Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ibıray (İbrahim) Altınsarin (d. 20 Ekim 1841 - ö. 17 Temmuz 1889), Kazak (Kazakça: Ыбырай Алтынсарин; Rusça: Ибрай Алтынсарин) eğitimci, dilbilimci, yazar.
| Ibıray Altınsarin | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 20 Ekim 1841 Kostanay, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 17 Temmuz 1889 (47 yaşında) Kostanay, Rus İmparatorluğu |
| Meslek | Eğitimci, Yazar |
| Milliyet | Kazak |
| Dönem | 19.yüzyıl |
Çağdaş Kazak edebiyatının kurucusu olarak tanınır. Yazılı Kazak Edebiyatının Kiril alfabesi ile yazılmış ilk örneklerini yazmıştır. Kazak Türkçesinin ilk edebi eseri olan “Qazaq Qrestomatyası" (Kazak Antolojisi) (1879) onun eseridir. Yazdığı gramer kitabıyla da Kazak Türkçesine ait ilk gramer çalışmasını yapmıştır. Arap alfabesi ile yazılmış Kazakça eseri ve Rusça yazılmış eserleri de vardır. Rus klasiklerini Kazakçaya çevirmiştir. Eserlerinin büyük çoğunluğunun çocuklara yönelik olması nedeniyle Kazak çocuk edebiyatının atası olarak tanınır.
Hayatını Kazak halkının eğitimine adayan Altinsarin, Orenburg ve Torgay illeri başta olmak üzere tüm Kazak topraklarında okullar açmış ve Rus eğitim sistemini Kazak çocuklarına uygulamıştır. Çiftçilikle geçinen halkına çağdaş tarımın yöntem ve usullerini öğretmek için çaba harcamıştır.
Hayatı
1841’de Torgay bölgesi Nikoloyevsk ilçesi Arakaragay kasabasında(günümüzdeki Kostanay bölgesi, Zatobol köyünde dünyaya geldi. Babası eğitim almamış bir köy imamı idi. Üç yaşında yetim kaldı ve tanınmış bir Kazak beyi olan dedesi Balkoja Janbırşin tarafından büyütüldü. Üç yıl kadar molladan eğitim aldıktan sonra Kazak çocuklarının okutulup tercüman olması için Ruslar tarafından açılan bir okula devam etti. Rus, Tatar, Arap ve Fars dillerini öğrendi.
1857’de okuldan mezun olduktan sonra tercüman olarak görev yaptı. 1859'da dedesinin yakın dostu ve Orenburg Sınır Komisyonu başkanı olan tanınmış doğu bilimci Vasiliy Vasilyeviç Grigoryev'in tercümanlığına başladı; bu sırada onun zengin kütüphanesinden yararlanma imkânı buldu. Puşkin’den başlayıp Tolstoy’a kadar Rus edebiyatı klasiklerini, Batı edebiyatı klasiklerinden Shakespeare, Goethe, Byron gibi yazarların eserlerini okuyarak kendini geliştirdi. Aynı dönemde doğu edebiyatıyla da tanıştı. Kazak tarihini, dilini, edebiyatını ve halk kültürünü araştırıp bu yönde yeni malzemeler topladı. Bu görevi sırasında Kazan Üniversitesinin profesörü misyoner Nikolay İvanoviç İlminskiy ile tanıştı. Her akşam onun evine giderek anlamadığı Rusça kelimeleri ondan öğrendi. Grigoryev, Altınsarin ile İlminski’nin her akşam çalıştıklarını duyunca Altınsarin’i gündüz işlerinden de serbest bırakıp İlminski ile sürekli olarak çalışmasına imkân sağladı. İki sene Ilminski ile birlikte çalıştılar. Altinsarin, hayatının geri kalanında kendini eğitim hizmetine adadı ve bu hizmeti boyunca Ilminski ile sıkı ilişkisini sürdürdü ancak onun misyonerlik faaliyetlerine katılmadı ve karşı çıktı.
