Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karşılıklı yardımlaşma veya evrimsel iş birliği, biyolojide birbirleri için yararlı olan ve aralarında yardımlaşma davranışları sergileyen canlı organizmaların davranışlarını tanımlamak için kullanılan terimler olup bu evrimsel yardımlaşma, bir iş birliği temelinde yararlı oldukları için doğal seçilim tarafından seçilmişlerdir. Bu tanıma göre, altrüizm (fedakarlık), dayanışma gösteren canlı için ilk bakışta doğrudan yararı olmayan bir karşılıklı yardımlaşma şeklidir. Hem yardımda bulunan, hem de yardım alan canlı için doğrudan faydaları olan karşılıklı yardımlaşma davranışları ise "karşılıklı yararlı" davranışlar olarak tanımlanır. Doğal seçilimin karşılıklı yardımlaşma davranışlarının bazı türlerini neden onaylayıp tercih ettiğine dair bazı açıklayıcı teoriler bulunmaktadır. Bu teoriler birbirlerini dışlamamakla beraber aşağıda tartışılan teorilerin birden fazlası karşılıklı yardımlaşma davranışının bir yönünü açıklamada katkıda bulunabilir.
Akraba seçilimi
Yardımlaşma gösteren canlı birey için doğrudan bir faydası olmayan altrüist davranışları en iyi şekilde anlatan açıklama, akraba seçilimi kuramı olarak kabul edilir. Bu kuram, genetik olarak birbirlerine benzeşen ve yakın olan bireylerin başkalarına oranla birbirleriyle daha çok karşılıklı yardımlaştığını öne sürer. Genler kendi varlıklarını sürdürmek için birbirlerine yardım ettiklerinden bu tür karşılıklı yardımlaşma davranışlarından sorumlu olan genler de korunur. Buna dair klasik bir örnek, arılar ve karıncalar gibi sosyal yaşamlı böceklerdir. Kolonideki işçi böcekler asla üremezler, ama bunun yerine genetik olarak onlara benzeyen kraliçenin üreyebilmesi için çalışarak yardımda bulunurlar.
Canlılar arasındaki bu tür bir karşılıklı yardımlaşma, bir canlının, yavrusunu yetiştirip büyütmesinde akrabasına yardımcı olduğu akraba seçilimindeki süreçler tarafından evrilmiştir. Bu tür bir etkinliğin seçilmiş olmasının olası bir nedeni; eğer akrabalarına yardım eden canlı birey, yardım etme etkinliğini destekleyen ve teşvik eden genlere sahipse, onun akrabaları da muhtemelen bu genlere sahip olacak ve böylece bu aleller aktarılabilecektir. Canlılar arasındaki evrimsel iş birliğini ve karşılıklı yardımlaşmayı teşvik eden diğer süreçler, bu yardımlaşmanın bir grup organizmaya yarar sağladığı grup seçilimini içerir.
Karşılıklık teorisi
Karşılıklılık teorisi, canlıların karşılığında bir şey almak için birbirleriyle karşılıklı yardımlaşma davranışı sergilediğini öne sürer. Bu tür davranış şekillerinin tercih edilmesi için diğer bireylerin tanıyacağı bazı fiziksel belirteçlerin olması ve dış görünüşte bazı işaretlerin diğerleri tarafından da algılanabilir olması gerekmektedir. Aksi takdirde, bu davranış şekillerini korumak için bir seçilim baskısı olmayacaktır. Karşılıklı dayanışmayı oluşturan karşılıklık hakkında yapılan araştırmaların büyük bölümü oyun kuramı olarak bilinen tutsak ikilemine odaklanmıştır.
