Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Kasım 2022) |
Kooperatif hareket kavramı, insanoğlu var olduğu günden beri süregelen ve onun sosyal bir varlık oluşunun en somut yönünü ortaya koyan bir kavramdır. Toplumun en küçük ve temel birimi olana aileden başlayıp, en soyut, en büyük ve en üst organizasyon boyutunu oluşturan millet halinde teşkilatlanmaya kadar işbirliğinin bir zihniyet, yönelme biçimi, tavır ve davranış olarak mevcudiyetini görürüz. Hatta ülkeler arasında veya ülkeleri temsil eden birimlerin aralarında oluşturduğu ittifaklar, organizasyonlar ve hedefler işbirliğinin tezahürü olduğu kadar; işbirliği olmadan gerçekleştirilemeyecek bir zarureti de ortaya koymaktadır. Güçbirliği düşüncesinin, anlayışının temelinde ise, dayanışma duygusu, birlikte hareket etme arzusu önemli bir yer tutmaktadır.
Kooperatifin herkesçe kabul edilen bir tanımı yoktur ancak kooperatif işbirliğini vurgulayan bir kavramdır. Kooperatifçilik kelimesi latince “cooperatio” kelimesinden türetilmiştir. “Cooperatio” Latincede işbirliği ve bunun fiili olan “cooperari” kelimesi de işbirliği etmek anlamındadır. Kooperatifçilik ya da kooperasyon (co-operation) geniş anlamda büyük bir kitlenin aradığı bir sonuca ulaşmak için ortaklaşa gösterilen bir faaliyette gayret ve olanakları birleştirmek, bir araya toplamak (koordine etmek) ve ahenkleştirmek demektir.
Fertler arası veya gruplar arası yalnız ekonomik anlamda bir işbirliği söz konusu ise, dar anlamdaki kooperasyondan bahsediliyor demektir. Kooperatifçilik bu bağlamda, dar anlamdaki kooperasyon kavramını ifade etmektedir. Benzer, fakat, genel menfaatlerin takibi söz konusu ise, geniş anlamda bir kooperasyondan bahsedebiliriz. Burada fertler arası, gruplar arası veya müesseseler arası benzer ve genel menfaatlerin takibi söz konusu olmaktadır. O halde ekonomik, hukuki, siyasi vb. sosyal hayattaki mevcut işbirliği tiplerinin hepsi geniş anlamdaki kooperasyonun kapsamı içine girmektedir.
1969 yılında çıkarılan 1163 sayılı “Kooperatifler Kanunu”na göre “Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kişileri tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.”
Evrensel ilkeleri ve uygulama alanları
Kooperatifçilik fikrinin babası sayılan ve ilk olarak kooperatif terimini kullanan Owen “Bir makine nasıl yağlamakla daha iyi iş görürse, işçide iyi bakıldığı takdirde iyi randıman verir” diye düşünmeye başlamış, kuruluşunda çalışan işçilerin karışık, bozuk hem de pahalı ihtiyaç malzemeleri aldıklarını görünce onlara iyi, sağlam ve ucuz olarak ihtiyaç malzemeleri sağlamayı düşünmüştür. Owen, kendi kuruluşunun işçileri için bir tüketim mağazası-tasarruf sandığı meydana getirmiş, üstelik ortaklarına rağmen iş saatlerini henüz sosyal hakların akla bile gelmediği bir zamanda 16’dan 10’a indirmiş ve 10 yaşından küçük çocukların çalışmasını önlemiş, işçiden alınması adet olan para cezalarının kesilmesine son verilmiştir. Owen, kooperatifçi sosyalist bir ekonomisttir. Sosyal sorunların çözümünü toplumsallaştırmada değil, kooperatifleşmede aramıştır. Anamalcı düzenlerde rekabeti baskı altında tutmak için, kooperatifleri tek araç olarak görmektedir. Anamalcılığa egemen olan salt ekonomik düşüncenin yanı sıra, insancıl ve toplumsal bir düşünceyi de sokma girişiminde bulunmuştur. Onun bu girişimi, kooperatifçilik tarihi bakımından büyük önem taşımaktadır. Owen ile beraber bir başka rehber Dr. William King de o devrin İngilteresi için önemli bir sorun olan işçi sınıfın sefaleti karşısında hareket geçmiş Owenist fikirleri gerçekleştirmeye gayret etmiş, 1828’de işçilerden toplanan haftalık taksitlerle önce tüketim kooperatifleri, sonra üretim kooperatifleri, daha sonra elde edilen karlarla arazi satın alma, büyük organizasyonları kurma düşünceleri üzerinde durmuş, icraata girişmiş ve 250 kadar tüketim mağazası açmış fakat beklenen sonuçları elde edememiştir. Rochdale Haksever Öncüleri ise modern kooperatifçiliği ilk kez başarıyla uygulayan kooperatifçilerdir. Bu kooperatif kurulan ilk kooperatif değildir. 