1860 yılında Kazak çocuklarının okuyacağı okulların açılmasına izin verilmesiyle birlikte Altınsarin, Torgay şehrinde bu okulu açmak için işe koyuldu. Halktan ve yöneticilerden yeterince destek alamayınca köy köy dolaşarak destek topladı. Bir yandan da tercümanlık görevine devam ediyor ve dört öğrenciye kendi evinde ders veriyordu. Okul, 8 Ocak 1864’te açıldı. Halktan toplanan yardımlarla okulun yanına bir de yurt açıldı.
Eğitim çalışmaları devam ederken halk içinde şiir, hikâye, kıssa, destan gibi sözlü edebiyata ait olan malzemeyi derleyip yazıya geçirmek için yoğun çaba harcadı. 1874 yılında açılan Coğrafya Enstitüsünün Orenburg bölümüne atandı.
Kazakların yerleşik hayat geçmeleri gereğini görerek erkek çocuklarının marangozluğu, demir ustalığını ve diğer işleri; kız çocuklarının ise, iç giyim, elbise dikme, örgü örme, halı dokuma, at kılından kemer yapma gibi işleri öğrenebileceği okulların açılması için çalışmalar yürüttü.
1879 yılında Torgay’daki okullara müfettiş oldu. Bu görev ona istediği okulları açma fırsatı verdi. Torgay ve civarına liseler açarak her lise için kütüphane kurdu. Torgay’ın bütün kazalarına yatılı kız okulları açılması için çaba harcadı. Onun isteği ile 1891’de Torgay’da, 1893’te Kostanay’da, 1895’te Karabutak’ta ve 1896 yılında Aktöbe’de yeni kız okulları açıldı. Açılan okullar için yeni türde kitapların basılması gerektiğini düşünerek Rus ve Batı edebiyatından çocuk edebiyatına ait eserleri inceleyip yeni eserler yazdı; böylece Kazak çocuk edebiyatının temelini attı.
1883 yılında “Qazaq Gazeti” adıyla ilk günlük Kazak gazetesini çıkardı. Gazete, Rusça ve Kazak Türkçesiyle 45x35 cm formatında 8 sayfadır. İlk dört sayfası Kazak Türkçesi, son dört sayfası ise onun Rusça çevirisidir.
Kendisi Orenburg'a taşınmak yerine Torgay'da yaşamayı sürüdüren Altinsarin, Kostanay halkının yerleşik hayata geçmesi için çaba harcadı. Tobıl ırmağının kıyısındaki Arkarağay’da yaptığı evde hayatının sonuna kadar yaşadı. 17 Temmuz 1889'da hayatını kaybetti. 1991'de Kostanay'da bir anıt mezar yapılmıştır.
Ölümünden sonra Ilminski, Alltınsarin’in mektupları ve resmî yazılarını Orenburg ve Torgay şehirlerini dolaşarak araştırmış ve 1891 yılında Kazan’da "Altınsarin Hakkında Hatıralar" adlı kitabını yayımlamıştır.
Eserleri
- Kırgızca (Kazakça) Okuma Kitabı
- Kazaklara Rusçayı Öğretmenin Temel Kuralı
- Müslümanlığın Temeli – (İslâm’ın Şartları)
- Orenburg Bölgesi Kazaklarının Ölen Adamı Gömme ve Ona Yemek Verme Geleneği Üzerine Deneme ve Orenburg Bölgesi Kazaklarının Dünür Olma, Kız Alma ve Düğün Yapma Geleneği Üzerine Deneme
- Kazak Gazetesi
- Altınsarin’in Yazdığı Mektuplar
Kaynakça
- ^ a b c d e "Ekrem Ayan, Kazak Bozkırında İlk Öğretmen- Ibıray Altinsarin, The Journal of Academic Social Science Studies, Cilt 6 Sayı 5, Mayıs 2013" (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2015. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "ekrem" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ Sinan Akgül, 18. ve 19. Yüzyıllarda İlminski’nin Eğitim Çalışmaları Bağlamında Kazakistan’ın Milli Eğitim Politikası ve Ibıray Altinsarin, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 4, Sonbahar 2009
- ^ a b "Ekrem Ayan, Ibıray Altınsarin ve Nikolay İvanoviç İlminski'nin Kazak Eğitim Sisteminde Etkileri, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 3/7, Sonbahar 2008" (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2015.
- ^ . 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ibiray Ibrahim Altinsarin d 20 Ekim 1841 o 17 Temmuz 1889 Kazak Kazakca Ybyraj Altynsarin Rusca Ibraj Altynsarin egitimci dilbilimci yazar Ibiray AltinsarinDogum20 Ekim 1841 1841 10 20 Kostanay Rus ImparatorluguOlum17 Temmuz 1889 47 yasinda Kostanay Rus ImparatorluguMeslekEgitimci YazarMilliyetKazakDonem19 yuzyil Cagdas Kazak edebiyatinin kurucusu olarak taninir Yazili Kazak Edebiyatinin Kiril alfabesi ile yazilmis ilk orneklerini yazmistir Kazak Turkcesinin ilk edebi eseri olan Qazaq Qrestomatyasi Kazak Antolojisi 1879 onun eseridir Yazdigi gramer kitabiyla da Kazak Turkcesine ait ilk gramer calismasini yapmistir Arap alfabesi ile yazilmis Kazakca eseri ve Rusca yazilmis eserleri de vardir Rus klasiklerini Kazakcaya cevirmistir Eserlerinin buyuk cogunlugunun cocuklara yonelik olmasi nedeniyle Kazak cocuk edebiyatinin atasi olarak taninir Hayatini Kazak halkinin egitimine adayan Altinsarin Orenburg ve Torgay illeri basta olmak uzere tum Kazak topraklarinda okullar acmis ve Rus egitim sistemini Kazak cocuklarina uygulamistir Ciftcilikle gecinen halkina cagdas tarimin yontem ve usullerini ogretmek icin caba harcamistir Hayati1841 de Torgay bolgesi Nikoloyevsk ilcesi Arakaragay kasabasinda gunumuzdeki Kostanay bolgesi Zatobol koyunde dunyaya geldi Babasi egitim almamis bir koy imami idi Uc yasinda yetim kaldi ve taninmis bir Kazak beyi olan dedesi Balkoja Janbirsin tarafindan buyutuldu Uc yil kadar molladan egitim aldiktan sonra Kazak cocuklarinin okutulup tercuman olmasi icin Ruslar tarafindan acilan bir okula devam etti Rus Tatar Arap ve Fars dillerini ogrendi 1857 de okuldan mezun olduktan sonra tercuman olarak gorev yapti 1859 da dedesinin yakin dostu ve Orenburg Sinir Komisyonu baskani olan taninmis dogu bilimci Vasiliy Vasilyevic Grigoryev in tercumanligina basladi bu sirada onun zengin kutuphanesinden yararlanma imkani buldu Puskin den baslayip Tolstoy a kadar Rus edebiyati klasiklerini Bati edebiyati klasiklerinden Shakespeare Goethe Byron gibi yazarlarin eserlerini okuyarak kendini gelistirdi Ayni donemde dogu edebiyatiyla da tanisti Kazak tarihini dilini edebiyatini ve halk kulturunu arastirip bu yonde yeni malzemeler topladi Bu gorevi sirasinda Kazan Universitesinin profesoru misyoner Nikolay Ivanovic Ilminskiy ile tanisti Her aksam onun evine giderek anlamadigi Rusca kelimeleri ondan ogrendi Grigoryev Altinsarin ile Ilminski nin her aksam calistiklarini duyunca Altinsarin i gunduz islerinden de serbest birakip Ilminski ile surekli olarak calismasina imkan sagladi Iki sene Ilminski ile birlikte calistilar Altinsarin hayatinin geri kalaninda kendini egitim hizmetine adadi ve bu hizmeti boyunca Ilminski ile siki iliskisini surdurdu ancak onun misyonerlik faaliyetlerine katilmadi ve karsi cikti 1860 yilinda Kazak cocuklarinin okuyacagi okullarin acilmasina izin verilmesiyle birlikte Altinsarin Torgay sehrinde bu okulu acmak icin ise koyuldu Halktan ve yoneticilerden yeterince destek alamayinca koy koy dolasarak destek topladi Bir yandan da tercumanlik gorevine devam ediyor ve dort ogrenciye kendi evinde ders