Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karadeniz veya Laz fıkraları, Türk halk edebiyatı ürünü olan fıkraların Karadenizlileri veya Lazları konu edinmesiyle oluşmaktadır. Bu fıkraların son dönemlerde çok sıklıkla bir "Temel" tipine bağlanmış olduğu için genellikle Temel fıkraları diye de adlandırılmaktadır. Karadeniz fıkralarında karakterler, ""yla konuşmaktalar. Karadenizlilerin hazırcevaplıkları, pratik çözümleri, çalışkanlıkları, girişkenlikleri, kolay sivrilmeleri gibi özelliklerinin yanı sıra kıt akıllı olduklarını ima eden özellikleri de fıkralara yansımıştır. Temel ile Fadime esas tiplemelerinin yanı sıra Cemal, Dursun ve İdris gibi tiplemeleri içerinde barındırmaktadır. Karadeniz fıkralarında birçok erkek tiplemesi olmasına rağmen Fadime bu fıkralarda adı olan tek kadın fıkra tipidir.
Araştırmalar ve kıyaslamalar
Karadeniz fıkraları hakkında çeşitli bilimsel çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar mahalli anlamda fıkra derlemesi, fıkra türünün toplumsal işlevleri ve fıkra tipinin irdelenmesine yöneliktir. Yakup Topal'a ait Mahalli Trabzon Fıkraları, Tuncer Yıldırım'a ait İllüstrasyon ve İllüstrasyonla Karadeniz Fıkraları, Duygu Günkızıl'a ait Bölge ve Yörelerle ilgili Fıkra Tipleri Üzerine Bir Araştırma- Karadeniz Örneği, Cengiz Göksen'e ait Temel Fıkraları Üzerine Bir Araştırma Tezi ve İbrahim Altunel'e ait Anadolu Mahalli Fıkra Tipleri isimli tezler mevcuttur.
Mustafa Duman, Nasreddin Hoca da Bizdendir adlı çalışmasında Almanya'nın Kuzey Denizi'ndeki 'nda yaşayan halka veya Almanya'da yaşamış eski bir halk olan Schildbürgerlere ilişkin olarak anlatılan kimi pek çok fıkranın Türkçede Karadenizli fıkrası olarak anlatıldığını belirtmiştir. Karadeniz fıkraları; söz komiği, hareket komiği, durum komiği, hazırcevaplık, pratiklik, çözüm üreticilik açısından Hisam Kurban nükteleriyle kıyaslanmıştır. Bu kıyaslamada hem Hisam Kurban çakçakları hem de Karadeniz fıkraları olay, olay örgüsü, şahıs kadrosu, tipler, zaman, mekân gibi aynı yapısal özelliklere sahip olduğu belirtilmiştir.
Tiplemeler
Temel
Yunancada kullanılan bir isim olan "Temel", fiil hatta tüm mecaz anlamlarıyla Türkiye Türkçesine kabul edilen bir terimdir ve İslami isim verme geleneğinin dışında kalmasına karşın Doğu Karadeniz Bölgesi'nde erkek ismi olarak kullanılmış, Anadolu'da özel isim olarak sadece bu yöreye özgü olmuştur.Özhan Öztürk'ün Bizum Temel adlı çalışmasında Temel karakterinin atasının Karagöz oyunundaki (Laz) olduğunu belirtmiştir. Temel fıkralarında güldürü unsuru olarak kıt akıllı oluşa yer verilmektedir. Temel ile Fadime de bu sıfatın tamlananı olarak gösterilmektedir. Temel'in, kimi zaman kurnazlığı, hazır cevaplığı ve pratik zekâsıyla övüldüğü fıkralarla da mevcuttur.
Temel, Karadenizlilerin kişileştirilmiş formu olup daha çok mizahi anlamıyla ve fıkra kahramanı olarak kullanılmaktadır. Karadeniz fıkralarında kulanılan Temel karakterinin atasının Karagöz oyunundaki Laz olduğu iddia edilmektedir. Temel, Karadenizlinin keskin pratik zekası, hiperaktif karakteri, safça samimiyeti, olayları alışılmadık bakış açısıyla yorumlaması kendine özgü mizah anlayışına sahip fıkraların esin kaynağı olmuştur. Osmanlı döneminde yaratılan diğer mizah kahramanları unutulurken Laz etnisitesini temsil eden Temel'in modern Türk folkloru içerisinde yaşaması Karadenizlilerin orta sınıf kentli elitle ve metropollere göçen diğer etnisitelerle kültürel çatışma sonucu güçlendiğine dikkat çekilmiştir.Özhan Öztürk, Laz veya Karadeniz fıkraları da denilen fıkraların 3 bölümden oluşan bir kalıptan oluştuğunu bu kalıba uymayan fıkraların kahramanlarının Temel, Fadime, Dursun, İdris, Yunus gibi isimler yakıştırılarak anlatılsa bile başka kültürlerden uyarlanıp Türkçeye çevrilen aptal fıkraları olduğunu iddia etmiştir. Öztürk'e göre Temel fıkraları günümüzde orijinal kaynağından uzaklaşmış olup kent kültürü tarafından yaratılan mizah endüstrisinin kapsamına girmiştir.
Fadime
Karadeniz fıkralarının esas kadın tipi Fadime'dir. Fadime, çoğunlukla erkek fıkra tipi Temel'in ve bazen de diğer erkek fıkra tipleri olan Cemal, İdris ve Dursun’un karısı rolündedir. Fıkrada adı olan tek kadın fıkra tipidir. Kimi zaman "gereğinden fazla kilolu, zayıf ya da büyük göğüslü" gibi fiziksel özellikleriyle tanımlanırken çoğu zaman rolleri gereği sergilediği tutum ve davranışlarıyla betimlenmektedir. Fadime fıkralarda zeki, hazırcevap, kurnaz, saf ve aptal, boyun eğen, talep eden, cinselliği talep edemeyen, arzu nesnesi, duygusal, ilgi bekleyen, kıskanç, utangaç, güzel gibi özelliklere sahiptir.
Diğer tiplemeler
Cemal, Dursun ve İdris diğer erkek fıkra tipleridir. Temel'in kimi zaman babası kimi zaman arkadaşı kimi zaman da kardeşi olan bu fıkra tipleri Temel ile benzer özellikler gösterirler. Sıla Akdeniz, Temel Fıkralarında "Yardımcı Erkek Oyuncu" olarak Dursun'un İşlevi başlıklı makalesinde yardımcı erkek oyuncuların işlevlerini; olayları geliştirip gerilim yaratan kişi olmak, en az Temel kadar komik ve saf olarak abartı yaratarak güldürmek ve Temel'in arka plana alındığı fıkralarda ön plana çıkmak olarak açıklamıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Spesifik
- ^ Aksoy 2007, s. 95.
- ^ Albayrak 1998, s. 1998.
- ^ Duman 2006, s. 38.
- ^ Gökşen 2002, s. 302.
- ^ Korkutan 2016, s. 108.
- ^ Öztürk 2006, s. 132.
- ^ Taşkın 2006, s. 296.
- ^ Aksoy 2007, s. 102.
- ^ . 31 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2009.
- ^ . 2 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2009.
- ^ . 19 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2011.
- ^ a b Zengin 2016, s. 12.
- ^ Zengin 2016, s. 13-14.
- ^ Zengin 2016, s. 15-16.
- ^ Zengin 2016, s. 16-17.
- ^ Zengin 2016, s. 17-19.
- ^ Zengin 2016, s. 19-20.
- ^ Zengin 2016, s. 20-21.
- ^ Zengin 2016, s. 21-22.
- ^ Zengin 2016, s. 22-23.
- ^ Zengin 2016, s. 23-24.
- ^ Zengin 2016, s. 24-26.
- ^ Zengin 2016, s. 26-28.
- ^ Zengin 2016, s. 28.
- ^ Zengin 2016, s. 29-31.
- ^ Zengin 2016, s. 40.
- ^ Akdeniz 2007, s. 71.
- Genel
- Akdeniz, S. (2007), Temel fıkralarında "yardımcı erkek oyuncu" Dursun'un işlevi, Milli Folklor Dergisi
- Albayrak, H. (1998), Öztürkçe Karadeniz Fıkraları, İstanbul: Oluşum Yayınları
- Aksoy, R. Aslıhan (2007), (PDF), Millî Folklor, 75, 12 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 17 Mayıs 2017
- Duman, Mustafa (2006), Nasreddin Hoca da Bizdendir, İstanbul: Heyamola Yayınları
- Gökşen, C. (2002), Temel Fıkraları Üzerine Bir Araştırma, Konya: Selçuk Üniversitesi
- Korkutan, Selnur Şarman (2016), (PDF), Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 17 Mayıs 2017
- Öztürk, Özhan (2006), Asan, Ömer (Ed.), Bizum Temel, İstanbul: Heyamola Yayınları
- Taşkın, Nilüfer (2006), Laz Fıkraları Üzerine..., İstanbul: Heyamola Yayınları
- Zengin, Filiz Gökçe (2016), KARADENİZ FIKRALARINA TOPLUMSAL CİNSİYET AÇISINDAN YAKLAŞIM, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karadeniz veya Laz fikralari Turk halk edebiyati urunu olan fikralarin Karadenizlileri veya Lazlari konu edinmesiyle olusmaktadir Bu fikralarin son donemlerde cok siklikla bir Temel tipine baglanmis oldugu icin genellikle Temel fikralari diye de adlandirilmaktadir Karadeniz fikralarinda karakterler yla konusmaktalar Karadenizlilerin hazircevapliklari pratik cozumleri caliskanliklari giriskenlikleri kolay sivrilmeleri gibi ozelliklerinin yani sira kit akilli olduklarini ima eden ozellikleri de fikralara yansimistir Temel ile Fadime esas tiplemelerinin yani sira Cemal Dursun ve Idris gibi tiplemeleri icerinde barindirmaktadir Karadeniz fikralarinda bircok erkek tiplemesi olmasina ragmen Fadime bu fikralarda adi olan tek kadin fikra tipidir Arastirmalar ve kiyaslamalarKaradeniz fikralari hakkinda cesitli bilimsel calismalar yapilmistir Bu calismalar mahalli anlamda fikra derlemesi fikra turunun toplumsal islevleri ve fikra tipinin irdelenmesine yoneliktir Yakup Topal a ait Mahalli Trabzon Fikralari Tuncer Yildirim a ait Illustrasyon ve Illustrasyonla Karadeniz Fikralari Duygu Gunkizil a ait Bolge ve Yorelerle ilgili Fikra Tipleri Uzerine Bir Arastirma Karadeniz Ornegi Cengiz Goksen e ait Temel Fikralari Uzerine Bir Arastirma Tezi ve Ibrahim Altunel e ait Anadolu Mahalli Fikra Tipleri isimli tezler mevcuttur Mustafa Duman Nasreddin Hoca da Bizdendir adli calismasinda Almanya nin Kuzey Denizi ndeki nda yasayan halka veya Almanya da yasamis eski bir halk olan Schildburgerlere iliskin olarak anlatilan kimi pek cok fikranin Turkcede Karadenizli fikrasi olarak anlatildigini belirtmistir Karadeniz fikralari soz komigi hareket komigi durum komigi hazircevaplik pratiklik cozum ureticilik acisindan Hisam Kurban nukteleriyle kiyaslanmistir Bu kiyaslamada hem Hisam Kurban cakcaklari hem de Karadeniz fikralari olay olay orgusu sahis kadrosu tipler zaman mekan gibi ayni yapisal ozelliklere sahip oldugu belirtilmistir TiplemelerTemel Yunancada kullanilan bir isim olan Temel fiil hatta tum mecaz anlamlariyla Turkiye Turkcesine kabul edilen bir terimdir ve Islami isim verme geleneginin disinda kalmasina karsin Dogu Karadeniz Bolgesi nde erkek ismi olarak kullanilmis Anadolu da ozel isim olarak sadece bu yoreye ozgu olmustur Ozhan Ozturk un Bizum Temel adli calismasinda Temel karakterinin atasinin Karagoz oyunundaki Laz oldugunu belirtmistir Temel fikralarinda gulduru unsuru olarak kit akilli olusa yer verilmektedir Temel ile Fadime de bu sifatin tamlanani olarak gosterilmektedir Temel in kimi zaman kurnazligi hazir cevapligi ve pratik zekasiyla ovuldugu fikralarla da mevcuttur Temel Karadenizlilerin kisilestirilmis formu olup daha cok mizahi anlamiyla ve fikra kahramani olarak kullanilmaktadir Karadeniz fikralarinda kulanilan Temel karakterinin atasinin Karagoz oyunundaki Laz oldugu iddia edilmektedir Temel Karadenizlinin keskin pratik zekasi hiperaktif karakteri safca samimiyeti olaylari alisilmadik bakis acisiyla yorumlamasi kendine ozgu mizah anlayisina sahip fikralarin esin kaynagi olmustur Osmanli doneminde yaratilan diger mizah kahramanlari unutulurken Laz etnisitesini temsil eden Temel in modern Turk folkloru icerisinde yasamasi Karadenizlilerin orta sinif kentli elitle ve metropollere gocen diger etnisitelerle kulturel catisma sonucu guclendigine dikkat cekilmistir Ozhan Ozturk Laz veya Karadeniz fikralari da denilen fikralarin 3 bolumden olusan bir kaliptan olustugunu bu kaliba uymayan fikralarin kahramanlarinin Temel Fadime Dursun Idris Yunus gibi isimler yakistirilarak anlatilsa bile baska kulturlerden uyarlanip Turkceye cevrilen aptal fikralari oldugunu iddia etmistir Ozturk e gore Temel fikralari gunumuzde orijinal kaynagindan uzaklasmis olup kent kulturu tarafindan yaratilan mizah endustrisinin kapsamina girmistir Fadime Karadeniz fikralarinin esas kadin tipi Fadime dir Fadime cogunlukla erkek fikra tipi Temel in ve bazen de diger erkek fikra tipleri olan Cemal Idris ve Dursun un karisi rolundedir Fikrada adi olan tek kadin fikra tipidir Kimi zaman gereginden fazla kilolu zayif ya da buyuk goguslu gibi fiziksel ozellikleriyle tanimlanirken cogu zaman rolleri geregi sergiledigi tutum ve davranislariyla betimlenmektedir Fadime fikralarda zeki hazircevap kurnaz saf ve aptal boyun egen talep eden cinselligi talep edemeyen arzu nesnesi duygusal ilgi bekleyen kiskanc utangac guzel gibi ozelliklere sahiptir Diger tiplemeler Cemal Dursun ve Idris diger erkek fikra tipleridir Temel in kimi zaman babasi kimi zaman arkadasi kimi zaman da kardesi olan bu fikra tipleri Temel ile benzer ozellikler gosterirler Sila Akdeniz Temel Fikralarinda Yardimci Erkek Oyuncu olarak Dursun un Islevi baslikli makalesinde yardimci erkek oyuncularin islevlerini olaylari gelistirip gerilim yaratan kisi olmak en az Temel kadar komik ve saf olarak abarti yaratarak guldurmek ve Temel in arka plana alindigi fikralarda on plana cikmak olarak aciklamistir Ayrica bakinizNasreddin Hoca fikralari Bektasi fikralari Etnik mizahKaynakcaSpesifik Aksoy 2007 s 95 Albayrak 1998 s 1998 Duman 2006 s 38 Goksen 2002 s 302 Korkutan 2016 s 108 Ozturk 2006 s 132 Taskin 2006 s 296 Aksoy 2007 s 102 31 Ocak 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Ocak 2009 2 Ocak 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Ocak 2009 19 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Ekim 2011 a b Zengin 2016 s 12 Zengin 2016 s 13 14 Zengin 2016 s 15 16 Zengin 2016 s 16 17 Zengin 2016 s 17 19 Zengin 2016 s 19 20 Zengin 2016 s 20 21 Zengin 2016 s 21 22 Zengin 2016 s 22 23 Zengin 2016 s 23 24 Zengin 2016 s 24 26 Zengin 2016 s 26 28 Zengin 2016 s 28 Zengin 2016 s 29 31 Zengin 2016 s 40 Akdeniz 2007 s 71 GenelAkdeniz S 2007 Temel fikralarinda yardimci erkek oyuncu Dursun un islevi Milli Folklor Dergisi Albayrak H 1998 Ozturkce Karadeniz Fikralari Istanbul Olusum Yayinlari Aksoy R Aslihan 2007 PDF Milli Folklor 75 12 Subat 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi erisim tarihi 17 Mayis 2017 Duman Mustafa 2006 Nasreddin Hoca da Bizdendir Istanbul Heyamola Yayinlari Goksen C 2002 Temel Fikralari Uzerine Bir Arastirma Konya Selcuk Universitesi Korkutan Selnur Sarman 2016 PDF Uluslararasi Uygur Arastirmalari Dergisi 9 Mart 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi erisim tarihi 17 Mayis 2017 Ozturk Ozhan 2006 Asan Omer Ed Bizum Temel Istanbul Heyamola Yayinlari Taskin Nilufer 2006 Laz Fikralari Uzerine Istanbul Heyamola Yayinlari Zengin Filiz Gokce 2016 KARADENIZ FIKRALARINA TOPLUMSAL CINSIYET ACISINDAN YAKLASIM Samsun Ondokuz Mayis Universitesi