Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kimyasal silahların kontrolüne ilişkin uluslararası antlaşmalar, kimyasal silah kullanımının, silah kontrol antlaşmaları yolu ile kontrol altına alınmasına yönelik uluslararası girişimlerdir.
1600'lerden bu yana devletler savaş aracı olarak çeşitli kimyasal silahlar geliştirmeye çalışmaktadır. Bu silahların içerdikleri kimyevi maddeler nedeniyle insan üzerinde tahrip edici etkileri vardır. Yüzyıllar boyunca ülkeler ve uluslararası organizasyonlar, silah kontrol anlaşmaları ile kimyasal silahların sınırlandırılması ve kontrol altına alınması için birçok çaba sarf ettiler. Anlaşmaların gerekçesi "bu tür silahların tiksindiriciliği" üzerine olan genel inanç ve kimyasal silahların insaniyet ve uygar savaşımla uyum göstermediği konusundaki genel kabuldür.
Başlangıçta silahsızlanma fikri belli başlı sebeplerle değersiz görülüyordu. Bu sebeplerin en başında teknik sıkıntılar gelmekteydi. Başarının teknik açıdan mümkün olduğu durumlarda da psikolojik etmenler devreye giriyordu. Gerekli sınırlamaları kendi özgürlüklerine müdahale olarak gören hükûmetler anlaşmaya yanaşmıyordu. Silahlanma, uluslararası boyutta yaşanan siyasi güvensizlik ortamının doğal bir sonucu olduğundan silahsızlanma aşamasına geçilmeden önce bu ortamın düzeltilmesine ihtiyaç duyuluyordu.
Kimyasal silahların kontrolü ile ilgili ilk girişimler, bu tür silahların savaşlarda henüz belirgin bir şekilde kullanılmadığı dönemde yapıldı. Gerçekte bunlar hipotetik antlaşmalardı ve yasaklar aşırı derecede kesin ya da kısıtlayıcı değildi. İlk antlaşmaların bir başka önemli özelliği de mütekabiliyet içeriyor olmasıdır.
İki devletin dahil olduğu 1675 Strasbourg Antlaşması'nı saymazsak kimyasal silahların kontrolüne yönelik ilk çok uluslu ve kabul gören adım 1899 Lahey Sözleşmesi ile atıldı. Lahey Sözleşmesi'nin ardından yirmi yıldan az bir süre geçtikten sonra Avrupa'da I. Dünya Savaşı patlak verdi. Savaş esnasında kimyasal silahlar her iki tarafça da yoğun bir şekilde kullanıldı. Bu savaş hala en büyük kimyasal savaş olma niteliğini sürdürür. Savaşta yaşanan olaylar kimyasal savaşın yasaklanmasına yönelik daha eksiksiz ve etkili çabaları ateşledi. Bu çabalar sonucunda, II. Dünya Savaşı'ndan birkaç yıl önce Cenevre Protokolü de dahil birçok anlaşma ortaya çıktı. İkinci Dünya Savaşı, kimyasal silahların kullanımı ile ilgili kayda değer bir örnek bulunmaması açısından bir başarı olarak nitelendirilir. Bununla birlikte 2. Dünya Savaşı'ndan yıllar sonra, en önemlisi İran-Irak Savaşı olmak üzere pek çok kimyasal silah kullanılan olay belgelendi. Bu savaş kimyasal silahlarla ilgili yenilenmiş ve daha güçlü yasaklama anlaşmaları için yapılan çağrılara öncülük etti. 13 Ocak 1993'te bu çabalar Kimyasal Silahlar Sözleşmesi'nin imzaya açılması ile sonuçlandı. 29 Nisan 1997'de yürürlüğe giren sözleşme ile kimyasal silahların kullanımı ve stoklanmasını tamamen yasaklandı.
Tarihi
Tarihteki ilk yazılı kimyasal silahların kontrolü antlaşması Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu ve Fransa arasında imzalanan 1675 Strasbourg Antlaşması'dır. Bu iki taraflı paktta iki ülke arasında olacak herhangi bir savaşta zehirli kurşunların kullanımı yasaklandı. Strasbourg Antlaşması sadece, XIV. Luis'in Lorraine bölgesindeki Fransız kontrolünü sağlamaya çalıştığı savaş boyunca geçerli olacaktı. Antlaşmadan birkaç yüzyıl sonra kimya alanındaki gelişmeye bağlı olarak, devletler daha sofistike kimyasal silahlar geliştirdi ve silah kontrolünde öncelikli endişe zehirli kurşunlardan zehirli gazlara kaydı. Bu sebeple 1899 Lahey Sözleşmesi ile devletlerin büyük bir kısmı "boğucu, zehirli ve benzeri gazların savaşta kullanılmayacağı" konusunda anlaştılar. 1899 ve 1907 tarihli Lahey Sözleşmeleri oluşturulurken Brüksel Konferansı'nda hazırlanan Martens hükmünden faydalanıldı. Lahey Sözleşmesi, ancak savaşta taraf olan tüm ülkelerin bu hükümleri kabul etmesi ile uygulanabiliyordu dahası sözleşmenin ihlal edilmesi durumunda nasıl bir yol izleneceği de belirsizdi. Lahey Sözleşmesi ABD tarafından hiç kabul edilmedi, 4 Eylül 1900'de sözleşmeye taraf olan Almanya ise 1904'te kimyasal maddeler üzerinde, savaşta kullanılmak amaçlı deneylere başladı. 1915'te Almanlar savaşta ilk kez gaz kullandı. Bunu takip eden süreçte itilaf devletleri de savaşta çeşitli kimyasallar kullanmaya başladılar.
