Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şimdiki zaman, Türkçe dilbilgisinde şu an yaşanan veya süreklilik arzeden bir olayı veya durumu anlatan yapısı. -yor ya da -mekte eki ile bir haber kipi olan şimdiki zaman kipi oluşturulur.
-yor eki
Türkçede şimdiki zamanlı bir tümce kurabilmek için eylem kökünün sonuna “-yor” eki getirilir. Türkiye Türkçesinde şimdiki zaman ekinin (-yor) kullanımlarında damak uyumuyla birlikte dudak uyumu bozulur. Geniş Türkçe coğrafyası içinde yalnızca Türkiye Türkçesinde bulunan bu ek, tarihî nedenlerden ötürü tek şekillidir (-yor):
- geliyor, bakıyor, düşüyor, soruyor vb.
Bu ek Eski Türkçedeki "yörü-" eyleminden gelir. Örneğin "geliyorum" demek için Eski Türkçede "kel yörür men" denirdi. Burada "kel-", "gel-" anlamında "men" ise "ben" anlamındadır. Zaman için çok kullanılan bu yapı Türkçenin sondan eklemeli olması nedeniyle ekleşmiştir. Ancak her zaman "-yor" biçiminde kalır (ses uyumlarına uyacak şekilde değişiklik göstermez).
Kullanımı
-yor ekinin Türkçede üç temel kullanımı vardır. Birincil kullanımı bir süre önce başlamış ve "şu anda gerçekleşen" eylemler için kullanımıdır:
- Kardeşim içeride uyuyor.
- Çocuklar sabahtan beri bahçede oynuyorlar.
Yükleme geniş zaman anlamı katar. Kesintilere uğramakla birlikte anlam olarak "sürekli" eylemler için kullanılır:
- Bir bankada güvenlik görevlisi olarak çalışıyorum.
- Her gün akşam yemeğini saat altı civarında yiyoruz.
Yükleme gelecek zaman anlamı katar. Bu kullanımda eylemin "şu an" gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaz:
- Önümüzdeki hafta sonu bizim takımın maçına geliyor musun?
- Yarın İstanbul'a gidiyorum.
NOT: Bu yapı genellikle gayrıresmî konuşmalarda kullanılır.
“-yor” eki, ünsüzle biten fiillere eklendiğine ek ile eylem arasına, büyük ve küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde dar ünlülerden bir yardımcı ses alır:
- gel-i-yor, dur-u-yor, gör-ü-yor, al-ı-yor vb.
Ünlü ile biten eylemlerde, yardımcı sese gerek kalmaz. Bu durumda daralır.
- de-yor > di-yor, başla-yor > başlı-yor vb.
Bu ünlü daralması olumsuzluk eki -me için de geçerlidir:
- gel-mi-yor, dur-mu-yor, gör-mü-yor, al-mı-yor vb.
Örnek tablo
| Kişi | git- | gel- | ara- |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | gid-i-yor-um | gel-i-yor-um | arı-yor-um |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | gid-iyor-sun | gel-i-yor-sun | arı-yor-sun |
| 3. Tekil Kişi (O) | gid-iyor | gel-i-yor | arı-yor |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | gid-iyor-uz | gel-i-yor-uz | arı-yor-uz |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | gid-iyor-sunuz | gel-i-yor-sunuz | arı-yor-sunuz |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | gid-iyor-lar | gel-i-yor-lar | arı-yor-lar |
-mekte ve -makta ekleri
Türkçede -mekte -makta ekleri de tümceye şimdiki zaman anlamını kazandırır:
- Ders çalışmaktayım.
- Seni düşünmekteyim.
Bu ek aynı zamanda fıkra ve hikâye anlatırken geniş zaman ve bazen de geçmiş zaman anlamında kullanılır:
- Sıcak bir yaz günüdür. Çocuklar pilajda oynamaktadırlar. Birden gökyüzünde ışıltılar saçan, kocaman bir uzay gemisi belirir.
Bu ek, -yor ekinden farklı olarak, gelecek zaman anlamında kullanılmaz.
Örnek tablo
| Kişi | git- | gel- | ara- |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | git-mekte-y-im | gel-mekte-y-im | ara-makta-y-ım |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | git-mekte-sin | gel-mekte-sin | ara-makta-sın |
| 3. Tekil Kişi (O) | git-mekte-(dir) | gel-mekte-(dir) | ara-makta-(dır) |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | git-mekte-y-iz | gel-mekte-y-iz | ara-makta-y-ız |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | git-mekte-siniz | gel-mekte-siniz | ara-makta-sınız |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | git-mekte-(dir)-ler | gel-mekte-(dir)-ler | ara-makta-(dır)-lar |
NOT: Parantez içindeki -dir ve -dır eklerinin kullanımı zorunlu değildir.
Olumsuz hâli
Şimdiki zaman kipinin olumsuz hâli şimdiki zaman eklerinden önce olumsuzluk eki -me'nin eklenmesi ile oluşturulur. -yor ekinden önce gelen -me/-ma ekleri -mi, -mü, -mı veya -mu'ya dönüşür.
- Sizi pek iyi duymuyorum.
Var-yok kelimelerinin ek-fiil çekimi
| Kişi | olumlu | olumlu-soru | olumsuz | olumsuz-soru |
|---|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | var-ım | var mıyım? | yok-um | yok muyum? |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | var-sın | var mısın? | yok-sun | yok musun? |
| 3. Tekil Kişi (O) | var | var mı? | yok | yok mu? |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | var-ız | var mıyız? | yok-uz | yok muyuz? |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | var-sınız | var mısınız? | yok-sunuz | yok musunuz? |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | var-lar | var mı? | yok-tur | yok mu? |
Kaynakça
- ^ Prof Dr. Muharrem Ergin. Üniversiteler için Türk Dili. sf 299. Bayrak Yayınevi. İstanbul. 2009.
