Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Temmuz 2021) () |
Karanlık enerji, fiziksel evrenbilimde, astronomide, astrofizikte ve gök mekaniğinde, evreni sürekli genişlettiği ve galaksileri birbirlerinden uzaklaştırdığı varsayılan bir enerji türüdür.
Bilinen fizik kurallarına göre, herhangi bir şekilde hareketlendirilen bir cisim ya zamanla hızı azalarak durur ya da hiçbir enerji kaybı yoksa aynı hızla hareketine devam eder. Örneğin Dünya'da fırlatılan bir cismin hızı azalır ve bir süre sonra durur. Bunun nedeni Dünya'da sürtünmeden ve yer çekiminden dolayı enerji kaybına uğramasıdır. Eğer yer çekimi ve havanın bulunmadığı bir ortamda (uzayda) aynı cismi fırlatırsak karşısına bir engel çıkana kadar hareket eder. Evren ölçeğinde bu engel kitle yer çekimi gücüdür. Evren'in kendisi ise bahsedilen fizik kuralları aksine Büyük Patlama'dan beri genişlemektedir ve zamanla evrenin genişleme hızı da artmaktadır.
Bilim insanları bunu keşfettiklerinde bu hızı artıran bir enerji olması gerektiğine karar vermişlerdir. Bu varsayılan enerji, karanlık enerji olarak adlandırılmıştır.
Tarihi
Karanlık enerji kavramını ilk kez Albert Einstein ortaya çıkarmıştır. Bulmuş olduğu görelilik teorisine göre formüllerini kullanarak, evrenin asla sabit hacimde kalamayacağını, genişleyeceğini ve/veya çökeceğini hesaplamıştır. Ancak Edwin Hubble'ın evrenin hep genişlediğini kanıtlamasıyla bulmuş olduğu bu yeni enerjiye saçma sapan enerji demiş, kendi de aslında formülleriyle kanıtladığı karanlık enerjiyi önemsememiştir.
Alan Guth ve Alexei Starobinsky, 1980'de karanlık enerjiye benzer bir negatif basınç alanının evrenin Büyük Patlama'dan sonraki ani genişlemesini tetiklediğini öne sürmüştür. 1998'de yapılan Tip Ia süpernova araştırması sırasında Saul Perlmutter ve Brian Schmidt, gözlemleri sonucu evrenin genişleme hızının arttığını ve bunun uzayın bir tür içsel gerilimi diyebileceğimiz karanlık enerji olduğundan söz etmişlerdir. Sonraki süreçte yapılan gözlemlerle evrendeki madde ve enerjinin toplamının kritik yoğunlukla uyuştuğu kanıtlanmış, madde yoğunluğunun kritik değerin yaklaşık %30'unu oluşturduğu tespit edilmiştir. 2003'ten itibaren WMAP'ten alınan veriler, daha hassas ölçümlerin yapılmasına katkı sağlamıştır.
Tam olarak çözülemeyen karanlık enerji hakkında araştırmalar halen sürmektedir.
Varlığının kanıtı
Karanlık enerjiye ait kanıtlar dolaylıdır ancak temel olarak üç bağımsız kaynaktan gelmektedir:
- Evrenin genişlemesinin ömrünün ikinci yarısında daha fazla olduğunu gösteren mesafe ölçümleri ve bunların kırmızıya kayma ile ilişkisi.
- Gözlemlenebilir olarak düz evreni oluşturmak için madde ve karanlık madde dışında bir enerji türüne duyulan teorik ihtiyaç (herhangi bir küresel eğimin bulunmaması).
- Evrendeki kütle yoğunluğunun büyük ölçekli dalga modellerinin ölçüleri.
Hesaplanması
NASA verilerine göre evrenin %5’inin madde, %27’sinin karanlık madde ve %68’inin karanlık enerjiden oluştuğu düşünülmektedir. Planck uydusu detaylı karanlık enerji oranını %68,3 olarak ölçerken, farklı veriler de mevcuttur. Evrendeki karanlık enerji oranı, Büyük Patlama’dan beri artmaya devam etmektedir.
Karanlık enerji, diğer enerji formlarından çok kozmolojik sabitle benzerlik göstermektedir. Kozmolojide basınca bağlı yoğunluğu temsil eden 
parametresi madde ve karanlık madde için 0, enerji formları için 
ve kozmolojik sabit için -1 olarak kabul edilmektedir. Karanlık enerji için alınan parametresi ise -1’e çok yakın bir değerdir. Bu durumda karanlık enerjinin sabit negatif basıncı, evrenin genişlemesinin giderek hızlanmasını sağlayan temel etken olmaktadır.
Karanlık madde ve karanlık enerji
Bu iki kavramdaki karanlık ibaresi, bunların; bırakın maddeyle, ışıkla bile herhangi bir etkileşime girmemelerinden ileri gelir. Işık, görmenin anahtarıdır ama bu iki kavram ışıkla etkileşimi olmadığı için görünmezler. Büyük Patlama'dan sonra muhtemelen ilk 5 milyar yıl karanlık maddenin çekim gücü evrenin hakimiyken, sonrasında karanlık enerji evrenin mutlak hakimi konumuna yükselmiştir. Bunun sonucu olarak evren her geçen gün artan bir hızla büyümektedir. Kabul ettiğimiz anlamdaki maddesel yasalar, bilinen evrenin sadece kabaca %5'i ile ilgilidir. Geriye kalan %95 hala bizler için bilinmemektedir.