Piyasa etkisi
Karşılıklı yardımlaşmanın evrimine yol açan olası mekanizmalardan birini tanımlayan başka bir teori ise Noe ve Hammerstein tarafından öne sürülen piyasa etkisi teorisidir. Bu mekanizma, birçok durumlarda, bir kaynağı elde etmek isteyen talep ile bir bireyin elde edebileceği olası kaynak miktarı toplamı, yani arz arasında bir ödünleşimin ve dengelemenin (hasıla ve maliyet dengesi) var olduğu gerçeğine dayanır. Bu durumda, sistemde yer alan ve birbirleriyle yardımlaşan her eş, belirli bir kaynağın üretilmesinde ve takas etme yoluyla bu kaynağın edinilmesinde uzmanlaşarak karşılıklı kazanç ve menfaat elde edebilirler. Eğer bu sistemde birbirleriyle yardımlaşan sadece iki canlı varsa, her biri bir kaynak üzerinde uzmanlaşabilir ve bu şekilde diğeriyle alış verişte bulunabilir. Kaynakların değiş tokuşu diğer partnerle karşılıklı yardımlaşma ve işbirliği gerektirdiği gibi fiyat teklifi ve pazarlık etme süreçlerini de içerir.
Bu mekanizma, tek bir tür içinde olabileceği gibi sosyal gruplar veya türler arasında da olabilir. Aynı zamanda bu mekanizma, bir kaynağın sahibinin iş birliğinde bulunacak ortağını seçmeye muktedir olduğu birçok ortaklı sistem içinde de uygulanabilir. Bu model, örneklerinin maymunlarda, temizlikçi balıklarda ve diğer benzeri canlılarda görüldüğü doğal sistemlerde de uygulanabilir. Basit olarak uluslararası ticaret sistemleri de buna örnek verilebilir. Arap ülkeleri büyük miktarlarda petrol rezervlerine sahip olup Batılı ülkelerden teknoloji transferine gerek duyarlar. Teknolojik ürünler ise yine Arap petrolüne bağımlı olduğundan bunun çözümü ticari bir iş birliği yapmaktan geçer.
Çok katmanlı seçilim
Çok katmanlı seçilim kuramı, seçilimin birden çok düzeyde gerçekleştiğini öne sürer: örneğin hücrelerde atomsal veya moleküler seviyede, vücutta hücreler seviyesinde ve sonra bütün bir organizma seviyesinde ya da grup seviyesinde ve de tür düzeyinde işleyebilirler. Aynı seviyede diğerleriyle rekabet edemeyen herhangi bir düzey, bir aşağıdaki seviye her ne kadar rekabetçi olursa olsun, elenecek ve ortadan kaldırılacaktır. Klasik bir örnek, kanser önleyici genlerdir. Kanser hücreleri kontrolsüz şekilde bölünerek çoğalır ve kısa vadede çok çabuk üredikleri ve de diğer vücut hücrelerini rekabet dışı bıraktıkları için hücresel düzeyde çok başarılıdırlar. Kanser bütün bir organizma düzeyinde öoğunlukla ölümcül olup üremeyi önlerler. Bu nedenle, örneğin hasarlı hücrelerin kendilerini yok ederek işbirliği yapmaya sevk etmesi gibi, genom içinde kanseri önleme özelliğine sahip değişiklikler tercih edilerek seçilirler. Çok katmanlı seçilim kuramı, örneğin kısa vadede kendileri için yararlı olacak ama uzun vadede tüm grubu ve onların soyundan gelecekleri yok edebilecek davranışlardan sakınmaları için bireylerin iş birliği yapmasına yol açmak gibi benzer etkilerin ortaya çıkabileceğini öne sürer.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c ; Griffin, Ashleigh S.; Gardner, Andrew (2007). "Social semantics: altruism, cooperation, mutualism, strong reciprocity and group selection". Journal of Evolutionary Biology. 20 (2). ss. 415-32. doi:10.1111/j.1420-9101.2006.01258.x. (PMID) 17305808.
- ^ Reeve HK, Hölldobler B (2007). "The emergence of a superorganism through intergroup competition". Proc Natl Acad Sci U S A. 104 (23): 9736–40.
- ^ Wilson EO, Hölldobler B (2005). "Eusociality: origin and consequences". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 102 (38): 13367–71.
- ^ Wilson EO, Hölldobler B (2005). "Eusociality: origin and consequences". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 102 (38): 13367–71
- ^ Noe, R.; Hammerstein, P. (1994). "Biological markets: supply and demand determine the effect of partner choice in cooperation, mutualism and mating". Behavioral Ecology and Sociobiology. Cilt 35. ss. 1-11. doi:10.1007/BF00167053.
- Genel
- Nowak MA (2006). Five rules for the evolution of cooperation. Science 314: 1560-1563.
- Mikhail Burtsev and Peter Turchin: Evolution of cooperative strategies from first principles, Nature 440, 1041-1044 (20 April 2006)
- West, S.A., Griffin, A.S., and Gardner, A. (2007) Evolutionary explanations for cooperation. Current Biology 17: R661-R672.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karsilikli yardimlasma veya evrimsel is birligi biyolojide birbirleri icin yararli olan ve aralarinda yardimlasma davranislari sergileyen canli organizmalarin davranislarini tanimlamak icin kullanilan terimler olup bu evrimsel yardimlasma bir is birligi temelinde yararli olduklari icin dogal secilim tarafindan secilmislerdir Bu tanima gore altruizm fedakarlik dayanisma gosteren canli icin ilk bakista dogrudan yarari olmayan bir karsilikli yardimlasma seklidir Hem yardimda bulunan hem de yardim alan canli icin dogrudan faydalari olan karsilikli yardimlasma davranislari ise karsilikli yararli davranislar olarak tanimlanir Dogal secilimin karsilikli yardimlasma davranislarinin bazi turlerini neden onaylayip tercih ettigine dair bazi aciklayici teoriler bulunmaktadir Bu teoriler birbirlerini dislamamakla beraber asagida tartisilan teorilerin birden fazlasi karsilikli yardimlasma davranisinin bir yonunu aciklamada katkida bulunabilir Akraba secilimiYardimlasma gosteren canli birey icin dogrudan bir faydasi olmayan altruist davranislari en iyi sekilde anlatan aciklama akraba secilimi kurami olarak kabul edilir Bu kuram genetik olarak birbirlerine benzesen ve yakin olan bireylerin baskalarina oranla birbirleriyle daha cok karsilikli yardimlastigini one surer Genler kendi varliklarini surdurmek icin birbirlerine yardim ettiklerinden bu tur karsilikli yardimlasma davranislarindan sorumlu olan genler de korunur Buna dair klasik bir ornek arilar ve karincalar gibi sosyal yasamli boceklerdir Kolonideki isci bocekler asla uremezler ama bunun yerine genetik olarak onlara benzeyen kralicenin ureyebilmesi icin calisarak yardimda bulunurlar Canlilar arasindaki bu tur bir karsilikli yardimlasma bir canlinin yavrusunu yetistirip buyutmesinde akrabasina yardimci oldugu akraba secilimindeki surecler tarafindan evrilmistir Bu tur bir etkinligin secilmis olmasinin olasi bir nedeni eger akrabalarina yardim eden canli birey yardim etme etkinligini destekleyen ve tesvik eden genlere sahipse onun akrabalari da muhtemelen bu genlere sahip olacak ve boylece bu aleller aktarilabilecektir Canlilar arasindaki evrimsel is birligini ve karsilikli yardimlasmayi tesvik eden diger surecler bu yardimlasmanin bir grup organizmaya yarar sagladigi grup secilimini icerir Karsiliklik teorisiKarsiliklilik teorisi canlilarin karsiliginda bir sey almak icin birbirleriyle karsilikli yardimlasma davranisi sergiledigini one surer Bu tur davranis sekillerinin tercih edilmesi icin diger bireylerin taniyacagi bazi fiziksel belirteclerin olmasi ve dis gorunuste bazi isaretlerin digerleri tarafindan da algilanabilir olmasi gerekmektedir Aksi takdirde bu davranis sekillerini korumak icin bir secilim baskisi olmayacaktir Karsilikli dayanismayi olusturan karsiliklik hakkinda yapilan arastirmalarin buyuk bolumu oyun kurami olarak bilinen tutsak ikilemine odaklanmistir Piyasa etkisiKarsilikli yardimlasmanin evrimine yol acan olasi mekanizmalardan birini tanimlayan baska bir teori ise Noe ve Hammerstein tarafindan one surulen piyasa etkisi teorisidir Bu mekanizma bircok durumlarda bir kaynagi elde etmek isteyen talep ile bir bireyin elde edebilecegi olasi kaynak miktari toplami yani arz arasinda bir odunlesimin ve dengelemenin hasila ve maliyet dengesi var oldugu gercegine dayanir Bu durumda sistemde yer alan ve birbirleriyle yardimlasan her es belirli bir kaynagin uretilmesinde ve takas etme yoluyla bu kaynagin edinilmesinde uzmanlasarak karsilikli kazanc ve menfaat elde edebilirler Eger bu sistemde birbirleriyle yardimlasan sadece iki canli varsa her biri bir kaynak uzerinde uzmanlasabilir ve bu sekilde digeriyle alis veriste bulunabilir Kaynaklarin degis tokusu diger partnerle karsilikli yardimlasma ve isbirligi gerektirdigi gibi fiyat teklifi ve pazarlik etme sureclerini de icerir Bu mekanizma tek bir tur icinde olabilecegi gibi sosyal gruplar veya turler arasinda da olabilir Ayni zamanda bu mekanizma bir kaynagin sahibinin is birliginde bulunacak ortagini secmeye muktedir oldugu bircok ortakli sistem icinde de uygulanabilir Bu model orneklerinin maymunlarda temizlikci baliklarda ve diger benzeri canlilarda goruldugu dogal sistemlerde de uygulanabilir Basit olarak uluslararasi ticaret sistemleri de buna ornek verilebilir Arap ulkeleri buyuk miktarlarda petrol rezervlerine sahip olup Batili ulkelerden teknoloji transferine gerek duyarlar Teknolojik urunler ise yine Arap petrolune bagimli oldugundan bunun cozumu ticari bir is birligi yapmaktan gecer Cok katmanli secilimCok katmanli secilim kurami secilimin birden cok duzeyde gerceklestigini one surer ornegin hucrelerde atomsal veya molekuler seviyede vucutta hucreler seviyesinde ve sonra butun bir organizma seviyesinde ya da grup seviyesinde ve de tur duzeyinde isleyebilirler Ayni seviyede digerleriyle rekabet edemeyen herhangi bir duzey bir asagidaki seviye her ne kadar rekabetci olursa olsun elenecek ve ortadan kaldirilacaktir Klasik bir ornek kanser onleyici genlerdir Kanser hucreleri kontrolsuz sekilde bolunerek cogalir ve kisa vadede cok cabuk uredikleri ve de diger vucut hucrelerini rekabet disi biraktiklari icin hucresel duzeyde cok basarilidirlar Kanser butun bir organizma duzeyinde oogunlukla olumcul olup uremeyi onlerler Bu nedenle ornegin hasarli hucrelerin kendilerini yok ederek isbirligi yapmaya sevk etmesi gibi genom icinde kanseri onleme ozelligine sahip degisiklikler tercih edilerek secilirler Cok katmanli secilim kurami ornegin kisa vadede kendileri icin yararli olacak ama uzun vadede tum grubu ve onlarin soyundan gelecekleri yok edebilecek davranislardan sakinmalari icin bireylerin is birligi yapmasina yol acmak gibi benzer etkilerin ortaya cikabilecegini one surer Ayrica bakinizKarsilikli Yardimlasma kitap Pyotr Kropotkin KaynakcaOzel a b c Griffin Ashleigh S Gardner Andrew 2007 Social semantics altruism cooperation mutualism strong reciprocity and group selection Journal of Evolutionary Biology 20 2 ss 415 32 doi 10 1111 j 1420 9101 2006 01258 x PMID 17305808 Reeve HK Holldobler B 2007 The emergence of a superorganism through intergroup competition Proc Natl Acad Sci U S A 104 23 9736 40 Wilson EO Holldobler B 2005 Eusociality origin and consequences Proc Natl Acad Sci U S A 102 38 13367 71 Wilson EO Holldobler B 2005 Eusociality origin and consequences Proc Natl Acad Sci U S A 102 38 13367 71 Noe R Hammerstein P 1994 Biological markets supply and demand determine the effect of partner choice in cooperation mutualism and mating Behavioral Ecology and Sociobiology Cilt 35 ss 1 11 doi 10 1007 BF00167053 GenelNowak MA 2006 Five rules for the evolution of cooperation Science 314 1560 1563 Mikhail Burtsev and Peter Turchin Evolution of cooperative strategies from first principles Nature 440 1041 1044 20 April 2006 West S A Griffin A S and Gardner A 2007 Evolutionary explanations for cooperation Current Biology 17 R661 R672