- ^ Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Simdiki zaman Turkce dilbilgisinde su an yasanan veya sureklilik arzeden bir olayi veya durumu anlatan yapisi yor ya da mekte eki ile bir haber kipi olan simdiki zaman kipi olusturulur Turkcede simdiki zaman kipinin birincil kullanimini sembolize eden bir grafik Mavi hat eylemin basladigi noktayi dalgali kirmizi cizgi eylemin bir suredir devam etmekte oldugunu ve cumle kuruldugu anda simdi noktasinda henuz tamamlanmamis oldugunu belirtir yor ekiTurkcede simdiki zamanli bir tumce kurabilmek icin eylem kokunun sonuna yor eki getirilir Turkiye Turkcesinde simdiki zaman ekinin yor kullanimlarinda damak uyumuyla birlikte dudak uyumu bozulur Genis Turkce cografyasi icinde yalnizca Turkiye Turkcesinde bulunan bu ek tarihi nedenlerden oturu tek sekillidir yor geliyor bakiyor dusuyor soruyor vb Bu ek Eski Turkcedeki yoru eyleminden gelir Ornegin geliyorum demek icin Eski Turkcede kel yorur men denirdi Burada kel gel anlaminda men ise ben anlamindadir Zaman icin cok kullanilan bu yapi Turkcenin sondan eklemeli olmasi nedeniyle eklesmistir Ancak her zaman yor biciminde kalir ses uyumlarina uyacak sekilde degisiklik gostermez Kullanimi yor ekinin Turkcede uc temel kullanimi vardir Birincil kullanimi bir sure once baslamis ve su anda gerceklesen eylemler icin kullanimidir Kardesim iceride uyuyor Cocuklar sabahtan beri bahcede oynuyorlar Yukleme genis zaman anlami katar Kesintilere ugramakla birlikte anlam olarak surekli eylemler icin kullanilir Bir bankada guvenlik gorevlisi olarak calisiyorum Her gun aksam yemegini saat alti civarinda yiyoruz Yukleme gelecek zaman anlami katar Bu kullanimda eylemin su an gerceklesip gerceklesmedigine bakilmaz Onumuzdeki hafta sonu bizim takimin macina geliyor musun Yarin Istanbul a gidiyorum NOT Bu yapi genellikle gayriresmi konusmalarda kullanilir yor eki unsuzle biten fiillere eklendigine ek ile eylem arasina buyuk ve kucuk unlu uyumuna uyacak sekilde dar unlulerden bir yardimci ses alir gel i yor dur u yor gor u yor al i yor vb Unlu ile biten eylemlerde yardimci sese gerek kalmaz Bu durumda daralir de yor gt di yor basla yor gt basli yor vb Bu unlu daralmasi olumsuzluk eki me icin de gecerlidir gel mi yor dur mu yor gor mu yor al mi yor vb Ornek tablo Kisi git gel ara 1 Tekil Kisi Ben gid i yor um gel i yor um ari yor um2 Tekil Kisi Sen gid iyor sun gel i yor sun ari yor sun3 Tekil Kisi O gid iyor gel i yor ari yor1 Cogul Kisi Biz gid iyor uz gel i yor uz ari yor uz2 Cogul Kisi Siz gid iyor sunuz gel i yor sunuz ari yor sunuz3 Cogul Kisi Onlar gid iyor lar gel i yor lar ari yor lar mekte ve makta ekleriTurkcede mekte makta ekleri de tumceye simdiki zaman anlamini kazandirir Ders calismaktayim Seni dusunmekteyim Bu ek ayni zamanda fikra ve hikaye anlatirken genis zaman ve bazen de gecmis zaman anlaminda kullanilir Sicak bir yaz gunudur Cocuklar pilajda oynamaktadirlar Birden gokyuzunde isiltilar sacan kocaman bir uzay gemisi belirir Bu ek yor ekinden farkli olarak gelecek zaman anlaminda kullanilmaz Ornek tablo Kisi git gel ara 1 Tekil Kisi Ben git mekte y im gel mekte y im ara makta y im2 Tekil Kisi Sen git mekte sin gel mekte sin ara makta sin3 Tekil Kisi O git mekte dir gel mekte dir ara makta dir 1 Cogul Kisi Biz git mekte y iz gel mekte y iz ara makta y iz2 Cogul Kisi Siz git mekte siniz gel mekte siniz ara makta siniz3 Cogul Kisi Onlar git mekte dir ler gel mekte dir ler ara makta dir lar NOT Parantez icindeki dir ve dir eklerinin kullanimi zorunlu degildir Olumsuz haliSimdiki zaman kipinin olumsuz hali simdiki zaman eklerinden once olumsuzluk eki me nin eklenmesi ile olusturulur yor ekinden once gelen me ma ekleri mi mu mi veya mu ya donusur Sizi pek iyi duymuyorum Var yok kelimelerinin ek fiil cekimiKisi olumlu olumlu soru olumsuz olumsuz soru1 Tekil Kisi Ben var im var miyim yok um yok muyum 2 Tekil Kisi Sen var sin var misin yok sun yok musun 3 Tekil Kisi O var var mi yok yok mu 1 Cogul Kisi Biz var iz var miyiz yok uz yok muyuz 2 Cogul Kisi Siz var siniz var misiniz yok sunuz yok musunuz 3 Cogul Kisi Onlar var lar var mi yok tur yok mu Kaynakca Prof Dr Muharrem Ergin Universiteler icin Turk Dili sf 299 Bayrak Yayinevi Istanbul 2009 Muharrem Ergin Turk Dil Bilgisi