Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Işık kirliliği, ışığın canlıları rahatsız edecek şekilde yanlış kullanılmasıdır. Yanlış yönde, yanlış miktarda, yanlış yerde, aydınlatılması gerekmeyen yerde ışık kullanımı hem ekonomik kayıp hem de rahatsız edici bir durumdur.
Işık; doğal ortam ögelerinden biri olup, insanın algılar yoluyla edindiği bilginin %95'i görme duyusuyla edinildiğinden önemlidir. Işık kirliliği farklı şekillerde gerçekleşir; "ışık taşması", "kamaştırıcı ışık", "aşırı ölçüde ışık", "gökyüzü aydınlatmaları", şeklinde gruplandırılır. Güneş, aydınlatma bakımından anlamlı olan tek ışık kaynağıdır. Gündüzü geceye taşıma çabası olan aydınlatma faaliyetleri güvenlik bakımından da önemlidir.
Ortaya çıkışı
Işık kirliliği modernleşme ile gelişen kentsel menşeli bir sorundur. Işık kolay çalışmak, daha sağlıklı görmek, güvende hissetmek için kullanılan araçtır. Fakat artan hatalı aydınlatmalar ışık kirliliğine neden olmaktadır. Çevre sorunları içinde eski yıllarda önemsiz bir yere sahip iken, son zamanlarda kirlilik olarak algılanmaktadır. Pek çok ülkede bu kirliliğe karşı dernekler, birlikler ve ulusal komiteler kurulmuştur. Hedef; ışığın gerekli olduğu yerde kullanımı, iyi görme şartları ve gece güvenliğinin sağlanması, enerji tasarrufu ve gökyüzü karanlığının korunmasıdır. ABD'de 'Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği'nin 68 ülkeden yaklaşık 3000 üyesi bulunur. Japonya'da "Yıldızlı Gökyüzünü Koruma Birliği" kurulmuştur. Türkiye'de 1998'de "Işık kirliliği Çalışma Grubu" faaliyete başlamıştır.
Işık kirliliğinin nedenleri[]
- Hem çok renkli hem de gereğinden fazla ışık kullanılarak ışık gösterilerinin yapılması
- Güvenliği sağlama amacına yönelik olarak gereğinden fazla ışık kullanılması
- Özellikle turistik alanlarda ve çeşitli ticari yerlerde yapılan ışık oyunları
- Yaşam alanlarından dışarıya taşan ışıklar
- Sokak, bahçe ve park gibi alanlarda hatalı aydınlatma çalışmasının yapılması
Işık kirliliğinin etkileri
- Işık kirliliğinin hayvan ve bitkilere etkisi
- Böcekler: Fazla ışığı seven böcekler olduğu gibi ışığı sevmeyen, karanlıkta yaşayan böcekler de bulunur. Orman, göl ve tarla gibi alanların gereksiz aydınlatılması bazı yararlı böcekleri yok ettiği gibi, bazılarının da gereksiz çoğalmasına neden olabilir. Böceklerin göç, kışlama ve Polimorfizm fazla ışıktan etkilenmektedir.
- Sürüngen ve memeliler: Gece aktif hayvanlar, gece aydınlatmalarından etkilenirler. Yumurtadan yeni çıkan caretta caretta yavruları sahil ışıklarından etkilenmekte ve denize ulaşamamaktadır.
- Kuşlar: Göç eden kuşlar, deniz feneri ve gökdelenlerin ışıklarının etrafında dönmeye başlarlar. Bazen yorulup düşerler, bazen binaya çarpıp ölürler. Ekim 1954'te Water Robins Havaalanında (Georgia-ABD) 50.000 kuş bu şekilde ölmüştür.
- Balıklar: Fazla ışık alan balıklarda hareketlilik fazlalaşmaktadır. Alınan enerji büyüme yerine hareketlilikte kullanılır. Alabalıkların fazla ışıkta yumurta kalitesi ve yumurtlama devresi değişmektedir.