Birinci Dünya Savaşı sonrası
Birinci Dünya Savaşı esnasında her iki tarafta da kimyagerler 3000'in üzerinde kimyasal madde üzerinde potansiyel silah araştırması yaptılar. Bu maddelerden 30 kadarı silah olarak kullanıldı. Savaşta sadece kimyasal silah saldırıları ile ölen insan sayısı 100.000'i buldu. Savaş sonrasında genelde silah kontrol antlaşmaları ve özelde de kimyasal silah kontrolü anlaşmaları yenilenen destek kazandı. Savaştaki gaz saldırılarını gördükten sonra halk ezici çoğunlukla zehirli gazların yasaklanmasını destekledi. Aralık 1921'de Amerikalılar arasında yapılan bir araştırmaya göre 367,000 kişi kimyasalların yasaklanmasını desteklerken, sadece 19 kişi bunların gelecekte de kullanılmasını destekledi. Bu kamu görüşü kimyasal silahların yasaklanması yönünde çabaların artmasına sebep oldu.
Almanya'nın zehirli gaz üretmesi ve ithal etmesinin yasaklandığı Versay Antlaşması sonrasındaki dönemde İtalya ve İngiltere kimyasal silah geliştirmeye devam ettiler. Antlaşma sonrası kendi ülkesinde kimyasal silah geliştirmesi yasaklanan Almanya da 1920'lerde bilim insanlarını Sovyetler Birliği'ne gönderdi. İki ülke işbirliği içinde hem endüstriyel hem de silah olarak kullanılmak üzere kimyasallar geliştirdiler. Ateşkes antlaşmalarının ardından bu tür silahların kısıtlanmasına yönelik ilk ciddi deneme 1922'de Washington Konferansı ile yapıldı. Büyük itilaf devletlerinin katılımıyla toplanan konferansın 5'inci maddesi boğucu, zehirli gazlar ile buna benzer nitelikteki sıvılar ve diğer malzemelerin veya cihazların yasaklanmasını içeriyordu. Altıncı madde ise Birinci Dünya Savaşı galibi beş ülkenin (ABD, Birleşik Krallık, Fransa, İtalya ve Japonya) antlaşmayı onaylamasını şart koşuyordu. Antlaşma Fransa'nın denizaltılar ile ilgili kısmı kabul etmemesi üzerine yürürlüğe girmedi.
1925 Cenevre Protokolü'nün eksiği kimyasal ve biyolojik silahların geliştirilmesi, üretimi ve stoklanmasının yasaklanmamış olması ve kullanım yasağının Avrupa dışında (koloni bölgeleri gibi) geçerli olmamasıdır. Ancak protokol 1972 tarihli Biyolojik Silahlar Konvansiyonu'na uzanan süreci başlatması açısından önemlidir. ABD Cenevre Protokülü'ne 1975 yılına kadar taraf olmadı (Aslında ABD'nin başlangıçta imzaladığı protokol ülkenin senatosu tarafından reddedilmişti). İtalya ise 1928'de protokolü imzalamış olmasına rağmen 1930'larda Etiyopyalılara karşı zehirli gaz kullandı. Tahminlere göre İtalya bu savaşta uçak yolu ile yaklaşık 700.000 ton kimyasal savaş malzemesi kullandı. İtalya, kimyasal silahları savaş suçuna karşı misilleme olarak kullandığını belirterek Cenevre Protokolü'ne aykırı bir durumun olmadığını iddia etti.İkinci Çin-Japon Savaşı'nda protokol bir kez daha ihlal edildi. Japon ordusu bu savaşta farklı kimyasal silahları birçok kez kullandı. Protokol ihlalinin son örneği de Irak'tır. Irak Cenevre Protokolü'nü 1931'de imzalamıştı ancak 1980'lerde İran'a ve 1987-88'de de etnik gruplara karşı kimyasal silah kullandı.
1932'de Birleşmiş Milletler üyesi altmış ülkenin temsil edildiği Dünya Silahsızlanma Konferansı düzenlendi. Konferans, tüm ülkelerin Versay Antlaşması'ndaki kısıtlamalara tabi olmasını isteyen Almanya ile yaşanan anlaşmazlık sonucunda çıkmaza girdi ve sonlandırıldı. 1933 şubatında konferans yeniden toplandı. Büyük Britanya'nın burada sunduğu silahsızlanmaya yönelik anlaşma taslağı Cenevre Protokülü'nden farklı olarak kimyasal silahların anlaşmaya taraf olmayan ülkelere karşı kullanımını da yasaklıyordu. Ancak pek çok kez bahane olarak kullanılan mütekabiliyet ilkesini de barındırdığından bu tür silahların üretimi ya da saklanmasıyla ilgili herhangi bir kısıtlama getirmiyordu. Avrupa ve Asya'da yaşanan iklim değişikliği sonucunda 1936'da silahsızlanma konferansının aktiviteleri durduruldu.
İkinci Dünya Savaşı sonrası
İkinci Dünya Savaşı, muharib devletlerden hiçbirinin kayda değer bir şekilde kimyasal silah kullanmaması ile birlikte, kimyasal silah kontrolü için belirgin bir başarı olarak görülüyordu. Savaşın hemen ardından silah kontrol çabaları birinci olarak, muazzam yok edici bir güce sahip nükleer silahlara yöneldi ve kimyasal silahsızlanma öncelikli olmaktan çıktı. Durum böyle iken, Yemen İç Savaşı'ndaki gaz saldırıları ve Kore Savaşı'ndaki kimyasal silahların kullanıldığına dair ithamlarla, kimyasal savaş tekrar yayılmaya başladı. Tüm bu olaylar ABD'nin Vietnam Savaşı'nda ölümcül olmayan dozda kimyasal harp maddesi ( ve defoliantlar da dahil) kullanması ile birleşince kimyasal silahsızlanmaya olan ilgi yeniden arttı. Bu ilgi öncelikli olarak bölgesel girişimlerin ortaya çıkmasını sağladı.
