Kleptomani bir kişinin belirli bir neden olmaksızın gösterdiği istemsiz hırsızlık davranışıdır. Ruhbilimde dürtü kontrol bozukluğu sınıfında incelenen bu olgu, kişisel kullanım ve ekonomik kazanç gibi gereksinimlerden bağımsız biçimde ortaya çıkmaktadır. Olgu, kaygı ve yeme bozukluğuyla da ilişkilendirilmektedir.
Çalma hastalığı olarak bilinen kleptomani, dürtü kontrol bozukluğu sınıfına giren psikolojik bir rahatsızlıktır. Hem hasta hem de yakınları için ciddi sonuçlar doğuran bu hastalık, psikoterapi ve ilaç tedavileri kullanılarak kontrol edilebilir.
Kleptomani kelimesi köken olarak Yunanca hırsız anlamına gelen Kleptes kökünden gelmektedir. "Gerçekte gerek duyulmayan maddeleri çalma dürtüsü" olarak tanımlanan kleptomani kelimesi Türkçeye “Çalma Deliliği” olarak çevrilebilir. Nadir gözlenen kleptomani, hasta tarafından genellikle gizli tutulan, ancak yasal sorunlar yaşandıktan sonra psikiyatrik yardım aranmaya başlanan bir rahatsızlıktır. 1816 yılında ilk defa tanımlanarak literatüre giren bu hastalık, 1838 senesinde şu anki kullanılan ismini almıştır.
Kişinin gerçekten ihtiyaç duymadığı ve genellikle çok az değeri olan eşyaları çalma dürtüsü geliştirmesi ve bu dürtülere tekrar tekrar direnememesi şeklinde cevap verilebilir. Kleptomani hastalarının çoğu, psikiyatrik destek almaktan korktukları için gizlilik ve utanç içinde yaşarlar. Kleptomaninin kesin tedavisi olmasa da, ilaç tedavisi veya psikoterapi ile dürtüler kontrol altına alınabilir. Çalışmalar, hırsızların %3,8 ile %10’unun kleptoman olduğunu ortaya koymuştur. Bu oran, bütün toplumda %0.3 ila 0.6’ya denk gelmektedir.
Tipik hırsızlarının aksine, çalma hastaları kişisel kazanç elde etmek, cesaretlerini sınamak, intikam almak, dikkat çekmek veya isyankâr olmak için çalmazlar. Aksine, çalma dürtüleri o kadar kuvvetlidir ki, bu duruma engel olamazlar. Çalma atakları genellikle kendiliğinden, planlamadan ve başka bir kişiden yardım almadan gerçekleşir. Kleptomani hastaları çoğunlukla mağazalar ve süpermarketler gibi halka açık yerlerde hırsızlık yaparlar. Bazıları ise arkadaş ortamlarında ya da bulundukları parti, davet gibi sosyal ortamlarda başkalarının eşyalarını çalabilirler.
Kleptomani belirtileri nelerdir?
Kleptomani belirtileri şunları içerebilir:
- İhtiyaç duyulmayan eşyaları çalma konusunda güçlü dürtüler duyma ve bu dürtüleri kontrol etmede yetersizlik.
- Dürtüler oluştuğunda hissedilen gerginlik, endişe veya uyarılma hissi.
- Çalarken zevk, rahatlama veya tatmin olma.
- Hırsızlıktan sonra kendini suçlu hissetme, pişmanlık duyma, kendinden nefret etme, utanma veya tutuklanma korkusu hissetme.
- Dürtülerin geri dönüşü ve kleptomani döngüsünün tekrarı.
Kleptomani hastalığının özellikleri nelerdir?