21 Aralık 1844 tarihinde Rochdale kasabasında 28 işçi tarafından kurulan bu kooperatifin amacı karşılıklı yardım ve işbirliği idi. O zamanki İngiliz ticaret mevzuatı kooperatifleri düzenlenmediği için yoksullara yardım derneği olarak tescil edilmişti. Kooperatifin kuruluşu esnasında her bir ortak 1 İngiliz Sterlinini sermaye olarak koymuşlardır. Bu sermaye ile bir dükkan açmışlardır. Bu ortakların her biri haftada bir gün kooperatif satış mağazasında tezgahtarlık yapmaktaydı. Bu 28 isçi kooperatifçilik tarihinde “Rochdaleliler” olarak anılır. Kooperatif faaliyete başladıktan iki yıl sonra 74 ortağa ve 180 Sterlin sermayeye ulaşmıştır. Bu başarı ülkedeki diğer insanlara da örnek teşkil etti ve buna benzer birçok kooperatifin kurulmasına öncülük etti. Rochdalelilerin kurdukları tüketim kooperatifinin programı ise şu şekilde belirlenmiştir:
a. Ortaklarına zorunlu tüketim maddelerini sağlamak,
b. Ortaklarının konut gereksinimlerini sağlamak,
c. Ortak çocuklar için okul açmak,
ç. Ortakların gereksinim duyduğu tüketim maddelerinin üretim olanaklarını araştırmak,
d. Ortaklarının istihdam sorununu çözümlemek için araziler satın alarak yeni işyerleri kurmak ve bunları işletmek.
“Evrensel Kooperatif İlkeleri”nin ilk doğuşu olan Rochdalelilerin kurdukları kooperatifin iyi bir şekilde işleyebilmesi için benimsedikleri bazı ilkeler şunlardır:
a. Dükkanlarında sattıkları eşyanın fiyatı piyasa fiyatı ile aynı olmalı ancak malın kalitesi piyasa standartlarının üzerinde olmalıdır,
b. Her ortağa satın aldığı ölçüde fiyat farkının ödenmesi,
c- Peşin satış prensibinin benimsenmesi,
ç. Ortaklığın demokratik yönetimine ve katılma payına bağlı olmayan eşit hukuki hak ve yetkilere dayanması,
d. Dinsel ve siyasal tarafsızlık,
e. Kooperatif ortaklarının tasarruflarını yatırma olanaklarının sağlanması,
f. Ortaklık paylarına %3,5 faiz ödenmesi,
g. Eğitim ve kültür amaçları için, 1853 den başlayarak, karın %2,5 unun ayrılması
Rochdale li 28 kişinin formüle ettiği ilkeler sadece tüketim kooperatiflerinin değil bütün kooperatiflerin günümüzdeki ilkelerinin temelini oluşturmuştur.
Rochdale ilkelerinin değişik şekilde yorumlanmasını önleme ve bütün dünya kooperatiflerinin kabul edeceği esaslar koyma gereğini duyan Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA)’nin ön ayak olması ile bu ilkeler yeniden düzenlenerek Uluslararası Kooperatifçilik İlkeleri adı altında 7 temel kural halinde tespit edilmiştir. İlkelerin günümüzdeki haline gelmeden önce geçirdiği evrelere bakarsak; ICA, anılan temel ilkeler için önce 1931’de özel bir komisyon kurulmuştur. Bu komitenin hazırladığı taslak çeşitli sahalardan geçmiş ve Birliğin birkaç toplantında görüşülmüş, 1937’de iki muhalif oya karşılık 26 oyla ilkeler onanmıştır. Bu ilkeler aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.
1- Serbest giriş,
2- Dini ve politik tarafsızlık,
3- Demokratik yönetim,
4- Risturn dağıtılması,
5- Faiz verilmesi,
6- Peşin satış,
7- Eğitimin desteklenmesidir.
ICA yukarıda sıralanan ilkeleri “temel ve ikincil ilkeler” olarak ayrıma tabi tutmuş, herhangi bir kooperatifin ICA’ya üye olabilmesi için “temel ilkeler” olan ilk üç ilkeyi uygulaması zorunluluğunu getirmiştir. 1945-1963 yılları arasında yapılan kooperatifçilik kongrelerinde ilkelerin yeniden gözden geçirilmesi istenmiş, kooperatiflerin yapısal değişmelere uyum gösteremedikleri ve küçük faaliyet ölçekleri ile mevcut piyasa şartları içinde rekabet edemeyecekleri dile getirilmiştir. Bu gelişme, globalleşme olgusunun kooperatif harekete ilk ciddi saldırısı olarak nitelenebilecek boyutta ve ölçekte olmuş, nitekim 1966 yılında ICA’nın 23. Kongresinde ilkeler yeniden görüşülerek gelişmelere uyum sağlamayı hedefleyen birbirini tamamlayıcı altı ilke belirlenmiştir.
