 516伊匐 Yifu 516 524越居 Yueju 524 536比造 Bǐzao 536 540去賓 Qubin 540 541Kaynakca 2 Ḡozz at Encyclopaedia Iranica Lee Joo Yup Kuang Shuntu 18 Ekim 2017 A Comparative Analysis of Chinese Historical Sources and y dna Studies with Regard to the Early and Medieval Turkic Peoples Inner Asia 19 2 197 239 doi 10 1163 22105018 12340089 ISSN 1464 8172 4 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Eylul 2022 a b Putzger Historischer Weltatlas sayfa 46 Cornelsen Verlag Berlin 2005 Li A Research on Migration of Northwestern Minorities Between pre Qin to Sui and Tang sayfa 110 112 Lu A History of Ethnic Groups in China sayfa 111 135 137 Duan Dingling Gaoju and Tiele map 4 6 13 16 17 no page no Tinglingler 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde tarih gen tr Egemen Cagri Mizrak Bozkir Kavimleri M O VII Yuzyildan M S VI Yuzyilin Ortalarina Kadar Bati Turkistan Ve Kuzey Hindistan daki Bozkirlilar s 212 28 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Haziran 2022 https ahmettasagil files wordpress com 2010 10 toles pdf 21 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sayfa 60 Toles Tielo a b Richard L Davis Historical Records of the Five Dynasties https books google com tr books id R0QpslzUi50C amp pg PA39 amp dq ashina tribe amp hl tr amp sa X amp ved 0ahUKEwiN2NGOnt oAhWRtXEKHczMBx0Q6AEIZzAH v onepage amp q ashina 20tribe amp f false https books google com tr books id qsNoHtgkGPkC amp pg PA48 amp redir esc y v onepage amp q amp f false yalin URL Arsivlenmis kopya PDF 18 Mart 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Agustos 2022 Arsivlenmis kopya PDF 21 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 21 Nisan 2021 Olmez Mehmet Maue Dieter Vaissiere Etienne de la The Historical context to the Huis Tolgoi inscription 30 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Agustos 2022 Arsivlenmis kopya PDF 18 Mart 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Agustos 2022 Arsivlenmis kopya PDF 18 Mart 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Agustos 2022 Xue Zongzheng A History of Turks Peking Chinese Social Sciences Press 1992