Çoğu zaman, çalınan eşyaların kleptomani hastası için değeri yoktur ve aslında kişi bunları satın alabilecek güçtedir. Çalınan eşyalar genellikle kullanılmamak üzere saklanır. Hatta bazı kleptomanlar, çaldıkları eşyaları bağışlar ya da aile üyelerine ve arkadaşlarına hediye eder. Bazıları ise gizlice çaldıkları yere geri götürüp bırakır. Çalma dürtüsü dönem dönem gelip gidebilir veya zamanla daha az ya da daha yoğunlukta hissedilebilir.
Kişinin kendisinde veya bir yakınında bu belirti ve özellikleri gözlemlediğinde psikolojik yardıma başvurmalıdır. Çoğu insan tutuklanacaklarını ya da hapsedileceklerini düşünerek yardım almaya korkar. Ancak uzman doktor, tedavi sürecinde hasta gizliliği ilkesine bağlı kalır.
Kleptomaninin nedenleri nelerdir?
Çalma hastalığının nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Birkaç teori, kleptomaninin kökeninde beyindeki sinir hücreleri arasındaki iletişimi sağlayan nörotransmitter denen maddelerdeki değişikliklerin olabileceğini ileri sürmektedir. Bu olası nedenleri daha iyi anlamak için, daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Kleptomani aşağıda belirtilen durumlara bağlı olarak ortaya çıkabilir:
- Serotonine bağlı sorunlar: Beyinde normal olarak bulunan serotonin denen bir nörotransmitter madde vardır. Serotonin, ruh halini ve duyguları düzenlemeye yardımcı olur. Dürtü kontrol bozukluğuna yatkın olan kişilerde düşük düzeyde serotonin bulunduğu gözlenmektedir.
- Bağımlılık bozuklukları: Çalmak, dopamin denen başka bir nörotransmitter maddenin salınımına neden olabilir. Dopamin ödül ve tatmin gibi duygulara neden olur ve bazı insanlar bu ödüllendirici hissi tekrar tekrar yaşamak isterler.
- Beynin opioid sistemi bozuklukları: Dürtüler beynin opioid sistemi tarafından düzenlenir. Bu sistemdeki bir dengesizlik dürtülere direnmeyi zorlaştırabilir.
Kleptomani risk faktörleri nelerdir?
Kleptomani genellikle gençlik yıllarında veya genç erişkinlik döneminde başlar, ancak yetişkinlikte veya daha sonraki dönemde de başlayabilir. Teşhis konulmuş olan hastaların yaklaşık üçte ikisi kadındır.
- Aile öyküsü: Kleptomanisi ya da obsesif kompulsif bozukluğu olan veya alkol ya da başka bir madde kullanım bozukluğu olan bir ebeveyn veya kardeş gibi birinci dereceden bir akrabaya sahip olmak, kleptomani riskini artırabilir.
- Başka bir psikolojik rahatsızlık varlığı: Kleptomanisi olan kişilerde genellikle bipolar bozukluk, anksiyete bozukluğu, yeme bozukluğu, madde kullanım bozukluğu veya kişilik bozukluğu gibi başka bir psikolojik bozukluk vardır.
Kleptomani hastalığı nasıl teşhis edilir?
Kişi olası kleptomani semptomları için tedavi görmeye karar verdiğinde, hem fiziksel hem de psikolojik bir değerlendirmeye tabi tutulur. Fiziksel değerlendirme, semptomları tetikleyen altta yatan herhangi bir tıbbi neden olup olmadığını belirlemek için gereklidir. Kleptomani belirti ve semptomlara dayanarak teşhis edilir. Hastalığın teşhisi Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabı'ndaki (DSM-5) kriterler kullanılarak konulur.
Bir tür dürtü kontrol bozukluğu olduğu için teşhisi kesin olarak belirlemek için hekim aşağıdaki yöntemlere başvurabilir:
- Dürtüler hakkında ve bu dürtülerin hastayı nasıl hissettirdiğine dair sorular sormak.
- Kleptomani dürtülerini tetikleyip tetiklemediğini belirlemek için, belirli durumların listesini gözden geçirmek.
