Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ixodida veya kene, üsttakımına bağlı bir hayvan takımıdır.
| Ixodida | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||
| Değerlendirilmedi (IUCN 3.1) | |||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||
| |||||||||||
Keneler zorunlu kan emici ektoparazitlerdir. Bacakların uçlarında çengeller ve vantuzlar vardır. Deriye rahatça yapışarak ağız organelleri ile kan emerler. İyice şiştikten sonra kendilerini yere atarak konaklarından uzaklaşır, ot veya ağaçlara tırmanırlar. Ön ayaklarının uçları dokunma ve koku alma için özelleşmiştir. Ormanlarda bulunduğu ağacın altından bir hayvan geçtiği takdirde üzerine düşüp derisine yapışır ve etine hortumunu sokarak kanını emer. Kenelerin tükürük salgısı dokuları sindiren ve likefiye eden proteolitik enzimler içerir. İnsan ve hayvan hastalıklarının taşınmasında rol oynayan en önemli . Birçok bakteri, riketsiya, spiroket, virüs, parazit, mantar, protozoa ve solucan kökenli hastalığa sebep olabilirler. Ek olarak , felçler ve alerjik reaksiyonlara da yol açabilirler. Dünya’nın her bölgesinde bulunurlar.
Morfoloji
Vücut tek parça halindedir; caput, thorax ve abdomen tamamen birleşmiş. Ixodidae kenelerinde kitin kutikula ile örtülü ve serttir. Argasidae kenelerinde yumuşaktır.
Gnathosoma, baş kısmıdır. Ağız parçaları (rostellum), bir çift pedipalp (palp), bir çift keliser, keliser kılıfı, delmeye ve kan emmeye yarayan 'dan oluşur. Bunlar basis capituli üzerine oturur ve (capitulum) olarak adlandırılırlar. Ixodidae kenelerinin bütün evrelerinde kapitulum üstten görülebilirken, Argasidae kenelerinde gövdenin altına doğru kıvrık olduğu için görünmezler. Palpler, dört eklemli ve dört parçadan ibaret olup dördüncü segmentte dokunma duyu kılları taşır. Ixodidae kenelerinin 4. palp segmenti çok küçük olup, 3. palp parçasının içinde yer alır. Palplerin iç yüzü diğer ağız organellerinden keliser ve hipostomu içine alacak şekilde çukurlaşmıştır. Keliserler keliser kılıfı içinde kayarak ileri geri hareket ederler, üç parçalı olup ve son kısım testere dişlidir. Keliserler, kene kan emeceği zaman hipostomunu deriye sokması için deriyi perfore ederler. Keliserler aynı zamanda çiftleşme esnasında erkeklerin kendilerini sabit tutmasına yardımcı olurlar. Hipostom, radula ve tekastome adlarını da almaktadır. Tek parçadan ibaret olan hipostom üzerinde türlere göre değişen sayı ve büyüklükte geriye dönük dişler bulunur. Basis capituli üzerinde Ixodidae ailesine bağlı dişli kenelerde area porose adı verilen ve türlere göre değişen şekilde, süngerimsi yapıda iki alan bulunmaktadır.
İdiosoma: Gövde kısmıdır; göğüs ve karnın birleşmesinden oluşmuştur (thoraco-abdomen). Bacaklar buradadır. Ergin ve nimflerde 4 çift, larvalarda 3 çift bacak bulunur. Gövdeden uca doğru parçalar; kalça, trochanter, femur, tibia, pretarsus ve tarsus olarak sıralanır. Kalçalar (coxa) gövdeye yapışık ve hareketsizdirler. Ixodidae kene türlerinin coxa ’ları büyüktür ve bazı türlerinde mahmuz (spur) bulunur. Tarsusların uçlarında üzerinde bir çift tırnak bulunan pulvillum denen zarımsı oluşumlar vardır. Tutunmaya yarayan bu oluşumlar yaz kenesigillerde (Ixodidae) görülür, kış kenesigillerde (Argasidae) yoktur. Birinci çift tarsusların sırt yüzünde (ya da Haller organeli) denen çukurluk biçiminde bir duyu aparatı bulunur. Bunlar, ısı, mevcut hava koşulları, koku ve kimyasalları saptar. İlk iki bacak çifti öne, son iki çifti geriye yönelmiştir.
Gelişme dönemlerine ve cinsiyetlerine göre vücutlarının bazı kısımlarında kitin oranı artar ve kitin plakları oluşur. Ixodidae kenelerinin dişi, larva ve nimflerinde kapitulumun gerisinde yaka tarzındaki kitin tabakası (scutum), erkeklerde vücudun dorsalinin tamamını kaplamıştır (conscutum). Kitin plakalar stigma civarında da bulunurlar ve olarak isimlendirilirler. Bazı Ixodidae türlerinin erkeklerinin anüs civarında bulunan, türlere göre değişen yapıda ve sayıdaki plakalara da anal plakalar adı verilir. Amblyomma, Dermacentor ve Haemaphysalis cinslerine ait kenelerde anal plaka yoktur.
Kenelerin iç organları; sindirim, boşaltım, dolaşım, solunum, sinir sistemleri ve duyu organları ile üreme ve kas sistemlerinden ibarettir
Biyoloji
Konak bulma
Konağın titreşimlerinin, ısısının ve karbondioksit’in kene tarafından algılanmasının, kenenin konağı bulmasına yardımcı olduğu belirtilmektedir. Gelişme evrelerini tamamlamak üzere konaklarını terkeden keneler (özellikle Ixodidae), tekrar bir konak bulmak için iki farklı yol izler:
- Pusuya yatma: Bazı keneler konaklarına geçmek üzere beklemek için bitkilere tırmanırlar. Arka ayakları ile otlara tutunurlar ve öndeki bir çift ayakları ile konağa tutunmak üzere beklerler. Bu olay, bitki üzerinde bekleyerek bir çeşit pusuya düşürme şeklidir. Örnek olarak, Rhipicephalus, Haemaphysalis ve Ixodes cinslerindeki kenelerin larva, nimf ve erginleri verilebilir.
- Ava çıkma: Bazı keneler de yakındaki konakları aramak için bir yerden başka bir yere hareket ederler. Avcı kenelere örnek olarak Amblyomma ile Hyalomma cinsleri verilebilir.
Kan emme
Keneler larva, nimf ve ergin dönemlerde herhangi bir konaktan mutlaka kan emmek zorundadır. Keneler gelişme evrelerine göre kan emmek için farklı bölgeleri tercih ederler. Larvalar derinin en ince olduğu iç kulak derisini tercih ederken, ergin keneler vücudun diğer kesimlerine tutunurlar ve kan emmeye başlarlar. Kene kan emmek için uygun bölgeyi bulduğunda keliserleri ile deriyi parçalamaya başlar. Deriyi parçalamaya başladığı andan itibaren bölgeye analjezik özelliği olan tükürük salgılanır. Kene keliserleri ile deriyi açar ve hipostomunu deriden içeri sokar. Hipostom üzerinde bulunan ve geriye dönük olan dişçikler kenenin konak üzerinde uzun süre kalmasını sağlar ve bu olaya kenenin konağa tutunduğu ilk 48-72. saatlerinde tükürük bezinden salgılanan ve ağız organellerini bir çimento gibi saran antijenik ve antiseptik özellikteki sement yardımcı olur. Bu sırada tekrar tükürük salgılanır. Tükürük salgılanması ile vasküler permeabilite bozulur, kan damar dışına sızar. Tükürük salgısının antikoagulan etkisi ile kanın pıhtılaşması engellenir ve kene oluşturduğu kan gölünden beslenir. Ixodidae doyuncaya kadar aynı yerden kan emer. Bu süre birkaç günden birkaç haftaya kadar değişebilir. Argasidae ise tutunduğu konaktan kısa sürede çok miktarda kan emer ve konağını terk eder. Ixodidae kenelerinin beslenmesi yavaştır, çünkü kenenin fazla miktarda kanla beslenmesi için vücut duvarının genişlemeye ihtiyacı vardır. Larvaların tamamen kanla doyması 3-5 gün sürer. Nimflerde bu süre 4-8 gün arasında değişir ve erişkin dişilerde kanla doyma süresi 5-20 gündür. Keneler tamamen kanla doyduklarında konak derisindeki hipostomlarını çıkarırlar. Vücut ağırlıklarının 3-30 misli kan emebilirler. Dişi keneler erkek kenelere oranla daha fazla genişleyebilme özelliğindedirler. Erkek kenelerin ise tüm vücut yüzeyini kitin tabakası kapladığından dolayı dişiler kadar fazla genişleyemezler ve beslenmeleri sadece üreme faaliyetlerinin yerine getirilmesi ve bazal metabolizmaları ile ilişkilidir. Keneler kandan ve lenften tam olarak faydalanır, yalnız sindiremezler ve dışkının çoğu hematin’den oluşur.
Üreme
Kenelerde üreme eşeylidir. Çiftleşme kan emme sırasında konağın üzerinde olur. Çiftleşmeden sonra erkek konağı terk eder ve ölür. Dişi kene tam doyuncaya kadar kan emmeye devam eder, daha sonra uygun bir yerde konağını terk eder ve yumurtlar, yumurtladıktan sonra da kendi ölür (Ixodidae) ya da ölmez (Argasidae).
Dişi keneler yumurtalarını taş, toprak ve merada yaprakların altına, toplu ve birbirine yapışık şekilde bırakırlar. Yumurtlama süresi ve miktarı, dişi kenenin az veya çok kan emmesine ve ısı ışık ve nem gibi diğer dış faktörlere bağlı olarak değişir. Önceleri az, sonrasında çok sayıda yumurta çıkarılır. Sürenin sonuna doğru sayı tekrar azalır. Yumurtalar ilk çıktıklarında beyaz renklidir. Daha sonra kahverengi-kehribar renge dönerler. Yumurtalar ortalama 0.7-1.0 mm büyüklüktedir. Yumurta sayısı türlere ve kanla doyma derecelerine göre 200-15000 adet olabilir.
Dişi kenelerde ovaryum ile bağırsak irtibat halindedir. Bu yüzden bazı keneler kan emerken parazitleri sindirim sisteminden ovaryumlarına geçirirler. Bu parazitler ovaryumdan yumurtaya geçerek, yumurtadan çıkan larvaları enfekte ederler. Bu larvalar kan emerken parazitleri de hayvanlara taşırlar (transovaryal nakil).
Yumurta içinde larvanın gelişmesi ve daha sonraki gelişme dönemleri tür, ısı, nem gibi dış faktörlere bağlıdır. Toprakta bulunan yumurtalardan bir hafta içinde larvalar çıkar. Yumurtadan çıkan üç çift ayaklı larvalar 7-22 gün içinde kitinizasyonlarını tamamlayarak aktif hale geçip konakçı aramaya başlarlar.
Gelişim
erkek (mannetje), dişi (vrouwtje), yumurta (eieren), larva ve nimf
Yumurtadan çıkan larvalar tıpkı böcekler gibi 3 çift bacaklıdır. Larvalar sayesinde bir konağa tutunur. Türlere göre farklı sürelerde deri değiştirerek 4 çift bacaklı nimf haline gelirler. Nimflerde larvalar gibi henüz genital organlar gelişmemiştir. Aç olan nimfler konaktan kan emerek doyar, deri değiştirerek aç ergin hâle gelir. Erkek ve dişi ergin keneler kan emerken çiftleşir ve doyduktan sonra dişi toprağa düşer ve yumurtlar.
Biyolojik gelişmelerine göre yaz keneleri üçe ayrılır: bir konaklı keneler: larva, nimf ve ergin dönemlerini aynı konak üzerinde geçirirler; iki konaklı keneler: larva ve nimf dönemini bir konakta, ergin dönemini farklı bir konakta geçirirler; üç konaklı keneler: larva bir konaktan kan emer ve toprağa düşer, toprakta deri değiştirerek aç nimf haline gelir. Aç nimfler ikinci bir konağa tutunur, doyup konağı terk eder, toprağa düşer deri değiştirir ve aç ergin kene haline gelir. Aç ergin keneler bir konağa tutunur, doyup konağı terk eder.
Yaz kenesigiller (Ixodidae), genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimleri arasında aktiftirler. Bunlar evcil hayvanların kulak kepçesi içinde ve dışında, boyun altında, karın, anal ve perianal bölgeler ile sırt ve kuyruk üzerinde bulunurlar.
Kenelerin hepsi zararlı, parazit ve kör değildir. Sığır ve köpek kene türleri gözlüdür. İnsan ve ehil hayvanlarda parazit yaşayanlar çeşitli hastalık mikroplarını bulaştırdıklarından sağlık bakımından zararlıdır ve birçok bakteri de üretmektedir.
Kenenin çıkarılması
Kan emen bir keneyi deriden bilgisizce söküp atmak hastalık bulaşma riskini artırdığından oldukça tehlikelidir. Çünkü çıkarılmaya çalışılan kene tepki olarak midesinde bulunan, mikrop ve bakterilerle dolu kanı tekrar geriye boşaltır. Cımbız, pens veya naylon ip yardımıyla deriye en yakın kısımdaki başından (ağız organellerinden) sıkıca tutularak dik olarak deriden çekilerek uzaklaştırılır.
Kene penseti
Türkiye'de son yıllarda görülen Kırım Kongo vakaları nedeniyle hemen hemen tüm klinik ve doğayla iç içe olan işletmelerde (maden ocağı revirleri vs.) özel bir kene çıkarıcı kit olan kene penseti kullanımı yaygınlaşmıştır.
Kene kaşığı
Keneye bağlı hastalıkların en yaygın olduğu ülkelerden olan Amerika'da keneyi döndürmeden kolayca ve güvenli bir şekilde çıkarmaya yarayan özel bir kaşık geliştirilmiştir. Bu araç özel şekli sayesinde ulaşılması güç olan kasık ve eklem yerleri gibi bölgelere yapışan kenelerin kolayca ve keneye zarar vermeden çıkarılmasını sağlar.
Acil durumda keneyi çıkarma
Keneleri mümkünse kendiniz çıkarmaya çalışmayın ve en kısa sürede uzman bir sağlık görevlisi tarafından çıkarılmasını sağlayın. Yalnızca birkaç saat içinde ulaşabileceğiniz yakınlıkta bir sağlık merkezi yoksa, keneyi T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından önerilen yöntemlerle kendiniz çıkarmayı tercih edin.
Eğer herhangi bir sağlık kuruluşuna ulaşma imkânınız yoksa, şu adımları izleyin:
1) Kenenin üzerine hiçbir şekilde kimyasal madde dökmeyin, bunu yaparsanız kene rahatsız olup sizi bırakabilir fakat bu esnada emdiği kanın bir kısmını kusar, midesinden gelen tehlikeli virüs ve mikroplar vücudunuza bulaşır.
2) Ucu ince bir cımbız yardımıyla, kenenin vücudunuza en yakın noktasından (kan emdiği hortum) nazikçe ve sağlam bir şekilde kavrayın.
3) Sakın kenenin vücuduna dokunmayın, bu emdiği kanı geri boşaltmasına yol açar.
4) Kene çıktıktan sonra ısırılan yeri alkol, yoksa sabun ile temizleyin.
5) Keneyi uygun bir şekilde saklayın. Gerekirse tanımlama için kullanılabilir. Keneyi öldürmek için ezmeyin, patlamasına neden olabilir.
6) En yakın zamanda bir sağlık kuruluşundan yardım isteyin, kontrol yaptırın.
Kenenin kendiliğinden düşürülmesi yöntemi
Kenenin tutulup çekilmesini içeren çıkarma yöntemlerinin hepsi kenenin paniğe kapılıp midesindeki kanı boşaltmasına sebep olabilir. Bu yüzden kene çıkarılmamalı, kendiliğinden çıkması sağlanmalıdır.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- (İngilizce)
- Kene nasıl çıkarılmalıdır? (American Family Physician) 24 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
![image]()
Wikimedia Commons'ta Kene ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.![image]()
Vikitür'de Kene ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça
- Özel
- ^ "ITIS". 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2023.
- Genel
- Zafer Karaer, Bayram Ali Yukarı, Levent Aydın (1997) - Türkiye Keneleri ve Vektörlükleri; Parazitolojide Artropod Hastalıkları ve Vektörler, 1997
- Prof. Dr. Zati Vatansever, Prof. Dr. Münir Aktaş, Prof. Dr. Ayşen Gargılı, Prof. Dr. Levent Aydın (2009), Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) Hastalığının Vektörü Keneler: Biyoloji, hastalık nakli, mücadele ve korunma yolları[]
- Önder Ergönül. Crimean- Congo Hemorrhagic Fever. Lancet Infect Dis 2006; 6: 203-214. 26 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Önder Ergönül, "Türkiye'de Yeni Bir Enfeksiyon: Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi", STED, TTB; Haziran 2006 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (İngilizce)
- (Almanca)
- S. C. Barker and A Murrell (2004), Systematics and evolution of ticks with a list of valid genus and species names Parasitology (2004), 129, S15–S36[]
- Mehmet Fatih AYDIN (2008) , Ixodid Keneler ve Naklettikleri Hastalıklar, Doktora semineri (danışman: Prof. Dr. Nazir Dumanlı), Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Veteriner Programı, Parazitoloji Anabilim Dalı , Elazığ, 2008[]
- Sabri Akman (2008) KKA (Kırım Kongo Kanamalı Ateşi)[]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ixodida veya kene usttakimina bagli bir hayvan takimidir IxodidaKorunma durumuDegerlendirilmedi IUCN 3 1 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ArthropodaSinif ArachnidaUst takim Takim Ixodida Keneler zorunlu kan emici ektoparazitlerdir Bacaklarin uclarinda cengeller ve vantuzlar vardir Deriye rahatca yapisarak agiz organelleri ile kan emerler Iyice sistikten sonra kendilerini yere atarak konaklarindan uzaklasir ot veya agaclara tirmanirlar On ayaklarinin uclari dokunma ve koku alma icin ozellesmistir Ormanlarda bulundugu agacin altindan bir hayvan gectigi takdirde uzerine dusup derisine yapisir ve etine hortumunu sokarak kanini emer Kenelerin tukuruk salgisi dokulari sindiren ve likefiye eden proteolitik enzimler icerir Insan ve hayvan hastaliklarinin tasinmasinda rol oynayan en onemli Bircok bakteri riketsiya spiroket virus parazit mantar protozoa ve solucan kokenli hastaliga sebep olabilirler Ek olarak felcler ve alerjik reaksiyonlara da yol acabilirler Dunya nin her bolgesinde bulunurlar MorfolojiBir erkek kene ile kibrit copunun buyukluk kiyaslamasi Vucut tek parca halindedir caput thorax ve abdomen tamamen birlesmis Ixodidae kenelerinde kitin kutikula ile ortulu ve serttir Argasidae kenelerinde yumusaktir Gnathosoma bas kismidir Agiz parcalari rostellum bir cift pedipalp palp bir cift keliser keliser kilifi delmeye ve kan emmeye yarayan dan olusur Bunlar basis capituli uzerine oturur ve capitulum olarak adlandirilirlar Ixodidae kenelerinin butun evrelerinde kapitulum ustten gorulebilirken Argasidae kenelerinde govdenin altina dogru kivrik oldugu icin gorunmezler Palpler dort eklemli ve dort parcadan ibaret olup dorduncu segmentte dokunma duyu killari tasir Ixodidae kenelerinin 4 palp segmenti cok kucuk olup 3 palp parcasinin icinde yer alir Palplerin ic yuzu diger agiz organellerinden keliser ve hipostomu icine alacak sekilde cukurlasmistir Keliserler keliser kilifi icinde kayarak ileri geri hareket ederler uc parcali olup ve son kisim testere dislidir Keliserler kene kan emecegi zaman hipostomunu deriye sokmasi icin deriyi perfore ederler Keliserler ayni zamanda ciftlesme esnasinda erkeklerin kendilerini sabit tutmasina yardimci olurlar Hipostom radula ve tekastome adlarini da almaktadir Tek parcadan ibaret olan hipostom uzerinde turlere gore degisen sayi ve buyuklukte geriye donuk disler bulunur Basis capituli uzerinde Ixodidae ailesine bagli disli kenelerde area porose adi verilen ve turlere gore degisen sekilde sungerimsi yapida iki alan bulunmaktadir Idiosoma Govde kismidir gogus ve karnin birlesmesinden