Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kaynaştırma ünsüzü veya yardımcı ünsüz, Türkçede iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir kök veya gövdenin sonuna eklenen ve yine bir ünlü ile başlayan ekin önüne (iki ünlü arasına) gelen ünsüzü belirtir. Sadece Türkiye Türkçesi için değil, bütün tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde temel kaynaştırma ünsüzü veya yardımcı ünsüz /y/ ve /n/ sesleridir. Bu ünsüz; kök+ek veya ek+ek durumlarında, iki ünlü yan yana geldiğinde kullanılır.
Dilin şekil bilgisi ögelerini oluşturan kök, gövde ve ekler birbirleriyle birleştirilirken Türkçenin ses yapısından ileri gelen bazı güçlükler ortaya çıkar. Bu durumda dil, sorunu çözmek için birbirine doğrudan doğruya bağlanamayan seslere aracılık eden ve yardımcı sesler diye adlandırılan bazı seslere başvurur. Bu sesler -I-/-U-, -y- ve –n- sesleridir. Yardımcı seslerin ekler gibi kelimelere anlam katma veya anlam bağlantısı kurma görevleri yoktur. Bunlar içinde -y- ve -n- ünsüz olanlarıdır.
/y/ ünsüzü
Türk dilinin asli yardımcı ünsüzüdür. Bu /y/, aşağıdaki gibi durumlarda kullanılır:
- İsim çekiminde ana+y+a, baba+y+a, tarla+y+ı vb.
- Fiil çekiminde başla-y-an, dinle-y-ince, besle-y-ip, oku-y-acak, dene-y-ecek vb.
/n/ ünsüzü
Bu ünsüz, Türk dilinde zamir n’si diye adlandırılır. Görevi, bazı zamirlerle durum ekleri ve 3. şahıs iyelik ve +ki aitlik ekleriyle ad çekimi ekleri arasında bir köprü vazifesi kurmaktır:
- bu+n+da, o+n+a, baş+ı+n+da, çevre+si+n+de, sıra+sı+n+da arka+n+da+ki+n+i vb.
Türkçede ünlü ile biten bütün kelimelerin tamlamasında +nIn/+nUn kullanılırken, birkaç kelimede bazı istisnalar oluşur. "Su" ve "ne" kelimelerinin tamlama çekimi “suyun (tamlanan)”, “neyin (tamlanan)” şeklinde yapılır. Bunun sebebi su kelimesinin Türk dili tarihi içinde “sub” olması, bu şeklinde zamanla “suv” ve “suy” varyantlarına kavuşmasıyla alakalıdır. “Ne” kelimesi için de tarihi sürecinde “neŋ >> ney” değişimi, günümüzdeki bu durumu doğurmuştur. Yani etimolojik açıklamadan ortaya çıktığı gibi, bu iki kelime aslında çekim sırasında “suy” ve “ney” şekillerine sahip oldukları için, bunlara ünsüz bitimlilere gelen +In/+Un şekilleri gelmiştir. Bu hâlleriyle istisnanın olmadığı da görülür.
Koruyucu ünsüz
Bazı sözcüklerde iki ünlü art arda gelmediği hâlde kaynaştırma ünsüzü görülür. Buna "koruyucu ünsüz" denir. Bu duruma daha çok zamirlerde ve "idi" "ile" "imiş" gibi ayrı da yazılabilen sözcüklerde rastlanır. Söz konusu durumlar “i-” (imek) yardımcı fiilinin çeşitli çekimleriyle alakalıdır.
- lekeliydi (< lekeli idi), yeniyse (< yeni ise), evliymiş (< evli imiş), okumasıyla (< okuması ile) vb.
Tartışmalı konular
Türkiye’deki ilk ve ortaöğretim kurumlarında, ek eğitim kuruluşlarında dil öğretiminde yaygın olarak, ünlü ile biten bir kök veya gövdenin sonuna eklenen ve yine bir ünlü ile başlayan ekin önüne (iki ünlü arasına) gelen "y, ş, s, n" ünsüzlerinin kaynaştırma ünsüzü olduğu öğretilir. Bu anlatıma göre kaynaştırma ünsüzü şu durumlarda kullanılır:
- İlgi ve iyelik eklerinden (tamlama eklerinden) önce: odanın kapısı, anasının kuzusu, pencerenin boyası.
- Üleştirme ekinden önce: ikişer, altışar.
