Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Örnekler |
|---|
|
Kip, dilbilgisinde bir fiilin kök veya gövdesinin zaman, yargı veya niyete göre girdiği geçici kalıptır. Kip, bir fiilin haber veya dilek kipi eklerinden birini almış hâlidir.
Kip halindeki bir fiilde şahıs eki olmak zorunda değildir. Şahıs eki almamış kipler genellikle ilgili fiilin 3. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:
- geldi, gitmiş, çalışır, duyacak, koş, yapmalı, alışsa vs.
Fiil çekiminde kipe şahıs ekleri de eklenir:
- geldim, geldin, geldi, geldik, geldiniz, geldiler
Haber kipleri
Haber kipleri bir fiilin (eylemin) hangi zaman aralığında (geçmişte, şu anda, gelecekte veya geniş zamanda) gerçekleştiğini bildirir. Haber kiplerinin ekleri fiil köklerine zaman kavramı kazandırır. Bu nedenle haber kiplerine zaman kipleri de denir. Ekleri: -ecek, -r, -di, -miş, -yor olan zaman kipleri beşe ayrılır:
Geniş Zaman
-ar/-er/-ır/-ir/-ur/-ür/-r ekleriyle oluşturulur:
- bakarsın, öderler, sever, geliriz, okurum, başla"'r"'lar
Gelecek Zaman
-ecek/-acak eki ile oluşturulur:
- Yazacak
Şimdiki Zaman
-(i)yor ve -mekte ekleri ile oluşturulur:
- geliyor, yüzmekte
Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman
-dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü/ ekleri ile oluşturulur:
- baktı, doydum
Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman
-mış/-miş/-muş/-müş ekleri ile oluşturulur
- Öğrenmişler
Dilek Kipleri
İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz. Dilek kipleri dörde ayrılır:
Emir Kipi
Emir kipinin eki yoktur ancak şahıs eki alabilir. Emir kipinde çekilen bir fiilde yalnızca fiil kökü ve şahıs eki bulunur. Bütün dillerde bu kip, acil durumlarda da kullanıldığından fiilin en kısa şeklidir. 1. tekil (ben) ve çoğul (biz) için çekimi yoktur:
- gel, gel-sin, gel-in(iz), gel-sinler
- git, git-sin, gid-in(iz), git-sinler
- yap, yap-sın,yap-ın(ız),yap-sınlar
Gereklilik Kipi
Türkçede -meli/-malı ekleriyle oluşturulur.
- düş-meli, git-meli, al-malı,yap-malı
İstek Kipi
Türkçede -a/-e ekleriyle oluşturulur.
- gel-e-y-im, gel-e-sin, gel-e (3. tekil), gel-e-l-im, gel-e-siniz, gel-e (3. çoğul)
Dilek-Şart (Koşul) Kipi
Türkçede -se/-sa ekiyle oluşturulur.
- O gelirse ben de gelirim.
Çekimli Fiiller
Çekimli fiil, kip halindeki bir fiilin herhangi bir şahıs ekiyle ifade edilmiş halidir:
- Gör+dü+m (bilinen geçmiş zaman, 1. tekil şahıs)
Çekimli bir fiilde sırayla şu üç bölüm bulunur:
- Fiil kök veya gövdesi
- Kip eki
- Şahıs eki
Kip ekleri, fiil kökünden sonra gelerek ona zaman manası veya tasarlanan, istenen bir hareketle ilgili mana kazandırır. Sadece kip eki almış olan bir fiil, o fiilin üçüncü tekil şahıs için çekilmiş haliyle aynıdır:
- Gitti (gitmek fiilinin bilinen geçmiş zaman kipi)
- Gitti (gitmek fiilinin bilinen geçmiş zamanda 3. tekil şahıs çekimi
Bu kuralın bir tek istisnası vardır. Emir kipinin kip eki olmadığı için yalın haldeki kök, emir kipinin 2. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:
- Dinle (dinlemek fiilinin emir kipi)
- Dinle (dinlemek fiilinin emir kipinde 2. tekil şahıs çekimi)
Çekim örneği:
| Şahıs | Çekimi |
|---|---|
| 1. tekil | çalış-ı-yor-um |
| 2. tekil | çalış-ı-yor-sun |
| 3. tekil | çalış-ı-yor |
| 1. çoğul | çalış-ı-yor-uz |
| 2. çoğul | çalış-ı-yor-sunuz |
| 3. çoğul | çalış-ı-yor-lar |
Bir çekimli fiilde iki kip eki de bulunabilir. Bu tür fiillere bileşik zamanlı fiiller denir.
Birleşik zamanlı fiiller
Birleşik zamanlı fiiller bir kip eki ve bir ek fiil almış fiillerdir.
Hikâye Birleşik Zamanı
Ana kipin sonuna -di ek fiili eklenerek oluşturulur:
- Giderdi (geniş zamanın hikâyesi)
- Okuyordu (şimdiki zamanın hikâyesi)
- Gelecekti (gelecek zamanın hikâyesi)
- Duymuştu (geçmiş zamanın hikâyesi)
- Öğrenmeliydim (gereklilik kipinin hikâyesi)
Rivâyet Birleşik Zamanı
Ana kipin sonuna -miş ek fiili eklenerek oluşturulur:
- Bakarmış (geniş zamanın rivayeti)
- Yazacakmışsın (gelecek zamanın rivayeti)
- Boyuyormuş (şimdiki zamanın rivayeti)
- Bulsaymış (istek kipinin rivayeti)
Şart Birleşik Zamanı
Ana kipin sonuna -se ek fiili eklenerek oluşturulur:
- Atıyorsa (şimdiki zamanın şartı)
- Alacaksan (gelecek zamanın şartı)
Emir kipinin bileşik zamanı yoktur. İstek ve dilek-şart kiplerinin şartı yoktur. Görülen geçmiş zamanın ise rivayeti yoktur.
Diğer Dillerde Kipler
Altay ve Ural dillerine dâhil olmayan dillerde kipler genellikle kelimenin sonlarına gelen eklerle oluşturulmazlar. Türkçedeki bazı kipler, mesela Hint-Avrupa dillerinde yoktur. Hint-Avrupa dillerinden Almancada istek kipi (Almanca: optativ) incelenecek olursa, Türkçede tek başına bir cümleyi oluşturan geleyim kelimesi, Almancaya şu şekillerde tercüme edilebilir:
- Ich soll (mal) kommen.
- Ich komme (mal).
- Ich möchte (mal) kommen.
- Ich darf (mal) kommen. …
Başka bir örnek:
Eski Yunanca: εἰ γὰρ πορεύοισθε, Latin harflerle: Yunanca: ei gar poreuoisthe, Türkçe: „Seyahat etseydiniz ya!“.
Sümerce gibi bazı dillerde dilek-şart kipi, birinci tekil şahıs için başka şekilde oluşturulmaktadır:
| Kişi | Örnek(Sümerce) | Tercümesi |
|---|---|---|
| 1. | ga-na-b-dug | Ona söyleyeceğim. |
| 2./3. | ḫe-mu-ù-zu | Öğreneceksin. |
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Orneklergeldi gidecekti yazmissa okuyor bakmali Kip dilbilgisinde bir fiilin kok veya govdesinin zaman yargi veya niyete gore girdigi gecici kaliptir Kip bir fiilin haber veya dilek kipi eklerinden birini almis halidir Kip halindeki bir fiilde sahis eki olmak zorunda degildir Sahis eki almamis kipler genellikle ilgili fiilin 3 tekil sahis cekimi ile aynidir geldi gitmis calisir duyacak kos yapmali alissa vs Fiil cekiminde kipe sahis ekleri de eklenir geldim geldin geldi geldik geldiniz geldilerHaber kipleriHaber kipleri bir fiilin eylemin hangi zaman araliginda gecmiste su anda gelecekte veya genis zamanda gerceklestigini bildirir Haber kiplerinin ekleri fiil koklerine zaman kavrami kazandirir Bu nedenle haber kiplerine zaman kipleri de denir Ekleri ecek r di mis yor olan zaman kipleri bese ayrilir Genis Zaman ar er ir ir ur ur r ekleriyle olusturulur bakarsin oderler sever geliriz okurum basla r larGelecek Zaman ecek acak eki ile olusturulur YazacakSimdiki Zaman i yor ve mekte ekleri ile olusturulur geliyor yuzmekteGorulen Bilinen Gecmis Zaman di di du du ti ti tu tu ekleri ile olusturulur bakti doydumDuyulan Ogrenilen Gecmis Zaman mis mis mus mus ekleri ile olusturulur OgrenmislerDilek KipleriIstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir Bu kiplerde acikca bir zaman ifadesi bulunmaz Dilek kipleri dorde ayrilir Emir Kipi Emir kipinin eki yoktur ancak sahis eki alabilir Emir kipinde