- Hastaya psikolojik anketler uygulamak veya öz değerlendirme formları doldurtmak.
Kleptomani nasıl tedavi edilir?
Kleptomani tedavi edilmediği takdirde özel hayatta ve iş hayatında ciddi duygusal, yasal ve finansal sorunlara neden olabilir. Her ne kadar korku veya utanç duyguları kleptomania için tedavi aramayı zorlaştırsa da, yardım almak çok önemlidir. Kleptomaninin kendi kendine üstesinden gelmek zordur. Tedavi olmadan, kleptomani devam eden ve uzun vadeli bir durum olarak kalacaktır. Bununla beraber çalışmalar, hastanın çalma dürtüsünde yaşla beraber azalma olabileceğini de göstermektedir.
Kleptomaninin tedavisi tipik olarak psikoterapi ve ilaç tedavisinden birini ya da her ikisini içerir. Bununla birlikte, standart bir kleptomani tedavisi yoktur ve bu konudaki araştırmalar hâlâ devam etmektedir. Kleptomani hastası olan bir kişi için hangi tip tedavinin en iyi işe yaradığını bulmak için birkaç çeşit tedavi denemek zorunda kalınabilir.
İlaçlar: Kleptomani tedavisinde psikiyatrik ilaçların kullanımı hakkında çok az bilimsel araştırma vardır. Kleptomani için FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Bakanlığı, Food and Drug Administration) onaylı bir ilaç yoktur. Bununla beraber, aşağıdaki ilaç veya ilaç grupları kleptomani tedavisinde reçetelenebilir:
- Naltrekson: Çalmakla ilişkili dürtü ve zevkleri azaltabilecek bir opioid antagonisti olan naltrekson aslında bir bağımlılık ilacıdır.
- Antidepresan: Özellikle seçici serotonin geri alım inhibitörü (SSRI) olanlar tercih edilir.
Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi olarak adlandırılan psikoterapi türü; sağlıksız, olumsuz inanç ve davranışları tanımlamaya ve bunları sağlıklı, pozitif olanlarla değiştirmeye yardımcı olur.
Kaynakça
Psikoloji ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kleptomani bir kisinin belirli bir neden olmaksizin gosterdigi istemsiz hirsizlik davranisidir Ruhbilimde durtu kontrol bozuklugu sinifinda incelenen bu olgu kisisel kullanim ve ekonomik kazanc gibi gereksinimlerden bagimsiz bicimde ortaya cikmaktadir Olgu kaygi ve yeme bozukluguyla da iliskilendirilmektedir Calma hastaligi olarak bilinen kleptomani durtu kontrol bozuklugu sinifina giren psikolojik bir rahatsizliktir Hem hasta hem de yakinlari icin ciddi sonuclar doguran bu hastalik psikoterapi ve ilac tedavileri kullanilarak kontrol edilebilir Kleptomani kelimesi koken olarak Yunanca hirsiz anlamina gelen Kleptes kokunden gelmektedir Gercekte gerek duyulmayan maddeleri calma durtusu olarak tanimlanan kleptomani kelimesi Turkceye Calma Deliligi olarak cevrilebilir Nadir gozlenen kleptomani hasta tarafindan genellikle gizli tutulan ancak yasal sorunlar yasandiktan sonra psikiyatrik yardim aranmaya baslanan bir rahatsizliktir 1816 yilinda ilk defa tanimlanarak literature giren bu hastalik 1838 senesinde su anki kullanilan ismini almistir Kisinin gercekten ihtiyac duymadigi ve genellikle cok az degeri olan esyalari calma durtusu gelistirmesi ve bu durtulere tekrar tekrar direnememesi seklinde cevap verilebilir Kleptomani hastalarinin cogu psikiyatrik destek almaktan korktuklari icin gizlilik ve utanc icinde yasarlar Kleptomaninin kesin tedavisi olmasa da ilac tedavisi veya psikoterapi ile durtuler kontrol altina alinabilir