Ancak özellikle Türkçenin çağdaş ve tarihî dönemlerine dair araştırmalar yapmış olan bazı akademisyenlere göre /ş/, /s/ sesleri ile "-nin" ekindeki ilk /n/ sesi, kaynaştırma ünsüzü değil, ekin bir parçasıdır: İlgi eki Türkiye Türkçesinde +In/+Un; +nIn/+nUn (+ın, +in, +un, +ün; +nın, +nin, +nun, +nün), 3. teklik şahıs iyelik eki +I/+U; +sI/+sU (+ı, +i; +u, +ü; +sı, +si; +su, +sü) formlarına sahiptir. Söz konusu eklerin yapısındaki /s/, /n/ sesleri, Türk dilinin yazılı olarak takip edilen en eski belgesinde de, birkaç asır sonra Hazar’ın batısında (Anadolu, Azerbaycan sahası) yazılmış eserlerde de, Osmanlı Türkçesi döneminde de yani yaklaşık 1400 yıldır bu eklerin yapısında var olmuştur. Kelimenin son sesinin ünlü veya ünsüz olması durumlarına bağlı olarak kullanılagelmişlerdir. Yukarıda gösterilen /ş/ sesi ise üleştirme ekinin yapısında yer alır. Üleştirme işlevindeki bu ek +Ar/+şAr (+ar, +er, +şar, +şer) formlarındadır. Diğer eklerin işleme mantığıyla aynı sistemle yani kelimenin son sesinin ünlü (ikişer, altışar) veya ünsüz (dörder, onar) olmasına göre ilgili şeklin eklenmesiyle kullanılırlar.
Kaynakça
- ^ a b c d Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri, Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009, s. 28-29.
- ^ a b Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul 2002, s. 145.
- ^ Hatice Şirin User, Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları, Kömen, Konya 2009, s. 2275
- ^ a b Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul 2002, s. 169-170, 314-319.
- ^ 9. Sınıf Dil ve Anlatım, Kollektif Yayın, Dosya Yayınları, Ankara 2013, s. 82.
- ^ 9. Sınıf Hücreleme Yöntemine Göre Dil ve Anlatım, Kollektif Yayın, Zambak Yayınları, İzmir 2012, s. 65.
- ^ bk. Zeynep Korkmaz (Türkiye Türkçesi Grameri), Muharrem Ergin (Türk Dil Bilgisi), Gürer Gülsevin/Erdoğan Boz (Eski Anadolu Türkçesi) akademik yayınları vb.
- ^ Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri, Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009, s. 23, 259.
- ^ Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul 2002, s. 229-230.
- ^ Annemarie von Gabain, Eski Türkçenin Grameri, Çeviren: Mehmet Akalın, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2000, s. 63.
- ^ Talât Tekin, Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2010, s.20-70.
- ^ Faruk Kadri Timurtaş, Eski Türkiye Türkçesi, Enderun Kitabevi, İstanbul 1994, s. 65, 68-69.
- ^ Gürer Gülsevin, Erdoğan Boz, Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara 2010, s. 86, 88-90.
- ^ Yavuz Kartallıoğlu, Klâsik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011, s. 140, 398-410.
- ^ Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri, Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009, s. 342.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kaynastirma unsuzu veya yardimci unsuz Turkcede iki unlu harf yan yana gelemeyecegi icin unlu ile biten bir kok veya govdenin sonuna eklenen ve yine bir unlu ile baslayan ekin onune iki unlu arasina gelen unsuzu belirtir Sadece Turkiye Turkcesi icin degil butun tarihi ve cagdas Turk yazi dillerinde temel kaynastirma unsuzu veya yardimci unsuz y ve n sesleridir Bu unsuz kok ek veya ek ek durumlarinda iki unlu yan yana geldiginde kullanilir Dilin sekil bilgisi ogelerini olusturan kok govde ve ekler birbirleriyle birlestirilirken Turkcenin ses yapisindan ileri gelen bazi guclukler ortaya cikar Bu durumda dil sorunu cozmek icin birbirine dogrudan dogruya baglanamayan seslere aracilik eden ve yardimci sesler diye adlandirilan bazi seslere basvurur Bu sesler I U y ve n sesleridir Yardimci seslerin ekler gibi kelimelere anlam katma veya anlam baglantisi kurma gorevleri yoktur Bunlar icinde y ve n unsuz olanlaridir y unsuzuTurk dilinin asli yardimci unsuzudur Bu y asagidaki gibi durumlarda kullanilir Isim cekiminde ana y a baba y a tarla y i vb Fiil cekiminde basla y an dinle y ince besle y ip oku y acak dene y ecek vb n unsuzuBu unsuz Turk dilinde zamir n si diye adlandirilir Gorevi bazi zamirlerle durum ekleri ve 3 sahis iyelik ve ki aitlik ekleriyle ad cekimi ekleri arasinda bir kopru vazifesi kurmaktir bu n da o n a bas i n da cevre si n de sira si n da arka n da ki n i vb Turkcede unlu ile biten butun kelimelerin tamlamasinda nIn nUn kullanilirken birkac kelimede bazi istisnalar olusur Su ve ne kelimelerinin tamlama cekimi suyun tamlanan neyin tamlanan seklinde yapilir Bunun sebebi su kelimesinin Turk dili tarihi icinde sub olmasi bu seklinde zamanla suv ve suy varyantlarina kavusmasiyla alakalidir Ne kelimesi icin de tarihi surecinde neŋ gt gt ney degisimi gunumuzdeki bu durumu dogurmustur Yani etimolojik aciklamadan ortaya ciktigi gibi bu iki kelime aslinda cekim sirasinda suy ve ney sekillerine sahip olduklari icin bunlara unsuz bitimlilere gelen In Un sekilleri gelmistir Bu halleriyle istisnanin olmadigi da gorulur Koruyucu unsuzBazi sozcuklerde iki unlu art arda gelmedigi halde kaynastirma unsuzu gorulur Buna koruyucu unsuz denir Bu duruma daha cok zamirlerde ve idi ile imis gibi ayri da yazilabilen sozcuklerde rastlanir Soz konusu durumlar i imek yardimci fiilinin cesitli cekimleriyle alakalidir lekeliydi lt lekeli idi yeniyse lt yeni ise evliymis lt evli imis okumasiyla lt okumasi ile vb Tartismali konularTurkiye deki ilk ve ortaogretim kurumlarinda ek egitim kuruluslarinda dil ogretiminde yaygin olarak unlu ile biten bir kok veya govdenin sonuna eklenen ve yine bir unlu ile baslayan ekin onune iki unlu arasina gelen y s s n unsuzlerinin kaynastirma unsuzu oldugu ogretilir Bu anlatima gore kaynastirma unsuzu su durumlarda kullanilir Ilgi ve iyelik eklerinden tamlama eklerinden once odanin kapisi anasinin kuzusu pencerenin boyasi Ulestirme ekinden once ikiser altisar Ancak ozellikle Turkcenin cagdas ve tarihi donemlerine dair arastirmalar yapmis olan bazi akademisyenlere gore s s sesleri ile nin ekindeki ilk n sesi kaynastirma unsuzu degil ekin bir parcasidir Ilgi eki Turkiye Turkcesinde In Un nIn nUn in in un un nin nin nun nun 3 teklik sahis iyelik eki I U sI sU i i u u si si su su formlarina sahiptir Soz konusu eklerin yapisindaki s n sesleri Turk dilinin yazili olarak takip edilen en eski belgesinde de birkac asir sonra Hazar in batisinda Anadolu Azerbaycan sahasi yazilmis eserlerde de Osmanli Turkcesi doneminde de yani yaklasik 1400 yildir bu eklerin yapisinda var olmustur Kelimenin son sesinin unlu veya unsuz olmasi durumlarina bagli olarak kullanilagelmislerdir Yukarida gosterilen s sesi ise ulestirme ekinin yapisinda yer alir Ulestirme islevindeki bu ek Ar sAr ar er sar ser formlarindadir Diger eklerin isleme mantigiyla ayni sistemle yani kelimenin son sesinin unlu ikiser altisar veya unsuz dorder onar olmasina gore ilgili seklin eklenmesiyle kullanilirlar Kaynakca a b c d Zeynep Korkmaz Turkiye Turkcesi Grameri Sekil Bilgisi Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 2009 s 28 29 a b Muharrem Ergin Turk Dil Bilgisi Bayrak Basim Yayim Tanitim Istanbul 2002 s 145 Hatice Sirin User Kokturk ve Otuken Uygur Kaganligi Yazitlari Komen Konya 2009 s 2275 a b Muharrem Ergin Turk Dil Bilgisi Bayrak Basim Yayim Tanitim Istanbul 2002 s 169 170 314 319 9 Sinif Dil ve Anlatim Kollektif Yayin Dosya Yayinlari Ankara 2013 s 82 9 Sinif Hucreleme Yontemine Gore Dil ve Anlatim Kollektif Yayin Zambak Yayinlari Izmir 2012 s 65 bk Zeynep Korkmaz Turkiye Turkcesi Grameri Muharrem Ergin Turk Dil Bilgisi Gurer Gulsevin Erdogan Boz Eski Anadolu Turkcesi akademik yayinlari vb Zeynep Korkmaz Turkiye Turkcesi Grameri Sekil Bilgisi Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 2009 s 23 259 Muharrem Ergin Turk Dil Bilgisi Bayrak Basim Yayim Tanitim Istanbul 2002 s 229 230 Annemarie von Gabain Eski Turkcenin Grameri Ceviren Mehmet Akalin Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 2000 s 63 Talat Tekin Orhon Yazitlari Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 2010 s 20 70 Faruk Kadri Timurtas Eski Turkiye Turkcesi Enderun Kitabevi Istanbul 1994 s 65 68 69 Gurer Gulsevin Erdogan Boz Eski Anadolu Turkcesi Gazi Kitabevi Ankara 2010 s 86 88 90 Yavuz Kartallioglu Klasik Osmanli Turkcesinde Eklerin Ses Duzeni Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 2011 s 140 398 410 Zeynep Korkmaz Turkiye Turkcesi Grameri Sekil Bilgisi Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 2009 s 342