Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kadeh, içki içmeye yarayan bardaklara ve kimi kutsal ayinlerde kullanılan ayaklı kaba verilen isim.
İçinde sunulan içkinin türüne göre farklı şekiller ve "şarap kadehi", "rakı kadehi" gibi adlar alır.
Etimoloji
Arapça "içki tası, bardak" anlamındaki "kadah" sözcüğünden gelir.Edib Ahmed'in Atabetü'l-Hakayık eserinde geçen "kadahka sunup zahr kata" (kadehi uzatıp zehir katar) ifadesi en eski kullanım örneği olarak tespit edilmiştir.
Türkçede geçmişte "sıvı içmeye yarayan kap" anlamında "ayak" kelimesi kullanılmıştır. Ayak kelimesinin "avuç içi" anlamına gelen aya kelimesinden +ak eki ile türemiş olduğu düşünülür. Türkçede içki bardağı anlamında "suğrak, dolu, kanya, piyale" gibi birçok başka sözcük de kullanılmıştır.
Geçmişi
Su, bira ve şarap tarih boyunca hem günlük hayatta yer alan, hem de tanrılara sunulan kutsal içeceklerdi. Bira ve şarap gibi sıvıları barındıran kaplar her zaman özel formlarda yapılmıştır. Eski Çağ'da , depas ve kadehler içki içmek amacıyla kullanılan kaplar idi. Hellen ve Roma Döneminde günlük yaşamda genellikle su veya şarabın servisi ve içiminde pişmiş topraktan üretilmiş kaplar kullanıldı. Bununla birlikte, statü ve zenginlik sembolü olarak kabul edilebilecek altın, gümüş ve bronz gibi değerli metallerden üretilmiş kaplar da mevcuttu. Roma döneminde camdan üretilmiş kadehler de kullanılmıştır. Camı bir şarap kabı olarak kullanma fikri Eski Mısır ve Mezopotamya'da mevcuttu ancak cam içecek gereçleri yapım Fenikeliler tarafından M.Ö. 200'de icat edilen cam üfleme borusunun yaygınlaşması ile gelişti. Disk şeklindeki ayaklı kadehler M.S 4. yüzyılda yaygın görülen genel formlar arasındaydı ve M.S 6.-7. yüzyıla kadar kullanılmıştı.
Türk dünyasının farklı coğrafyalarında gerçekleştirilen kazılarda gerek ağaçtan yapılmış ve üzerleri sırlanmış fincan ve kadehler, gerekse boyanarak nakışlanmış, sırlanmış yahut boyanmamış olanlar bulunuyordu. Çin'den gelen ve XI. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud'un ifadesiyle "çelin ayak" denilen içki kadehleri de Türkler tarafından tercih ediliyordu. Kulplu ve kulpsuz olanları vardır. Ant merasimlerinde, düğünlerde, toylarda, cenaze merasimlerinde devlet törenlerinde kullanılan kadehler mevcuttur. Temiz kadeh ve kâseler konukseverliğin; büyük olanlar zenginliğin ve varlığın; altın olanlar hakanlığın, hâkimiyetin sembolü olarak kabul edilirdi.
Kadeh türleri
- Şarap kadehi, çanak ve uzun bir ayak olmak üzere iki bölümden oluşur. Soğuk servis edilmiş şarabı elin ısısıyla ısıtmadan içmeye imkan tanımak ve çanak kısmında parmak izi bırakmadan tutmayı sağlamak üzere şarap kadehlerinin uzun bir ayağı vardır. Şarabın aromasını ağıza ve buruna yönlendirmek ve yaymak için genel bir kural olarak, şarap kadehlerinin üst bölümleri yukarıya doğru hafifçe daralan çanak şekilli bir yapıdadır. Çanak kısmı, şarabı havalandırarak aromasının tamamen ortaya çıkarmak için dökmeden şarabı çevirecek kadar bir boşluk olacak hacimdedir. 1950'li yıllardan itibaren şarabın yapıldığı üzüm türüne göre farklı şekillerde üretilmektedir.
- Rakı kadehi, rakı içmek için üretilmiş özel bir kadehtir. Rakının anason aromasının etrafa dağılıp kaybolmamasını sağlamak üzere dar ağızlıdır ve camdan üretilir. Rakı, günümüzde suyla karıştırılarak tüketilmekte olduğundan rakı kadehi, rakının suyla karıştığında gerekli hacme karşılık olacak uzunlukta üretilir. Bir duble rakı ve su konulduğunda üzerinde birkaç santim boşluk kalacak kadar uzundur; içenlerin damaklarından önce burunlarında anasonu hissetmesini sağlar. Ağzının dar olması, hava ile temasa eden yüzeyin küçük olmasını, böylece soğuk içilmesi tercih edilen rakının ısınma süresini düşürmeye de yarar. Cam ısıyı hızlı iletmediğinden, camdan üretilmiş olması da rakının soğuk içilmesini mümkün kılar.