cekilen bir fiilde yalnizca fiil koku ve sahis eki bulunur Butun dillerde bu kip acil durumlarda da kullanildigindan fiilin en kisa seklidir 1 tekil ben ve cogul biz icin cekimi yoktur gel gel sin gel in iz gel sinler git git sin gid in iz git sinler yap yap sin yap in iz yap sinlarGereklilik Kipi Turkcede meli mali ekleriyle olusturulur dus meli git meli al mali yap maliIstek Kipi Turkcede a e ekleriyle olusturulur gel e y im gel e sin gel e 3 tekil gel e l im gel e siniz gel e 3 cogul Dilek Sart Kosul Kipi Turkcede se sa ekiyle olusturulur O gelirse ben de gelirim Cekimli FiillerCekimli fiil kip halindeki bir fiilin herhangi bir sahis ekiyle ifade edilmis halidir Gor du m bilinen gecmis zaman 1 tekil sahis Cekimli bir fiilde sirayla su uc bolum bulunur Fiil kok veya govdesi Kip eki Sahis eki Kip ekleri fiil kokunden sonra gelerek ona zaman manasi veya tasarlanan istenen bir hareketle ilgili mana kazandirir Sadece kip eki almis olan bir fiil o fiilin ucuncu tekil sahis icin cekilmis haliyle aynidir Gitti gitmek fiilinin bilinen gecmis zaman kipi Gitti gitmek fiilinin bilinen gecmis zamanda 3 tekil sahis cekimi Bu kuralin bir tek istisnasi vardir Emir kipinin kip eki olmadigi icin yalin haldeki kok emir kipinin 2 tekil sahis cekimi ile aynidir Dinle dinlemek fiilinin emir kipi Dinle dinlemek fiilinin emir kipinde 2 tekil sahis cekimi Cekim ornegi Sahis Cekimi1 tekil calis i yor um2 tekil calis i yor sun3 tekil calis i yor1 cogul calis i yor uz2 cogul calis i yor sunuz3 cogul calis i yor lar Bir cekimli fiilde iki kip eki de bulunabilir Bu tur fiillere bilesik zamanli fiiller denir Birlesik zamanli fiillerBirlesik zamanli fiiller bir kip eki ve bir ek fiil almis fiillerdir Hikaye Birlesik Zamani Ana kipin sonuna di ek fiili eklenerek olusturulur Giderdi genis zamanin hikayesi Okuyordu simdiki zamanin hikayesi Gelecekti gelecek zamanin hikayesi Duymustu gecmis zamanin hikayesi Ogrenmeliydim gereklilik kipinin hikayesi Rivayet Birlesik Zamani Ana kipin sonuna mis ek fiili eklenerek olusturulur Bakarmis genis zamanin rivayeti Yazacakmissin gelecek zamanin rivayeti Boyuyormus simdiki zamanin rivayeti Bulsaymis istek kipinin rivayeti Sart Birlesik Zamani Ana kipin sonuna se ek fiili eklenerek olusturulur Atiyorsa simdiki zamanin sarti Alacaksan gelecek zamanin sarti Emir kipinin bilesik zamani yoktur Istek ve dilek sart kiplerinin sarti yoktur Gorulen gecmis zamanin ise rivayeti yoktur Diger Dillerde KiplerAltay ve Ural dillerine dahil olmayan dillerde kipler genellikle kelimenin sonlarina gelen eklerle olusturulmazlar Turkcedeki bazi kipler mesela Hint Avrupa dillerinde yoktur Hint Avrupa dillerinden Almancada istek kipi Almanca optativ incelenecek olursa Turkcede tek basina bir cumleyi olusturan geleyim kelimesi Almancaya su sekillerde tercume edilebilir Ich soll mal kommen Ich komme mal Ich mochte mal kommen Ich darf mal kommen Baska bir ornek Eski Yunanca eἰ gὰr poreyois8e Latin harflerle Yunanca ei gar poreuoisthe Turkce Seyahat etseydiniz ya Sumerce gibi bazi dillerde dilek sart kipi birinci tekil sahis icin baska sekilde olusturulmaktadir Kisi Ornek Sumerce Tercumesi1 ga na b dug Ona soyleyecegim 2 3 ḫe mu u zu Ogreneceksin Kaynakca