25 Nisan 1982'de Bağımsız Silahsızlanma ve Güvenlik Meseleleri Komisyonu (ya da yaygın bilinen adıyla Palme Komisyonu) Avrupa'da kimyasal silahsız bölge oluşturulmasına yönelik bir çağrı yaptı. Bu öneri 1985'te Doğu Almanya'yı yöneten Sosyalist Birlik Partisi ve Batı Almanya'yı yöneten Sosyal Demokrat Parti arasında yapılan anlaşmanın taslak metnine dahil edildi. İki partinin planına göre, başlangıç olarak Orta Avrupa kimyasal silahlardan arındırılmış bölge ilan edilecek sonrasında da bu bölge genişletilecekti. Orta Avrupa dışında, Balkanlar'da Romanya ve Bulgaristan, Latin Amerika'da Peru, Kuzey Avrupa'da Danimarka ve Asya'da da Pakistan ve Hindistan kendi coğrafyalarında kimyasal silahsız bölge oluşturulmasına yönelik çaba sarf ettiler. Bu çabalar o dönem için sonuçsuz kalsa da silahsızlanmaya yönelik ilgiyi diri tutmuş ve sürecin o zamana kadarki en kapsamlı anlaşma olan Kimyasal Silahlar Sözleşmesi'ne uzanmasına yol açmıştı.
Kimyasal Silahlar Sözleşmesi ile üye ülkelere stoklarındaki kimyasal silahları açıklamaları ve Nisan 2007 sonuna kadar da sahip oldukları bütün kimyasalları yok etmeleri zorunluluğu getirildi. Bunun sonucunda taraf ülkelerce tüm dünyada 70.000 ton kimyasal silah stoğu açıklandı. Bu stoğun %95'i sadece ABD ve Rusya'ya aittir. Kasım 2003 itibarı ile açıklanan kimyasal silahların %11'i imha edilebildi. Kimyasal Silahlar Sözleşmesi ile kimyasal üreticisi ve tüketicisi olan özel şirketler de kontrol altına alındı.
Antlaşmalar listesi
| Anlaşma | Yıl | Taraflar | Yasaklamanın niteliği | Kay. |
|---|---|---|---|---|
| Strasbourg Antlaşması | 1675 | Fransa ve Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu | 57'nci madde ile iki ülke arasındaki savaşlarda zehirli mermi kullanımı yasaklandı. | |
| 1868 | Kabul görmedi | 400 gramın üzerinde patlayıcı, yanıcı, alev alıcı mühimmat kullanımının yasaklanması önerildi. | ||
| Brüksel Konferansı | 1874 | Kabul görmedi | Zehir ve zehirli silahların kullanımının yasaklanması için önerildi. Bu anlaşma hiçbir zaman benimsenmedi ancak Lahey Konvansiyonları'na öncülük etti. | |
| 1899 Lahey Sözleşmesi | 1899 | 31 devlet | Boğucu, zehirleyici ve benzer gazların kullanımı yasaklandı | |
| 1907 Lahey Sözleşmesi | 1907 | 35 devlet | Zehir ve zehirli gazların kullanımı yasaklandı | |
| Versay Antlaşması | 1919 | Almanya; İtilaf devletleri | Almanya'nın zehirli gaz üretmesi ve ithal etmesi yasaklandı | |
| Washington Silah Konferansı | 1922 | Kabul görmedi | Her türlü kimyasal silahın yasaklanması önerildi | |
| Cenevre Protokolü | 1925 | 134 devlet | Boğucu, zehirleyici ve benzeri gazların ve bakteriyolojik araçların savaşta kullanımı yasaklandı | |
| Dünya Silahsızlanma Konferansı | 1933 | Kabul görmedi | Cenevre Sözleşmesi'nin, kimyasal silahların kesin bir tanımının yapılması ve sözleşmede taraf olmayan ülkelere karşı da kimyasal silah kullanımının yasaklanması şeklinde genişletilmesi önerildi | |
| Biyolojik Silahlar Sözleşmesi | 1972 | 162 devlet | Her türlü biyolojik silah yasaklandı. Bir kimyasal silah kontrol antlaşması olmadığı halde BS Konvansiyonu kimyasal ve biyolojik silah tartışmalarının sonucu olarak ortaya çıktı ve kimyasal silah antlaşmaları yönünde bir sıçrama tahtasıdır. | |
| Avustralya Grubu | 1985 | 41 devlet | Bir grup devlet tarafından, kimyasal ve biyolojik silah olarak kullanılabilecek maddelerin ihracatını kontrol altına almak için oluşturdu. Kimyasal silahların nakliyesi yasaklandı ve öncü maddelerin ticareti düzenlendi. | |
| 1985 | ABD ve SSCB | . | ||
| Kimyasal Silahların Kullanımı Konferansı | 1989 | 149 devlet | Katılımcı devletler Cenevre Protokolü'nü yeniden teyit ettiler. Bütün devletler kimyasal silahların kullanılmaması ve bu tür kullanımların suç teşkil edeceği konusunda fikir birliğine vardı. | |
| 1990 Kimyasal Silah Anlaşması | 1990 | ABD ve SSCB | . | |
| 1991 | Arjantin, Brezilya, Şili ve Uruguay | Bütün kimyasal ve biyolojik silahların kullanımı, geliştirilmesi, üretimi, edinilmesi, saklanması, depolanması ve transferi yasaklandı. | ||
| 1991 | Bolivya, Kolombiya, Ekvador, Peru ve Venezuela | Taraf ülkeler kendi bölgelerinde kimyasal silahların yasaklanması konusunda anlaştı. | ||
| Hindistan-Pakistan Kimyasal Silahlar Antlaşması | 1992 | Hindistan ve Pakistan | Kimyasal silahlar tümüyle yasaklandı. | |
| Kimyasal Silahlar Sözleşmesi | 1993 | 187 devlet | Bütün kimyasal silahların kullanımı, geliştirilmesi, üretimi, edinilmesi, saklanması, depolanması ve transferi yasaklandı. Devletler kimyasal silahların yok edilmesi konusunda yükümlüdür. |
Kaynakça
- ^ Sarıbeyoğlu, Meltem (Nisan 2004). "Kitle İmha Silahlarının Kullanımının Yasaklanmasına İlişkin Uluslararası Düzenlemeler" (PDF). İstanbul Ticaret Üniversitesi Dergisi. Cilt 5. s. 22. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Nisan 2009.