Alternatif görüşler
Bazı görüşlere göre evrenin genişlemesine karanlık enerjinin etkisi düşünülenden daha azdır. Sınırsız patlama teorisi olarak adlandırılan bir teoriye göre sürekli olarak yeni Büyük Patlama'lar ile evreni genişleten bir sistem bulunmaktadır. Buna göre, evren ne kadar genişlerse galaksiler evrene homojen dağılmak isteyecektir. Bunun nedeni fizik kanunları ve kütleçekim teorisidir. Evren bir başka patlamayla genişledikçe galaksilerde homojen dağılmak için birbirinden uzaklaşır. Özetle, galaksilerin birbirinden uzaklaşmasında karanlık enerjinin etkisinden çok bu genişleme olayının etkisi vardır. CERN fizikçilerinden Dragan Hajdukovic hem karanlık maddeye hem de karanlık enerjiye açıklama getiren yeni bir yaklaşım sundu. Fizikçiler, öncesinde uzay boşluğu olarak tanımlanan dokuya kuantum vakum diyorlar. Çünkü artık onun boş olmadığını, parçacıklar ve bunların karşıt eşleriyle dolu, yani madde ile antimadde bir araya geldiğinde birbirlerini yok ediyorlar. Hajdukovic, madde ve antimaddenin sadece zıt yüke sahip olmadığını, kütleçekimsel olarak da zıt özellikler taşıyabileceklerini söylüyor. Hajdukovic'e göre madde pozitif, antimadde ise negatif kütleçekimine sahip. Madde yoğunsa çekme, antimadde yoğunsa itme kuvveti oluşuyor.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ (2011). "What do we really know about Dark Energy?". Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences. 369 (1957): 5102-5114. arXiv:1103.5331 $2. Bibcode:2011RSPTA.369.5102D. doi:10.1098/rsta.2011.0285. (PMID) 22084297.
- ^ . Dark Energy, Dark Matter. NASA Science. 10 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2023.
- ^ . Karanlık Enerji Nedir? Karanlık Enerjinin Ne Olduğunu Neden Hala Bilmiyoruz?. Evrim Ağacı. 3 Şubat 2022. 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Karanlik enerji haber gazete kitap akademik JSTOR Temmuz 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Karanlik enerji fiziksel evrenbilimde astronomide astrofizikte ve gok mekaniginde evreni surekli genislettigi ve galaksileri birbirlerinden uzaklastirdigi varsayilan bir enerji turudur Karanlik madde ve karanlik enerjinin evrendeki tahmini dagilimi Grafige gore evrenin 74 unu karanlik enerji 22 sini karanlik madde 3 6 sini bildigimiz anlamda atomlardan olusan ve galaksiler arasinda bulunan gazlar 0 4 unu ise yine bildigimiz anlamda atomlardan olusan yildizlar gezegenler vb olusturmaktadir Bilinen fizik kurallarina gore herhangi bir sekilde hareketlendirilen bir cisim ya zamanla hizi azalarak durur ya da hicbir enerji kaybi yoksa ayni hizla hareketine devam eder Ornegin Dunya da firlatilan bir cismin hizi azalir ve bir sure sonra durur Bunun nedeni Dunya da surtunmeden ve yer cekiminden dolayi enerji kaybina ugramasidir Eger yer cekimi ve havanin bulunmadigi bir ortamda uzayda ayni cismi firlatirsak karsisina bir engel cikana kadar hareket eder Evren olceginde bu engel kitle yer cekimi gucudur Evren in kendisi ise bahsedilen fizik kurallari aksine Buyuk Patlama dan beri genislemektedir ve zamanla evrenin genisleme hizi da artmaktadir Bilim insanlari bunu kesfettiklerinde bu hizi artiran bir enerji olmasi gerektigine karar vermislerdir Bu varsayilan enerji karanlik enerji olarak adlandirilmistir TarihiKaranlik enerji kavramini ilk kez Albert Einstein ortaya cikarmistir Bulmus oldugu gorelilik teorisine gore formullerini kullanarak evrenin asla sabit hacimde kalamayacagini genisleyecegini ve veya cokecegini hesaplamistir Ancak Edwin Hubble in evrenin hep genisledigini kanitlamasiyla bulmus oldugu bu yeni enerjiye sacma sapan enerji demis kendi de aslinda formulleriyle kanitladigi karanlik enerjiyi onemsememistir Alan Guth ve Alexei Starobinsky 1980 de karanlik enerjiye benzer bir negatif basinc alaninin evrenin Buyuk Patlama dan sonraki ani genislemesini tetikledigini one surmustur 1998 de yapilan Tip Ia supernova arastirmasi sirasinda Saul Perlmutter ve Brian Schmidt gozlemleri sonucu evrenin genisleme hizinin arttigini ve bunun uzayin bir tur icsel gerilimi diyebilecegimiz karanlik enerji oldugundan soz etmislerdir Sonraki surecte yapilan gozlemlerle evrendeki madde ve enerjinin toplaminin kritik yogunlukla uyustugu kanitlanmis madde yogunlugunun kritik degerin yaklasik 30 unu olusturdugu tespit edilmistir 2003 ten itibaren WMAP ten alinan veriler daha hassas olcumlerin yapilmasina katki saglamistir Tam olarak cozulemeyen karanlik enerji hakkinda arastirmalar halen surmektedir Varliginin kanitiKaranlik enerjiye ait kanitlar dolaylidir ancak temel olarak uc bagimsiz kaynaktan gelmektedir Evrenin genislemesinin omrunun ikinci yarisinda daha fazla oldugunu gosteren mesafe olcumleri ve bunlarin kirmiziya kayma ile iliskisi Gozlemlenebilir olarak duz evreni olusturmak icin madde ve karanlik madde disinda bir enerji turune duyulan teorik ihtiyac herhangi bir kuresel egimin bulunmamasi Evrendeki kutle yogunlugunun buyuk olcekli dalga modellerinin olculeri HesaplanmasiNASA verilerine gore evrenin 5 inin madde 27 sinin karanlik madde ve 68 inin karanlik enerjiden olustugu dusunulmektedir Planck uydusu detayli karanlik enerji oranini 68 3 olarak olcerken farkli veriler de mevcuttur Evrendeki karanlik enerji orani Buyuk Patlama dan beri artmaya devam etmektedir Karanlik enerji diger enerji formlarindan cok kozmolojik sabitle benzerlik gostermektedir Kozmolojide basinca bagli yogunlugu temsil eden w displaystyle w parametresi madde ve karanlik madde icin 0 enerji formlari icin 13 displaystyle frac 1 3 ve kozmolojik sabit icin 1 olarak kabul edilmektedir Karanlik enerji icin alinan w displaystyle w parametresi ise 1 e cok yakin bir degerdir Bu durumda karanlik enerjinin sabit negatif basinci evrenin genislemesinin giderek hizlanmasini saglayan temel etken olmaktadir Karanlik madde ve karanlik enerjiBu iki kavramdaki karanlik ibaresi bunlarin birakin maddeyle isikla bile herhangi bir etkilesime girmemelerinden ileri gelir Isik gormenin anahtaridir ama bu iki kavram isikla etkilesimi olmadigi icin gorunmezler Buyuk Patlama dan sonra muhtemelen ilk 5 milyar yil karanlik maddenin cekim gucu evrenin hakimiyken sonrasinda karanlik enerji evrenin mutlak hakimi konumuna yukselmistir Bunun sonucu olarak evren her gecen gun artan bir hizla buyumektedir Kabul ettigimiz anlamdaki maddesel yasalar bilinen evrenin sadece kabaca 5 i ile ilgilidir Geriye kalan 95 hala bizler icin bilinmemektedir Alternatif goruslerBazi goruslere gore evrenin genislemesine karanlik enerjinin etkisi dusunulenden daha azdir Sinirsiz patlama teorisi olarak adlandirilan bir teoriye gore surekli olarak yeni Buyuk Patlama lar ile evreni genisleten bir sistem bulunmaktadir Buna gore evren ne kadar genislerse galaksiler evrene homojen dagilmak isteyecektir Bunun nedeni fizik kanunlari ve kutlecekim teorisidir Evren bir baska patlamayla genisledikce galaksilerde homojen dagilmak icin birbirinden uzaklasir Ozetle galaksilerin birbirinden uzaklasmasinda karanlik enerjinin etkisinden cok bu genisleme olayinin etkisi vardir CERN fizikcilerinden Dragan Hajdukovic hem karanlik maddeye hem de karanlik enerjiye aciklama getiren yeni bir yaklasim sundu Fizikciler oncesinde uzay boslugu olarak tanimlanan dokuya kuantum vakum diyorlar Cunku artik onun bos olmadigini parcaciklar ve bunlarin karsit esleriyle dolu yani madde ile antimadde bir araya geldiginde birbirlerini yok ediyorlar Hajdukovic madde ve antimaddenin sadece zit yuke sahip olmadigini kutlecekimsel olarak da zit ozellikler tasiyabileceklerini soyluyor Hajdukovic e gore madde pozitif antimadde ise negatif kutlecekimine sahip Madde yogunsa cekme antimadde yogunsa itme kuvveti olusuyor Ayrica bakinizKaranlik maddeKaynakca 2011 What do we really know about Dark Energy Philosophical Transactions of the Royal Society A Mathematical Physical and Engineering Sciences 369 1957 5102 5114 arXiv 1103 5331 2 Bibcode 2011RSPTA 369 5102D doi 10 1098 rsta 2011 0285 PMID 22084297 Dark Energy Dark Matter NASA Science 10 Nisan 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Ocak 2023 Karanlik Enerji Nedir Karanlik Enerjinin Ne Oldugunu Neden Hala Bilmiyoruz Evrim Agaci 3 Subat 2022 3 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Ocak 2023