Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kumukça veya Kumuk Türkçesi (къумукъ тили, qumuq tili veya qumuqça) Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir Kumukların dildir. Ancak Batı Türk dillerinden de özellikler taşımaktadır ve çok kez Güney Türk dillerine de kategorize edilir.
| Kumukça | |
|---|---|
| Къумукъ тили (Qumuq tili) | |
| Ana dili olanlar | Rusya |
| Konuşan sayısı | 450.000 (2010 nüfus sayımı) (2010) |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | (kum) |
| ISO 639-2 | (kum) |
| ISO 639-3 | – |
Ağızları
Günümüze kadar Kumukça'nın birçok lehçelerine rastlamak mümkündür: Kuzeyde Kasav Yurt, ortada Buynak ve güneyde Kaytak lehçesine rastlanılır.
Ancak Kumukça'nın lehçeleri hakkında tüm dil bilimcileri aynı görüşte değildir; Kasav Yurt lehçesi Kumukça ile Nogayca arasındaki bağlantıyı oluşturur ve bu yüzden aslında Nogaycanın lehçesi de olabilir. Tarihsel açıdan, Kumukça Batı Türk dillerinden Güney Türk dillerine geçişinin bağlantısını oluşturur. Kumukça'ya en yakın diller Nogayca, Balkarca ve Karapapak-Terekeme Türkçeleridir. Kumukça'nın, Kuzeyde Kıpçak, Güneyde Oğuz grubundan Türk dilleriyle olan bu teması onu, önemli bir konuma taşımış, kelime hazinesi ve gramer bakımından ortak Türkçe için bir zemin oluşturmuştur.
Rus işgaline kadarki dönemde, özellikle Dağıstan'da, Kumukça askeri ve yönetim dilini oluşturmuştur.
Kumukça ayrıca Azericeden de etkilenmiştir: Kumuk. gelecekmen = Azeri geleceyem (Türkçe geleceğim); Kumuk. gelecekbiz = Azeri geleceyik (Türkçe geleceğiz); Kumuk. geleceksiz = Azeri geleceksiniz (Türkçe geleceksiniz).
Örnek:
- Kumukça:
Tuwdu Çolpan, tang bilindi, boldu uyanma zaman. Şawla aldı dünya yüzün, yuhlağanımız taman.
Gözüng aç, dört yakğa qara! Getdi kerwan erterek. Biz geçigip kalğanbız, enni hozğalma gerek.
- Türkiye Türkçesi:
Doğdu Çolpan, tan bilindi, oldu uyanma zamanı. Işık aldı dünya yüzünü, uyuduğumuz tamam.
Gözünü aç, dört yana bak! Gitti kervan erkenden. Biz gecikip kalanız, artık hız almak gerek.
Alfabe
Kumukların 13'üncü yüzyılda Farsçayı yazı dili olarak kullanmış oldukları bilinmektedir (kendileri bu dili tacik dili olarak adlandırmışlardır). 15'inci yüzyılda Çagataycayı genel yazı dili olarak kullanmaya başlayıp Farsçayı edebiyat ve bilim dili olarak kullanmaya devam etmişlerdir.
19'uncu yüzyılın sonlarında Rusya'nın millileştirme harekâtı kapsamında Kumukça ilk kez yazı dili olmuş ve Farsçada kullanılan Arap abecesi ile yazılmaya başlanmıştır.
1929 yılında Rusya'nın tüm Rus olmayan halklarının yaptığı gibi Kumuklar da Latin abecesine geçmiş ve ortak Türk abecesini kullanmışlardır. Kumukların en büyük halk şairi Yırçı Kazaktır.
Ancak 1938 yılında Rusça ders verilmesi ve Kumukça'nın Kiril abecesinin değişik bir sürümü ile yazılması zorunlu tutulmuştur.
2002 yılında yeni Türk abecesi denilen bir Latin abecesi kullanılmaya başlanmıştır. 2010 yılından itibaren hem Latin hem Kiril abecesi Kumukçanın yazılışı için resmen geçerli olacaktır. Latin abecesine geçiş Rusların rızası alınmadan gerçekleşmiş olsa da Rus yönetiminde bulunan çoğunluk buna göz yummaktadır.
Dil kodu Kum.
Latin alfabesi bazlı Kumuk alfabesinin Türk alfabesiyle karşılaştırması:
- Kumuk.: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Iı İi Jj Kk Ll Mm Nn Ññ Oo Pp Qq Rr Ss Şş Tt Uu Üü Ww Xx Yy Zz
- Türk.: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Iı İi Jj Kk Ll Mm Nn Oo Öö Pp Rr Ss Şş Tt Uu Üü Vv Yy Zz
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Şubat 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2016.
- ^ Pekacar, Çetin (2011). Kumuk Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. ISBN . 3 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Aralık 2023.
- ^ Pilanci, Hülya (2004). Türk Dili. Anadolu Universitesi. s. 26. ISBN . 3 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Aralık 2023.
- ^ a b c Johanson, Lars (2021). Turkic: Cambridge Language Surveys. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN .
- ^ Johanson, Lars (1998). The Turkic languages. Londra: Routledge. ISBN .
- ^ Robbeets, Martine (2020). The Oxford guide to the Transeurasian languages (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN .
- ^ Öztopçu, Kurtuluş (1996). Dictionary of the Turkic languages : English, Azerbaijani, Kazakh, Kyrgyz, Tatar, Turkish, Turkmen, Uighur, Uzbek. Londra: Routledge. ISBN .
- Kumuk Halk Şairi Yırçı Kazak Yrd. Doç. Dr. Erol Öztürk, Akçağ Yayınları
- Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü Gyula Nemeth Kültür Bakanlığı Yayınları
- Kumuk Türklerinin Atasözleri Çetin Pekacar
- Kumuk Türkleri Edebiyatı Çetin Pekacar Türk Dünyası El Kitabı
- Kumuk Şair Alişevadan Seçme Şiirler Osman Uyanık, Erol Öztürk
İnkubatordaki Türk Dilleri Vikipedileri
![image]()
Gagavuzca Vikipedi 11 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.- Horasan Türkçesi Vikipedi 9 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Güney Azerice Vikipedi 20 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
![image]()
Kırımçakça Vikipedi3 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
![image]()
Kumukça Vikipedi3 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
![image]()
Güney Altayca Vikipedi26 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
![image]()
Osmanlı Türkçesi Vikipedi20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
![image]()
Salarca Vikipedi 3 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
![image]()
Hakasça Vikipedi 27 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.- Nogayca Vikipedi 23 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
![image]()
Kaşgayca Vikipedi 2 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
![image]()
Çulımca Vikipedi 31 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
![image]()
Tuvaca Vikipedi 3 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.- Karayca Vikipedi 26 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Eski Türkçe Vikipedi 23 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
- Kumuk video and music
- http://alparslanfatih2007.googlepages.com/kirilabecesi[] - Kumuk Abecesi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kumukca veya Kumuk Turkcesi kumuk tili qumuq tili veya qumuqca Turk dillerinin Kipcak obegine ait bir Kumuklarin dildir Ancak Bati Turk dillerinden de ozellikler tasimaktadir ve cok kez Guney Turk dillerine de kategorize edilir KumukcaKumuk tili Qumuq tili Ana dili olanlarRusyaKonusan sayisi450 000 2010 nufus sayimi 2010 Dil ailesiTurk dilleri Saz grubuKipcak grubuKipcak Kuman koluKumukcaDil kodlariISO 639 1 kum ISO 639 2 kum ISO 639 3 Kumukca nin Kafkas dilleri arasinda dagilimi mavi AgizlariGunumuze kadar Kumukca nin bircok lehcelerine rastlamak mumkundur Kuzeyde Kasav Yurt ortada Buynak ve guneyde Kaytak lehcesine rastlanilir Ancak Kumukca nin lehceleri hakkinda tum dil bilimcileri ayni goruste degildir Kasav Yurt lehcesi Kumukca ile Nogayca arasindaki baglantiyi olusturur ve bu yuzden aslinda Nogaycanin lehcesi de olabilir Tarihsel acidan Kumukca Bati Turk dillerinden Guney Turk dillerine gecisinin baglantisini olusturur Kumukca ya en yakin diller Nogayca Balkarca ve Karapapak Terekeme Turkceleridir Kumukca nin Kuzeyde Kipcak Guneyde Oguz grubundan Turk dilleriyle olan bu temasi onu onemli bir konuma tasimis kelime hazinesi ve gramer bakimindan ortak Turkce icin bir zemin olusturmustur Rus isgaline kadarki donemde ozellikle Dagistan da Kumukca askeri ve yonetim dilini olusturmustur Kumukca ayrica Azericeden de etkilenmistir Kumuk gelecekmen Azeri geleceyem Turkce gelecegim Kumuk gelecekbiz Azeri geleceyik Turkce gelecegiz Kumuk geleceksiz Azeri geleceksiniz Turkce geleceksiniz Ornek Kumukca Tuwdu Colpan tang bilindi boldu uyanma zaman Sawla aldi dunya yuzun yuhlaganimiz taman Gozung ac dort yakga qara Getdi kerwan erterek Biz gecigip kalganbiz enni hozgalma gerek Turkiye Turkcesi Dogdu Colpan tan bilindi oldu uyanma zamani Isik aldi dunya yuzunu uyudugumuz tamam Gozunu ac dort yana bak Gitti kervan erkenden Biz gecikip kalaniz artik hiz almak gerek AlfabeKumuklarin 13 uncu yuzyilda Farscayi yazi dili olarak kullanmis olduklari bilinmektedir kendileri bu dili tacik dili olarak adlandirmislardir 15 inci yuzyilda Cagataycayi genel yazi dili olarak kullanmaya baslayip Farscayi edebiyat ve bilim dili olarak kullanmaya devam etmislerdir 19 uncu yuzyilin sonlarinda Rusya nin millilestirme harekati kapsaminda Kumukca ilk kez yazi dili olmus ve Farscada kullanilan Arap abecesi ile yazilmaya baslanmistir 1929 yilinda Rusya nin tum Rus olmayan halklarinin yaptigi gibi Kumuklar da Latin abecesine gecmis ve ortak Turk abecesini kullanmislardir Kumuklarin en buyuk halk sairi Yirci Kazaktir Ancak 1938 yilinda Rusca ders verilmesi ve Kumukca nin Kiril abecesinin degisik bir surumu ile yazilmasi zorunlu tutulmustur 2002 yilinda yeni Turk abecesi denilen bir Latin abecesi kullanilmaya baslanmistir 2010 yilindan itibaren hem Latin hem Kiril abecesi Kumukcanin yazilisi icin resmen gecerli olacaktir Latin abecesine gecis Ruslarin rizasi alinmadan gerceklesmis olsa da Rus yonetiminde bulunan cogunluk buna goz yummaktadir Dil kodu Kum Latin alfabesi bazli Kumuk alfabesinin Turk alfabesiyle karsilastirmasi Kumuk Aa Bb Cc Cc Dd Ee Ff Gg Gg Hh Ii Ii Jj Kk Ll Mm Nn Nn Oo Pp Qq Rr Ss Ss Tt Uu Uu Ww Xx Yy Zz Turk Aa Bb Cc Cc Dd Ee Ff Gg Gg Hh Ii Ii Jj Kk Ll Mm Nn Oo Oo Pp Rr Ss Ss Tt Uu Uu Vv Yy ZzKaynakca Arsivlenmis kopya 6 Subat 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ekim 2016 Pekacar Cetin 2011 Kumuk Turkcesi sozlugu Turk Dil Kurumu Yayinlari ISBN 978 975 16 2385 0 3 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Aralik 2023 Pilanci Hulya 2004 Turk Dili Anadolu Universitesi s 26 ISBN 978 975 06 0205 4 3 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Aralik 2023 a b c Johanson Lars 2021 Turkic Cambridge Language Surveys Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0521865357 Johanson Lars 1998 The Turkic languages Londra Routledge ISBN 978 0415412612 Robbeets Martine 2020 The Oxford guide to the Transeurasian languages 1 bas Oxford Oxford University Press ISBN 978 0198804628 Oztopcu Kurtulus 1996 Dictionary of the Turkic languages English Azerbaijani Kazakh Kyrgyz Tatar Turkish Turkmen Uighur Uzbek Londra Routledge ISBN 978 0415160476 Kumuk Halk Sairi Yirci Kazak Yrd Doc Dr Erol Ozturk Akcag Yayinlari Kumuk ve Balkar Lehceleri Sozlugu Gyula Nemeth Kultur Bakanligi Yayinlari Kumuk Turklerinin Atasozleri Cetin Pekacar Kumuk Turkleri Edebiyati Cetin Pekacar Turk Dunyasi El Kitabi Kumuk Sair Alisevadan Secme Siirler Osman Uyanik Erol OzturkInkubatordaki Turk Dilleri VikipedileriGagavuzca Vikipedi 11 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Horasan Turkcesi Vikipedi 9 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Guney Azerice Vikipedi 20 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kirimcakca Vikipedi3 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kumukca Vikipedi3 Mayis 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Guney Altayca Vikipedi26 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Osmanli Turkcesi Vikipedi20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Salarca Vikipedi 3 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Hakasca Vikipedi 27 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Nogayca Vikipedi 23 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kasgayca Vikipedi 2 Mayis 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Culimca Vikipedi 31 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Tuvaca Vikipedi 3 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Karayca Vikipedi 26 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Eski Turkce Vikipedi 23 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Dis baglantilarWikimedia IncubatorWikimedia Incubator de Kumukca Vikipedi deneme projesi bulunmaktadir Kumuk video and music http alparslanfatih2007 googlepages com kirilabecesi olu kirik baglanti Kumuk Abecesi