Calismalar hirsizlarin 3 8 ile 10 unun kleptoman oldugunu ortaya koymustur Bu oran butun toplumda 0 3 ila 0 6 ya denk gelmektedir Tipik hirsizlarinin aksine calma hastalari kisisel kazanc elde etmek cesaretlerini sinamak intikam almak dikkat cekmek veya isyankar olmak icin calmazlar Aksine calma durtuleri o kadar kuvvetlidir ki bu duruma engel olamazlar Calma ataklari genellikle kendiliginden planlamadan ve baska bir kisiden yardim almadan gerceklesir Kleptomani hastalari cogunlukla magazalar ve supermarketler gibi halka acik yerlerde hirsizlik yaparlar Bazilari ise arkadas ortamlarinda ya da bulunduklari parti davet gibi sosyal ortamlarda baskalarinin esyalarini calabilirler Kleptomani belirtileri nelerdir Kleptomani belirtileri sunlari icerebilir Ihtiyac duyulmayan esyalari calma konusunda guclu durtuler duyma ve bu durtuleri kontrol etmede yetersizlik Durtuler olustugunda hissedilen gerginlik endise veya uyarilma hissi Calarken zevk rahatlama veya tatmin olma Hirsizliktan sonra kendini suclu hissetme pismanlik duyma kendinden nefret etme utanma veya tutuklanma korkusu hissetme Durtulerin geri donusu ve kleptomani dongusunun tekrari Kleptomani hastaliginin ozellikleri nelerdir Cogu zaman calinan esyalarin kleptomani hastasi icin degeri yoktur ve aslinda kisi bunlari satin alabilecek guctedir Calinan esyalar genellikle kullanilmamak uzere saklanir Hatta bazi kleptomanlar caldiklari esyalari bagislar ya da aile uyelerine ve arkadaslarina hediye eder Bazilari ise gizlice caldiklari yere geri goturup birakir Calma durtusu donem donem gelip gidebilir veya zamanla daha az ya da daha yogunlukta hissedilebilir Kisinin kendisinde veya bir yakininda bu belirti ve ozellikleri gozlemlediginde psikolojik yardima basvurmalidir Cogu insan tutuklanacaklarini ya da hapsedileceklerini dusunerek yardim almaya korkar Ancak uzman doktor tedavi surecinde hasta gizliligi ilkesine bagli kalir Kleptomaninin nedenleri nelerdir Calma hastaliginin nedenleri tam olarak bilinmemektedir Birkac teori kleptomaninin kokeninde beyindeki sinir hucreleri arasindaki iletisimi saglayan norotransmitter denen maddelerdeki degisikliklerin olabilecegini ileri surmektedir Bu olasi nedenleri daha iyi anlamak icin daha fazla arastirmaya ihtiyac duyulmaktadir Kleptomani asagida belirtilen durumlara bagli olarak ortaya cikabilir Serotonine bagli sorunlar Beyinde normal olarak bulunan serotonin denen bir norotransmitter madde vardir Serotonin ruh halini ve duygulari duzenlemeye yardimci olur Durtu kontrol bozukluguna yatkin olan kisilerde dusuk duzeyde serotonin bulundugu gozlenmektedir Bagimlilik bozukluklari Calmak dopamin denen baska bir norotransmitter maddenin salinimina neden olabilir Dopamin odul ve tatmin gibi duygulara neden olur ve bazi insanlar bu odullendirici hissi tekrar tekrar yasamak isterler Beynin opioid sistemi bozukluklari Durtuler beynin opioid sistemi tarafindan duzenlenir Bu sistemdeki bir dengesizlik durtulere direnmeyi zorlastirabilir Kleptomani risk faktorleri nelerdir Kleptomani genellikle genclik yillarinda veya genc eriskinlik doneminde baslar ancak yetiskinlikte veya daha sonraki donemde de baslayabilir Teshis konulmus olan hastalarin yaklasik ucte ikisi kadindir Aile oykusu Kleptomanisi ya da