veriyordu Okul 8 Ocak 1864 te acildi Halktan toplanan yardimlarla okulun yanina bir de yurt acildi Egitim calismalari devam ederken halk icinde siir hikaye kissa destan gibi sozlu edebiyata ait olan malzemeyi derleyip yaziya gecirmek icin yogun caba harcadi 1874 yilinda acilan Cografya Enstitusunun Orenburg bolumune atandi Kazaklarin yerlesik hayat gecmeleri geregini gorerek erkek cocuklarinin marangozlugu demir ustaligini ve diger isleri kiz cocuklarinin ise ic giyim elbise dikme orgu orme hali dokuma at kilindan kemer yapma gibi isleri ogrenebilecegi okullarin acilmasi icin calismalar yuruttu 1879 yilinda Torgay daki okullara mufettis oldu Bu gorev ona istedigi okullari acma firsati verdi Torgay ve civarina liseler acarak her lise icin kutuphane kurdu Torgay in butun kazalarina yatili kiz okullari acilmasi icin caba harcadi Onun istegi ile 1891 de Torgay da 1893 te Kostanay da 1895 te Karabutak ta ve 1896 yilinda Aktobe de yeni kiz okullari acildi Acilan okullar icin yeni turde kitaplarin basilmasi gerektigini dusunerek Rus ve Bati edebiyatindan cocuk edebiyatina ait eserleri inceleyip yeni eserler yazdi boylece Kazak cocuk edebiyatinin temelini atti 1883 yilinda Qazaq Gazeti adiyla ilk gunluk Kazak gazetesini cikardi Gazete Rusca ve Kazak Turkcesiyle 45x35 cm formatinda 8 sayfadir Ilk dort sayfasi Kazak Turkcesi son dort sayfasi ise onun Rusca cevirisidir Kendisi Orenburg a tasinmak yerine Torgay da yasamayi suruduren Altinsarin Kostanay halkinin yerlesik hayata gecmesi icin caba harcadi Tobil irmaginin kiyisindaki Arkaragay da yaptigi evde hayatinin sonuna kadar yasadi 17 Temmuz 1889 da hayatini kaybetti 1991 de Kostanay da bir anit mezar yapilmistir Olumunden sonra Ilminski Alltinsarin in mektuplari ve resmi yazilarini Orenburg ve Torgay sehirlerini dolasarak arastirmis ve 1891 yilinda Kazan da Altinsarin Hakkinda Hatiralar adli kitabini yayimlamistir EserleriKirgizca Kazakca Okuma Kitabi Kazaklara Ruscayi Ogretmenin Temel Kurali Muslumanligin Temeli Islam in Sartlari Orenburg Bolgesi Kazaklarinin Olen Adami Gomme ve Ona Yemek Verme Gelenegi Uzerine Deneme ve Orenburg Bolgesi Kazaklarinin Dunur Olma Kiz Alma ve Dugun Yapma Gelenegi Uzerine Deneme Kazak Gazetesi Altinsarin in Yazdigi MektuplarKaynakca a b c d e Ekrem Ayan Kazak Bozkirinda Ilk Ogretmen Ibiray Altinsarin The Journal of Academic Social Science Studies Cilt 6 Sayi 5 Mayis 2013 PDF 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Mart 2015 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi ekrem adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme Sinan Akgul 18 ve 19 Yuzyillarda Ilminski nin Egitim Calismalari Baglaminda Kazakistan in Milli Egitim Politikasi ve Ibiray Altinsarin Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi Sayi 4 Sonbahar 2009 a b Ekrem Ayan Ibiray Altinsarin ve Nikolay Ivanovic Ilminski nin Kazak Egitim Sisteminde Etkileri Turkish Studies International Periodical For the Languages Literature and History of Turkish or Turkic Cilt 3 7 Sonbahar 2008 PDF 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Mart 2015 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mart 2015