1- Serbest giriş-çıkış,
2- Demokratik yönetim,
3- Risturn verilmesi,
4- Kapitale sınırlı faiz,
5- Kooperatif eğitimi,
6- Kooperatifler arası işbirliği ilkeleridir.
Kooperatifçilik ilkelerinde yapılan ikinci değişiklik sonucunda iki önemli gelişmenin ortaya çıktığı görülmektedir. Bunlar; peşin satış ilkesinin kaldırılması ve kooperatifler arası işbirliği ilkesinin benimsenmesidir. 1988 yılında, ICA’nın Stockholm’de yapılan 29. Kongresinde Başkan Lars Marcus’un hazırlayıp sunduğu “kooperatifçiliğin temel değerleri” konulu bildirisi önemli yankılar uyandırmıştır. 1989 yılında ICA, İsveçli Kooperatifçi Sven Ake Böök’ü kooperatif ilkelerinin yeniden değerlendirilmesi konusunda araştırma yapmak üzere görevlendirmiştir. Böök hazırladığı raporu Ekim 1992 yılındaki ICA’nın Tokyo’daki 30. kongresine sunmuştur. 20-23 Eylül 1995 tarihleri arasında İngiltere’nin Manchester şehrinde yapılan ICA’nın 31. Kongresinde kooperatifçilik ilkeleri tartışılarak yeniden şekillenmiştir. Bu yenilikler kooperatif tanımlamasında da kendisini göstermektedir. Buna göre kooperatif; “ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlar ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen teşebbüs vasıtasıyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu özerk bir teşkilattır” Bu tanımda kooperatiflerin temel değerleri olarak, kendi kendine yardım, kendi kendine sorumluluk, demokrasi, eşitlik, adalet, dürüstlük ve dayanışma sıralanmaktadır. Bu değerleri uygulamaya yardımcı olmak için de şu an kabul görmüş olan 7 ilke tespit edilmiştir. Bunlar:
1. Gönüllü ve herkese açık ortaklık: Kooperatifler, cinsel, sosyal, ırksal, siyasal ve dinsel ayırımcılık olmaksızın, hizmetlerinden yararlanabilecek ve ortaklığın sorumluluklarını kabule razı olan herkese açık gönüllü kuruluşlardır.
2.Ortaklar tarafından gerçekleştirilen demokratik denetim: Kooperatifler, politika oluşturma ve karar alma süreçlerine katılan ortaklarca denetlenen demokratik kuruluşlardır. Seçilmiş temsilci olarak hizmet edenler, ortaklara karşı sorumludur. Birim kooperatif kuruluşlarında ortaklar eşit oy hakkına sahiptir (her ortağa bir oy hakkı). Diğer düzeydeki kooperatif kuruluşlarında ise oy hakkı demokratik bir yaklaşımla düzenlenir.
3. Ortakların ekonomik katılımı: Ortaklar, kooperatiflerinin sermayesine adil bir şekilde katkıda bulunur ve bunu demokratik olarak yönetirler. Bu sermayenin en azından bir kısmı genellikle kooperatifin ortak mülkiyetidir. Çoğunlukla ortaklar, üyeliğin bir koşulu olarak taahhüt edildiği üzere (var ise) sermaye üzerinden kısıtlı miktarda gelir elde ederler. Ortaklar gelir fazlasını, muhtemelen "en azından bir kısmı taksim olunamaz kaynaklar" oluşturma yoluyla kooperatiflerini geliştirme, kooperatifle yapmış oldukları işlemlerle orantılı olarak ortaklarına kâr sağlama ve ortaklarca onaylanan diğer faaliyetlere destek olma gibi amaçların biri ya da tamamı için ayırırlar.
4. Özerklik ve bağımsızlık: Kooperatifler özerk, kendi kendine yeten ve ortaklarınca yönetilen kuruluşlardır. Kooperatifler, hükûmetler dâhil olmak üzere diğer kuruluşlarla bir anlaşmaya girmeleri ya da dış kaynaklar yoluyla sermayelerini artırmaları durumunda, bunu kooperatiflerin özerkliğini sürdürecek ve ortaklarının demokratik yönetimini koruyacak şekilde gerçekleştirirler.
5. Eğitim, öğrenim ve bilgilendirme: Kooperatifler, ortaklarına, seçilmiş temsilcilerine, yöneticilerine ve çalışanlarına kooperatiflerinin gelişimine etkin bir şekilde katkıda bulunabilmeleri için eğitim ve öğretim imkânı sağlar. Kooperatifler genel kamuoyunu özellikle de gençleri ve kamuoyunu oluşturanları işbirliğinin şekli ve yararları konusunda bilgilendirirler.
6. Kooperatifler arasında işbirliği: Kooperatifler, yerel, ulusal, bölgesel ve uluslararası oluşumlarla birlikte çalışarak ortaklarına daha etkin bir şekilde hizmet eder ve kooperatifçilik hareketini güçlendirir.
7. Topluma karşı sorumlu olma: Kooperatifler, ortaklarınca onaylanan politikalar aracılığıyla toplumlarının sürdürülebilir kalkınması için çalışırlar.
Gelir Dağılımı Adaletsizliğine Karşı Kooperatifçilik
Gelir dağılımı adaletsizliği 21’inci yüzyıl dünyasının en önemli sorunlarının başında gelir. Özellikle küreselleşmenin arttığı 1980’lerden sonra sıradan bir ekonomik sorun olmaktan çıkarak politik ve sosyal sorun olarak da değerlendirilmiştir. Bu yüzden, gelir dağılımı adaletsizliği son 30 yıllık dönemde gündemde sıkça tartışılan bir konu olmuştur. İnsanlık tarihinin başlangıcından itibaren var olan kooperatif hareket, 19’uncu yüzyıl sonlarında kurumsallaşmış ve zayıf topluluklarının güçlenmesi gelir dağılımındaki dengeyi yoksul lehine çevirmiştir. 20’nci yüzyıl boyunca kooperatifler birçok ülkede gelir dağılımını düzenleyen önemli bir iktisadi enstrüman olmuştur. Birleşmiş Milletler 2012 yılını "Uluslararası Kooperatifler Yılı (UKY)" olarak ilan etmiş ve kooperatifçiliğin yoksullukla mücadele ve gelir paylaşımının adilane olması noktasında önemli bir işletme modeli olduğu vurgulayarak, farkındalık oluşturmaya çalışmıştır.
Toplu konut projelerinde kooperatifçilik
Kooperatif ortakları genelde aynı mesleği yapan, özellikle de düzenli ve sabit gelirli olanların uzun vadede birikimlerinin adım adım ilerlemesi esasına dayalıdır.
Mesleki iş birliği ortaklığı kooperatifçilik
Özellikle belli organize sanayii tabir edilen meslek gruplarının tek bir çatı altında birleşme esasına dayanmaktadır. Ortak amaç olası ihtiyaçların şirket kârı güdülmeksizin işçilerin temel emeklerinin bedellerinin verilmesi üzerine bir fiyatlandırma politikası şeklindedir. Öte yandan iç yan sanayinin oluşturulması bir ekonomik iş büyütme modeli olduğu için bunu birçok çevre Sosyalizm başlangıcı olarak değerlendirmekte ve eleştirmektedir. Mesleki kooperatifçilik sadece tarım açısından şirketleşme ve markalaşıp, isim olarak maliyeti açısından tarım ve gıda sektörlerinde uygulanabilinen bir model olarak kalmıştır.
Dünya Kooperatif Günü
21 Aralık Kooperatif günü olarak kutlanması yanlış bir uygulamadır. Tüm dünyanın 1995 yılından beri her yılın Temmuz ayının ilk Cumartesi günü kutladığı Uluslararası Kooperatifler Günü (UKG) Türkiye'de bazı kooperatif örgütler tarafından ısrarlı biçimde 21 Aralık günü kutlanmaya devam ediyor. 21 Aralık bilindiği gibi 1844 yılında İngiltere’nin Rochdale kasabasında 28 dokuma işçisi tarafından kurulan ilk kooperatifin kuruluş tarihi. Bu tarih Türkiye dışında başka hiçbir ülkede, İngiltere dahil, uluslararası kooperatifler günü olarak kutlanmıyor.
1895 yılında kurulan ICA ise, 1923 yılından itibaren her yılın Temmuz ayının ilk Cumartesi gününü Uluslararası Kooperatifler Günü olarak kutlamaya başlamış ve bu gelenek halen devam ediyor. ICA bir adım daha atarak konuyu Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na taşımış. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu da 16 Aralık 1992 yılında bir karar alarak, ICA’nın 100. kuruluş yılına tekabül eden 1995 yılından itibaren her yılın Temmuz ayının ilk Cumartesi gününün Uluslararası Kooperatifler Günü olarak kutlanmasını kararlaştırmış. BM’in bu kararı tüm üye devletlere bildirmiş ve ICA’nın 1927 yılından beri kutladığı Temmuz ayının ilk Cumartesi günü, BM ve üye devletler tarafından da Uluslararası Kooperatifler Günü olarak kutlanmaya başlanmış.
Türkiye'deki bazı kooperatif kuruluşların ve kooperatifçilikle ilgilenen kamu ve sivil toplum kuruluşlarının ilgili uzmanlarının TÜRKİYE KOOP web sitesini hiç izlemedikleri ve BM’in ve ICA’nın konuya ilişkin duyurularını dikkate almayarak kendi kuruluşlarının üst yöneticilerini bu konuda yanıltmaya devam etmektedirler.
Kaynakça
- ^ "Ulusal Tez Merkezi | Anasayfa". tez.yok.gov.tr. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2022.
- ^ . www.un.org (İngilizce). 10 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2022.
- ^ . www.turkey.coop. 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2022.
| Wikimedia Commons'ta Kooperatif ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Vikikaynak'ta Kooperatifler Kanunu ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
 | Ekonomi veya finans ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Hukuk ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Kasim 2022 Kooperatif hareket kavrami insanoglu var oldugu gunden beri suregelen ve onun sosyal bir varlik olusunun en somut yonunu ortaya koyan bir kavramdir Toplumun en kucuk ve temel birimi olana aileden baslayip en soyut en buyuk ve en ust organizasyon boyutunu olusturan millet halinde teskilatlanmaya kadar isbirliginin bir zihniyet yonelme bicimi tavir ve davranis olarak mevcudiyetini goruruz Hatta ulkeler arasinda veya ulkeleri temsil eden birimlerin aralarinda olusturdugu ittifaklar organizasyonlar ve hedefler isbirliginin tezahuru oldugu kadar isbirligi olmadan gerceklestirilemeyecek bir zarureti de ortaya koymaktadir Gucbirligi dusuncesinin anlayisinin temelinde ise dayanisma duygusu birlikte hareket etme arzusu onemli bir yer tutmaktadir Kooperatifin herkesce kabul edilen bir tanimi yoktur ancak kooperatif isbirligini vurgulayan bir kavramdir Kooperatifcilik kelimesi latince cooperatio kelimesinden turetilmistir Cooperatio Latincede isbirligi ve bunun fiili olan cooperari kelimesi de isbirligi etmek anlamindadir Kooperatifcilik ya da kooperasyon co operation genis anlamda buyuk bir kitlenin aradigi bir sonuca ulasmak icin ortaklasa gosterilen bir faaliyette gayret ve olanaklari birlestirmek bir araya toplamak koordine etmek ve ahenklestirmek demektir Fertler arasi veya gruplar arasi yalniz ekonomik anlamda bir isbirligi soz konusu ise dar anlamdaki kooperasyondan bahsediliyor demektir Kooperatifcilik bu baglamda dar anlamdaki kooperasyon kavramini ifade etmektedir Benzer fakat genel menfaatlerin takibi soz konusu ise genis anlamda bir kooperasyondan bahsedebiliriz Burada fertler arasi gruplar arasi veya muesseseler arasi benzer ve genel menfaatlerin takibi soz konusu olmaktadir O halde ekonomik hukuki siyasi vb sosyal hayattaki mevcut isbirligi tiplerinin hepsi genis anlamdaki kooperasyonun kapsami icine girmektedir 1969 yilinda cikarilan 1163 sayili Kooperatifler Kanunu na gore Tuzel kisiligi haiz olmak uzere ortaklarinin belirli ekonomik menfaatlerini ve ozellikle meslek ve gecimlerine ait ihtiyaclarini isgucu ve parasal katkilariyla karsilikli yardim dayanisma ve kefalet suretiyle saglayip korumak amaciyla gercek ve kamu tuzel kisileri tarafindan kurulan degisir ortakli ve degisir sermayeli ortakliklara kooperatif denir Evrensel ilkeleri ve uygulama alanlariKooperatifcilik fikrinin babasi sayilan ve ilk olarak kooperatif terimini kullanan Owen Bir makine nasil yaglamakla daha iyi is gorurse iscide iyi bakildigi takdirde iyi randiman verir diye dusunmeye baslamis kurulusunda calisan iscilerin karisik bozuk hem de pahali ihtiyac malzemeleri aldiklarini gorunce onlara iyi saglam ve ucuz olarak ihtiyac malzemeleri saglamayi dusunmustur Owen kendi kurulusunun iscileri icin bir tuketim magazasi tasarruf sandigi meydana getirmis ustelik ortaklarina ragmen is saatlerini henuz sosyal haklarin akla bile gelmedigi bir zamanda 16 dan 10 a indirmis ve 10 yasindan kucuk cocuklarin calismasini onlemis isciden alinmasi adet olan para cezalarinin kesilmesine son verilmistir Owen kooperatifci sosyalist bir ekonomisttir Sosyal sorunlarin cozumunu toplumsallastirmada degil kooperatiflesmede aramistir Anamalci duzenlerde rekabeti baski altinda tutmak icin kooperatifleri tek arac olarak gormektedir Anamalciliga egemen olan salt ekonomik dusuncenin yani sira insancil ve toplumsal bir dusunceyi de sokma girisiminde bulunmustur Onun bu girisimi kooperatifcilik tarihi bakimindan buyuk onem tasimaktadir Owen ile beraber bir baska rehber Dr William King de o devrin Ingilteresi icin onemli bir sorun olan isci sinifin sefaleti karsisinda hareket gecmis Owenist fikirleri gerceklestirmeye gayret etmis 1828 de iscilerden toplanan haftalik taksitlerle once tuketim kooperatifleri sonra uretim kooperatifleri daha sonra elde edilen karlarla arazi satin alma buyuk organizasyonlari kurma dusunceleri uzerinde durmus icraata girismis ve 250 kadar tuketim magazasi acmis fakat beklenen sonuclari elde edememistir Rochdale Haksever Onculeri ise modern kooperatifciligi ilk kez basariyla uygulayan kooperatifcilerdir Bu kooperatif kurulan ilk kooperatif degildir 21 Aralik 1844 tarihinde Rochdale kasabasinda 28 isci tarafindan kurulan bu kooperatifin amaci karsilikli yardim ve isbirligi idi O zamanki Ingiliz ticaret mevzuati kooperatifleri duzenlenmedigi icin yoksullara yardim dernegi olarak tescil edilmisti Kooperatifin kurulusu esnasinda her bir ortak 1 Ingiliz Sterlinini sermaye olarak koymuslardir Bu sermaye ile bir dukkan acmislardir Bu ortaklarin her biri haftada bir gun kooperatif satis magazasinda tezgahtarlik yapmaktaydi Bu 28 isci kooperatifcilik tarihinde Rochdaleliler olarak anilir Kooperatif faaliyete basladiktan iki yil sonra 74 ortaga ve 180 Sterlin sermayeye ulasmistir Bu basari ulkedeki diger insanlara da ornek teskil etti ve buna benzer bircok kooperatifin kurulmasina onculuk etti Rochdalelilerin kurduklari tuketim kooperatifinin programi ise su sekilde belirlenmistir a Ortaklarina zorunlu tuketim maddelerini saglamak b Ortaklarinin konut gereksinimlerini saglamak c Ortak cocuklar icin okul acmak c Ortaklarin gereksinim duydugu tuketim maddelerinin uretim olanaklarini arastirmak d Ortaklarinin istihdam sorununu cozumlemek icin araziler satin alarak yeni isyerleri kurmak ve bunlari isletmek Evrensel Kooperatif Ilkeleri nin ilk dogusu olan Rochdalelilerin kurduklari kooperatifin iyi bir sekilde isleyebilmesi icin benimsedikleri bazi ilkeler sunlardir a Dukkanlarinda sattiklari esyanin fiyati piyasa fiyati ile ayni olmali ancak malin kalitesi piyasa standartlarinin uzerinde olmalidir b Her ortaga satin aldigi olcude fiyat farkinin odenmesi c Pesin satis prensibinin benimsenmesi c Ortakligin demokratik yonetimine ve katilma payina bagli olmayan esit hukuki hak ve yetkilere dayanmasi d Dinsel ve siyasal tarafsizlik e Kooperatif ortaklarinin tasarruflarini yatirma olanaklarinin saglanmasi f Ortaklik paylarina 3 5 faiz odenmesi g Egitim ve kultur amaclari icin 1853 den baslayarak karin 2 5 unun ayrilmasi Rochdale li 28 kisinin formule ettigi ilkeler sadece tuketim kooperatiflerinin degil butun kooperatiflerin gunumuzdeki ilkelerinin temelini olusturmustur Rochdale ilkelerinin degisik sekilde yorumlanmasini onleme ve butun dunya kooperatiflerinin kabul edecegi esaslar koyma geregini duyan Uluslararasi Kooperatifler Birligi ICA nin on ayak olmasi ile bu ilkeler yeniden duzenlenerek Uluslararasi Kooperatifcilik Ilkeleri adi altinda 7 temel kural halinde tespit edilmistir Ilkelerin gunumuzdeki haline gelmeden once gecirdigi evrelere bakarsak ICA anilan temel ilkeler icin once 1931 de ozel bir komisyon kurulmustur Bu komitenin hazirladigi taslak cesitli sahalardan gecmis ve Birligin birkac toplantinda gorusulmus 1937 de iki muhalif oya karsilik 26 oyla ilkeler onanmistir Bu ilkeler asagidaki sekilde siralanmistir 1 Serbest giris 2 Dini ve politik tarafsizlik 3 Demokratik yonetim 4 Risturn dagitilmasi 5 Faiz verilmesi 6 Pesin satis 7 Egitimin desteklenmesidir ICA yukarida siralanan ilkeleri temel ve ikincil ilkeler olarak ayrima tabi tutmus herhangi bir kooperatifin ICA ya uye olabilmesi icin temel ilkeler olan ilk uc ilkeyi uygulamasi zorunlulugunu getirmistir 1945 1963 yillari arasinda yapilan kooperatifcilik kongrelerinde ilkelerin yeniden gozden gecirilmesi istenmis kooperatiflerin yapisal degismelere uyum gosteremedikleri ve kucuk faaliyet olcekleri ile mevcut piyasa sartlari icinde rekabet edemeyecekleri dile getirilmistir Bu gelisme globallesme olgusunun kooperatif harekete ilk ciddi saldirisi olarak nitelenebilecek boyutta ve olcekte olmus nitekim 1966 yilinda ICA nin 23 Kongresinde ilkeler yeniden gorusulerek gelismelere uyum saglamayi hedefleyen birbirini tamamlayici alti ilke belirlenmistir 1 Serbest giris cikis 2 Demokratik yonetim 3 Risturn verilmesi 4 Kapitale sinirli faiz 5 Kooperatif egitimi 6 Kooperatifler arasi isbirligi ilkeleridir Kooperatifcilik ilkelerinde yapilan ikinci degisiklik sonucunda iki onemli gelismenin ortaya ciktigi gorulmektedir Bunlar pesin satis ilkesinin kaldirilmasi ve kooperatifler arasi isbirligi ilkesinin benimsenmesidir 1988 yilinda ICA nin Stockholm de yapilan 29 Kongresinde Baskan Lars Marcus un hazirlayip sundugu kooperatifciligin temel degerleri konulu bildirisi onemli yankilar uyandirmistir 1989 yilinda ICA Isvecli Kooperatifci Sven Ake Book u kooperatif ilkelerinin yeniden degerlendirilmesi konusunda arastirma yapmak uzere gorevlendirmistir Book hazirladigi raporu Ekim 1992 yilindaki ICA nin Tokyo daki 30 kongresine sunmustur 20 23 Eylul 1995 tarihleri arasinda Ingiltere nin Manchester sehrinde yapilan ICA nin 31 Kongresinde kooperatifcilik ilkeleri tartisilarak yeniden sekillenmistir Bu yenilikler kooperatif tanimlamasinda da kendisini gostermektedir Buna gore kooperatif ortak ekonomik sosyal ve kulturel ihtiyaclar ve istekleri musterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen tesebbus vasitasiyla karsilamak uzere gonullu olarak bir araya gelen insanlarin olusturdugu ozerk bir teskilattir Bu tanimda kooperatiflerin temel degerleri olarak kendi kendine yardim kendi kendine sorumluluk demokrasi esitlik adalet durustluk ve dayanisma siralanmaktadir Bu degerleri uygulamaya yardimci olmak icin de su an kabul gormus olan 7 ilke tespit edilmistir Bunlar 1 Gonullu ve herkese acik ortaklik Kooperatifler cinsel sosyal irksal siyasal ve dinsel ayirimcilik olmaksizin hizmetlerinden yararlanabilecek ve ortakligin sorumluluklarini kabule razi olan herkese acik gonullu kuruluslardir 2 Ortaklar tarafindan gerceklestirilen demokratik denetim Kooperatifler politika olusturma ve karar alma sureclerine katilan ortaklarca denetlenen demokratik kuruluslardir Secilmis temsilci olarak hizmet edenler ortaklara karsi sorumludur Birim kooperatif kuruluslarinda ortaklar esit oy hakkina sahiptir her ortaga bir oy hakki Diger duzeydeki kooperatif kuruluslarinda ise oy hakki demokratik bir yaklasimla duzenlenir 3 Ortaklarin ekonomik katilimi Ortaklar kooperatiflerinin sermayesine adil bir sekilde katkida bulunur ve bunu demokratik olarak yonetirler Bu sermayenin en azindan bir kismi genellikle kooperatifin ortak mulkiyetidir Cogunlukla ortaklar uyeligin bir kosulu olarak taahhut edildigi uzere var ise sermaye uzerinden kisitli miktarda gelir elde ederler Ortaklar gelir fazlasini muhtemelen en azindan bir kismi taksim olunamaz kaynaklar olusturma yoluyla kooperatiflerini gelistirme kooperatifle yapmis olduklari islemlerle orantili olarak ortaklarina kar saglama ve ortaklarca onaylanan diger faaliyetlere destek olma gibi amaclarin biri ya da tamami icin ayirirlar 4 Ozerklik ve bagimsizlik Kooperatifler ozerk kendi kendine yeten ve ortaklarinca yonetilen kuruluslardir Kooperatifler hukumetler dahil olmak uzere diger kuruluslarla bir anlasmaya girmeleri ya da dis kaynaklar yoluyla sermayelerini artirmalari durumunda bunu kooperatiflerin ozerkligini surdurecek ve ortaklarinin demokratik yonetimini koruyacak sekilde gerceklestirirler 5 Egitim ogrenim ve bilgilendirme Kooperatifler ortaklarina secilmis temsilcilerine yoneticilerine ve calisanlarina kooperatiflerinin gelisimine etkin bir sekilde katkida bulunabilmeleri icin egitim ve ogretim imkani saglar Kooperatifler genel kamuoyunu ozellikle de gencleri ve kamuoyunu olusturanlari isbirliginin sekli ve yararlari konusunda bilgilendirirler 6 Kooperatifler arasinda isbirligi Kooperatifler yerel ulusal bolgesel ve uluslararasi olusumlarla birlikte calisarak ortaklarina daha etkin bir sekilde hizmet eder ve kooperatifcilik hareketini guclendirir 7 Topluma karsi sorumlu olma Kooperatifler ortaklarinca onaylanan politikalar araciligiyla toplumlarinin surdurulebilir kalkinmasi icin calisirlar Gelir