- ^ Croddy, s. xxi
- ^ Coleman, s. 8
- ^ Thomas, Hugh (Ocak-Mart 1960). "Disarmament: Dream or Reality". The Political Quarterly. 31 (1). Londra: John Wiley & Sons, Inc. ss. 17-25. doi:10.1111/j.1467-923x.1960.tb00376.x. 10 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mayıs 2022.
- ^ a b c Coleman, s. 45
- ^ Coleman, p. 46
- ^ Coleman, s. 150
- ^ a b Coleman, s. 7
- ^ a b Coleman, s. 9
- ^ Aslan, Yasin M. (2008). "Savaş Hukukunun Temel Prensipleri" (PDF). TBB Dergisi, 79. TBB. ss. 235-274. 26 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Ekim 2018.
- ^ Scammell, J.M. (Ekim 1922). (PDF) (İngilizce). The North American Review. s. 476. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2009.
- ^ Heller, Charles E. (Eylül 1984). . Library of Congress Cataloging in Publication (İngilizce). Ft. Leavenworth: Command & General Staff College. 4 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2009.
- ^ a b Spring, Baker (21 Eylül 1992). "The Chemical Weapons Treaty: An Illussory Search for a Panacea" (PDF) (İngilizce). Washington DC: The Heritage Foundation. s. 1. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Nisan 2009.
- ^ Croddy, s. 172
- ^ Mauroni, Albert J. (2003). "The Threat Increases: World War II". Chemical and Biological Warfare: A Reference Handbook (PDF) (İngilizce) (1. basım bas.). Santa Barbara, Kaliforniya: ABC-CLIO, Inc. ss. 10. .
- ^ a b c Zanders, Jean Pasca (Ekim 2003). "International Norms Against Chemıcal And Biologıcal Warfare: An Ambiguous Legacy" (PDF). Journal of Conflict & Security Law. 8 (2). İngiltere: Oxford University Press. ss. 391-410. doi:10.1093/jcsl/8.2.391. 26 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2018.
- ^ a b Sarıbeyoğlu, s. 37
- ^ Labanca, Nicola. "Proliferation and Disarmament of Chemical Weapons in the NATO Framework (Lessons from history)" (PDF). Forum on the Problems of Peace and War (İngilizce). NATO. s. 39. 13 Kasım 2010 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2011.
- ^ Özdemir, Çağlar; Bozbüyük, Arif; Hancı, Hamit (2001). "Kimyasal Silahlar:Etkileri, Korunma Yolları" (PDF). Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi (STED)- Türk Tabipleri Birliği. Cilt 10 (8 bas.). s. 300. 7 Mart 2003 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 20 Mayıs 2009.
- ^ Mauroni, s. 82
- ^ Lenhart, Martha K., (Ed.) (2008). . Medical Aspects of Chemical Warfare (PDF) (İngilizce). Washington DC: Office of The Surgeon General Department of the Army, US Army Medical Department Center and School. ss. 9-76. . 3 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2011.
- ^ Raičević, Nebojša (2001). (PDF). Law and Politics (İngilizce). Niş, Sırbistan: Faculty of Law of the University of Niš. ss. 621-622. 2 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2009.
- ^ Mattis, Frederick (2009). "Prior Prohibition of Chemical and Biological Weapons". Banning Weapons of Mass Destruction (İngilizce). ABD: Greenwood Publishing Group. s. 60. .
- ^ a b c Coleman, s. 152
- ^ Croddy, s. 175
- ^ Coleman, s. 101–102
- ^ Coleman, s. 89
- ^ Croddy, s. 161–162
- ^ Coleman, s. 152–153
- ^ a b c Galtung, Johan (1983). "The Palme Commission Report on Disarmament and Security A Critical Comment". Bulletin of Peace Proposals. 14 (2). Sage Publications, Ltd. ss. 147-152. 5 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ağustos 2021.
- ^ Müller, Harald; Melamud, Aviv; Péczeli, Anna (2013). "From Nuclear Weapons to Wmd: The Development and Added Value of the Wmd-Free Zone Concept" (PDF). Limiting chemical weapons: between regional and global. Stokholm: EU Non-Proliferation Consortium. s. 8.
- ^ "39. A Chemical Weapon-Free Zone in Europe". Bulletin of Peace Proposals. 17 (3). Sage Publications, Ltd. 1986. s. 510. Erişim tarihi: 10 Mart 2020.
- ^ a b Christoff, Joseph A. (Mart 2004). (PDF). Report to the Chairman, Committee on Armed Services, House of Representatives (İngilizce). Washington, DC: United States General Accounting Office. s. 2. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2009.
- ^ Herdman, Roger C. (Ağustos 1993). (PDF) (İngilizce). Washington, DC: U.S. Congress, Office of Technology Assessment. 11 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2011.
- ^ "Project of an International Declaration concerning the Laws and Customs of War. Brussels, 27 August 1874". International Committee of the Red Cross. 2 Nisan 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2009.
- ^ Sarıbeyoğlu, s. 28
- ^ Croddy, s. 171
- ^ Croddy, ss. 172–173
- ^ Sarıbeyoğlu s. 36
- ^ Croddy, p. 173
- ^ Coleman, s. 153
- ^ Croddy, pp. 180–181
- ^ Federation of American Scientists. "Chemical and Biological Weapons Chronology - 1985". 30 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2016.
- ^ Federation of American Scientists. "Geneva Protocol". 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2009.
- ^ Coleman, s. 160
- ^ The New York Times. "Summit in Washington Summary of U.S.-Soviet Agreement on Chemical Arms". 4 Kasım 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2016.
- ^ Kelle, Alexander (1 Ocak 1998). Security in a Nuclear Weapons Free World: How to Cope with the Nuclear, Biological and Chemical Weapons Threat. Peace Research Institute Frankfurt. 14530.
- ^ "Joint Declaration on the Complete Prohibition of Chemical Weapons". Federation of American Scientists. 13 Eylül 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2020.
- ^ Croddy, s. 176-177
Notlar
- ^ Tüm liste için bakınız (PDF). 14 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Tüm liste için bakınız (PDF). 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ The provisions on chemical warfare were inserted in an agreement of submarines, which did not go into force due to French opposition
- ^ Tüm liste için bakınız (PDF). 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ The World Disarmament Conference ceased activities in 1936, so the proposed agreement on chemical weapons was never adopted.
Kaynak kitaplar
- Coleman, Kim (2005). A History of Chemical Warfare. Palgrave MacMillan. .
- Croddy, Eric (2002). Chemical and Biological Warfare: A Comprehensive Survey for the Concerned Citizen. Copernicus Books. .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kimyasal silahlarin kontrolune iliskin uluslararasi antlasmalar kimyasal silah kullaniminin silah kontrol antlasmalari yolu ile kontrol altina alinmasina yonelik uluslararasi girisimlerdir 1600 lerden bu yana devletler savas araci olarak cesitli kimyasal silahlar gelistirmeye calismaktadir Bu silahlarin icerdikleri kimyevi maddeler nedeniyle insan uzerinde tahrip edici etkileri vardir Yuzyillar boyunca ulkeler ve uluslararasi organizasyonlar silah kontrol anlasmalari ile kimyasal silahlarin sinirlandirilmasi ve kontrol altina alinmasi icin bircok caba sarf ettiler Anlasmalarin gerekcesi bu tur silahlarin tiksindiriciligi uzerine olan genel inanc ve kimyasal silahlarin insaniyet ve uygar savasimla uyum gostermedigi konusundaki genel kabuldur Baslangicta silahsizlanma fikri belli basli sebeplerle degersiz goruluyordu Bu sebeplerin en basinda teknik sikintilar gelmekteydi Basarinin teknik acidan mumkun oldugu durumlarda da psikolojik etmenler devreye giriyordu Gerekli sinirlamalari kendi ozgurluklerine mudahale olarak goren hukumetler anlasmaya yanasmiyordu Silahlanma uluslararasi boyutta yasanan siyasi guvensizlik ortaminin dogal bir sonucu oldugundan silahsizlanma asamasina gecilmeden once bu ortamin duzeltilmesine ihtiyac duyuluyordu Kimyasal silahlarin kontrolu ile ilgili ilk girisimler bu tur silahlarin savaslarda henuz belirgin bir sekilde kullanilmadigi donemde yapildi Gercekte bunlar hipotetik antlasmalardi ve yasaklar asiri derecede kesin ya da kisitlayici degildi Ilk antlasmalarin bir baska onemli ozelligi de mutekabiliyet iceriyor olmasidir Iki devletin dahil oldugu 1675 Strasbourg Antlasmasi ni saymazsak kimyasal silahlarin kontrolune yonelik ilk cok uluslu ve kabul goren adim 1899 Lahey Sozlesmesi ile atildi Lahey Sozlesmesi nin ardindan yirmi yildan az bir sure gectikten sonra Avrupa da I Dunya Savasi patlak verdi Savas esnasinda kimyasal silahlar her iki tarafca da yogun bir sekilde kullanildi Bu savas hala en buyuk kimyasal savas olma niteligini surdurur Savasta yasanan olaylar kimyasal savasin yasaklanmasina yonelik daha eksiksiz ve etkili cabalari atesledi Bu cabalar sonucunda II Dunya Savasi ndan birkac yil once Cenevre Protokolu de dahil bircok anlasma ortaya cikti Ikinci Dunya Savasi kimyasal silahlarin kullanimi ile ilgili kayda deger bir ornek bulunmamasi acisindan bir basari olarak nitelendirilir Bununla birlikte 2 Dunya Savasi ndan yillar sonra en onemlisi Iran Irak Savasi olmak uzere pek cok kimyasal silah kullanilan olay belgelendi Bu savas kimyasal silahlarla ilgili yenilenmis ve daha guclu yasaklama anlasmalari icin yapilan cagrilara onculuk etti 13 Ocak 1993 te bu cabalar Kimyasal Silahlar Sozlesmesi nin imzaya acilmasi ile sonuclandi 29 Nisan 1997 de yururluge giren sozlesme ile kimyasal silahlarin kullanimi ve stoklanmasini tamamen yasaklandi TarihiTarihteki ilk yazili kimyasal silahlarin kontrolu antlasmasi Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu ve Fransa arasinda imzalanan 1675 Strasbourg Antlasmasi dir Bu iki tarafli paktta iki ulke arasinda olacak herhangi bir savasta zehirli kursunlarin kullanimi yasaklandi Strasbourg Antlasmasi sadece XIV Luis in Lorraine bolgesindeki Fransiz kontrolunu saglamaya calistigi savas boyunca gecerli olacakti Antlasmadan birkac yuzyil sonra kimya alanindaki gelismeye bagli olarak devletler daha sofistike kimyasal silahlar gelistirdi ve silah kontrolunde oncelikli endise zehirli kursunlardan zehirli gazlara kaydi Bu sebeple 1899 Lahey Sozlesmesi ile devletlerin buyuk bir kismi bogucu zehirli ve benzeri gazlarin savasta kullanilmayacagi konusunda anlastilar 1899 ve 1907 tarihli Lahey Sozlesmeleri olusturulurken Bruksel Konferansi nda hazirlanan Martens hukmunden faydalanildi Lahey Sozlesmesi ancak savasta taraf olan tum ulkelerin bu hukumleri kabul etmesi ile uygulanabiliyordu dahasi sozlesmenin ihlal edilmesi durumunda nasil bir yol izlenecegi de belirsizdi Lahey Sozlesmesi ABD tarafindan hic kabul edilmedi 4 Eylul 1900 de sozlesmeye taraf olan Almanya ise 1904 te kimyasal maddeler uzerinde savasta kullanilmak amacli