Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kay - Altay halk edebiyatında göğüs ve gırtlaktan çıkarılan seslerle okunan destan.
Özellikleri
Altay Türklerinde kahramanlık destanlarına ‘kay’ (kaylap) adı verilir. Destan anlatıcısına da ‘kayçı’ adı denir. Bu terimlerin türetildiği ‘kay’ kelimesi ise insanın göğsünden çıkan ses demektir. Tuvaların (Hömey) (Moğolca: Хөөмэй) adı verilen gırtlak şarkılarını anımsatır. Destan söylemek de kaylamak fiiliyle kullanılır. Kaylar iki bin ile yedi, sekiz bin mısra arasında değişen manzum eserlerdir. Söylenmeleri destanın uzunluğuna göre bazen dört, beş gün veya bir hafta kadar sürebilmektedir. Kayçılar özellikle; uzun av geceleri, bayramlar, düğünler ve eğlencelerde kay söylerler. Altay kayçıları destan anlatırken yüz ifadelerini ve davranışlarını da kullanırlar. Yani bir anlamda anlattıkları kahraman ile özdeşleşirler. Kayçılar anlattıkları destanda insanların yanı sıra at, geyik ve kuş gibi çeşitli hayvanların yerine de geçebilirler. Ayrıca çeşitli araçları kullanarak savaş veya dövüş sahnelerini topluluk karşısında sunarlar. Hatta Kayçı gösterisinin inandırıcılığını artırmak için makyaj bile yapabilir.
Kayçılık geleneği ikiye ayrılır;
- Altay, Tuba ve Telengit kayçıları sesi göğüslerinden çıkarırlar,
- Kumandu, Çalkandı ve Bayat kayçıları ise sesi damaklarından çıkarırlar.
Hemen hemen her varlığın “eye” (iye) adı verilen bir koruyucu ruhu olduğuna inanan Altay Türkleri için destanın da “kay iyesi” denilen bir koruyucu ruhu bulunduğunu söylerler. Bu iye anlatıcıyı, uzun süre kaylamadığında onu çağırır. Kayçı destanı söylerken çaldığı müzik aletinin ve kendisinin sesini kay iyesinin ve bunlarla birlikte Altay Kuday’ın dinlediğine inanır.
Kayçı genelde destana başlamadan önce giriş kısmında kendisini dinlediğine inandığı Altay iyesine minnetlerini sunar, okuyacağı kay için ondan kendisine yardım diler. Altay kayçıları, tıpkı Anadolu âşıkları gibi bu sanatı genellikle bir ustanın yanında öğrenirler.
Kayçı olabilmenin bir diğer yolu da rüya yoluyla gerçekleşmektedir. Türkiye’deki âşık geleneği içinde gördüğü bir rüyada Pir, Hızır veya Yar elinden bade içilir. Altaylarda ise gördüğü bir rüya ile kayçı olanlara “eyelü kayçı” adı verilir. Kayçının rüyasında “arjan eyezi” (su iyesi) veya “tayga eyezi” (dağ iyesi) kendisine görünür. Altay destan anlatıcılarının tarihsel süreç içinde halkın ve askerlerin morallerini yükseltmek gibi işlevleri de yerine getirmişlerdir. Tıpkı aşık gibi kayçı da aynı gezici bir sanatçıdır. Ayrıca geçmişte yalnızca sanatlarını icra etmek suretiyle geçimini temin eden kayçıların var olduğunu bilinmektedir. Kaylar müzik aletlerinin herhangi birisiyle ki bu umumiyetle topşurdur ve mutlaka müzik eşliğinde icrâ edilirler. Kayçı destana başlamadan önce bir süre topşur çalar. Kaylar ezgi (melodi) ile birlikte kojon (koşon) adı verilen manzum metinlerden (şiirlerden) oluşur.
Kaynakça
- Alıp Manaş / Altay Türkleri'nin Kahramanlık Destanı, Metin Ergun, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998, Ankara
Dipnotlar
- ^ İki Destan, Saim Sakaoğlu[]
- ^ "Maaday Kara Destanı, Ahmet Dağlı" (PDF). 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2012.
- ^ "Dünden Bugüne Türk Dünyası Destan Anlatıcıları, Çiğdem Akyüz" (PDF). 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2012.
- ^ Altay, Tıva ve Şor Destanlarında Dağ, Seniha Sönmez[]
Ayrıca bakınız
- Höömey: Tıva Türkleri başta olmak üzere dolaydaki Türk toplulukları ve Moğol uluslarında gırtlaktan söylenen şarkı türü.
- Üliger
- Sözlü gelenek
- Aleksey Kalkin
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kay Altay halk edebiyatinda gogus ve girtlaktan cikarilan seslerle okunan destan OzellikleriAltay Turklerinde kahramanlik destanlarina kay kaylap adi verilir Destan anlaticisina da kayci adi denir Bu terimlerin turetildigi kay kelimesi ise insanin gogsunden cikan ses demektir Tuvalarin Homey Mogolca Hoomej adi verilen girtlak sarkilarini animsatir Destan soylemek de kaylamak fiiliyle kullanilir Kaylar iki bin ile yedi sekiz bin misra arasinda degisen manzum eserlerdir Soylenmeleri destanin uzunluguna gore bazen dort bes gun veya bir hafta kadar surebilmektedir Kaycilar ozellikle uzun av geceleri bayramlar dugunler ve eglencelerde kay soylerler Altay kaycilari destan anlatirken yuz ifadelerini ve davranislarini da kullanirlar Yani bir anlamda anlattiklari kahraman ile ozdeslesirler Kaycilar anlattiklari destanda insanlarin yani sira at geyik ve kus gibi cesitli hayvanlarin yerine de gecebilirler Ayrica cesitli araclari kullanarak savas veya dovus sahnelerini topluluk karsisinda sunarlar Hatta Kayci gosterisinin inandiriciligini artirmak icin makyaj bile yapabilir Kaycilik gelenegi ikiye ayrilir Altay Tuba ve Telengit kaycilari sesi goguslerinden cikarirlar Kumandu Calkandi ve Bayat kaycilari ise sesi damaklarindan cikarirlar Hemen hemen her varligin eye iye adi verilen bir koruyucu ruhu olduguna inanan Altay Turkleri icin destanin da kay iyesi denilen bir koruyucu ruhu bulundugunu soylerler Bu iye anlaticiyi uzun sure kaylamadiginda onu cagirir Kayci destani soylerken caldigi muzik aletinin ve kendisinin sesini kay iyesinin ve bunlarla birlikte Altay Kuday in dinledigine inanir Kayci genelde destana baslamadan once giris kisminda kendisini dinledigine inandigi Altay iyesine minnetlerini sunar okuyacagi kay icin ondan kendisine yardim diler Altay kaycilari tipki Anadolu asiklari gibi bu sanati genellikle bir ustanin yaninda ogrenirler Kayci olabilmenin bir diger yolu da ruya yoluyla gerceklesmektedir Turkiye deki asik gelenegi icinde gordugu bir ruyada Pir Hizir veya Yar elinden bade icilir Altaylarda ise gordugu bir ruya ile kayci olanlara eyelu kayci adi verilir Kaycinin ruyasinda arjan eyezi su iyesi veya tayga eyezi dag iyesi kendisine gorunur Altay destan anlaticilarinin tarihsel surec icinde halkin ve askerlerin morallerini yukseltmek gibi islevleri de yerine getirmislerdir Tipki asik gibi kayci da ayni gezici bir sanatcidir Ayrica gecmiste yalnizca sanatlarini icra etmek suretiyle gecimini temin eden kaycilarin var oldugunu bilinmektedir Kaylar muzik aletlerinin herhangi birisiyle ki bu umumiyetle topsurdur ve mutlaka muzik esliginde icra edilirler Kayci destana baslamadan once bir sure topsur calar Kaylar ezgi melodi ile birlikte kojon koson adi verilen manzum metinlerden siirlerden olusur KaynakcaAlip Manas Altay Turkleri nin Kahramanlik Destani Metin Ergun Kultur Bakanligi Yayinlari 1998 AnkaraDipnotlar Iki Destan Saim Sakaoglu olu kirik baglanti Maaday Kara Destani Ahmet Dagli PDF 22 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Subat 2012 Dunden Bugune Turk Dunyasi Destan Anlaticilari Cigdem Akyuz PDF 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Subat 2012 Altay Tiva ve Sor Destanlarinda Dag Seniha Sonmez olu kirik baglanti Ayrica bakinizHoomey Tiva Turkleri basta olmak uzere dolaydaki Turk topluluklari ve Mogol uluslarinda girtlaktan soylenen sarki turu Uliger Sozlu gelenek Aleksey Kalkin