Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Ünlülerin Nitelikleri | ||||
|---|---|---|---|---|
| İnce | Kalın | |||
| Düz | Yuvarlak | Düz | Yuvarlak | |
| Dar | i | ü | ı | u |
| Geniş | e | ö | a | o |
Küçük ünlü uyumu ya da düzlük-yuvarlaklık kuralı, Türkçedeki ses uyumlarından biri. Öz Türkçe sözcüklere ait ortak bir özelliktir.
Kurallar
Küçük ünlü uyumunun iki kuralı vardır.
Düzlük Kuralı (a, e, ı, i > a, e, ı, i)
Bir sözcüğün herhangi bir hecesinde düz ünlü (a, e, ı, i) varsa bunu izleyen tüm hecelerde de düz ünlü bulunmalıdır:
- anlaşmak, yanaşmak, kayıkçı, ısırmak, ılıklaşmak, seslenmek, yelek, bilek, çilek vb.
Yuvarlaklık Kuralı (o, ö, u, ü > a, e, u, ü)
Bir sözcüğün herhangi bir hecesinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa bunu izleyen ilk hecede geniş düz (a, e) veya dar yuvarlak (u, ü) ünlü bulunmalıdır:
- boyunduruk, çocuk, odun, yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta vb.
Not
Düzlük kuralına göre bir düz ünlüden sonraki tüm ünlüler düz olmalıdır. Ancak yuvarlaklık kuralında her hece, kendinden bir sonraki hecedeki ünlü ile karşılaştırılır.
Örnek:
- buyuracakmış (yuvarlaklık kuralına uyuyor: yuvarlak - dar yuvarlak)
- buyuracakmış (yuvarlaklık kuralına uyuyor: yuvarlak - geniş düz)
- buyuracakmış (düzlük kuralına uyuyor)
Küçük ünlü uyumuna uyuyor.
Yukarıdaki örnekte olduğu gibi her yuvarlak ünlü sadece kendinden sonraki ünlü ile karşılaştırılır. Sözcükte bir düz ünlüye rastlandıktan sonra ondan sonraki tüm ünlülere bakılır.
İstisnalar
Küçük Ünlü Uyumuna Uymayan Ekler
Türkçede bazı yapım ve çekim ekleri küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmez. Bu eklerden -gil, -mtırak ve -ki ekleri bazen küçük ünlü uyumunu bozar:
- bununki, Gülsümgiller
Şimdiki zaman kipi eki -yor ise eklendiği "tüm" sözcüklerde küçük ünlü uyumunu bozar:
- okuyor, geliyor, izliyoruz, boyuyorlar vb.
Küçük Ünlü Uyumuna Uymayan Sözcükler
Bazı Türkçe sözcükler küçük ünlü uyumuna uymaz:
- avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavur-, kavuş-, savur-, yağmur vb.
Küçük Ünlü Uyumu Aranmayan Sözcükler
Türkçeye yabancı dillerden geçen pek çok sözcük küçük ünlü uyumuna uyar. Buna rağmen alıntı sözcüklerde bu kural aranmaz:
- daktilo, doktor, motor, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur vb.
Diğer Durumlar
"O" ve "ö" harfleri sadece ilk hecede bulunabilir. Bu harflerin başka hecelerde bulunduğu tüm sözcükler küçük ünlü uyumunu ihlal eder:
- bidon, ozon, yürüyorum, baron, donör vb.
Küçük ünlü uyumuna aykırı bazı kelimelere getirilen ekler, kelimenin son ünlüsüne uyar:
- kavun-u, konsolos-luk, muzır-lık, müzik-çi, yağmur-luk vb.
-ken, -leyin ve -daş ekleri ünlü değişimi geçirmemekle birlikte, eklendikleri "tüm" sözcüklerde küçük ünlü uyumuna uyar:
- boyarken, akşamleyin, gönüldaş vb.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Unlulerin NitelikleriInce KalinDuz Yuvarlak Duz YuvarlakDar i u i uGenis e o a o Kucuk unlu uyumu ya da duzluk yuvarlaklik kurali Turkcedeki ses uyumlarindan biri Oz Turkce sozcuklere ait ortak bir ozelliktir KurallarKucuk unlu uyumunun iki kurali vardir Duzluk Kurali a e i i gt a e i i Bir sozcugun herhangi bir hecesinde duz unlu a e i i varsa bunu izleyen tum hecelerde de duz unlu bulunmalidir anlasmak yanasmak kayikci isirmak iliklasmak seslenmek yelek bilek cilek vb Yuvarlaklik Kurali o o u u gt a e u u Bir sozcugun herhangi bir hecesinde yuvarlak unlu o o u u varsa bunu izleyen ilk hecede genis duz a e veya dar yuvarlak u u unlu bulunmalidir boyunduruk cocuk odun yorgunluk yoklamak vurmak yumurta vb Not Duzluk kuralina gore bir duz unluden sonraki tum unluler duz olmalidir Ancak yuvarlaklik kuralinda her hece kendinden bir sonraki hecedeki unlu ile karsilastirilir Ornek buyuracakmis yuvarlaklik kuralina uyuyor yuvarlak dar yuvarlak buyuracakmis yuvarlaklik kuralina uyuyor yuvarlak genis duz buyuracakmis duzluk kuralina uyuyor Kucuk unlu uyumuna uyuyor Yukaridaki ornekte oldugu gibi her yuvarlak unlu sadece kendinden sonraki unlu ile karsilastirilir Sozcukte bir duz unluye rastlandiktan sonra ondan sonraki tum unlulere bakilir IstisnalarKucuk Unlu Uyumuna Uymayan Ekler Turkcede bazi yapim ve cekim ekleri kucuk unlu uyumuna uyacak sekilde degisim gecirmez Bu eklerden gil mtirak ve ki ekleri bazen kucuk unlu uyumunu bozar bununki Gulsumgiller Simdiki zaman kipi eki yor ise eklendigi tum sozcuklerde kucuk unlu uyumunu bozar okuyor geliyor izliyoruz boyuyorlar vb Kucuk Unlu Uyumuna Uymayan Sozcukler Bazi Turkce sozcukler kucuk unlu uyumuna uymaz avuc avurt camur kabuk kavuk kavun kavur kavus savur yagmur vb Kucuk Unlu Uyumu Aranmayan Sozcukler Turkceye yabanci dillerden gecen pek cok sozcuk kucuk unlu uyumuna uyar Buna ragmen alinti sozcuklerde bu kural aranmaz daktilo doktor motor kabul kitap konsolos muzir muhim mumin muzik profesor radyo vakur vb Diger Durumlar O ve o harfleri sadece ilk hecede bulunabilir Bu harflerin baska hecelerde bulundugu tum sozcukler kucuk unlu uyumunu ihlal eder bidon ozon yuruyorum baron donor vb Kucuk unlu uyumuna aykiri bazi kelimelere getirilen ekler kelimenin son unlusune uyar kavun u konsolos luk muzir lik muzik ci yagmur luk vb ken leyin ve das ekleri unlu degisimi gecirmemekle birlikte eklendikleri tum sozcuklerde kucuk unlu uyumuna uyar boyarken aksamleyin gonuldas vb ol section