deneylere basladi 1915 te Almanlar savasta ilk kez gaz kullandi Bunu takip eden surecte itilaf devletleri de savasta cesitli kimyasallar kullanmaya basladilar Birinci Dunya Savasi sonrasi Birinci Dunya Savasi esnasinda her iki tarafta da kimyagerler 3000 in uzerinde kimyasal madde uzerinde potansiyel silah arastirmasi yaptilar Bu maddelerden 30 kadari silah olarak kullanildi Savasta sadece kimyasal silah saldirilari ile olen insan sayisi 100 000 i buldu Savas sonrasinda genelde silah kontrol antlasmalari ve ozelde de kimyasal silah kontrolu anlasmalari yenilenen destek kazandi Savastaki gaz saldirilarini gordukten sonra halk ezici cogunlukla zehirli gazlarin yasaklanmasini destekledi Aralik 1921 de Amerikalilar arasinda yapilan bir arastirmaya gore 367 000 kisi kimyasallarin yasaklanmasini desteklerken sadece 19 kisi bunlarin gelecekte de kullanilmasini destekledi Bu kamu gorusu kimyasal silahlarin yasaklanmasi yonunde cabalarin artmasina sebep oldu Almanya nin zehirli gaz uretmesi ve ithal etmesinin yasaklandigi Versay Antlasmasi sonrasindaki donemde Italya ve Ingiltere kimyasal silah gelistirmeye devam ettiler Antlasma sonrasi kendi ulkesinde kimyasal silah gelistirmesi yasaklanan Almanya da 1920 lerde bilim insanlarini Sovyetler Birligi ne gonderdi Iki ulke isbirligi icinde hem endustriyel hem de silah olarak kullanilmak uzere kimyasallar gelistirdiler Ateskes antlasmalarinin ardindan bu tur silahlarin kisitlanmasina yonelik ilk ciddi deneme 1922 de Washington Konferansi ile yapildi Buyuk itilaf devletlerinin katilimiyla toplanan konferansin 5 inci maddesi bogucu zehirli gazlar ile buna benzer nitelikteki sivilar ve diger malzemelerin veya cihazlarin yasaklanmasini iceriyordu Altinci madde ise Birinci Dunya Savasi galibi bes ulkenin ABD Birlesik Krallik Fransa Italya ve Japonya antlasmayi onaylamasini sart kosuyordu Antlasma Fransa nin denizaltilar ile ilgili kismi kabul etmemesi uzerine yururluge girmedi 1925 Cenevre Protokolu nun eksigi kimyasal ve biyolojik silahlarin gelistirilmesi uretimi ve stoklanmasinin yasaklanmamis olmasi ve kullanim yasaginin Avrupa disinda koloni bolgeleri gibi gecerli olmamasidir Ancak protokol 1972 tarihli Biyolojik Silahlar Konvansiyonu na uzanan sureci baslatmasi acisindan onemlidir ABD Cenevre Protokulu ne 1975 yilina kadar taraf olmadi Aslinda ABD nin baslangicta imzaladigi protokol ulkenin senatosu tarafindan reddedilmisti Italya ise 1928 de protokolu imzalamis olmasina ragmen 1930 larda Etiyopyalilara karsi zehirli gaz kullandi Tahminlere gore Italya bu savasta ucak yolu ile yaklasik 700 000 ton kimyasal savas malzemesi kullandi Italya kimyasal silahlari savas sucuna karsi misilleme olarak kullandigini belirterek Cenevre Protokolu ne aykiri bir durumun olmadigini iddia etti Ikinci Cin Japon Savasi nda protokol bir kez daha ihlal edildi Japon ordusu bu savasta farkli kimyasal silahlari bircok kez kullandi Protokol ihlalinin son ornegi de Irak tir Irak Cenevre Protokolu nu 1931 de imzalamisti ancak 1980 lerde Iran a ve 1987 88 de de etnik gruplara karsi kimyasal silah kullandi 1932 de Birlesmis Milletler uyesi altmis ulkenin temsil edildigi Dunya Silahsizlanma Konferansi duzenlendi Konferans tum ulkelerin Versay Antlasmasi ndaki kisitlamalara tabi olmasini isteyen Almanya ile yasanan anlasmazlik sonucunda cikmaza girdi ve sonlandirildi 1933 subatinda konferans yeniden toplandi Buyuk Britanya nin burada sundugu silahsizlanmaya yonelik anlasma taslagi Cenevre Protokulu nden farkli olarak kimyasal silahlarin anlasmaya taraf olmayan ulkelere karsi kullanimini da yasakliyordu Ancak pek cok kez bahane olarak kullanilan mutekabiliyet ilkesini de barindirdigindan bu tur silahlarin uretimi ya da saklanmasiyla ilgili herhangi bir kisitlama getirmiyordu Avrupa ve Asya da yasanan iklim degisikligi sonucunda 1936 da silahsizlanma konferansinin aktiviteleri durduruldu Ikinci Dunya Savasi sonrasi Kimyasal Silah Konvansiyonu na taraf olan ulkeler Kimyasal silah stoguna sahip oldugunu aciklayan ve veya kimyasal silah uretim tesisine sahip oldugu bilinen ulkeler Ikinci Dunya Savasi muharib devletlerden hicbirinin kayda deger bir sekilde kimyasal silah kullanmamasi ile birlikte kimyasal silah kontrolu icin belirgin bir basari olarak goruluyordu Savasin hemen ardindan silah kontrol cabalari birinci olarak muazzam yok edici bir guce sahip nukleer silahlara yoneldi ve kimyasal silahsizlanma oncelikli olmaktan cikti Durum boyle iken Yemen Ic Savasi ndaki gaz saldirilari ve Kore Savasi ndaki kimyasal silahlarin kullanildigina dair ithamlarla kimyasal savas tekrar yayilmaya basladi Tum bu olaylar ABD nin Vietnam Savasi nda olumcul olmayan dozda kimyasal harp maddesi ve defoliantlar da dahil kullanmasi ile birlesince kimyasal silahsizlanmaya olan ilgi yeniden artti Bu ilgi oncelikli olarak bolgesel girisimlerin ortaya cikmasini sagladi 25 Nisan 1982 de Bagimsiz Silahsizlanma ve Guvenlik Meseleleri Komisyonu ya da yaygin bilinen adiyla Palme Komisyonu Avrupa da kimyasal silahsiz bolge olusturulmasina yonelik bir cagri yapti Bu oneri 1985 te Dogu Almanya yi yoneten