Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kategoriler ya da Yüklemler Aristoteles'in Organon adı altında derlenen mantık ile ilgili metinlerinden biridir. Eser 15 bölümden oluşan kısa bir metindir. Metin eşadlılık, ortakadlılık ve yanadlılık başlayarak, tasımda kullanılması amaçlanan terim türlerinin özelliklerini inceler.
Kategori kelimesi Aristo'ya göre yüklemi gösterir. Varlığa ya da bir konuya yüklenen yüklemin çeşitli sınıflarıdır. En geniş anlamda kategorilerin sayısı sınırsızdır, ancak felsefede belli sayıda kategorilerden bahsedilir. Aristo bunları 10 kategoride toparlamıştır ve bunlara temel yüklemler ya da temel kavramlar denir. Aristocu geleneğe uyarak mantıkçılar bu kategorileri en genel kavramlar olarak ele alırlar. Aristonun oluşturduğu bu 10 kategori yüzyıllar boyu gerek batıda gerek islam dünyasında kabul edilmiştir.
10 kategori
Aristo'ya göre kategoriler varlığın en genel . Bunlar hiçbir şeyi kendi kendilerine inkâr veya tasdik etmezler. Kendi başlarına doğru veya yanlış değillerdir. Bu 10 kategori şunlardır:
Cevher (Substance): Varlığını devam ettirmek için başka bir şeye ihtiyacı olmayan, kendi özü ile varlığını sürdüren şey. Örneğin taş tüm vasıflarından ayrı olarak bir cevherdir. Rengi, şekli, ağırlığı onun . Farklı renk, şekil ve ağırlıkta taşlar olabilmesine karşın, hepsinde ortak olan bir şey vardır ki, bu da onun cevheridir. Cevherler azalıp çoğalmaz, taşı taş yapan daha az cevher veya daha çok cevher olmaz. Cevherlerin karşıtları da olmaz, fakat karşıtları kabul ederler. Soğuk bir taş ısınarak sıcak olabilir, rengi değişebilir ancak cevher hep aynı kalır.
Nicelik: Kaç sorusunun cevabı olan kategoridir. Sürekli ve süreksiz olarak ikiye ayrılır. Süreksiz nicelikler, aritmetiğin konusu, süreli nicelikler ise zaman (fizik) ve mekanın (geometri) konusudur. Sayılar arasında bir sınır olmadığı için sayılar süreksizdir. Çizgi ise bölümleri birbirine dokunduğu için süreklidir. Üç boyutlu geometride ise boyutlar arasındaki sınırı çizgi oluşturur. Niceliklerin karşıtları olmaz. 10 kilonun zıddı yoktur. Ağırın zıddı hafif sayılsa da bu niceliğin değil, göreliğin zıddıdır. Niceliklerin azlığı ve çokluğu da olmaz. Niceliklerin kendine has özellikleri eşitlik ve eşitsizlik yüklenebilmeleridir. Bir sayının bir sayıya ya da bir şeklin bir şekle eşit olduğu söylenebilir.
Nitelik: Nasıl sorusuna verilen cevaptır. 4 çeşidi vardır.
- Hal bildiren nitelikler: Fazilet, adalet, itidal gibi.
- Meyil bildiren nitelikler: Kolayca değişebilen niteliklerdir. Hastalık, soğukluk, sıcaklık gibi.
- Duyu nitelikleri: Tatlılık, acılık, renkler, kokular vb.
- Şekil niteliği: Bir şeyin eğriliği, doğruluğu, üç veya dört köşeli olması gibi.
Niteliklerin karşıtları olur. Adaletsizlik adaletin, soğuk sıcağın karşıtıdır. Nitelikler azlık ve çokluk kabul eder. Ancak şekil nitelikleri azlık ve çokluk kabul etmezler.
Görelik (Relation): Varlığı bir başka şeyin varlığına bağlı olan şeylerdir. Çift, yarım, usta, büyük, baba, oğul, bilgi görelik belirtirler. Mesela büyük göreli bir kavramdır, çünkü bir şeyin büyüklüğü başka bir şeye göre görelidir. Bütün göreli kavramlar karşılıklıdır (correlatif). Örneğin baba oğlun babasıdır.
Mekan: Nerede sorusuna cevap olan kategoridir. İşyerinde, Ankara'da gibi.
Zaman: Ne zaman sorusuna cevap olan kategoridir. Dün, geçen yıl, 2010'da gibi.
Durum: Aristo, bu kategori için 'nallı' ve 'silahlı' örneklerini verir. Töz'ün bir 'edilgi' sonucunda ortaya çıkan vaziyetidir. Bu kategoriye 'sahip olma' (to have) ismi de verilmektedir. Ancak Aristo, Kategoriler kitabının 15. bölümünde, 'sahip olma' (to have) teriminden, kitabının 4. bölümünde saydığı 10 kategorinin dışında tutarak, ayrıca bahsetmektedir.
Pozisyon: Pozisyon kategorisi, 'oturmak', 'uzanmak' gibi 'ilintili duruş'ları ifade eder.
Etki (Action): Bir şeyin başka bir şeyi tesir etmesi durumunda, tesir ediciye ilintili olan haldir. Kesiyor, seviyor, kırıyor gibi.
Edilgi (Passion, Affection): Bir şeyin başka bir şeyi tesir etmesi durumunda, tesir edilene ilintili olan haldir. Kesiliyor, seviliyor, kırılıyor gibi.
Hangi disiplin sorunu
Kategorilerin mantığın mı başka bir disiplinin mi konusu olduğu konusunda bir tartışma yaşanmıştır. 'a göre kategoriler mantığı değil metafiziği ilgilendirir. İslam düşünürlerinin bir kısmı bu yüzden mantığa hücum etmişler, sonra gelen mantıkçıların bir bölümü ise kategoriler bölümünü mantık kitaplarından çıkarmışlardır.
'e göre ise, kategoriler teorisi, psikoloji ile bilgi teorisi arasında bulunmaktadır.
Aristo'dan sonra mantıkçılar Aristo'nun kategorilerini olduğu gibi kabul etmişlerdir. Gerek Batı'da gerek İslam dünyasında yukardaki 10 kategori kabul edilmiştir.
İlk olarak Immanuel Kant Aristo'dan farklı ve nicelik, nitelik, görelik ve modalite olarak 4 ana kategori ve 12 alt kategoriden oluşan yeni bir kategori sistemi geliştirmiştir.
Kaynakça
Genel
- Öner, Prof. Dr. Necati (1986), Klasik Mantık, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 10 Ekim 2020 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 28 Şubat 2013
Özel
- ^ a b Öner 1986, s. 28
- ^ a b Öner 1986, s. 29
- ^ a b Öner 1986, s. 30
- ^ a b c d Öner 1986, s. 31
- ^ a b . 11 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
- ^ İslam dünyasında mantık bilimi aleyhine sert karşı çıkışlar olmuştur. İbn-i Salah (ö. 1245) ve El Nevevi (ö. 1277) gibi hadisçiler mantık ile uğraşmayı haram kabul ettiler. Ehli Sünnet bilginleri arasında şu söz bir darbimesel haline geldi: "Kim mantıkla uğraşırsa zındık olur", Kaynak: Necati Öner, ege., sayfa 8
- ^ a b Öner 1986, s. 32
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kategoriler ya da Yuklemler Aristoteles in Organon adi altinda derlenen mantik ile ilgili metinlerinden biridir Eser 15 bolumden olusan kisa bir metindir Metin esadlilik ortakadlilik ve yanadlilik baslayarak tasimda kullanilmasi amaclanan terim turlerinin ozelliklerini inceler Kategori kelimesi Aristo ya gore yuklemi gosterir Varliga ya da bir konuya yuklenen yuklemin cesitli siniflaridir En genis anlamda kategorilerin sayisi sinirsizdir ancak felsefede belli sayida kategorilerden bahsedilir Aristo bunlari 10 kategoride toparlamistir ve bunlara temel yuklemler ya da temel kavramlar denir Aristocu gelenege uyarak mantikcilar bu kategorileri en genel kavramlar olarak ele alirlar Aristonun olusturdugu bu 10 kategori yuzyillar boyu gerek batida gerek islam dunyasinda kabul edilmistir 10 kategoriAristo ya gore kategoriler varligin en genel Bunlar hicbir seyi kendi kendilerine inkar veya tasdik etmezler Kendi baslarina dogru veya yanlis degillerdir Bu 10 kategori sunlardir Cevher Substance Varligini devam ettirmek icin baska bir seye ihtiyaci olmayan kendi ozu ile varligini surduren sey Ornegin tas tum vasiflarindan ayri olarak bir cevherdir Rengi sekli agirligi onun Farkli renk sekil ve agirlikta taslar olabilmesine karsin hepsinde ortak olan bir sey vardir ki bu da onun cevheridir Cevherler azalip cogalmaz tasi tas yapan daha az cevher veya daha cok cevher olmaz Cevherlerin karsitlari da olmaz fakat karsitlari kabul ederler Soguk bir tas isinarak sicak olabilir rengi degisebilir ancak cevher hep ayni kalir Nicelik Kac sorusunun cevabi olan kategoridir Surekli ve sureksiz olarak ikiye ayrilir Sureksiz nicelikler aritmetigin konusu sureli nicelikler ise zaman fizik ve mekanin geometri konusudur Sayilar arasinda bir sinir olmadigi icin sayilar sureksizdir Cizgi ise bolumleri birbirine dokundugu icin sureklidir Uc boyutlu geometride ise boyutlar arasindaki siniri cizgi olusturur Niceliklerin karsitlari olmaz 10 kilonun ziddi yoktur Agirin ziddi hafif sayilsa da bu niceligin degil goreligin ziddidir Niceliklerin azligi ve coklugu da olmaz Niceliklerin kendine has ozellikleri esitlik ve esitsizlik yuklenebilmeleridir Bir sayinin bir sayiya ya da bir seklin bir sekle esit oldugu soylenebilir Nitelik Nasil sorusuna verilen cevaptir 4 cesidi vardir Hal bildiren nitelikler Fazilet adalet itidal gibi Meyil bildiren nitelikler Kolayca degisebilen niteliklerdir Hastalik sogukluk sicaklik gibi Duyu nitelikleri Tatlilik acilik renkler kokular vb Sekil niteligi Bir seyin egriligi dogrulugu uc veya dort koseli olmasi gibi Niteliklerin karsitlari olur Adaletsizlik adaletin soguk sicagin karsitidir Nitelikler azlik ve cokluk kabul eder Ancak sekil nitelikleri azlik ve cokluk kabul etmezler Gorelik Relation Varligi bir baska seyin varligina bagli olan seylerdir Cift yarim usta buyuk baba ogul bilgi gorelik belirtirler Mesela buyuk goreli bir kavramdir cunku bir seyin buyuklugu baska bir seye gore gorelidir Butun goreli kavramlar karsiliklidir correlatif Ornegin baba oglun babasidir Mekan Nerede sorusuna cevap olan kategoridir Isyerinde Ankara da gibi Zaman Ne zaman sorusuna cevap olan kategoridir Dun gecen yil 2010 da gibi Durum Aristo bu kategori icin nalli ve silahli orneklerini verir Toz un bir edilgi sonucunda ortaya cikan vaziyetidir Bu kategoriye sahip olma to have ismi de verilmektedir Ancak Aristo Kategoriler kitabinin 15 bolumunde sahip olma to have teriminden kitabinin 4 bolumunde saydigi 10 kategorinin disinda tutarak ayrica bahsetmektedir Pozisyon Pozisyon kategorisi oturmak uzanmak gibi ilintili durus lari ifade eder Etki Action Bir seyin baska bir seyi tesir etmesi durumunda tesir ediciye ilintili olan haldir Kesiyor seviyor kiriyor gibi Edilgi Passion Affection Bir seyin baska bir seyi tesir etmesi durumunda tesir edilene ilintili olan haldir Kesiliyor seviliyor kiriliyor gibi Hangi disiplin sorunuKategorilerin mantigin mi baska bir disiplinin mi konusu oldugu konusunda bir tartisma yasanmistir a gore kategoriler mantigi degil metafizigi ilgilendirir Islam dusunurlerinin bir kismi bu yuzden mantiga hucum etmisler sonra gelen mantikcilarin bir bolumu ise kategoriler bolumunu mantik kitaplarindan cikarmislardir e gore ise kategoriler teorisi psikoloji ile bilgi teorisi arasinda bulunmaktadir Aristo dan sonra mantikcilar Aristo nun kategorilerini oldugu gibi kabul etmislerdir Gerek Bati da gerek Islam dunyasinda yukardaki 10 kategori kabul edilmistir Ilk olarak Immanuel Kant Aristo dan farkli ve nicelik nitelik gorelik ve modalite olarak 4 ana kategori ve 12 alt kategoriden olusan yeni bir kategori sistemi gelistirmistir KaynakcaGenel Oner Prof Dr Necati 1986 Klasik Mantik Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi 10 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 28 Subat 2013 Ozel a b Oner 1986 s 28 a b Oner 1986 s 29 a b Oner 1986 s 30 a b c d Oner 1986 s 31 a b 11 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Aralik 2014 Islam dunyasinda mantik bilimi aleyhine sert karsi cikislar olmustur Ibn i Salah o 1245 ve El Nevevi o 1277 gibi hadisciler mantik ile ugrasmayi haram kabul ettiler Ehli Sunnet bilginleri arasinda su soz bir darbimesel haline geldi Kim mantikla ugrasirsa zindik olur Kaynak Necati Oner ege sayfa 8 a b Oner 1986 s 32