- Bitkiler: Bitkilerin çiçeklenme ve büyüme döneminde ışığın süresi, açısı ve miktarı önemlidir. Sadece fotosentezde değil, farklı gelişim düzenlerini belirler. Fazla ışık bitkilerde şekil bozulmaları (sap kalınlaşması, boğum aralarının kısalması, hücre çeperinin kalınlaşması, dallanmanın artması) ve fizyolojik (klorofilde azalma, tuz oranı artışı, solunum artışı, terleme artışı, erken çiçeklenme) bozulmalarına neden olur.
- Kümes hayvanları ve zirai ürünler: Sun'î aydınlatma ıspanak ve pirinçte fizyolojik bozulmaya neden olur. Fazla ışık kanatlılarda tüy yolma ve kanibalizme neden olur. Işık kirliliği insanlarda olduğu gibi hayvanlar için de kanser sebebidir.
- Işık kirliliğin insana etkisi:
- İnsanlara etkisi: Fazla gece aydınlatması evlerden içeri sızmakta, uykusuzluğa sebep olmaktadır. Uyurken ışığa muhatap olunması durumunda, melatonin hormonu salgılanmaz, bu nedenler oluşmayan Östrojen hormonu kadınlarda meme kanserine neden olur. Işık yoğunluk ve şiddetindeki değişiklikler SAD rahatsızlığına neden olur. Aydınlık ortamda uyumanın miyopluğa neden olabilmektedir.
- Yayalara etkisi: Düzensiz yerleştirilen lambalar ve aşırı ışık yayaların gözlerini kamaştırır.
- Taşımacılığa etkisi: Orta refüjde ışık kesici önlemler alınmadığı durumlarda, sabah ve akşam güneşi ile gece far ışığı sürücüleri olumsuz etkilemektedir.
- Astronomik gözlemlere etkisi: Gece ışık kirliliğine uğrayan gökyüzünde oluşan bulanıklıktan dolayı sağlıklı gözlemler yapılamaz.
Önlemler
- Teknik önlemler: Bina dış cephe malzemeleri gece ve gündüz ışığı yansıtmayan unsurlardan seçilmeli. Aydınlatmalarda her tarafa ışık saçan küresel lambalar yerine, hedef alanı aydınlatan, gökyüzüne ışık göndermeyen armatürler kullanılmalı. Güvenlik amacıyla aşırı aydınlatma yerine hareket sensörlü sistem kullanılmalıdır. Reklam aydınlatmaları yukarıdan aşağıya doğru olmalı, vitrin ışıkları gece yarısından sonra otomatik kapanmalıdır. Sodyum buharlı lambalar enerji verimliliği ve sarı ışığından dolayı tercih edilmelidir.
- Planlama önlemleri: Yeni şehir alanları kurulmadan alınacak önlemlerdir. Aydınlatmanın verimli, sağlıklı ve çevreye rahatsızlık vermeyecek şekilde planlanması gerekir. Uluslararası standartlar ve öneriler takip edilmelidir.
- Eğitim önlemleri: Okullarda öğrencilerin ve medya yoluyla halkın konu hakkında bilinçlendirilmesi gerekir.
- Yasal önlemler: Dış aydınlatma yönetmeliği hazırlanmalıdır. Yönetmelik, dış aydınlatmada; lambaların,fotometrik ve teknik özelliklerini, konumu ve tesisat durumunu belirlemelidir. Rasathaneler ve doğal alanlar yasa ile ışık kirliliğinden korunmalıdır.
- Biyolojik önlemler: Yansımanın fazla olduğu su kenarlar ve yol çevrelerine bitkilendirme yapılarak önleme yapılabilir. Şehir içi yollarda orta refüj ağaçlandırılarak ışık kirliliği ve far parlamaları azaltılmalıdır.
Kaynakça
- ^ a b c d e Demircioğlu Yıldız, Nalan; Yılmaz, Hasan. . Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. ss. 117-123. 17 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2019.
- ^ KOÇER, Prof. Dr. Dursun (2017). . dergipark.org.tr. 17 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2019.
- ^ . pldturkiye.com. 2013. 23 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2019.
- ^ . listelist.com. 2016. 14 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2019.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Isik kirliligi isigin canlilari rahatsiz edecek sekilde yanlis kullanilmasidir Yanlis yonde yanlis miktarda yanlis yerde aydinlatilmasi gerekmeyen yerde isik kullanimi hem ekonomik kayip hem de rahatsiz edici bir durumdur Izmir de gece Isik dogal ortam ogelerinden biri olup insanin algilar yoluyla edindigi bilginin 95 i gorme duyusuyla edinildiginden onemlidir Isik kirliligi farkli sekillerde gerceklesir isik tasmasi kamastirici isik asiri olcude isik gokyuzu aydinlatmalari seklinde gruplandirilir Gunes aydinlatma bakimindan anlamli olan tek isik kaynagidir Gunduzu geceye tasima cabasi olan aydinlatma faaliyetleri guvenlik bakimindan da onemlidir Ortaya cikisiIsik kirliligi modernlesme ile gelisen kentsel menseli bir sorundur Isik kolay calismak daha saglikli gormek guvende hissetmek icin kullanilan aractir Fakat artan hatali aydinlatmalar isik kirliligine neden olmaktadir Cevre sorunlari icinde eski yillarda onemsiz bir yere sahip iken son zamanlarda kirlilik olarak algilanmaktadir Pek cok ulkede bu kirlilige karsi dernekler birlikler ve ulusal komiteler kurulmustur Hedef isigin gerekli oldugu yerde kullanimi iyi gorme sartlari ve gece guvenliginin saglanmasi enerji tasarrufu ve gokyuzu karanliginin korunmasidir ABD de Uluslararasi Karanlik Gokyuzu Birligi nin 68 ulkeden yaklasik 3000 uyesi bulunur Japonya da Yildizli Gokyuzunu Koruma Birligi kurulmustur Turkiye de 1998 de Isik kirliligi Calisma Grubu faaliyete baslamistir Isik kirliliginin nedenleri kaynak belirtilmeli Hem cok renkli hem de gereginden fazla isik kullanilarak isik gosterilerinin yapilmasi Guvenligi saglama amacina yonelik olarak gereginden fazla isik kullanilmasi Ozellikle turistik alanlarda ve cesitli ticari yerlerde yapilan isik oyunlari Yasam alanlarindan disariya tasan isiklar Sokak bahce ve park gibi alanlarda hatali aydinlatma calismasinin yapilmasiIsik kirliliginin etkileriOrion Takimyildizi solda karanlik goklerden ve sagda Provo Utah metropol bolgesi icindenIsik kirliliginin hayvan ve bitkilere etkisi Bocekler Fazla isigi seven bocekler oldugu gibi isigi sevmeyen karanlikta yasayan bocekler de bulunur Orman gol ve tarla gibi alanlarin gereksiz aydinlatilmasi bazi yararli bocekleri yok ettigi gibi bazilarinin da gereksiz cogalmasina neden olabilir Boceklerin goc kislama ve Polimorfizm fazla isiktan etkilenmektedir Surungen ve memeliler Gece aktif hayvanlar gece aydinlatmalarindan etkilenirler Yumurtadan yeni cikan caretta caretta yavrulari sahil isiklarindan etkilenmekte ve denize ulasamamaktadir Kuslar Goc eden kuslar deniz feneri ve gokdelenlerin isiklarinin etrafinda donmeye baslarlar Bazen yorulup duserler bazen binaya carpip olurler Ekim 1954 te Water Robins Havaalaninda Georgia ABD 50 000 kus bu sekilde olmustur Baliklar Fazla isik alan baliklarda hareketlilik fazlalasmaktadir Alinan enerji buyume yerine hareketlilikte kullanilir Alabaliklarin fazla isikta yumurta kalitesi ve yumurtlama devresi degismektedir Bitkiler Bitkilerin ciceklenme ve buyume doneminde isigin suresi acisi ve miktari onemlidir Sadece fotosentezde degil farkli gelisim duzenlerini belirler Fazla isik bitkilerde sekil bozulmalari sap kalinlasmasi bogum aralarinin kisalmasi hucre ceperinin kalinlasmasi dallanmanin artmasi ve fizyolojik klorofilde azalma tuz orani artisi solunum artisi terleme artisi erken ciceklenme bozulmalarina neden olur Kumes hayvanlari ve zirai urunler Sun i aydinlatma ispanak ve pirincte fizyolojik bozulmaya neden olur Fazla isik kanatlilarda tuy yolma ve kanibalizme neden olur Isik kirliligi insanlarda oldugu gibi hayvanlar icin de kanser sebebidir Isik kirliligin insana etkisi Insanlara etkisi Fazla gece aydinlatmasi evlerden iceri sizmakta uykusuzluga sebep olmaktadir Uyurken isiga muhatap olunmasi durumunda melatonin hormonu salgilanmaz bu nedenler olusmayan Ostrojen hormonu kadinlarda meme kanserine neden olur Isik yogunluk ve siddetindeki degisiklikler SAD rahatsizligina neden olur Aydinlik ortamda uyumanin miyopluga neden olabilmektedir Yayalara etkisi Duzensiz yerlestirilen lambalar ve asiri isik yayalarin gozlerini kamastirir Tasimaciliga etkisi Orta refujde isik kesici onlemler alinmadigi durumlarda sabah ve aksam gunesi ile gece far isigi suruculeri olumsuz etkilemektedir Astronomik gozlemlere etkisi Gece isik kirliligine ugrayan gokyuzunde olusan bulanikliktan dolayi saglikli gozlemler yapilamaz OnlemlerTeknik onlemler Bina dis cephe malzemeleri gece ve gunduz isigi yansitmayan unsurlardan secilmeli Aydinlatmalarda her tarafa isik sacan kuresel lambalar yerine hedef alani aydinlatan gokyuzune isik gondermeyen armaturler kullanilmali Guvenlik amaciyla asiri aydinlatma yerine hareket sensorlu sistem kullanilmalidir Reklam aydinlatmalari yukaridan asagiya dogru olmali vitrin isiklari gece yarisindan sonra otomatik kapanmalidir Sodyum buharli lambalar enerji verimliligi ve sari isigindan dolayi tercih edilmelidir Planlama onlemleri Yeni sehir alanlari kurulmadan alinacak onlemlerdir Aydinlatmanin verimli saglikli ve cevreye rahatsizlik vermeyecek sekilde planlanmasi gerekir Uluslararasi standartlar ve oneriler takip edilmelidir Egitim onlemleri Okullarda ogrencilerin ve medya yoluyla halkin konu hakkinda bilinclendirilmesi gerekir Yasal onlemler Dis aydinlatma yonetmeligi hazirlanmalidir Yonetmelik dis aydinlatmada lambalarin fotometrik ve teknik ozelliklerini konumu ve tesisat durumunu belirlemelidir Rasathaneler ve dogal alanlar yasa ile isik kirliliginden korunmalidir Biyolojik onlemler Yansimanin fazla oldugu su kenarlar ve yol cevrelerine bitkilendirme yapilarak onleme yapilabilir Sehir ici yollarda orta refuj agaclandirilarak isik kirliligi ve far parlamalari azaltilmalidir Kaynakca a b c d e Demircioglu Yildiz Nalan Yilmaz Hasan Ataturk Universitesi Ziraat Fakultesi Dergisi ss 117 123 17 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Eylul 2019 KOCER Prof Dr Dursun 2017 dergipark org tr 17 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Eylul 2019 pldturkiye com 2013 23 Haziran 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Eylul 2019 listelist com 2016 14 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Eylul 2019