Sosyalist Birlik Partisi ve Bati Almanya yi yoneten Sosyal Demokrat Parti arasinda yapilan anlasmanin taslak metnine dahil edildi Iki partinin planina gore baslangic olarak Orta Avrupa kimyasal silahlardan arindirilmis bolge ilan edilecek sonrasinda da bu bolge genisletilecekti Orta Avrupa disinda Balkanlar da Romanya ve Bulgaristan Latin Amerika da Peru Kuzey Avrupa da Danimarka ve Asya da da Pakistan ve Hindistan kendi cografyalarinda kimyasal silahsiz bolge olusturulmasina yonelik caba sarf ettiler Bu cabalar o donem icin sonucsuz kalsa da silahsizlanmaya yonelik ilgiyi diri tutmus ve surecin o zamana kadarki en kapsamli anlasma olan Kimyasal Silahlar Sozlesmesi ne uzanmasina yol acmisti Kimyasal Silahlar Sozlesmesi ile uye ulkelere stoklarindaki kimyasal silahlari aciklamalari ve Nisan 2007 sonuna kadar da sahip olduklari butun kimyasallari yok etmeleri zorunlulugu getirildi Bunun sonucunda taraf ulkelerce tum dunyada 70 000 ton kimyasal silah stogu aciklandi Bu stogun 95 i sadece ABD ve Rusya ya aittir Kasim 2003 itibari ile aciklanan kimyasal silahlarin 11 i imha edilebildi Kimyasal Silahlar Sozlesmesi ile kimyasal ureticisi ve tuketicisi olan ozel sirketler de kontrol altina alindi Antlasmalar listesiAnlasma Yil Taraflar Yasaklamanin niteligi Kay Strasbourg Antlasmasi 1675 Fransa ve Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu 57 nci madde ile iki ulke arasindaki savaslarda zehirli mermi kullanimi yasaklandi 1868 Kabul gormedi 400 gramin uzerinde patlayici yanici alev alici muhimmat kullaniminin yasaklanmasi onerildi Bruksel Konferansi 1874 Kabul gormedi Zehir ve zehirli silahlarin kullaniminin yasaklanmasi icin onerildi Bu anlasma hicbir zaman benimsenmedi ancak Lahey Konvansiyonlari na onculuk etti 1899 Lahey Sozlesmesi 1899 31 devlet Bogucu zehirleyici ve benzer gazlarin kullanimi yasaklandi1907 Lahey Sozlesmesi 1907 35 devlet Zehir ve zehirli gazlarin kullanimi yasaklandiVersay Antlasmasi 1919 Almanya Itilaf devletleri Almanya nin zehirli gaz uretmesi ve ithal etmesi yasaklandiWashington Silah Konferansi 1922 Kabul gormedi Her turlu kimyasal silahin yasaklanmasi onerildiCenevre Protokolu 1925 134 devlet Bogucu zehirleyici ve benzeri gazlarin ve bakteriyolojik araclarin savasta kullanimi yasaklandiDunya Silahsizlanma Konferansi 1933 Kabul gormedi Cenevre Sozlesmesi nin kimyasal silahlarin kesin bir taniminin yapilmasi ve sozlesmede taraf olmayan ulkelere karsi da kimyasal silah kullaniminin yasaklanmasi seklinde genisletilmesi onerildiBiyolojik Silahlar Sozlesmesi 1972 162 devlet Her turlu biyolojik silah yasaklandi Bir kimyasal silah kontrol antlasmasi olmadigi halde BS Konvansiyonu kimyasal ve biyolojik silah tartismalarinin sonucu olarak ortaya cikti ve kimyasal silah antlasmalari yonunde bir sicrama tahtasidir Avustralya Grubu 1985 41 devlet Bir grup devlet tarafindan kimyasal ve biyolojik silah olarak kullanilabilecek maddelerin ihracatini kontrol altina almak icin olusturdu Kimyasal silahlarin nakliyesi yasaklandi ve oncu maddelerin ticareti duzenlendi 1985 ABD ve SSCB Kimyasal Silahlarin Kullanimi Konferansi 1989 149 devlet Katilimci devletler Cenevre Protokolu nu yeniden teyit ettiler Butun devletler kimyasal silahlarin kullanilmamasi ve bu tur kullanimlarin suc teskil edecegi konusunda fikir birligine vardi 1990 Kimyasal Silah Anlasmasi 1990 ABD ve SSCB 1991 Arjantin Brezilya Sili ve Uruguay Butun kimyasal ve biyolojik silahlarin kullanimi gelistirilmesi uretimi edinilmesi saklanmasi depolanmasi ve transferi yasaklandi 1991 Bolivya Kolombiya Ekvador Peru ve Venezuela Taraf ulkeler kendi bolgelerinde kimyasal silahlarin yasaklanmasi konusunda anlasti Hindistan Pakistan Kimyasal Silahlar Antlasmasi 1992 Hindistan ve Pakistan Kimyasal silahlar tumuyle yasaklandi Kimyasal Silahlar Sozlesmesi 1993 187 devlet Butun kimyasal silahlarin kullanimi gelistirilmesi uretimi edinilmesi saklanmasi depolanmasi ve transferi yasaklandi Devletler kimyasal silahlarin yok edilmesi konusunda yukumludur Kaynakca Saribeyoglu Meltem Nisan 2004 Kitle Imha Silahlarinin Kullaniminin Yasaklanmasina Iliskin Uluslararasi Duzenlemeler PDF Istanbul Ticaret Universitesi Dergisi Cilt 5 s 22 26 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Nisan 2009 Croddy s xxi Coleman s 8 Thomas Hugh Ocak Mart 1960 Disarmament Dream or Reality The Political Quarterly 31 1 Londra John Wiley amp Sons Inc ss 17 25 doi 10 1111 j 1467 923x 1960 tb00376 x 10 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mayis 2022 a b c Coleman s 45 Coleman p 46 Coleman s 150 a b Coleman s 7 a b Coleman s 9 Aslan Yasin M 2008 Savas Hukukunun Temel Prensipleri PDF TBB Dergisi 79 TBB ss 235 274 26 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Ekim 2018 Scammell J M Ekim 1922 PDF Ingilizce The North American Review s 476 25 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 25 Mayis 2009 Heller Charles E Eylul 1984 Library of Congress Cataloging in Publication Ingilizce Ft Leavenworth Command amp General Staff College 4 Temmuz 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Nisan 2009 a