- Viski kadehi, viski içmek tüketicilerin tercihine göre farklı şekillerde üretilir. 17. yüzyılda kullanılmaya başlanan geleneksel İskoç içki kâsesi quaich, iki kulplu bir kâsedir. Ağır bir tabana sahip, kalın, kısa ve silindirik tumbler, dünyada en yaygın kullanılan viski kadehlerindedir. Lale şeklindeki Glencairn bardakları, daralan kısımda aromayı hapseder, açılan ağız kısmı yudumlamayı kolaylaştırır. İçen kişinin kadehi biraz daha aşağıdan tutmasını sağlayan ayaklı lale bardaklar ve benzer şekilde snifter (Brendi bardağı) ile copita stili bardaklar da viski kadehi olarak kullanılır.
Dinî ayinde kullanımı
Kadeh, Hristiyanlık'ta en önemli ayinlerden biri olan Efkaristiya ayini sırasında kullanılan bir objedir. Ayinde kullanılan kadeh, genellikle gümüş ya da altından yapılmıştır. Tören sırasında rahip, sunum kafilesinin getirdiği şarabı kadehe doldurur ve birkaç damla su katar.İsa Mesih olarak konuşur ve kadehi alıp "Bu benim kanımdır" der. Kadehteki şarap, sembolik olarak İsa'nın kanına dönüşür.
Kutal Kase
Türkçede "Kutsal Kâse" olarak adlandırılan ve İsa'nın Son Akşam Yemeği'nde kullandığı iddia edilen kap, yaygın bir inanışa göre havarilerine şarap ikram ettiği bir kadehtir. Yazılı kaynaklarda kabın şekli hakkında bilgi yoktur. Değerli materyallerle kaplı kimi kadehlerin kutsal kâse olduğu iddia edilmiştir.
Kaynakça
- ^ a b . Nişanyan Sözlük. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ a b c d Güner, Galip (2018). "Eski Türkçe Bir Etimoloji Denemesi: Ayak "Kâse, Kadeh". 7 (2). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ . Sadberk Hanım Müzesi web sitesi. 23 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ Eker, Fevziye (2018). "Antikçağ'da Cam Kap Formlarının Kullanımı Üzerine Bir Deneme". 17 (4). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ a b Sunal, Ferhan Egemen (2009). "Geleneğin Beden Bulması: Anonim Tasarım", 2. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ a b . theMagger. 29 Ağustos 2019. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2021.
- ^ . 30 Temmuz 2016. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kadeh icki icmeye yarayan bardaklara ve kimi kutsal ayinlerde kullanilan ayakli kaba verilen isim Sarap kadehi Icinde sunulan ickinin turune gore farkli sekiller ve sarap kadehi raki kadehi gibi adlar alir EtimolojiArapca icki tasi bardak anlamindaki kadah sozcugunden gelir Edib Ahmed in Atabetu l Hakayik eserinde gecen kadahka sunup zahr kata kadehi uzatip zehir katar ifadesi en eski kullanim ornegi olarak tespit edilmistir Turkcede gecmiste sivi icmeye yarayan kap anlaminda ayak kelimesi kullanilmistir Ayak kelimesinin avuc ici anlamina gelen aya kelimesinden ak eki ile turemis oldugu dusunulur Turkcede icki bardagi anlaminda sugrak dolu kanya piyale gibi bircok baska sozcuk de kullanilmistir GecmisiTek kulplu tankard Su bira ve sarap tarih boyunca hem gunluk hayatta yer alan hem de tanrilara sunulan kutsal iceceklerdi Bira ve sarap gibi sivilari barindiran kaplar her zaman ozel formlarda yapilmistir Eski Cag da depas ve kadehler icki icmek amaciyla kullanilan kaplar idi Hellen ve Roma Doneminde gunluk yasamda genellikle su veya sarabin servisi ve iciminde pismis topraktan uretilmis kaplar kullanildi Bununla birlikte statu ve zenginlik sembolu olarak kabul edilebilecek altin gumus ve bronz gibi degerli metallerden uretilmis kaplar da mevcuttu Roma doneminde camdan uretilmis kadehler de kullanilmistir Cami bir sarap kabi olarak kullanma fikri Eski Misir ve Mezopotamya da mevcuttu ancak cam icecek gerecleri yapim Fenikeliler tarafindan M O 200 de icat edilen cam ufleme borusunun yayginlasmasi ile gelisti Disk seklindeki ayakli kadehler M S 4 yuzyilda yaygin gorulen genel formlar arasindaydi ve M S 6 7 yuzyila kadar kullanilmisti Turk dunyasinin farkli cografyalarinda gerceklestirilen kazilarda gerek agactan yapilmis ve uzerleri sirlanmis fincan ve kadehler gerekse boyanarak nakislanmis sirlanmis yahut boyanmamis olanlar bulunuyordu Cin den gelen ve XI yuzyilda Kasgarli Mahmud un ifadesiyle celin ayak denilen icki kadehleri de Turkler tarafindan tercih ediliyordu Kulplu ve kulpsuz olanlari vardir Ant merasimlerinde dugunlerde toylarda cenaze merasimlerinde devlet torenlerinde kullanilan kadehler mevcuttur Temiz kadeh ve kaseler konukseverligin buyuk olanlar zenginligin ve varligin altin olanlar hakanligin hakimiyetin sembolu olarak kabul edilirdi Kadeh turleriSarap kadehi canak ve uzun bir ayak olmak uzere iki bolumden olusur Soguk servis edilmis sarabi elin isisiyla isitmadan icmeye imkan tanimak ve canak kisminda parmak izi birakmadan tutmayi saglamak uzere sarap kadehlerinin uzun bir ayagi vardir Sarabin aromasini agiza ve buruna yonlendirmek ve yaymak icin genel bir kural olarak sarap kadehlerinin ust bolumleri yukariya dogru hafifce daralan canak sekilli bir yapidadir Canak kismi sarabi havalandirarak aromasinin tamamen ortaya cikarmak icin dokmeden sarabi cevirecek kadar bir bosluk olacak hacimdedir 1950 li yillardan itibaren sarabin yapildigi uzum turune gore farkli sekillerde uretilmektedir Sarap ve sampanya kadehi sekilleriRaki kadehiRaki kadehi raki icmek icin uretilmis ozel bir kadehtir Rakinin anason aromasinin etrafa dagilip kaybolmamasini saglamak uzere dar agizlidir ve camdan uretilir Raki gunumuzde suyla karistirilarak tuketilmekte oldugundan raki kadehi rakinin suyla karistiginda gerekli hacme karsilik olacak uzunlukta uretilir Bir duble raki ve su konuldugunda uzerinde birkac santim bosluk kalacak kadar uzundur icenlerin damaklarindan once burunlarinda anasonu hissetmesini saglar Agzinin dar olmasi hava ile temasa eden yuzeyin kucuk olmasini boylece soguk icilmesi tercih edilen rakinin isinma suresini dusurmeye de yarar Cam isiyi hizli iletmediginden camdan uretilmis olmasi da rakinin soguk icilmesini mumkun kilar Viski kadehi viski icmek tuketicilerin tercihine gore farkli sekillerde uretilir 17 yuzyilda kullanilmaya baslanan geleneksel Iskoc icki kasesi quaich iki kulplu bir kasedir Agir bir tabana sahip kalin kisa ve silindirik tumbler dunyada en yaygin kullanilan viski kadehlerindedir Lale seklindeki Glencairn bardaklari daralan kisimda aromayi hapseder acilan agiz kismi yudumlamayi kolaylastirir Icen kisinin kadehi biraz daha asagidan tutmasini saglayan ayakli lale bardaklar ve benzer sekilde snifter Brendi bardagi ile copita stili bardaklar da viski kadehi olarak kullanilir Dini ayinde kullanimiLeon Ispanya da bir bazilikadaki bu kadeh kutsal kase oldugu iddia edilmis objelerdendir Kadeh Hristiyanlik ta en onemli ayinlerden biri olan Efkaristiya ayini sirasinda kullanilan bir objedir Ayinde kullanilan kadeh genellikle gumus ya da altindan yapilmistir Toren sirasinda rahip sunum kafilesinin getirdigi sarabi kadehe doldurur ve birkac damla su katar Isa Mesih olarak konusur ve kadehi alip Bu benim kanimdir der Kadehteki sarap sembolik olarak Isa nin kanina donusur Kutal Kase Turkcede Kutsal Kase olarak adlandirilan ve Isa nin Son Aksam Yemegi nde kullandigi iddia edilen kap yaygin bir inanisa gore havarilerine sarap ikram ettigi bir kadehtir Yazili kaynaklarda kabin sekli hakkinda bilgi yoktur Degerli materyallerle kapli kimi kadehlerin kutsal kase oldugu iddia edilmistir Kaynakca a b Nisanyan Sozluk 15 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2021 a b c d Guner Galip 2018 Eski Turkce Bir Etimoloji Denemesi Ayak Kase Kadeh 7 2 Uluslararasi Turkce Edebiyat Kultur Egitim Dergisi 26 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Agustos 2021 Sadberk Hanim Muzesi web sitesi 23 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2021 Eker Fevziye 2018 Antikcag da Cam Kap Formlarinin Kullanimi Uzerine Bir Deneme 17 4 Gaziantep Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Agustos 2021 a b Sunal Ferhan Egemen 2009 Gelenegin Beden Bulmasi Anonim Tasarim 2 Dokuz Eylul Universitesi Guzel Sanatlar Fakultesi Dergisi 24 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Agustos 2021 a b theMagger 29 Agustos 2019 23 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Agustos 2021 30 Temmuz 2016 26 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2021