olusmustur thoraco abdomen Bacaklar buradadir Ergin ve nimflerde 4 cift larvalarda 3 cift bacak bulunur Govdeden uca dogru parcalar kalca trochanter femur tibia pretarsus ve tarsus olarak siralanir Kalcalar coxa govdeye yapisik ve hareketsizdirler Ixodidae kene turlerinin coxa lari buyuktur ve bazi turlerinde mahmuz spur bulunur Tarsuslarin uclarinda uzerinde bir cift tirnak bulunan pulvillum denen zarimsi olusumlar vardir Tutunmaya yarayan bu olusumlar yaz kenesigillerde Ixodidae gorulur kis kenesigillerde Argasidae yoktur Birinci cift tarsuslarin sirt yuzunde ya da Haller organeli denen cukurluk biciminde bir duyu aparati bulunur Bunlar isi mevcut hava kosullari koku ve kimyasallari saptar Ilk iki bacak cifti one son iki cifti geriye yonelmistir Gelisme donemlerine ve cinsiyetlerine gore vucutlarinin bazi kisimlarinda kitin orani artar ve kitin plaklari olusur Ixodidae kenelerinin disi larva ve nimflerinde kapitulumun gerisinde yaka tarzindaki kitin tabakasi scutum erkeklerde vucudun dorsalinin tamamini kaplamistir conscutum Kitin plakalar stigma civarinda da bulunurlar ve olarak isimlendirilirler Bazi Ixodidae turlerinin erkeklerinin anus civarinda bulunan turlere gore degisen yapida ve sayidaki plakalara da anal plakalar adi verilir Amblyomma Dermacentor ve Haemaphysalis cinslerine ait kenelerde anal plaka yoktur Kenelerin ic organlari sindirim bosaltim dolasim solunum sinir sistemleri ve duyu organlari ile ureme ve kas sistemlerinden ibarettirBiyolojiKonak bulma Konagin titresimlerinin isisinin ve karbondioksit in kene tarafindan algilanmasinin kenenin konagi bulmasina yardimci oldugu belirtilmektedir Gelisme evrelerini tamamlamak uzere konaklarini terkeden keneler ozellikle Ixodidae tekrar bir konak bulmak icin iki farkli yol izler Pusuya yatma Bazi keneler konaklarina gecmek uzere beklemek icin bitkilere tirmanirlar Arka ayaklari ile otlara tutunurlar ve ondeki bir cift ayaklari ile konaga tutunmak uzere beklerler Bu olay bitki uzerinde bekleyerek bir cesit pusuya dusurme seklidir Ornek olarak Rhipicephalus Haemaphysalis ve Ixodes cinslerindeki kenelerin larva nimf ve erginleri verilebilir Ava cikma Bazi keneler de yakindaki konaklari aramak icin bir yerden baska bir yere hareket ederler Avci kenelere ornek olarak Amblyomma ile Hyalomma cinsleri verilebilir Kan emme Kani emen disi kene orijinal halinden onlarca kat daha buyur erkeklerde pek buyume olmaz Keneler larva nimf ve ergin donemlerde herhangi bir konaktan mutlaka kan emmek zorundadir Keneler gelisme evrelerine gore kan emmek icin farkli bolgeleri tercih ederler Larvalar derinin en ince oldugu ic kulak derisini tercih ederken ergin keneler vucudun diger kesimlerine tutunurlar ve kan emmeye baslarlar Kene kan emmek icin uygun bolgeyi buldugunda keliserleri ile deriyi parcalamaya baslar Deriyi parcalamaya basladigi andan itibaren bolgeye analjezik ozelligi olan tukuruk salgilanir Kene keliserleri ile deriyi acar ve hipostomunu deriden iceri sokar Hipostom uzerinde bulunan ve geriye donuk olan discikler kenenin konak uzerinde uzun sure kalmasini saglar ve bu olaya kenenin konaga tutundugu ilk 48 72 saatlerinde tukuruk bezinden salgilanan ve agiz organellerini bir cimento gibi saran antijenik ve antiseptik ozellikteki sement yardimci olur Bu sirada tekrar tukuruk salgilanir Tukuruk salgilanmasi ile vaskuler permeabilite bozulur kan damar disina sizar Tukuruk salgisinin antikoagulan etkisi ile kanin pihtilasmasi engellenir ve kene olusturdugu kan golunden beslenir Ixodidae doyuncaya kadar ayni yerden kan emer Bu sure birkac gunden birkac haftaya kadar degisebilir Argasidae ise tutundugu konaktan kisa surede cok miktarda kan emer ve konagini terk eder Ixodidae kenelerinin beslenmesi yavastir cunku kenenin fazla miktarda kanla beslenmesi icin vucut duvarinin genislemeye ihtiyaci vardir Larvalarin tamamen kanla doymasi 3 5 gun surer Nimflerde bu sure 4 8 gun arasinda degisir ve eriskin disilerde kanla doyma suresi 5 20 gundur Keneler tamamen kanla doyduklarinda konak derisindeki hipostomlarini cikarirlar Vucut agirliklarinin 3 30 misli kan emebilirler Disi keneler erkek kenelere oranla daha fazla genisleyebilme ozelligindedirler Erkek kenelerin ise tum vucut yuzeyini kitin tabakasi kapladigindan dolayi disiler kadar fazla genisleyemezler ve beslenmeleri sadece ureme faaliyetlerinin yerine getirilmesi ve bazal metabolizmalari ile iliskilidir Keneler kandan ve lenften tam olarak faydalanir yalniz sindiremezler ve diskinin cogu hematin den olusur Ureme Kenelerde ureme eseylidir Ciftlesme kan emme sirasinda konagin uzerinde olur Ciftlesmeden sonra erkek konagi terk eder ve olur Disi kene tam doyuncaya kadar kan emmeye devam eder daha sonra uygun bir yerde konagini terk eder ve yumurtlar yumurtladiktan sonra da kendi olur Ixodidae ya da olmez Argasidae Disi keneler yumurtalarini tas toprak ve merada yapraklarin altina toplu ve birbirine yapisik sekilde birakirlar Yumurtlama suresi ve miktari disi kenenin az veya cok kan emmesine ve isi isik ve nem gibi diger dis faktorlere bagli olarak degisir Onceleri az sonrasinda cok sayida yumurta cikarilir Surenin sonuna dogru sayi tekrar azalir Yumurtalar ilk ciktiklarinda beyaz renklidir Daha sonra kahverengi kehribar renge donerler Yumurtalar ortalama 0 7 1 0 mm buyukluktedir Yumurta sayisi turlere ve kanla doyma derecelerine gore 200 15000 adet olabilir Disi kenelerde ovaryum ile bagirsak irtibat halindedir Bu yuzden bazi keneler kan emerken parazitleri sindirim sisteminden ovaryumlarina gecirirler Bu parazitler ovaryumdan yumurtaya gecerek yumurtadan cikan larvalari enfekte ederler Bu larvalar kan emerken parazitleri de hayvanlara tasirlar transovaryal nakil Yumurta icinde larvanin gelismesi ve daha sonraki gelisme donemleri tur isi nem gibi dis faktorlere baglidir Toprakta bulunan yumurtalardan bir hafta icinde larvalar cikar Yumurtadan cikan uc cift ayakli larvalar 7 22 gun icinde kitinizasyonlarini tamamlayarak aktif hale gecip konakci aramaya baslarlar Gelisim Yaz kenesigillerde yasam dongusu erkek mannetje disi vrouwtje yumurta eieren larva ve nimf Yumurtadan cikan larvalar tipki bocekler gibi 3 cift bacaklidir Larvalar sayesinde bir konaga tutunur Turlere gore farkli surelerde deri degistirerek 4 cift bacakli nimf haline gelirler Nimflerde larvalar gibi henuz genital organlar gelismemistir Ac olan nimfler konaktan kan emerek doyar deri degistirerek ac ergin hale gelir Erkek ve disi ergin keneler kan emerken ciftlesir ve doyduktan sonra disi topraga duser ve yumurtlar Biyolojik gelismelerine gore yaz keneleri uce ayrilir bir konakli keneler larva nimf ve ergin donemlerini ayni konak uzerinde gecirirler iki konakli keneler larva ve nimf donemini bir konakta ergin donemini farkli bir konakta gecirirler uc konakli keneler larva bir konaktan kan emer ve topraga duser toprakta deri degistirerek ac nimf haline gelir Ac nimfler ikinci bir konaga tutunur doyup konagi terk eder topraga duser deri degistirir ve ac ergin kene haline gelir Ac ergin keneler bir konaga tutunur doyup konagi terk eder Yaz kenesigiller Ixodidae genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimleri arasinda aktiftirler Bunlar evcil hayvanlarin kulak kepcesi icinde ve disinda boyun altinda karin anal ve perianal bolgeler ile sirt ve kuyruk uzerinde bulunurlar Kenelerin hepsi zararli parazit ve kor degildir Sigir ve kopek kene turleri gozludur Insan ve ehil hayvanlarda parazit yasayanlar cesitli hastalik mikroplarini bulastirdiklarindan saglik bakimindan zararlidir ve bircok bakteri de uretmektedir Kenenin cikarilmasiKene isirigina hedef olmus cildin gorunumu Kan emen bir keneyi deriden bilgisizce sokup atmak hastalik bulasma riskini artirdigindan oldukca tehlikelidir Cunku cikarilmaya calisilan kene tepki olarak midesinde bulunan mikrop ve bakterilerle dolu kani tekrar geriye bosaltir Cimbiz pens veya naylon ip yardimiyla deriye en yakin kisimdaki basindan agiz organellerinden sikica tutularak dik olarak deriden cekilerek uzaklastirilir Kene penseti Turkiye de son yillarda gorulen Kirim Kongo vakalari nedeniyle hemen hemen tum klinik ve dogayla ic ice olan isletmelerde maden ocagi revirleri vs ozel bir kene cikarici kit olan kene penseti kullanimi yayginlasmistir Kene PensetiKene kasigi Keneye bagli hastaliklarin en yaygin oldugu ulkelerden olan Amerika da keneyi dondurmeden kolayca ve guvenli bir sekilde cikarmaya yarayan ozel bir kasik gelistirilmistir Bu arac ozel sekli sayesinde ulasilmasi guc olan kasik ve eklem yerleri gibi bolgelere yapisan kenelerin kolayca ve keneye zarar vermeden cikarilmasini saglar Kene kasigiAcil durumda keneyi cikarma Keneleri mumkunse kendiniz cikarmaya calismayin ve en kisa surede uzman bir saglik gorevlisi tarafindan cikarilmasini saglayin Yalnizca birkac saat icinde ulasabileceginiz yakinlikta bir saglik merkezi yoksa keneyi T C Saglik Bakanligi tarafindan onerilen yontemlerle kendiniz cikarmayi tercih edin Eger herhangi bir saglik kurulusuna ulasma imkaniniz yoksa su adimlari izleyin 1 Kenenin uzerine hicbir sekilde kimyasal madde dokmeyin bunu yaparsaniz kene rahatsiz olup sizi birakabilir fakat bu esnada emdigi kanin bir kismini kusar midesinden gelen tehlikeli virus ve mikroplar vucudunuza bulasir 2 Ucu ince bir cimbiz yardimiyla kenenin vucudunuza en yakin noktasindan kan emdigi hortum nazikce ve saglam bir sekilde kavrayin 3 Sakin kenenin vucuduna dokunmayin bu emdigi kani geri bosaltmasina yol acar 4 Kene ciktiktan sonra isirilan yeri alkol yoksa sabun ile temizleyin 5 Keneyi uygun bir sekilde saklayin Gerekirse tanimlama icin kullanilabilir Keneyi oldurmek icin ezmeyin patlamasina neden olabilir 6 En yakin zamanda bir saglik kurulusundan yardim isteyin kontrol yaptirin Kenenin kendiliginden dusurulmesi yontemi Kenenin tutulup cekilmesini iceren cikarma yontemlerinin hepsi kenenin panige kapilip midesindeki kani bosaltmasina sebep olabilir Bu yuzden kene cikarilmamali kendiliginden cikmasi saglanmalidir Ayrica bakinizTurkiye ve Orta Asya kene turleri listesi Kirim Kongo Kanamali Atesi Lyme hastaligiDis baglantilar Ingilizce Kene nasil cikarilmalidir American Family Physician 24 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Wikimedia Commons ta Kene ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Vikitur de Kene ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur KaynakcaOzel ITIS 9 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Agustos 2023 GenelZafer Karaer Bayram Ali Yukari Levent Aydin 1997 Turkiye Keneleri ve Vektorlukleri Parazitolojide Artropod Hastaliklari ve Vektorler 1997 Prof Dr Zati Vatansever Prof Dr Munir Aktas Prof Dr Aysen Gargili Prof Dr Levent Aydin 2009 Kirim Kongo Kanamali Atesi KKKA Hastaliginin Vektoru Keneler Biyoloji hastalik nakli mucadele ve korunma yollari olu kirik baglanti Onder Ergonul Crimean Congo Hemorrhagic Fever Lancet Infect Dis 2006 6 203 214 26 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Onder Ergonul Turkiye de Yeni Bir Enfeksiyon Kirim Kongo Kanamali Atesi STED TTB Haziran 2006 27 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Almanca S C Barker and A Murrell 2004 Systematics and evolution of ticks with a list of valid genus and species names Parasitology 2004 129 S15 S36 olu kirik baglanti Mehmet Fatih AYDIN 2008 Ixodid Keneler ve Naklettikleri Hastaliklar Doktora semineri danisman Prof Dr Nazir Dumanli Firat Universitesi Saglik Bilimleri Enstitusu Veteriner Programi Parazitoloji Anabilim Dali Elazig 2008 olu kirik baglanti Sabri Akman 2008 KKA Kirim Kongo Kanamali Atesi olu kirik baglanti