b Spring Baker 21 Eylul 1992 The Chemical Weapons Treaty An Illussory Search for a Panacea PDF Ingilizce Washington DC The Heritage Foundation s 1 6 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Nisan 2009 Croddy s 172 Mauroni Albert J 2003 The Threat Increases World War II Chemical and Biological Warfare A Reference Handbook PDF Ingilizce 1 basim bas Santa Barbara Kaliforniya ABC CLIO Inc ss 10 ISBN 1 85109 487 3 a b c Zanders Jean Pasca Ekim 2003 International Norms Against Chemical And Biological Warfare An Ambiguous Legacy PDF Journal of Conflict amp Security Law 8 2 Ingiltere Oxford University Press ss 391 410 doi 10 1093 jcsl 8 2 391 26 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2018 a b Saribeyoglu s 37 Labanca Nicola Proliferation and Disarmament of Chemical Weapons in the NATO Framework Lessons from history PDF Forum on the Problems of Peace and War Ingilizce NATO s 39 13 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 9 Subat 2011 Ozdemir Caglar Bozbuyuk Arif Hanci Hamit 2001 Kimyasal Silahlar Etkileri Korunma Yollari PDF Surekli Tip Egitimi Dergisi STED Turk Tabipleri Birligi Cilt 10 8 bas s 300 7 Mart 2003 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Mayis 2009 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Mauroni s 82 Lenhart Martha K Ed 2008 Medical Aspects of Chemical Warfare PDF Ingilizce Washington DC Office of The Surgeon General Department of the Army US Army Medical Department Center and School ss 9 76 ISBN 978 0 16 081532 4 3 Subat 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 9 Subat 2011 Raicevic Nebojsa 2001 PDF Law and Politics Ingilizce Nis Sirbistan Faculty of Law of the University of Nis ss 621 622 2 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 26 Nisan 2009 Mattis Frederick 2009 Prior Prohibition of Chemical and Biological Weapons Banning Weapons of Mass Destruction Ingilizce ABD Greenwood Publishing Group s 60 ISBN 978 0 313 36538 6 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim a b c Coleman s 152 Croddy s 175 Coleman s 101 102 Coleman s 89 Croddy s 161 162 Coleman s 152 153 a b c Galtung Johan 1983 The Palme Commission Report on Disarmament and Security A Critical Comment Bulletin of Peace Proposals 14 2 Sage Publications Ltd ss 147 152 5 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Agustos 2021 Muller Harald Melamud Aviv Peczeli Anna 2013 From Nuclear Weapons to Wmd The Development and Added Value of the Wmd Free Zone Concept PDF Limiting chemical weapons between regional and global Stokholm EU Non Proliferation Consortium s 8 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link 39 A Chemical Weapon Free Zone in Europe Bulletin of Peace Proposals 17 3 Sage Publications Ltd 1986 s 510 Erisim tarihi 10 Mart 2020 a b Christoff Joseph A Mart 2004 PDF Report to the Chairman Committee on Armed Services House of Representatives Ingilizce Washington DC United States General Accounting Office s 2 13 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2009 Herdman Roger C Agustos 1993 PDF Ingilizce Washington DC U S Congress Office of Technology Assessment 11 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 9 Subat 2011 Project of an International Declaration concerning the Laws and Customs of War Brussels 27 August 1874 International Committee of the Red Cross 2 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Nisan 2009 Saribeyoglu s 28 Croddy s 171 Croddy ss 172 173 Saribeyoglu s 36 Croddy p 173 Coleman s 153 Croddy pp 180 181 Federation of American Scientists Chemical and Biological Weapons Chronology 1985 30 Agustos 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Nisan 2016 Federation of American Scientists Geneva Protocol 17 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Nisan 2009 Coleman s 160 The New York Times Summit in Washington Summary of U S Soviet Agreement on Chemical Arms 4 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Nisan 2016 Kelle Alexander 1 Ocak 1998 Security in a Nuclear Weapons Free World How to Cope with the Nuclear Biological and Chemical Weapons Threat Peace Research Institute Frankfurt 14530 Joint Declaration on the Complete Prohibition of Chemical Weapons Federation of American Scientists 13 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2020 Croddy s 176 177 Notlar Tum liste icin bakiniz PDF 14 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Tum liste icin bakiniz PDF 22 Subat 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi The provisions on chemical warfare were inserted in an agreement of submarines which did not go into force due to French opposition Tum liste icin bakiniz PDF 22 Subat 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi The World Disarmament Conference ceased activities in 1936 so the proposed agreement on chemical weapons was never adopted Kaynak kitaplar Coleman Kim 2005 A History of Chemical Warfare Palgrave MacMillan ISBN 978 1 4039 3460 4 Croddy Eric 2002 Chemical and Biological Warfare A Comprehensive Survey for the Concerned Citizen Copernicus Books ISBN 0 387 95076 1