Dagilimi Adaletsizligine Karsi Kooperatifcilik Gelir dagilimi adaletsizligi 21 inci yuzyil dunyasinin en onemli sorunlarinin basinda gelir Ozellikle kuresellesmenin arttigi 1980 lerden sonra siradan bir ekonomik sorun olmaktan cikarak politik ve sosyal sorun olarak da degerlendirilmistir Bu yuzden gelir dagilimi adaletsizligi son 30 yillik donemde gundemde sikca tartisilan bir konu olmustur Insanlik tarihinin baslangicindan itibaren var olan kooperatif hareket 19 uncu yuzyil sonlarinda kurumsallasmis ve zayif topluluklarinin guclenmesi gelir dagilimindaki dengeyi yoksul lehine cevirmistir 20 nci yuzyil boyunca kooperatifler bircok ulkede gelir dagilimini duzenleyen onemli bir iktisadi enstruman olmustur Birlesmis Milletler 2012 yilini Uluslararasi Kooperatifler Yili UKY olarak ilan etmis ve kooperatifciligin yoksullukla mucadele ve gelir paylasiminin adilane olmasi noktasinda onemli bir isletme modeli oldugu vurgulayarak farkindalik olusturmaya calismistir Toplu konut projelerinde kooperatifcilik Kooperatif ortaklari genelde ayni meslegi yapan ozellikle de duzenli ve sabit gelirli olanlarin uzun vadede birikimlerinin adim adim ilerlemesi esasina dayalidir Mesleki is birligi ortakligi kooperatifcilik Ozellikle belli organize sanayii tabir edilen meslek gruplarinin tek bir cati altinda birlesme esasina dayanmaktadir Ortak amac olasi ihtiyaclarin sirket kari gudulmeksizin iscilerin temel emeklerinin bedellerinin verilmesi uzerine bir fiyatlandirma politikasi seklindedir Ote yandan ic yan sanayinin olusturulmasi bir ekonomik is buyutme modeli oldugu icin bunu bircok cevre Sosyalizm baslangici olarak degerlendirmekte ve elestirmektedir Mesleki kooperatifcilik sadece tarim acisindan sirketlesme ve markalasip isim olarak maliyeti acisindan tarim ve gida sektorlerinde uygulanabilinen bir model olarak kalmistir Dunya Kooperatif Gunu21 Aralik Kooperatif gunu olarak kutlanmasi yanlis bir uygulamadir Tum dunyanin 1995 yilindan beri her yilin Temmuz ayinin ilk Cumartesi gunu kutladigi Uluslararasi Kooperatifler Gunu UKG Turkiye de bazi kooperatif orgutler tarafindan israrli bicimde 21 Aralik gunu kutlanmaya devam ediyor 21 Aralik bilindigi gibi 1844 yilinda Ingiltere nin Rochdale kasabasinda 28 dokuma iscisi tarafindan kurulan ilk kooperatifin kurulus tarihi Bu tarih Turkiye disinda baska hicbir ulkede Ingiltere dahil uluslararasi kooperatifler gunu olarak kutlanmiyor 1895 yilinda kurulan ICA ise 1923 yilindan itibaren her yilin Temmuz ayinin ilk Cumartesi gununu Uluslararasi Kooperatifler Gunu olarak kutlamaya baslamis ve bu gelenek halen devam ediyor ICA bir adim daha atarak konuyu Birlesmis Milletler Genel Kurulu na tasimis Birlesmis Milletler Genel Kurulu da 16 Aralik 1992 yilinda bir karar alarak ICA nin 100 kurulus yilina tekabul eden 1995 yilindan itibaren her yilin Temmuz ayinin ilk Cumartesi gununun Uluslararasi Kooperatifler Gunu olarak kutlanmasini kararlastirmis BM in bu karari tum uye devletlere bildirmis ve ICA nin 1927 yilindan beri kutladigi Temmuz ayinin ilk Cumartesi gunu BM ve uye devletler tarafindan da Uluslararasi Kooperatifler Gunu olarak kutlanmaya baslanmis Turkiye deki bazi kooperatif kuruluslarin ve kooperatifcilikle ilgilenen kamu ve sivil toplum kuruluslarinin ilgili uzmanlarinin TURKIYE KOOP web sitesini hic izlemedikleri ve BM in ve ICA nin konuya iliskin duyurularini dikkate almayarak kendi kuruluslarinin ust yoneticilerini bu konuda yaniltmaya devam etmektedirler Kaynakca Ulusal Tez Merkezi Anasayfa tez yok gov tr 9 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ekim 2022 www un org Ingilizce 10 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ekim 2022 www turkey coop 14 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ekim 2022 Wikimedia Commons ta Kooperatif ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Vikikaynak ta Kooperatifler Kanunu ile ilgili metin bulabilirsiniz Ekonomi veya finans ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Hukuk ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz