Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I. Béla (d. ? - ö. 1063), 1060-1063 yılları arasında Macaristan kralı.
| I. Béla | |
|---|---|
 Béla’nın Ópusztaszer Ulusal Miras Parkındaki büstü. | |
| Macaristan Krallığının Kralı | |
| Hüküm süresi | 1060-1063 |
| Önce gelen | I. András |
| Sonra gelen | Solomon |
| Doğum | 1015 sonrası-1020 öncesi |
| Ölüm | 1063 Devín yakınları |
| Defin | Szekszárd Manastırı |
| Eş(ler)i | Polonyalı Richeza |
| Çocuk(lar)ı | I. Géza, I. Ladislaus, Lampert, Sophia, Euphemia, Helena |
| Hanedan | Árpád Hanedanı |
| Babası | Vazul |
Babası Vazul, annesi ise Tátony aşiretine mensup bir kadındır. 1015 ile 1020 arasında doğduğu düşünülmektedir. Babası Vazul, Macaristan Büyük Prensi Taksony’nin torunudur. Vazul, kuzeni Kral I. István döneminde Nitra Dükü olarak krallıkta önemli bir konumdaydı. 1031 yılı Kral I. István’ın hayattaki tek oğlu ve tahtın varisi olan Imre’nin beklenmedik ölümüyle üyeleri içerisinde Vazul taht için en önemli aday konumdaydı. Ancak I. István, kuzeni Vazul’un pagan inançlara sahip olması nedeniyle onu varis olarak atamayıp, onun yerine kız kardeşinin Venedik Doju Otto Orseolo ile evliliğinden olan yeğeni Peter’i varisi ilan etti. Bir süre sonra I. István’a düzenlenen başarısız suikastte rolü olduğu iddiasıyla Vazul gözleri oyularak işkenceyle öldürüldü.
I. István tarafından krallık topraklarından sürgünle cezalandırılmaları üzerine Béla’da, kardeşleri Levente ve András ile birlikte Bohemya Dükü Oldřich’e sığındı. Burada o sırada kendisi de sürgünde gözetim hayatı yaşayan Polonya Kralı II. Mieszko ile tanıştılar. Miezko 1032’de Polonya’ya dönerken Béla ve kardeşlerini de yanında götürerek onlara iyi yaşam koşulları sağladı. Polonya’da halihazırda yaşanan kaos ortamı, 1034’de Mieszko’nun ölümüyle pagan isyanlarının daha da yoğunlaşmasına sebep olmuştu. Hatta Büyük Polonya’da soylulara ve din adamlarına karşı başlayan pagan isyanı nedeniyle II. Mieszko'nun tek oğlu ve mirasçısı I. Casimir’de krallığını terk etmek zorunda kalmıştı. Bela’nın bu dönemde Polonya’da mı kaldığı yoksa Bohemya’ya mı gittiği konusu tartışmalıdır. Macar kroniklerinde Bela’nın Slav kökenli pagan Pomeranianlılarla mücadelesi ve isyancıların reisi ile yaptığı düello efsaneleştirilmiştir. Pagan isyanının bastırılmasında önemli rol alan Bela, 1039 yılında II. Miezko’nun kızı ve I. Casimir’in kardeşi olan Adelaide (Richeza) ile evlendi. Kendisi Polonya’da kalırken, kardeşleri Levante ve András’de I. Yaroslav’a sığınmak üzere Kiev’e gittiler.
Bela, Polonya’da iyi bir askeri kariyer yaparken Macaristan’da Peter ve Samuel Aba’nın krallıkları yaşanmış, 1044’de de Peter yeniden kral olmuştu. Ancak Peter’in krallığı Kutsal Roma İmparatoru’nun vasalı olarak yönetmesi ve krallıktaki önemli makamlara Alman ve Latin lordlarını ataması Macar soyluları ile krallıkta hala önemli sayıda olan pagan halkı rahatsız etmişti. Kardeşleri Levente ile I. András’in Macar soylularınca yaşadıkları Kiev’den krallığa davet edilmeleri ve 1046’da yaşanan Vata pagan ayaklanması akabinde kardeşi I. András yeni Macar kralı olmuştu.
I. András hükümdarlığının ilk yıllarında Kutsal Roma İmparatorluğunun krallığı üzerindeki etkisini kırmaya çalıştı. 1047’de kardeşi Levante’nin ölmesi nedeniyle, iyi bir askeri eğitim gören Polonya’daki kardeşi Béla’yı çağırarak ona Nitra ve Bihar bölgelerinin içerisinde olduğu krallığın üçte birini geniş yönetici ayrıcalıklarıyla Dük sıfatıyla yönetmesini sağladı. Kutsal Roma İmparatoru III. Heinrich’in 1050 ve 1052 yıllarında Macaristan’a düzenlediği seferlerin püskürtülmesinde kardeşi I. András’ın yanında yer aldı. Kral, kardeşiyle ilişkileri iyi bir temelde sürmekteyken 1053 yılında I. András’ın oğlu Solomon’un dünyaya gelmesi bu ilişkinin geleceğini bozmaya başlamıştı. 1057 yılında Kral I. András’ın oğlu Solomon’a taç giydirilerek varisi olarak ilan etmesi kardeşiyle olan ilişkisinde kırılma noktasını oluşturdu. Efsaneleşmiş anlatıya göre I. András 1059 yılında kardeşinin niyetini öğrenmek amacıyla onu Tiszavárkony’e davet etti. Burada kardeşi kendisinden krallık tacı ile ülkenin savunuculuğunu temsil eden kılıç arasında seçim yapmasını istemiş, Bela’da kılıcı seçmişti. Kılıç seçimini yaparak tahtta niyetinin olmadığını gösterse de kendisini endişeden kurtaramadı. Krallıktaki hakkı için ailesiyle birlikte aceleyle Polonya’ya giderek burada II. Bolesław’dan askeri yardım istedi. Bela, Polonya kralından aldığı askeri destekle 1060 yılı sonbaharında Macaristan’a dönerken, I. András’da Almanlar’dan yardım istedi. İki ordu arasındaki savaş Tisa Nehri ’nin doğu bölgesinde yaşandı. Yapılan savaşı kaybeden I. András ağır yaralı olarak Avusturya’ya kaçmak isterken ’da Bela’nın yandaşları tarafından yakalandı ve yetersiz bakım sonucu ’te hayatını kaybetti.
Bela, kardeşinin ölümünden sonra 6 Aralık’ta Székesfehérvár’da taç giyerek Macaristan Kralı oldu. Kral olduktan sonra ülkesinde siyasi ve ekonomik bir dizi reform faaliyetlerinde bulundu. Her köyden iyi konuşan iki ihtiyar erkeği karar almasında yardımcı olması için Kraliyet Konseyi’ne çağırdı. Genişletilmiş konseyiyle finansal konularda önemli reformlarda bulunarak krallığındaki ekonomik bozulmayı önlemeyi başarabildi. Paganların topraklarında güçlenmesini önlediği gibi 1061’deki isyan hareketlerini de kısa sürede bastırdı. Bela ülkesinde huzuru tekrar sağlarken Kutsal Roma İmparatorluğu ile iyi ilişkiler sürmek istemiş ve barış yapılması için bazı adımlar atmıştı. Ancak 1063 yılı yazında Mainz’de Kutsal Roma İmparatorluğu prenslerinin katılımıyla gerçekleşen İmparatorluk Diyeti (Meclisi)’nde Béla’ya karşı harekete geçilerek Macar tahtına Solomon’un oturtulması kararlaştırıldı. Béla, Alman ilerleyişine karşı hazırlık yaptığı sırada Dömös’deki malikanesinde tahtının kubbesinin üstüne kazaen ya da sabotaj sebebiyle düşmesi sonucunda ağır yaralandı. Buna rağmen ordusunun başında olabilmek için sedyeyle Moson’a gittiği sırada 11 Eylül 1063’de Devín’deki Kinizsa Deresi civarında hayatını kaybetti. Cenazesi Szekszárd’da inşa ettirdiği manastırda defnedildi.
Kaynakça
- ^ Kosztolnyik, Z. J. "Dynastic Intrigues and Domestic Realities during the Reigns of Andrew I and Bela I", Hungarian Studies Review, Vol:XXVIII, Yıl:2001. URL: http://epa.oszk.hu/00000/00010/00035/pdf/HSR_2001_1-2_093-108.pdf 25 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-09-05
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
I Bela d o 1063 1060 1063 yillari arasinda Macaristan krali I BelaBela nin opusztaszer Ulusal Miras Parkindaki bustu Macaristan Kralliginin KraliHukum suresi1060 1063Once gelenI AndrasSonra gelenSolomonDogum1015 sonrasi 1020 oncesiOlum1063 Devin yakinlariDefinSzekszard ManastiriEs ler iPolonyali RichezaCocuk lar iI Geza I Ladislaus Lampert Sophia Euphemia HelenaHanedanArpad HanedaniBabasiVazul Babasi Vazul annesi ise Tatony asiretine mensup bir kadindir 1015 ile 1020 arasinda dogdugu dusunulmektedir Babasi Vazul Macaristan Buyuk Prensi Taksony nin torunudur Vazul kuzeni Kral I Istvan doneminde Nitra Duku olarak krallikta onemli bir konumdaydi 1031 yili Kral I Istvan in hayattaki tek oglu ve tahtin varisi olan Imre nin beklenmedik olumuyle uyeleri icerisinde Vazul taht icin en onemli aday konumdaydi Ancak I Istvan kuzeni Vazul un pagan inanclara sahip olmasi nedeniyle onu varis olarak atamayip onun yerine kiz kardesinin Venedik Doju Otto Orseolo ile evliliginden olan yegeni Peter i varisi ilan etti Bir sure sonra I Istvan a duzenlenen basarisiz suikastte rolu oldugu iddiasiyla Vazul gozleri oyularak iskenceyle olduruldu I Istvan tarafindan krallik topraklarindan surgunle cezalandirilmalari uzerine Bela da kardesleri Levente ve Andras ile birlikte Bohemya Duku Oldrich e sigindi Burada o sirada kendisi de surgunde gozetim hayati yasayan Polonya Krali II Mieszko ile tanistilar Miezko 1032 de Polonya ya donerken Bela ve kardeslerini de yaninda goturerek onlara iyi yasam kosullari sagladi Polonya da halihazirda yasanan kaos ortami 1034 de Mieszko nun olumuyle pagan isyanlarinin daha da yogunlasmasina sebep olmustu Hatta Buyuk Polonya da soylulara ve din adamlarina karsi baslayan pagan isyani nedeniyle II Mieszko nun tek oglu ve mirascisi I Casimir de kralligini terk etmek zorunda kalmisti Bela nin bu donemde Polonya da mi kaldigi yoksa Bohemya ya mi gittigi konusu tartismalidir Macar kroniklerinde Bela nin Slav kokenli pagan Pomeranianlilarla mucadelesi ve isyancilarin reisi ile yaptigi duello efsanelestirilmistir Pagan isyaninin bastirilmasinda onemli rol alan Bela 1039 yilinda II Miezko nun kizi ve I Casimir in kardesi olan Adelaide Richeza ile evlendi Kendisi Polonya da kalirken kardesleri Levante ve Andras de I Yaroslav a siginmak uzere Kiev e gittiler Bela Polonya da iyi bir askeri kariyer yaparken Macaristan da Peter ve Samuel Aba nin kralliklari yasanmis 1044 de de Peter yeniden kral olmustu Ancak Peter in kralligi Kutsal Roma Imparatoru nun vasali olarak yonetmesi ve kralliktaki onemli makamlara Alman ve Latin lordlarini atamasi Macar soylulari ile krallikta hala onemli sayida olan pagan halki rahatsiz etmisti Kardesleri Levente ile I Andras in Macar soylularinca yasadiklari Kiev den kralliga davet edilmeleri ve 1046 da yasanan Vata pagan ayaklanmasi akabinde kardesi I Andras yeni Macar krali olmustu I Andras hukumdarliginin ilk yillarinda Kutsal Roma Imparatorlugunun kralligi uzerindeki etkisini kirmaya calisti 1047 de kardesi Levante nin olmesi nedeniyle iyi bir askeri egitim goren Polonya daki kardesi Bela yi cagirarak ona Nitra ve Bihar bolgelerinin icerisinde oldugu kralligin ucte birini genis yonetici ayricaliklariyla Duk sifatiyla yonetmesini sagladi Kutsal Roma Imparatoru III Heinrich in 1050 ve 1052 yillarinda Macaristan a duzenledigi seferlerin puskurtulmesinde kardesi I Andras in yaninda yer aldi Kral kardesiyle iliskileri iyi bir temelde surmekteyken 1053 yilinda I Andras in oglu Solomon un dunyaya gelmesi bu iliskinin gelecegini bozmaya baslamisti 1057 yilinda Kral I Andras in oglu Solomon a tac giydirilerek varisi olarak ilan etmesi kardesiyle olan iliskisinde kirilma noktasini olusturdu Efsanelesmis anlatiya gore I Andras 1059 yilinda kardesinin niyetini ogrenmek amaciyla onu Tiszavarkony e davet etti Burada kardesi kendisinden krallik taci ile ulkenin savunuculugunu temsil eden kilic arasinda secim yapmasini istemis Bela da kilici secmisti Kilic secimini yaparak tahtta niyetinin olmadigini gosterse de kendisini endiseden kurtaramadi Kralliktaki hakki icin ailesiyle birlikte aceleyle Polonya ya giderek burada II Boleslaw dan askeri yardim istedi Bela Polonya kralindan aldigi askeri destekle 1060 yili sonbaharinda Macaristan a donerken I Andras da Almanlar dan yardim istedi Iki ordu arasindaki savas Tisa Nehri nin dogu bolgesinde yasandi Yapilan savasi kaybeden I Andras agir yarali olarak Avusturya ya kacmak isterken da Bela nin yandaslari tarafindan yakalandi ve yetersiz bakim sonucu te hayatini kaybetti Bela kardesinin olumunden sonra 6 Aralik ta Szekesfehervar da tac giyerek Macaristan Krali oldu Kral olduktan sonra ulkesinde siyasi ve ekonomik bir dizi reform faaliyetlerinde bulundu Her koyden iyi konusan iki ihtiyar erkegi karar almasinda yardimci olmasi icin Kraliyet Konseyi ne cagirdi Genisletilmis konseyiyle finansal konularda onemli reformlarda bulunarak kralligindaki ekonomik bozulmayi onlemeyi basarabildi Paganlarin topraklarinda guclenmesini onledigi gibi 1061 deki isyan hareketlerini de kisa surede bastirdi Bela ulkesinde huzuru tekrar saglarken Kutsal Roma Imparatorlugu ile iyi iliskiler surmek istemis ve baris yapilmasi icin bazi adimlar atmisti Ancak 1063 yili yazinda Mainz de Kutsal Roma Imparatorlugu prenslerinin katilimiyla gerceklesen Imparatorluk Diyeti Meclisi nde Bela ya karsi harekete gecilerek Macar tahtina Solomon un oturtulmasi kararlastirildi Bela Alman ilerleyisine karsi hazirlik yaptigi sirada Domos deki malikanesinde tahtinin kubbesinin ustune kazaen ya da sabotaj sebebiyle dusmesi sonucunda agir yaralandi Buna ragmen ordusunun basinda olabilmek icin sedyeyle Moson a gittigi sirada 11 Eylul 1063 de Devin deki Kinizsa Deresi civarinda hayatini kaybetti Cenazesi Szekszard da insa ettirdigi manastirda defnedildi Kaynakca Kosztolnyik Z J Dynastic Intrigues and Domestic Realities during the Reigns of Andrew I and Bela I Hungarian Studies Review Vol XXVIII Yil 2001 URL http epa oszk hu 00000 00010 00035 pdf HSR 2001 1 2 093 108 pdf 25 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 09 05