obsesif kompulsif bozuklugu olan veya alkol ya da baska bir madde kullanim bozuklugu olan bir ebeveyn veya kardes gibi birinci dereceden bir akrabaya sahip olmak kleptomani riskini artirabilir Baska bir psikolojik rahatsizlik varligi Kleptomanisi olan kisilerde genellikle bipolar bozukluk anksiyete bozuklugu yeme bozuklugu madde kullanim bozuklugu veya kisilik bozuklugu gibi baska bir psikolojik bozukluk vardir Kleptomani hastaligi nasil teshis edilir Kisi olasi kleptomani semptomlari icin tedavi gormeye karar verdiginde hem fiziksel hem de psikolojik bir degerlendirmeye tabi tutulur Fiziksel degerlendirme semptomlari tetikleyen altta yatan herhangi bir tibbi neden olup olmadigini belirlemek icin gereklidir Kleptomani belirti ve semptomlara dayanarak teshis edilir Hastaligin teshisi Amerikan Psikiyatri Birligi tarafindan yayinlanan Ruhsal Bozukluklarin Teshis ve Istatistik El Kitabi ndaki DSM 5 kriterler kullanilarak konulur Bir tur durtu kontrol bozuklugu oldugu icin teshisi kesin olarak belirlemek icin hekim asagidaki yontemlere basvurabilir Durtuler hakkinda ve bu durtulerin hastayi nasil hissettirdigine dair sorular sormak Kleptomani durtulerini tetikleyip tetiklemedigini belirlemek icin belirli durumlarin listesini gozden gecirmek Hastaya psikolojik anketler uygulamak veya oz degerlendirme formlari doldurtmak Kleptomani nasil tedavi edilir Kleptomani tedavi edilmedigi takdirde ozel hayatta ve is hayatinda ciddi duygusal yasal ve finansal sorunlara neden olabilir Her ne kadar korku veya utanc duygulari kleptomania icin tedavi aramayi zorlastirsa da yardim almak cok onemlidir Kleptomaninin kendi kendine ustesinden gelmek zordur Tedavi olmadan kleptomani devam eden ve uzun vadeli bir durum olarak kalacaktir Bununla beraber calismalar hastanin calma durtusunde yasla beraber azalma olabilecegini de gostermektedir Kleptomaninin tedavisi tipik olarak psikoterapi ve ilac tedavisinden birini ya da her ikisini icerir Bununla birlikte standart bir kleptomani tedavisi yoktur ve bu konudaki arastirmalar hala devam etmektedir Kleptomani hastasi olan bir kisi icin hangi tip tedavinin en iyi ise yaradigini bulmak icin birkac cesit tedavi denemek zorunda kalinabilir Ilaclar Kleptomani tedavisinde psikiyatrik ilaclarin kullanimi hakkinda cok az bilimsel arastirma vardir Kleptomani icin FDA Amerikan Gida ve Ilac Bakanligi Food and Drug Administration onayli bir ilac yoktur Bununla beraber asagidaki ilac veya ilac gruplari kleptomani tedavisinde recetelenebilir Naltrekson Calmakla iliskili durtu ve zevkleri azaltabilecek bir opioid antagonisti olan naltrekson aslinda bir bagimlilik ilacidir Antidepresan Ozellikle secici serotonin geri alim inhibitoru SSRI olanlar tercih edilir Psikoterapi Bilissel davranisci terapi olarak adlandirilan psikoterapi turu sagliksiz olumsuz inanc ve davranislari tanimlamaya ve bunlari saglikli pozitif olanlarla degistirmeye yardimci olur Kaynakca Shulman Terrence Daryl 2004 Something for Nothing Shoplifting Addiction amp Recovery Ingilizce Haverford PA Infinity Publishing ISBN 0741417790 a b c d e f g h i Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 0 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Psikoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz